Калі Ён сказаў, што дасць ім спажываць сваё Цела, розум іх пахіснуўся. Напэўна, яны падумалі, што гэта нейкая разнавіднасць канібалізму, і ў іх знайшоўся толькі адзін адказ: «Цяжкое гэта слова. Хто можа слухаць яго?» (Ян 6, 61). Большасць з іх адышлі, а каля Настаўніка засталося толькі некалькі самых верных.

Сваім прадказаннем устанаўлення Эўхарыстыі Езус выклікаў велізарны культурны шок, які трывае па сённяшні дзень, і вынікі якога будуць працягвацца ажно да сканчэння свету. Для вучняў Збаўцы гэта быў, напэўна, найбольш цяжкі «тэст» перад падзеямі Вялікага тыдня. Для таго, каб далей ісці за Ім, яны павінны былі цалкам утаймаваць свой розум, часова адкласці ранейшыя погляды, звычкі, уяўленні пра свет і даверыцца Пану ўсляпую.

Гэты экзамен паўтараецца на працягу стагоддзяў у кожным пакаленні. Сёння мы таксама спяваем: «Што нам розум не тлумачыць — святло веры прынясе». Гэта азначае, што для прыняцця поўнай праўды аб Вячэрніку неабходна адрачыся ад рацыяналістычнай пыхі. Некаторым людзям значна лягчэй прыняць праўду пра тое, што Бог стварыў свет з нічога, чым паверыць, што Ён перамяніў хлеб і віно ў свае Цела і Кроў. Але ж, як казаў некалі біскуп Фауст з Р’е: «Той, хто словам мог стварыць, мог таксама словам стварэнне перамяніць!».

Сярэднявечны паэт Уладзіслаў з Гельнёва выказвае ўпэўненасць у тым, што Эўхарыстыя мае таксама моц перамянення чалавечага лёсу, няшчасця ў шчасце, смутку ў радасць:

Калі Езус вячэраў, сваё Цела раздаваў,
Апосталаў самотных сваёй Крывёю насычаў...

Гэтак вось чэрстваму, недаверліваму розуму прыходзіць на дапамогу культура з усім сваім ашаламляльным багаццем, разнастайнасцю, традыцыяй і павагай у адносінах да Таямніцы. Такім чынам, калі нейкая культура адкрываецца на жывога эўхарыстычнага Хрыста, Ён далікатна ўцелаўляецца ў гэтую тканіну, перамяняе яе і напаўняе сваім Духам. Гэтае вучэнне называецца інкультурацыяй.

 
За мурамі Вячэрніка

На працягу дзвюх тысяч гадоў рэчаіснасць Вячэрніка, якая бесперапынна актуалізуецца ў святой Імшы, уваходзіць са сваёй сімволікай у чалавечае жыццё — працу, звычаі, музыку, літаратуру, мастацтва. Незлічоная колькасць «Апошніх Вячэраў» захавалася ў касцёлах і галерэях усяго свету. Да гэтай тэмы звярталіся найбольш славутыя мастакі — ад Леанарда да Вінчы, Рафаэля і Караваджо да Сальвадора Далі. У Ватыканскіх музеях знаходзіцца славутая фрэска Рафаэля «Дыспут аб Найсвяцейшым Сакрамэнце», якая, на думку гісторыкаў мастацтва, павінна называцца «Трыумф Эўхарыстыі», бо няма ў ёй і следу дыспуту: неба і зямля лучацца ў адарацыі Найсвяцейшай Тройцы, прызнаючы таямніцу Перамянення. Не менш вядомая іншая фрэска гэтага ж мастака — «Бальцэнская Імша». На ёй адлюстравана цудоўная падзея, дзякуючы якой з’явілася традыцыя свята Божага Цела: адзін чэшскі святар, які сумняваўся ў рэальнай прысутнасці Хрыста ў Эўхарыстыі, падчас адпраўлення святой Імшы ў 1263 г. заўважыў кроплі сапраўднай крыві, што капалі з Гостыі.

Можна смела сказаць, што культ Цела і Крыві Пана стварыў уласную асаблівую мову, якая ўвасобілася ў такіх паняццях, як хлеб, віно, келіх, гостыя, манстранцыя, патэна, святая Імша, працэсія, святая Камунія, Віатык (апошняе намашчэнне) і г. д. Некаторыя з гэтых паняццяў знайшлі сапраўды майстэрскае адлюстраванне ў мастацтве, асабліва ў дэкаратыўным. Дастаткова прыгледзецца да манстранцый, якія захоўваюцца ў пражскім Ларэта ці ў скарбніцы на Градчанах.

Драматургія эўхарыстычнай цэлебрацыі стала крыніцай натхнення для шматлікіх кампазітараў. У музычным здабытку чалавецтва ёсць такія шэдэўры, як «Імша h-moll» Ёгана Себасцьяна Баха, «Missa solemnis» Людвіга ван Бетховена альбо Імшы Моцарта, які напісаў іх ажно васемнаццаць. Цікава, што ў сённяшні, моцна секулярызаваны час, гэты жанр не замірае, найлепшым прыкладам чаго з’яўляецца «Missa pro Pace» выдатнага польскага кампазітара Войцеха Кіляра. Згадаем, што сярод меламанаў вялікай папулярнасцю карыстаецца літургічная музыка з лацінаамерыканскай культуры — «Missa Criola» («Крэольская Імша») Арыэля Раміраса ці «Missa flamenca».

«Для мяне, — прызнаваўся некалі ў адной тэлевізійнай праграме рок-музыкант Томаш Будзыньскі, — святая Імша — гэта найвялікшы шэдэўр мастацтва, у якім чынны ўдзел прымае сам Бог». Невычэрпнае багацце літаратурных натхненняў на тэму Эўхарыстыі добра паказана ў розных анталогіях. Напрыклад, у Польшчы цікавай прэзентацыяй здабытку паэтаў у гэтай тэматыцы з’яўляецца анталогія «Святло пшанічнага хлеба». У ёй сабраны шматлікія знакамітыя сведчанні эўхарыстычнай пабожнасці на працягу апошніх пяці стагоддзяў, але яна таксама сведчыць пра тое, што асэнсаванне святога адбываецца не толькі ў рэлігійнай паэзіі.

Арцыбіскуп Карлас Аміго Валлейо з Севіліі ва ўступе да анталогіі эўхарыстычнай паэзіі пад назвай «Андалузія ў Целе і Крыві» звяртае ўвагу на тое, што культура і мастацтва пакліканыя спаўняць у дачыненні да святых рэчаў найперш службовую ролю: «Каб дакрануцца да трансцэндэнтнага, чалавеку патрэбны дапамога і прыступкі». «Цудоўнай была тая манстранцыя, што несла кансэкраваны і жывы хлеб. Найвялікшы і найцудоўнейшы з тых, што існуе, выраб са срэбра, — захапляліся мастакі. Але срэбра было толькі ўвасабленнем і нічым больш. Манстранцыя з’яўляецца катэдрай, з якой Пан абвяшчае на вуліцах навуку пакоры і ўбоства, любові і адданасці».

«... гэта не кадзіла, не цудоўнае залацільнае майстэрства, не працэсіі з размарынам і міртам, не цудоўныя трыпціхі, не музыка, дапасаваная годным захаплення чынам, — таямніца з’яўляецца нечым іншым, хаця ва ўсё гэта яна апранута. Таямніца, прысутнасць, ахвяра, памятка — гэта Эўхарыстыя, Найсвяцейшы Сакрамэнт Цела і Крыві Пана».

 
«Аперытыў» нябеснай гасціны

«Культурная прапанова» Езуса заключаецца ў запрашэнні чалавека да ўдзелу ў гасціне, гаспадаром якой з’яўляецца Бог. Езус кажа пра сябе самога, што Ён — Хлеб жывы. Хлеб быў галоўнаю страваю старажытных юдэяў. Выраз «есці хлеб» азначаў таксама «падсілкоўвацца». Хлеб быў атулены пашанаю, ім не кармілі жывёлы. Няверуючы філосаф Людвіг Феербах, жадаючы падкрэсліць, што ў чалавеку няма якаснай розніцы паміж матэрыяй і духам, напісаў: «Чалавек з’яўляецца тым, што ён есць». Раньеро Канталамесса працягвае гэтыя словы такім чынам: «Яшчэ адзін прыклад таго, як атэіст, сам таго не ведаючы, даў фармулёўку пэўнай хрысціянскай таямніцы. Дзякуючы Эўхарыстыі хрысціянін сапраўды з’яўляецца тым, „што спажывае„». На думку італьянскага прапаведніка, гэта азначае, што і мы, пасля кожнай святой Імшы, калі кажам сваім братам «бярыце і ешце», павінны сапраўды даць ім сябе «з’есці». З любові.

Ці ў стане мы сёння менавіта так глыбока супольна перажываць Эўхарыстыю?

У кнізе «Oslovit Zachea» («Прамовіць да Закхея») ксёндз Томаш Халік звяртае ўвагу на тое, што невыпадкова вялікія падзеі, якія адбываюцца паміж Богам і людзьмі, у Святым Пісанні звязаны са спажываннем ежы; нават першародны грэх набывае выгляд плода, бо ежа з’яўляецца таямнічым дзеяннем, якое нельга зводзіць да заспакаення біялагічных патрэбаў. «Ежа, — піша Халік, — з’яўляецца працэсам, падчас якога штосьці знешняе становіцца часткай нас саміх: штосьці ў сябе прымаем, і гэтае „штосьці„ нас перамяняе (...) Эўхарыстыя прымае за сваю матэрыяльную аснову хлеб і віно — плод зямлі і працы рук людскіх, плод прыроды і плод культуры, і асвячае абедзве гэтыя рэаліі». Такім чынам, з аднаго боку Эўхарыстыя ўказвае на падзеі з мінулага — на Апошнюю Вячэру, муку, смерць і змёртвыхпаўстанне Хрыста, і актуалізуе іх, а з іншага боку — «нахіляецца да будучыні», з’яўляецца прадказаннем, прадчуваннем, „аперытывам“ гасціны ў Божым Валадарстве».

Анджэй Бабухоўскі.
Пераклад з польскай мовы Т. Мухляды.