Мы распачынаем новую рубрыку публікацыяй разважанняў вядомага нямецкага тэолага ХХ ст. Рамано Гуардзіні «Святыя знакі». Як піша ён сам, «мэта гэтых кароткіх разважанняў — садзейнічаць адкрыццю свету літургіі. У літургіі гаворка ідзе ў першую чаргу не пра гістарычныя веды альбо нейкія ідэі, а пра рэчаіснасць. І не пра тую рэчаіснасць, што мінула, а пра сённяшнюю, якая заўсёды здзяйсняецца нанава, здзяйсняецца ў нас і праз нас, — пра чалавечую рэчаіснасць у форме і дзеянні. Таму трэба вучыцца чытаць у рэальнай увасобленай форме ўнутраны свет, у целе — душу, у прамінальнай падзеі — укрыты духоўны свет. Трэба навучыцца такому жывому акту, дзякуючы якому веруючы чалавек зразумее святыя „бачныя знакі нябачнай Божай ласкі“, прыме іх і здзейсніць. У „літургічнай адукацыі“ гаворка ідзе ў першую чаргу не пра літургічнае навучанне — якое, вядома ж, неабходнае, — але пра настаўленне, прынамсі, пра заахвочванне да жывога сузірання і здзяйснення „святых знакаў“».

Знак крыжа

Ты робіш знак крыжа, робіш яго правільна. Не такі перакрыўлены, паспешлівы, калі невядома, што ён азначае. Не! Правільны знак крыжа — павольны, вялікі, ад ілба да грудзей, ад аднаго пляча да другога. Ці адчуваеш ты, як ён цалкам ахоплівае цябе? Засяродзься належным чынам; усе свае думкі і ўвесь свой розум засяродзь на гэтым знаку, калі ён праходзіць ад ілба да грудзей, ад пляча да пляча. Тады ты адчуеш: ён ахоплівае цябе цалкам, ахоплівае цела і душу, авалодвае табою, асвячае цябе, аздараўляе цябе.

Чаму так адбываецца? Таму што гэта знак усяго, і гэта знак збаўлення. На крыжы наш Пан збавіў усіх людзей. Праз крыж Ён аздаравіў чалавека, ажно да апошняй фібры яго істоты.

Мы робім знак крыжа перад малітваю, бо ён прыводзіць нас у парадак і засяроджвае, скіроўвае нашы думкі, пачуцці і жаданні да Бога. Пасля малітвы — каб у нас захавалася тое, чым адарыў нас Бог. У хвіліну спакусы — каб ён нас умацаваў. У небяспецы — каб ён нас абараніў. Пры благаслаўленні — каб паўната Божага жыцця ўвайшла ў душу і ўсё ў ёй ажывіла і асвяціла.

Думай пра гэта, калі ты робіш знак крыжа. Гэта — найсвяцейшы з усіх знакаў. Рабі яго правільна — павольны, вялікі, поўны засяроджанай увагі. Тады ён ахопіць усю тваю істоту, асобу, душу, твае думкі і жаданні, пачуцці і розум, твае намеры і ўчынкі, і ўсё будзе ім умацавана, пазначана, асвечана моцаю Хрыста, у імя Бога, у Тройцы Адзінага.

Рукі

Усё цела з’яўляецца інструментам і праяваю душы. Яна не проста знаходзіцца ўнутры цела, як нехта сядзіць у сваёй хатцы, а жыве і дзейнічае ў кожным яго члене і ў кожнай жылцы. Яна прамаўляе з кожнай лініі і формы, кожным рухам цела. Але асабліва твар і рукі з’яўляюцца інструментам і люстэркам душы.

Пра твар усё ясна без асаблівых тлумачэнняў. Але паназірай аднойчы за якім-небудзь чалавекам альбо за самім сабою, як узрушанасць сэрца — радасць, здзіўленне, чаканне — выказваецца ў руках. Ці не гаворыць так часта імклівае ўскідванне рук альбо іх ціхае паторгванне больш, чым самыя словы? Ці не здаецца іншы раз прамоўленае слова грубым у параўнанні з ціхаю, такою красамоўнаю моваю рук? Рука, пасля твару, — самая адухоўленая частка цела. Канешне, яна — моцная і дужая, як інструмент для працы, як зброя для нападу і абароны, але ж таксама і надзвычай зграбная, складзеная з мноства членаў, рухомая і пранізаная чуллівымі, успрымальнымі нервамі. Сапраўдны прыбор, з дапамогаю якога чалавек можа адкрыць сваю ўласную душу. І ўспрыняць чужую, таму што і гэта таксама ён робіць з дапамогаю рук. Бо хіба ж гэта не прыняцце чужой душы, калі нехта паціскае працягнутую руку? Прыняцце з усім, што прамаўляе праз яе аб даверы, радасці, згодзе, цярпенні. Таму мова рук мае сваё значэнне таксама там, дзе душа асабліва шмат прамаўля е альбо слухае, — перад Богам. Дзе яна хоча аддаваць самую сябе і прымаць Бога ў малітве.

Калі нехта засяроджаны ў самім сабе, калі ён у сваёй душы сам-насам з Богам, тады рукі моцна сціснутыя адна з другою, пальцы пераплеценыя, нібы той унутраны паток, які хацеў бы вырвацца, скіроўваецца адною рукою ў другую і накіроўваецца зноў унутр, каб усё заставалася там, у глыбіні душы, з Богам. Гэтая засяроджанасць у самім сабе, ахоўванне ўтоенага Бога нібы аб’яўляе: «Бог — мой, а я Яго, і мы тут сам-насам, у глыбіні».

Таксама паводзяць сябе рукі, калі існуе пагроза, што вось-вось узнікне нейкае ўнутранае напружанне, вялікія цяжкасці, боль. Зноў сціскаюцца рукі, і душа змагаецца ў іх сама з сабою, пакуль не адолее сябе і не сцішыцца.

А калі нехта стаіць перад Богам у пакорлівай, пачцівай духоўнай паставе, то тады выцягнутыя далоні роўна кладуцца адна на адну. Гэта гаворыць аб поўнай паслухмянасці, аб пануючай пачцівасці. Гэта — пакорлівае, упарадкаванае прамаўленне ўласных словаў і ўважлівае, поўнае гатоўнасці слуханне таго, што Боскае. Альбо гэтым выказваецца адданасць, самаахвярнасць — рукі, якімі абараняемся, мы аддаем, нібы звязаныя, у рукі Бога.

Здараецца таксама, што душа цалкам адкрываецца перад Богам, у вялікай радасці альбо ўдзячнасці. Што ў ёй, як у аргане, адкрываюцца ўсе рэгістры і шырока струменіцца з яе ўнутраная паўната. Альбо бывае, што ўзнімаецца ў душы і крычыць туга. Тады раскрывае чалавек далоні і накіроўвае іх адкрытымі ўверх, каб свабодна цёк паток душы і каб магла яна ва ўсёй паўнаце прыняць тое, чаго прагне.

І нарэшце, можа быць так, што нехта агортвае сябе самога з усім, чым ён ёсць і што мае, каб ва ўсёй чысціні самаадданасці прынесці сябе ў дар Богу, ведаючы, што гаворка тут ідзе пра ахвяру. Тады складвае ён рукі на грудзях у знаку крыжа.

Прыгожая і велічная мова рук. Пра руку Касцёл гаворыць, што Бог даў нам яе, каб мы «няслі ў ёй душу».

Таму ўспрымай сур’ёзна гэтую святую мову. Бог слухае яе. Яна прамаўляе з глыбіні душы. Яна можа гаварыць таксама пра ляноту сэрца, рассеянасць і іншыя недахопы. Трымай рукі правільна і клапаціся аб тым, каб твой унутраны свет сапраўды адпавядаў гэтым знешнім паставам!

Гэта была вельмі далікатная справа — тое, пра што мы тут гаварылі. Шчыра кажучы, пра такое гавораць неахвотна. Нешта тут крыху раздражняе. Тым з большай стараннасцю мы павінны прытрымлівацца гэтага ў жыцці. Не трэба рабіць з гэтага ніякай штучнай, напышлівай гульні, але гэта павінна стаць для нас моваю, дзякуючы якой у чыстаце праўдзівасці цела гаворыць Богу пра тое, што мае на ўвазе душа.

Кленчанне

Як паводзіць сябе чалавек, калі ён напоўнены высакамер’ем? Ён выпростваецца, узнімае галаву і плечы, усю постаць. Усё ў ім гаворыць: «Я большы, чым ты! Я больш значны, чым ты!». Калі ж чалавек пакорлівы, ён адчувае сябе малым; тады апускае ён галаву, тады схіляецца яго постаць. Ён «прыніжае сябе». Да таго ж, тым глыбей, чым большы той, хто перад ім стаіць; тым глыбей, чым менш варты сам чалавек у сваіх уласных вачах.

Калі, аднак, мы больш ясна адчуваем сваю нязначнасць, як не тады, калі стаім перад Богам? Вялікі Бог, які быў учора, як і сёння, як і праз сто, і праз тысячу гадоў! Бог, які напаўняе гэты пакой, і ўвесь горад, і вялізны свет, і неабсяжнае зорнае неба; і ўсё перад Ім, як пылінка. Святы Бог, чысты, справядлівы і бясконцай велічы... Які Ён вялікі... А я такі малы! Такі малы, што мяне з Ім увогуле нельга параўнаць; такі малы, што перад Ім я — зусім нішто! Тады прыходзіць само сабой, што перад Ім нельга стаяць у ганарыстай паставе. Перад Ім «становішся малым»; перад Ім хочацца зрабіць сваю постаць меншай, каб яна не выглядала такою фанабэрыстаю, — і глядзі, ахвяравана ўжо палова яе вышыні: чалавек кленчыць. А калі яго сэрцу і гэтага яшчэ недастаткова, то яму хочацца ў дадатак і сагнуцца. І схіленая постаць гаворыць: «Ты — вялікі Бог, а я — нішто!».

Калі ты згінаеш калені, няхай гэта не будзе нейкае паспешлівае, пустое дзеянне. Укладзі ў яго душу! А душою кленчання ёсць тое, што таксама і ўнутры сэрца схіляецца ў глыбокай пашане перад Богам.

Калі ты прыходзіш у касцёл, альбо калі выходзіш з яго, альбо калі праходзіш каля алтара, укленч нізка, глыбока, павольна, з удзелам усяго сэрца, і няхай пры гэтым яно прамаўляе: «Мой вялікі Божа...»

Тады будзе ў гэтым пакора, і будзе ў гэтым праўда, і кожны раз гэта будзе прыносіць тваёй душы дабро.

Працяг у нумары №3(118) 2005 >>>

Пераклад з нямецкай мовы
І. Бурак.