З Апостальскага ліста
Mane nobiscum Domine.
Да біскупаў, да святароў і дыяканаў, да законнікаў і законніц, да свецкіх католікаў, а таксама да ўсіх людзей добрай волі пра эўхарыстыю ў жыцці касцёла
Падчас Міжнароднага эўхарыстычнага кангрэса, які адбыўся ў Гвадалахары ў Мексіцы 10—17 кастрычніка г. г., Святы Айцец Ян Павел ІІ распачаў Год Эўхарыстыі. Ён завершыцца звычайным з’ездам Сіноду Біскупаў «Эўхарыстыя — крыніца і вяршыня жыцця і місіі Касцёла», які пройдзе ў Ватыкане з 2 па 29 кастрычніка 2005 г.
8 кастрычніка ў прэс-цэнтры Апостальскай Сталіцы адбылася прэзентацыя новага Апостальскага ліста Яна Паўла ІІ Mane nobiscum Domine, скіраванага да біскупаў, духавенства і вернікаў Каталіцкага Касцёла. Ліст прысвечаны Году Эўхарыстыі.
У ім Папа піша: «Ламанне хлеба» (як напачатку называлі Эўхарыстыю) заўсёды знаходзіцца ў цэнтры жыцця Касцёла. Праз яе Хрыстус актуалізуе ў прамінальным часе таямніцу сваёй смерці і змёртвыхпаўстання. У Эўхарыстыі мы прымаем Яго самога як «Хлеб жывы, які сышоў з неба» (Ян 6, 51), а з Ім атрымліваем задатак вечнага жыцця, які дае нам прадчуванне вячыстай гасціны ў нябесным Ерузалеме. Неаднаразова (апошнім часам у энцыкліцы Ecclesia de Eucharistia), ідучы следам за вучэннем Айцоў Касцёла, Сусветных Сабораў, а таксама маіх папярэднікаў, я заахвочваў Касцёл да рэфлексіі над Эўхарыстыяй».
Уступаючы ў гэты асаблівы перыяд жыцця ўсяго паўсюднага Касцёла, рэдакцыя нашага часопіса прапануе сваім чытачам старонкі энцыклікі Яна Паўла ІІ Ecclesia de Eucharistia.
Уводзіны
1. Касцёл жыве дзякуючы Эўхарыстыі [Ecclesia de Eucharistica vivit]. Гэта праўда адлюстроўвае не толькі штодзённы досвед веры, у ёй заключана сутнасць таямніцы Касцёла. Рознымі спосабамі Касцёл з радасцю пераконваецца, што пастаянна ажыццяўляецца абяцанне: «і вось Я з вамі ва ўсе дні да сканчэння веку» (Мц 28, 20). Дзякуючы Найсвяцейшай Эўхарыстыі, у якой адбываецца перамяненне хлеба і віна ў Цела і Кроў Пана, Касцёл асаблівым чынам радуецца гэтай прысутнасці. З дня Спаслання Духа Святога, у якім Касцёл, Народ Новага Запавету, распачаў сваё пілігрымаванне да нябеснай айчыны, Найсвяцейшы Сакрамэнт як бы вызначае рытм яго дзён, напаўняючы іх даверліваю надзеяй.
ІІ Ватыканскі Сабор слушна акрэсліў, што эўхарыстычная Ахвяра — гэта «крыніца і разам з тым вяршыня ўсяго хрысціянскага жыцця»1, «бо ў Найсвяцейшай Эўхарыстыі заключаецца ўсё духоўнае багацце Касцёла, гэта значыць, сам Хрыстус, наша Пасха і Хлеб жывы, які праз сваё ажыўленае Духам Святым і жыватворнае Цела дае жыццё людзям»2. Таму таксама Касцёл пастаянна звяртае свой позірк да свайго Пана, прысутнага ў Сакрамэнце Алтара, у якім Ён ва ўсёй паўнаце аб’яўляе веліч сваёй любові.
2. У Юбілейным 2000-м Годзе мне было дадзена адпраўляць Св. Імшу ў ерузалемскім Вячэрніку, там, дзе паводле традыцыі, яна была ўпершыню адпраўлена самім Хрыстом. Вячэрнік — месца ўстанаўлення Эўхарыстыі. Гэта там Хрыстус узяў у свае рукі хлеб, паламаў яго і раздаў вучням, кажучы: «Бярыце і ешце, бо гэта ёсць Цела Маё, якое за вас будзе выдана» (пар. Мц 26, 26; Лк 22, 19; 1 Кар 11, 24). Пасля ўзяў у свае рукі келіх, напоўнены віном, і сказаў ім: «Бярыце і піце, бо гэта ёсць келіх Крыві Мае новага і вечнага запавету, якая за вас і за многіх будзе праліта на адпушчэнне грахоў» (пар. Мк 14, 24; Лк 22, 20; 1 Кар 11, 25). Я ўдзячны Пану Езусу, што ў паслухмянасці Яго наказу: «Гэта чыніце на Маю памяць» (Лк 22, 19), мне было дадзена паўтарыць у тым самым месцы словы, прамоўленыя Ім дзве тысячы гадоў назад.
Ці ўсведамлялі Апосталы, якія ўдзельнічалі ў Апошняй Вячэры, што азначалі словы, прамоўленыя тады Хрыстом? Мабыць, не. Яны зразумелі гэта толькі пасля заканчэння Triduum Sacrum, гэта значыць, пасля таго, як перажылі падзеі, што адбыліся з вечара Вялікага Чацвярга да раніцы Вялікай Нядзелі. У гэтыя дні ўпісваецца mysterium paschali; упісваецца ў іх таксама mysterium eucharisticum.
3. Касцёл нараджаецца з пасхальнай таямніцы. Менавіта таму Эўхарыстыя, якая ў найвышэйшай ступені ёсць сакрамэнтам пасхальнай таямніцы, з’яўляецца цэнтрам эклезіяльнага жыцця. Мы заўважаем гэта ўжо ў першых звестках пра жыццё Касцёла, якія знаходзім у Дзеях Апостальскіх: «І трывалі ў навуцы апостальскай, у супольнасці і ламанні хлеба, ды ў малітвах» (2, 42). «Ламанне хлеба» азначае менавіта Эўхарыстыю. Пасля двух тысячагоддзяў мы надалей праводзім у жыццё той першапачатковы вобраз Касцёла. Калі чынім гэта падчас цэлебрацыі Эўхарыстыі, то маем перад вачыма душы пасхальную таямніцу: тое, што адбылося вечарам Вялікага Чацвярга, падчас Апошняй Вячэры і пасля яе. Бо ўстанаўленне Эўхарыстыі сакрамэнтальным чынам папярэджвала падзеі, якія ў хуткім часе павінны былі наступіць, пачынаючы ад канання ў Гефсіманіі. Зноў бачым Пана Езуса, які выходзіць з Вячэрніка, спускаецца з вучнямі ўніз, каб перайсці паток Кедрону і ўвайсці ў Аліўны Сад. У гэтым Садзе да сённяшняга дня захаваліся некаторыя вельмі старыя аліўкавыя дрэвы. Можа, яны былі нават сведкамі таго, што адбылося ў іх засені ў той вечар, калі Хрыстус на малітве перажываў смяротную трывогу, «і быў пот Яго, як кроплі крыві, што падалі на зямлю» (Лк 22, 44). Распачыналася праліццё крыві — тае самай Крыві, якую крыху раней Ён ахвяраваў Касцёлу як напой збаўлення ў сакрамэнце Эўхарыстыі; канчаткова яна будзе пралітая на Галгофе і станецца прыладаю нашага Адкуплення: «Хрыстус, з’явіўшыся як архісвятар будучага дабра, [...] не праз кроў казлоў і цялятаў, але праз уласную кроў увайшоў раз і назаўсёды ў святыню, знайшоўшы вечнае адкупленне» (Гбр 9, 11–12).
4. Гадзіна нашага адкуплення. Нягледзячы на тое, што Хрыстус перажывае бязмежную трывогу, Ён не ўцякае ад свае «гадзіны»: «І што мне сказаць? Ойча, збаў Мяне ад гэтае гадзіны; але ж дзеля гэтае гадзіны Я і прыйшоў» (Ян 12, 27). Ён хоча, каб вучні спадарожнічалі Яму, аднак перажывае самоту і пакінутасць: «Так, не маглі вы і аднае гадзіны не спаць са Мною? Не спіце і маліцеся, каб не ўпасці ў спакусу» (Мц 26, 40–41). Толькі Ян застанецца пад крыжам, каля Марыі і пабожных жанчынаў. Агонія ў Садзе Аліўным была ўводзінамі ў агонію на крыжы ў Вялікую Пятніцу.
Святая гадзіна, гадзіна адкуплення свету. Калі цэлебруем Эўхарыстыю ў Ерузалеме, у тым месцы, дзе быў гроб Хрыста, то як бы ўвачавідкі вяртаемся ў тую Яго гадзіну — гадзіну крыжа і праслаўлення. У тое месца і ў тую гадзіну духова пераносіцца кожны святар, які цэлебруе Св. Імшу разам з супольнасцю хрысціянаў, якая ў ёй удзельнічае.
Укрыжаваны, памёр і быў пахаваны, зышоў да адхлані, трэцяга дня ўваскрос. З гэтымі словамі вызнання веры пераклікаюцца словы адарацыі і пракламацыі: Ecce lignum crucis, in quo salus mundi pependit. Venite adoremus. Такое запрашэнне Касцёл скіроўвае да ўсіх у другой палове дня ў Вялікую Пятніцу. Пасля зноў заспявае падчас Пасхальнай Вігіліі, абвяшчаючы: Surrexit Dominus de sepulcro qui pro nobis pependit in ligno. Alleluja.
5. «Mysterium fidei! — Таямніца веры!» Калі святар прамаўляе альбо спявае гэтыя словы, прысутныя адказваюць: «Абвяшчаем смерць Тваю, Пане Езу, вызнаем Тваё ўваскрасенне і чакаем Твайго прыйсця ў хвале».
Гэтымі альбо падобнымі словамі Касцёл, указваючы на Хрыста ў таямніцы Яго мукі, аб’яўляе таксама сваю ўласную таямніцу: Ecclesia de Eucharistia. Калі ў дзень Пяцідзесятніцы праз дар Духа Святога Касцёл нараджаецца і выходзіць на шляхі свету, то вырашальным момантам для яго стварэння з’яўляецца, несумненна, устанаўленне Эўхарыстыі ў Вячэрніку. Падмуркам і крыніцаю Касцёла з’яўляецца ўвесь Triduum paschale, але пэўным чынам ён ёсць (папярэдне і «сканцэнтравана») назаўсёды ў дары Эўхарыстыі. У гэтым дары Езус Хрыстус перадаў Касцёлу пастаяннае здзяйсненне пасхальнай таямніцы. У ім устанавіў таямнічую «адначасовасць» паміж тым Triduum і ўсімі мінаючымі вякамі.
Гэтая думка нараджае ў нас пачуццё вялікага і ўдзячнага здзіўлення. Пасхальная падзея і Эўхарыстыя, якая яе зноў здзяйсняе на працягу вякоў, маюць бязмежную «ёмістасць». Пэўным чынам яны ахопліваюць усю гісторыю, да якой скіравана ласка Адкуплення. Гэтае здзіўленне павінна заўсёды ажываць у Касцёле, сабраным на цэлебрацыі Эўхарыстыі. Аднак асаблівым чынам яно павінна спадарожнічаць даўцы Эўхарыстыі. Гэта ён, дзякуючы ўладзе, дадзенай яму ў сакрамэнце святарскага пасвячэння, здзяйсняе перамяненне. Гэта ён з сілаю прамаўляе Хрыстовыя словы з Вячэрніка: «Гэта Цела Маё, якое за вас будзе выдана... Гэта Кроў Мая, якая за вас будзе праліта...» Святар прамаўляе гэтыя словы, а дакладней пазычае свае вусны і свой голас Таму, хто прамовіў іх у Вячэрніку, і хто хоча, каб яны прамаўляліся з пакалення ў пакаленне ўсімі, хто ў Касцёле ўдзельнічае службовым чынам у яго святарстве.
6. Прагну абудзіць гэтае эўхарыстычнае «здзіўленне», пішучы гэтую энцыкліку як працяг юбілейнай спадчыны, якую я хацеў перадаць Касцёлу ў Апостальскім лісце Novo millennio ineunte, а таксама ў яго марыйным падсумаванні ў Лісце Rosarium Virginis Mariae. Сузіранне аблічча Хрыста, сузіранне разам з Марыяй — гэта «праграма», якую я прапанаваў Касцёлу на пачатку трэцяга тысячагоддзя, заахвочваючы яго, каб з энтузіязмам новай евангелізацыі выплыў на глыбіню ў моры гісторыі. Сузіранне Хрыста вучыць распазнаваць Яго, дзе б Ён ні аб’яўляўся, прысутны самым розным чынам, але перадусім — у жывым сакрамэнце Яго Цела і Яго Крыві. Касцёл жыве дзякуючы Хрысту эўхарыстычнаму, Ім корміцца, з Яго чэрпае святло. Эўхарыстыя — гэта таямніца веры і адначасова «таямніца святла»3. Кожны раз, калі Касцёл цэлебруе Эўхарыстыю, вернікі могуць пэўным чынам нанава перажываць досвед двух вучняў з Эмаус: «І тады расплюшчыліся ў іх вочы, і яны пазналі Яго» (Лк 24, 31).
7. З таго часу як я распачаў маю паслугу Наступніка Пятра, заўсёды надаваў асаблівую ўвагу Вялікаму Чацвяргу, які з’яўляецца днём Эўхарыстыі і Святарства. З гэтай нагоды кожны год я скіроўваў Ліст да ўсіх святароў свету. У гэтым, дваццаць пятым годзе майго пантыфікату, хачу асаблівым чынам запрасіць увесь Касцёл да эўхарыстычнай рэфлексіі і заклікаць да ўдзячнасці Пану за дар Эўхарыстыі і Святарства: «Дар і Таямніцу»4. Калі, абвяшчаючы Год Ружанца, мне хацелася звязаць дваццаць пяты год маёй паслугі з кантэмпляцыяй Хрыста ў школе Марыі, то ў Вялікі Чацвер 2003 года я не мог не затрымацца над «эўхарыстычным абліччам» Хрыста і звярнуць увагу Касцёла на цэнтральнае месца Эўхарыстыі. Дзякуючы ёй Касцёл жыве. Корміцца гэтым «жывым Хлебам». Таму хіба ж магчыма не адчуваць патрэбы схіляць усіх да аднаўлення перажывання гэтага досведу?
8. Калі я думаю пра Эўхарыстыю, гледзячы на маё жыццё святара, біскупа і Наступніка Пятра, то спантанна ўспамінаю шмат хвілінаў і месцаў, у якіх мне было дадзена яе цэлебраваць. Памятаю парафіяльны касцёл у Негавіці, дзе я выконваў маю першую душпастырскую паслугу, калегіяту св. Фларыяна ў Кракаве, катэдру на Вавелі, базыліку св. Пятра, а таксама шмат базылік і касцёлаў у Рыме і ва ўсім свеце. Мне было дадзена цэлебраваць яе ў многіх мясцінах на горных шляхах, над азёрамі і на марскіх берагах; цэлебраваў я яе на алтарах, узведзеных на стадыёнах, на плошчах гарадоў. Гэты разнастайны фон маіх Святых Імшаў спрыяе таму, што я вельмі моцна ўсведамляю універсальны, проста можна сказаць, касмічны характар эўхарыстычнай цэлебрацыі. Так, касмічны!
Бо нават тады, калі Эўхарыстыя цэлебруецца на малым алтары вясковага касцёла, яна ўвесь час у пэўным сэнсе цэлебруецца на алтары свету. Яднае неба з зямлёю. Заключае ў сабе і пранікае ўсё стварэнне. Сын Божы стаўся чалавекам, каб у найвышэйшым акце праслаўлення вярнуць усё стварэнне Таму, хто яго ўчыніў з нічога. І такім чынам Ён, Найвышэйшы і Вечны Святар, уваходзячы ў адвечны санктуарый праз сваю Кроў, пралітую на Крыжы, вяртае Творцу і Айцу ўсё адкупленае стварэнне. Ён робіць гэта праз святарскую паслугу Касцёла, на хвалу Найсвяцейшай Тройцы. Сапраўды, гэта — mysterium fidei, што здзяйсняецца ў Эўхарыстыі: свет, які выйшаў з рук Бога Створцы, вяртаецца да Яго, адкуплены Хрыстом.
9. Эўхарыстыя, зразуметая як збаўчая прысутнасць Езуса ў супольнасці вернікаў і як яе духоўная спажыва — гэта тое найбольш каштоўнае, што мае Касцёл на шляхах гісторыі. Гэтым тлумачыцца вялікі клопат, якім Касцёл заўсёды атуляў таямніцу Эўхарыстыі, беражлівасць, якую бачым у аўтарытэтных пастановах Сабораў і Папаў. Як не захапляцца дактрынальнаю інтэрпрэтацыяй дэкрэтаў пра Найсвяцейшую Эўхарыстыю альбо пра Найсвяцейшую Ахвяру Св. Імшы, абвешчаных Трыдэнцкім Саборам? Гэтыя дакументы на працягу стагоддзяў фармавалі як тэалогію, так і катэхезу, і да сённяшняга дня з’яўляюцца дагматычнаю кропкаю адліку ў пастаянным працэсе адновы і духоўнага ўзрастання Люду Божага ў веры і любові да Эўхарыстыі. Беручы пад увагу больш блізкія нам часы, трэба назваць тры энцыклікі: энцыкліку Mirae Caritatis Льва ХІІІ (28 мая 1902)5, энцыкліку Mediator Dei Пія ХІІ (20 лістапада 1947)6 і энцыкліку Mysterium fidei Паўла VI (3 верасня 1965)7.
Хоць ІІ Ватыканскі Сабор не апублікаваў асобнага дакументу, прысвечанага таямніцы Эўхарыстыі, аднак у сваіх шматлікіх дакументах, асабліва ў Дагматычнай канстытуцыі пра Касцёл Lumen gentium, а таксама ў Канстытуцыі пра святую літургію Sacrosanctum Concilium Сабор указвае на яе разнастайныя аспекты.
Я сам, у першыя гады мае апостальскай паслугі на Пятровай Катэдры, меў нагоду, каб у Апостальскім лісце Dominicae Cenae (24 лютага 1980)8 паразважаць над некаторымі аспектамі таямніцы Эўхарыстыі і яе ўплыву на жыццё тых, хто яе цэлебруе. Сёння нанава звяртаюся да закранутай раней тэматыкі з сэрцам, яшчэ больш перапоўненым хваляваннем і ўдзячнасцю, паўтараючы ў пэўным сэнсе словы Псальміста: «Як аддзячыць мне Пану за ўсе дабрадзействы Яго для мяне? Чару збаўлення ўзніму і імя Панскае клікну» (Пс 116 [115], 12–13).
10. Далучэнне Настаўніцтва Касцёла да справы абвяшчэння прынесла плён духоўнага росту хрысціянскай супольнасці. Несумненна, літургічная рэформа Сабору ў значнай ступені спрычынілася да больш свядомага, дзейснага і больш плённага ўдзелу вернікаў у Найсвяцейшай Ахвяры алтара. Больш за тое, у многіх месцах адарацыя Найсвяцейшага Сакрамэнту знаходзіць сваю адпаведную ролю ў штодзённым жыцці і становіцца невычэрпнаю крыніцаю святасці. Пабожны ўдзел вернікаў у эўхарыстычнай працэсіі ва ўрачыстасці Цела і Крыві Панскай — гэта ласка ад Пана, якая штогод напаўняе радасцю ўсіх, хто бярэ ў ёй удзел. Можна было б яшчэ і яшчэ пералічваць іншыя пазітыўныя прыклады веры і любові да Эўхарыстыі.
На жаль, побач з гэтым святлом хапае таксама і ценю, бо ёсць месцы, у якіх заўважаецца амаль цалкавітае занядбанне практыкі эўхарыстычнай адарацыі. Да гэтага дадаюцца таксама там-сям, у розных касцёльных асяроддзях, злоўжыванні, якія выклікаюць скажэнне сапраўднай веры і каталіцкага вучэння адносна гэтага незвычайнага Сакрамэнту. Часам сустракаецца вельмі абмежаванае разуменне таямніцы Эўхарыстыі. Пазбаўленая ахвярнага вымярэння, яна перажываецца такім чынам, што не выходзіць па-за сэнс і значэнне звыклага братэрскага спаткання. Акрамя таго, часам адмаўляецца неабходнасць святарскай паслугі, угрунтаванай на апостальскай спадчыне, а сакрамэнтальнасць Эўхарыстыі зводзіцца толькі да дзейснасці яе абвяшчэння. Адсюль таксама дзе-нідзе з’яўляюцца экуменічныя ініцыятывы, якія, хоць і не пазбаўленыя добрых намераў, прымяняюць эўхарыстычныя практыкі, неадпаведныя дысцыпліне, у якой Касцёл выяўляе сваю веру. Як жа, у сувязі з такімі фактамі, не выказаць глыбокага болю? Эўхарыстыя — гэта занадта вялікі дар, каб можна было дапускаць двухзначнасць і ўмаленне.
Веру, што гэтая энцыкліка дзейсна спрычыніцца да рассейвання ценю дактрынальных сумневаў і адпрэчвання недапушчальнай практыкі з тым, каб Эўхарыстыя надалей яснела поўным святлом усёй сваёй таямніцы.
Працяг у наступным нумары >>>
1 Дагм. канст. пра Касцёл Lumen gentium, 11.
2 ІІ Ватыканскі Сабор, Дэкр. пра паслугу і жыццё святароў Presbyterorum ordinis, 5.
3 Пар. Ян Павел ІІ, Апост. ліст Rоsarium Virginis Mariae (16 кастрычніка 2002), 21: AAS 95 (2003), 19–20.
4 Гэта назва, якую я даў асабістаму сведчанню ў сувязі з пяцідзесятаю гадавінаю майго святарскага пасвячэння.
5 Leonis XIII Acta, XXII (1903), 115–136.
6 AAS 39 (1947), 521–595.
7 AAS 57 (1965), 753–774.
8 AAS 72 (1980), 113–148.