– Чаму мы баімся думаць пра апошні лёс чалавека?
– Напэўна, ёсць шмат прычынаў, якія вядуць да таго, што мы баімся думаць пра наш апошні лёс. Да сённяшняга дня ў памяці многіх людзей жыве старая, вядомая з катэхізіса ХІХ стагоддзя, схема гэтак званага апошняга лёсу чалавека: смерць, суд Божы, неба альбо пекла. У гэтым пераліку адразу заўважаюцца два істотныя недахопы. Па-першае, няма ў ім уваскрашэння. Гэта вялікая памылка, бо абвяшчэнне веры ў Хрыста Пана з самага пачатку абапіралася на сцвярджэнне, што Ён уваскрос, перамог смерць, і мы «будзем з Ім злучаныя падабенствам уваскрашэння» (гл. Рым 6, 5). Па-другое, у гэтым старым катэхізісе «неба» і «пекла» пастаўленыя як бы нароўні: дзве магчымасці для выбару. Аднак жа мэта нашага існавання – вечнае жыццё з Богам, «які хоча, каб усе людзі збавіліся» (гл. Цім 2, 4). Таму мы разумеем апошні лёс чалавека па-хрысціянску: смерць і суд Божы, уваскрашэнне і збаўленне. Можа такая аптымістычная «перспектыва» больш заахвочвае да таго, каб задумацца над гэтаю праўдаю веры? Калі мы вымушаны тут узгадаць «вечныя пакуты», то толькі як трагічнае выключэнне ў гэтым Божым плане, можна сказаць – аварыю, прычынай якой стаў чалавек, які ўпарта адхіляе Божую збаўчую задуму. Гэта было б нездзяйсненнем Божага прызначэння па віне чалавека.
– Таму ці можна сцвярджаць, што канчаткова ніхто не будзе асуджаны?
– Такое пытанне ставіць нас перад таямніцай, якую мы не ў стане высветліць. Затое сучасныя тэолагі (напрыклад, Ханс Урс фон Бальтазар, а ў Польшчы а. Вацлаў Грыневіч ОМІ) разважаюць над праблемаю, сфармуляванаю больш асцярожна: ці можна мець надзею, што ўсе будуць збаўленыя?
Што значыць мець надзею? Гэта слова азначае пазіцыю чалавека, які імкнецца да жаданай мэты, бо перакананы, што ён можа дасягнуць яе, калі пераадолее пэўныя перашкоды. Таму ў хрысціянскай надзеі, якую абвяшчае Хрыстус, ёсць запэўніванне Бога, што Ён хоча давесці нас да мэты, і ёсць пытанне, скіраванае да чалавека: ці хочаш? А значыць у «гульню» ўваходзіць вольная воля чалавека. Да гэтай вольнай волі звяртаўся Пан Езус, калі навучаў, заклікаў, заахвочваў, а таксама перасцерагаў і паказваў страшныя вынікі граху. Але Ён не прымушаў, але, наадварот, выразна сцвярджаў, што Бог ніколі не ўхваліць падману, нянавісці альбо крыўды, нанесенай бліжняму. Адначасова Ён хоча выбавіць кожнага, хто вырашыць асудзіць і знішчыць у сабе гэта зло, як вядомы добры злачынца на крыжы. Таму з’яўляецца надзея на збаўленне, як заклік, скіраваны да кожнага, хто прыняў бы дар Бога. Застаецца перасцярога, што чалавек можа дрэнна выкарыстаць вольную волю і што існуе «альтэрнатыва» вечных пакутаў.
– Нам бы вельмі хацелася сустрэцца ў небе з нашымі роднымі...
– Ці не авеяна сёння слова «неба» крыху казачнымі, крыху жартаўлівымі ўяўленнямі? Можа лепш гаварыць пра «збаўленне», але ў сваю чаргу гэта гучыць абстрактна, надта безаблічна. Адразу ж трэба растлумачыць, што збаўленне – гэта дасягненне поўнай еднасці з Богам. Бог жа аб’яўляецца нам праз Хрыста Пана як Тройца Асобаў, якія любяць адзін аднаго. А таму яднанне з Ім – гэта яднанне ў любові. Але тут нават слова «любоў» гучыць банальна, бо яно мае вельмі шмат значэнняў. Хачу сказаць: Бог ёсць любоў, любоў бескарыслівая, клапатлівая, ажыўляльная. І ў нашым жыцці ўсё, што з’яўляецца такой любоўю, мае сваё месца ў Бога назаўсёды. Хрыстус Пан пасля свайго ўваскрэсення паказвае апосталам раны, знакі свайго цярпення з любові да людзей. Знакі Яго любові застаюцца замацаванымі. Можна лічыць, што таксама сувязь паміж людзьмі, на колькі яна падобная да сувязі бескарыслівай любові, мае сваё вечнае існаванне. У біблейскіх карцінах збаўленне паказваецца як вялікі натоўп, горад, населены мноствам людзей, хор, які спявае радасныя песні. Выходзіць, існуе прадпасылка, што вечнае шчасце заключаецца таксама ў тым, каб дзяліць з іншымі радасць прабывання з Богам.
– Значыць, у вечнасці не сумна?
– Мы думаем пра вечнасць нашымі катэгорыямі часу, і таму ўзнікаюць падобныя супярэчнасці. Вечнасць не належыць да паняцця часу, які мінае, у якім нас нешта чакае. Яна не стан бяздзеяння. Вечнасць трэба разумець як дынамічную, але вечную прысутнасць адразу і ў поўні ўсяго багацця існавання, узаемасувязяў, пазнання ўсяго. Гэта цяжка зразумець дзецям на катэхезе, таму я спрабаваў ім растлумачыць больш вобразана, хоць крыху наіўна. Я казаў, што неба падобна на фільм, які не толькі цікавы, але становіцца ўсё больш цікавым. Глядзіш, і чым даўжэй глядзіш, тым больш цябе ўцягвае і ўсё больш цікавіць, што будзе далей. Значыць, няма мовы пра сум. Гэта такое наіўнае тлумачэнне для маленькіх. Але мы разумеем, што на самай справе, хутчэй, ідзе размова пра радаснае прысвячэнне сябе Богу і што выключна дасканалае – пра прысвячэнне Бога ва ўсім Яго харастве, сіле і прыгажосці людзям збаўленым.
– Шчыра дзякую за размову.
Пераклад з польскай мовы І. Ламакі