Поўчын-Здруй — курортны горад Польшчы, у якім нарадзіўся і вырас ксёндз Збігнеў. Пасля агульнаадукацыйнай школы скончыў судабудаўнічы тэхнікум. У 1985 годзе паступіў у люблінскую семінарыю айцоў марыянаў, а ў 1992 годзе атрымаў святарскае пасвячэнне. Адразу ж як місіянер паехаў у Казахстан, дзе працаваў 7 гадоў. У Карагандзе арганізаваў новую парафію і пабудаваў храм імя Маці Касцёла. У 1999 годзе вярнуўся ў Польшчу, а менавіта ў Люблінскі каталіцкі універсітэт, і распачаў працу над доктарскай дысертацыяй «Евангелізацыя ў кантэксце Казахстана», якую абараніў у мінулым годзе. Як сам гаворыць, хацеў бы і далей працаваць у Казахстане, бо ўсёй душою палюбіў гэты край. Але воля Божая іншая: дзякуючы ёй Беларусь мае цудоўнага святара са значным вопытам місіянерскай працы.
Айцец Збігнеў Грыгарцэвіч згадзіўся адказаць на пытанні нашага карэспандэнта Галіны Калевіч.
— Айцец Збігнеў, як і чаму Вы трапілі ў Казахстан?
— Я вельмі даўно выразна адчуваў, што Бог мяне кліча як місіянера прамаўляць там, дзе цяжка. Але я чамусьці думаў пра Бразілію. Значны ўплыў на фармаванне майго місіянерскага духу аказаў тагачасны выкладчык семінарыі айцец Сергій Гаек. Ён часта гаварыў нам, што трэба глядзець на Усход, і многіх семінарыстаў далучыў да паездак у іншыя краіны. Так яшчэ семінарыстамі мы пачалі ездзіць на місіі ў Латвію, Эстонію і нават у Сібір. Я з сябрамі добра іграў на гітары, і а. Сергій браў нас для працы з моладдзю. У 1991 годзе, калі я быў ужо дыяканам, да нас у семінарыю прыехаў епархіяльны біскуп з Караганды Ян Павел Ленга і прапанаваў паехаць на практыку ў Казахстан. Я і яшчэ адзін мой сябар згадзіліся. Нас адных пакінулі на 3 месяцы ў казахскім сяле Канстанцінаўка. Толькі ў нядзелю мы ездзілі ў Караганду ў касцёл. За гэты час мы падрыхтавалі да хросту 97 чалавек . Мой сябар потым ужо не захацеў туды вяртацца, а я пасля святарскага пасвячэння зноў паехаў у Казахстан, а менавіта ў Караганду.
Г.К.— Як на той час выглядала каталіцкая парфія ў Карагандзе?
А.З.— Па тагачасных звестках, у Карагандзе была самая вялікая каталіцкая супольнасць з усёй Азіяцкай часткі СССР: каля 5 тысяч вернікаў. Яе складалі палякі, літоўцы, беларусы, але ў асноўным немцы, таму частку горада, дзе знаходзіўся касцёл, называлі Берлінам. Я прыехаў у той час, калі немцы массава пачалі выязджаць у Германію, і неўзабаве ў парафіі налічвалася каля 500 — 600 вернікаў. Наогул у Казахстане парафіі невялікія, да 100 чалавек. Выключэнне — Алма-Аты, дзе францішкане пабудавалі вялікі касцёл і вельмі плённа працуюць.
Г.К.— Напэўна, цяжка было прыстасоўвацца да таго клімату, да тых умоваў жыцця і працы?
А.З. — Казахстанскі клімат вельмі своеасаблівы. Я, напрыклад, перажыў там спёку ў 48 градусаў і мароз у 44. Але і гарачыня, і холад там пераносяцца значна лягчэй, чым у нас. Што тычыцца працы, таксама вялікіх праблемаў не было, бо склаліся добразычлівыя адносіны паміж дзяржавай і Касцёлам. Была нават падпісана дамова паміж Ватыканам і Казахстанам аб супрацоўніцтве. Святарам дазвалялася несці Слова Божае ў турмы, бальніцы. Не было праблемы з замежнымі святарамі, у адрозненне ад Расіі і Беларусі. Умовы працы там абсалютна іншыя: за кожнага верніка трэба было змагацца. У асноўным рыхтавалі дарослых людзей да хросту.
Г.К. — І казахаў?
А.З. — Так. На жаль, казахі дрэнна ведаюць сваю гісторыю. Да ісламу, які афіцыйна быў прыняты ў ХІV стагоддзі, многія казахі былі хрысціянамі. Хрысціянства прыйшло сюды ў VI — VII стагоддзях па знакамітым шоўкавым шляху Іран — Самарканд — Бухара — Алма-Аты — Пекін. Калі гэта людзям тлумачыш, многія задумваюцца.
Г.К. — На Ваш погляд, наколькі святару важна ведаць гісторыю і культуру краіны, у якой ён працуе?
А.З. — Лічу, што без гэтага немагчыма плённа працаваць, таму я добрасумленна ўсё вывучаў. Праз літаратуру і традыцыі ведаю тонкасці і падыходы да працы ў тых умовах. На жаль, мы часта нясём свой менталітэт, менталітэт свайго народа на іншыя землі. Нельга параўноўваць, напрыклад, паляка, які жыў з маленства з Богам, з чалавекам, які не ведае Бога і думае, што так і трэба, альбо для якога цяжка назваць Бога Айцом, бо яго бацька быў страшным чалавекам.
Г.К. — Вось Вы святаром прыехалі ў Казахстан — і што далей?
А.З. — Год працаваў у Карагандзе пры катэдры. Потым біскуп прызначыў мяне сваім сакратаром і канцлерам. У 1994 годзе на ўскрайку Караганды арганізаваў новую парафію і атрымаў ад біскупа дазвол на будаўніцтва касцёла і нашага кляштара. Будавалі святыню на звалцы смецця. Дзяржава, на жаль, прапаноўвае не самыя лепшыя месцы для Бога — такое посткамуністычнае мысленне. 16 кастрычніка, у дзень пантыфікату Папы Яна Паўла II, я сабраў людзей, мы памаліліся на ружанцы, і я падрыхтаваўся, каб асвяціць так званы пляц. Бабулі пачалі галасіць, гаворачы, што ніякага касцёла тут не будзе. Стаім пасярэдзіне сметніка, усе плачуць, а я ім кажу: «А як жа Кальварыя! У часы Хрыста гэта таксама ж была звалка смецця!». Потым, калі асвячалі касцёл, я нагадаў людзям пра тыя перажыванні, і зноў усе плакалі, толькі ўжо ад радасці.
Г.К. — Уяўляю, як цяжка Вам было будаваць там касцёл. Раскажыце крыху пра гэта, магчыма, Ваш вопыт камусьці будзе карысным.
А.З. — Пачаў з таго, што будову і ўсе праблемы з гэтым звязанныя аддаў у рукі Маці Божай. На той час я зразумеў важную рэч: Марыя з’яўляецца вобразам Касцёла, асабліва Марыя ў благаславёным стане, якая чакае Езуса. Так і Касцёл, нібы цяжарная жанчына, чакае Хрыста і нараджае новых дзяцей для веры. Панна Марыя клапоціцца пра тое, каб гэтыя дзеці дасканаліліся ў веры. Яна вядзе іх да Езуса: «Зрабіце ўсё, што Ён вам скажа»( Ян5,2). А Марыя пад крыжам? Яна — Маці Касцёла, і я вельмі хацеў, каб менавіта гэты тытул меў новы храм.
Што тычыцца практычнай дзейнасці, скажу, што мне вельмі дапамаглі тэхнічныя веды з тэхнікума, аднак давялося нямала прачытаць літаратуры па будаўніцтве храмаў. Шмат давялося працаваць фізічна — устаўляў вокны, накрываў дах, быў таксама маляром і цесляром. Другі святар, напрыклад, наладзіў нам усю электрычнасць.
Г.К. — Вядома, што на будову касцёла патрэбны вялікія матэрыяльныя сродкі, а іх заўсёды не хапае. Калі не сакрэт, як вырашалі Вы гэтую праблему?
А.З. — Раскажу адзін выпадак, які можна назваць цудам, а звязаны ён з малітваю і ахвярнасцю людзей хворых і церпячых. Калі я наведваў такіх асобаў, а іх было 30 — 35 чалавек, прасіў, каб яны маліліся аб пакліканнях да службы Божай і аб спонсарах для будаўніцтва касцёла. І вось у нас аднойчы скончыліся грошы. А яшчэ на пачатку будаўніцтва ксёндз пралат з Германіі Ёханас быў катэгарычна супраць таго, каб у Карагандзе паўстаў новы касцёл. Ён лічыў, што я павінен працаваць у катэдры і адной парафіі на гэты горад дастаткова. Ён нават пагражаў заблакаваць усе фінансавыя структуры, якія дапамагаюць у будаўніцтве храмаў. Я адказаў, што калі ёсць воля Божая, ніхто не зможа перашкодзіць. Потым гэты ж святар, вярнуўшыся ў Германію, тэлефануе мне і прапаноўвае салідную суму грошай. Аказалася, што да яго звярнулася пажылая ўдава Рыта Дікман і ахвяравала 100 тысяч марак на будаўніцтва касцёла імя Маці Божай у Казахстане. Сказала, што пра гэта просіў яе памерлы муж, бо сама яна нічога нават не ведала пра Казахстан. Калі пачула, што адтуль прыехаў ксёндз, звярнулася да яго. І вось той чалавек, які быў нашым праціўнікам, стаў нашым памочнікам.
Г.К. — Колькі гадоў Вы будавалі касцёл?
А.З. — Пяць. А калі ад’язджаў, засталіся толькі ўнутраныя працы. На гэта таксама пайшло амаль столькі ж часу. Але мы за кароткі тэрмін пабудавалі дольны касцёл, дзе было шмат памяшканняў. Там праходзіла святая Імша і набажэнства грэка-католікаў, якое я таксама адпраўляў, пакуль у іх не было святара. Мы таксама абсталявалі кухню для бедных дзяцей і памяшканне для іх начлегу. У асноўным гэта былі дзеці алкаголікаў і наркаманаў, і той час, калі іх бацькі былі ў запоі, дзеці жылі ў нас. З імі працавалі псіхолагі і законныя сёстры.
Г.К. — Раскажыце пра жывы касцёл — жыццё парафіі.
А.З. — Казахстан — благаславёны час майго жыцця. Я перажыў там нешта падобнае на тое, што перажывалі першыя хрысціяне. Парафія пачыналася амаль што з нуля. Было некалькі бабуляў і некалькі маладых асобаў. У свой час я шмат чытаў пра катэхуменат і зразумеў, што ў катэхізацыі самае галоўнае тое, каб чалавек знайшоў Хрыста асабіста, адкрыў для Яго сваё сэрца. Такі чалавек яшчэ да хросту моліцца і ходзіць у касцёл без прымусу, гэта яго асабісты выбар. Вось такіх гарачых у веры хрысціянаў дастаткова некалькі дзесяткаў, каб яны запальвалі астатніх. Памятаю дадзеныя анкеты, якую правялі вернікі ў Новасібірску, калі я ездзіў туды клерыкам. Аказалася, што толькі 2—3 працэнты людзей прыходзіць у касцёл праз святара, астатніх прыводзяць вернікі. Выходзіць, я павінен працаваць, як Хрыстус: прамаўляць да народа і асаблівым чынам тлумачыць усё апосталам. Неўзабаве ў нас у парафіі было ўжо каля 20 чалавек жывой веры, якія прыводзілі на падрыхтоўку спачатку сваіх блізкіх і знаёмых, а потым і незнаёмых людзей. У нашай парафіі былі вернікі чатырнаццаці розных нацыянальнасцяў, і тым не менш гэта была адна сям’я. Мы арганізоўвалі сумесныя сустрэчы за гарбатай і кавай. Вялікія святы перажывалі разам, накрываючы сталы на 150 чалавек і болей. Гэта вельмі аб’ядноўвае людзей, дае магчымасць дзяліцца вопытам сваёй веры і адчуваць роднасць супольнасці.
Г.К. — Апостальства свецкіх людзей, аб якім Вы гаворыце, нагадвае Легіён Марыі. У вас была гэта супольнасць?
А.З. — Так, у нас быў Легіён Марыі, былі малітоўныя групы, і менавіта прадстаўнікі гэтых суполак сталі маімі галоўнымі памочнікамі. Наогул з Легіёнам Марыі ў нас звязана некалькі неверагодных гісторый, калі не сказаць цудаў.
Г.К. — Раскажыце, калі ласка, думаю, гэта будзе вельмі карысна і нашым легіянерам.
А.З. — Аднойчы да мяне па параду звярнулася цяжарная жанчына, якой было больш за 40 гадоў і якая мела траіх дзяцей. Сказала, што дактары забараняюць ёй нараджаць з прычыны слабога здароўя. Вядома, што для сапраўднай хрысціянкі няма дылемы нарадзіць альбо не. Але я не маю права нікога змушаць да гераізму. Калі жанчына стаіць перад выбарам — яе жыццё альбо жыццё дзіцяці — вырашае яна сама. І яна вырашыла пакінуць дзіця. Нарадзіла дзяўчынку, прыйшла да мяне і сказала, што ў дзіцяці на патыліцы чырвоная пляма ў выглядзе сэрца ў цярнёвай кароне, а наверсе — крыжык. І сапраўды, гэта радзімая плямка нагадвала Сэрца Езуса, якое мы звычайна бачым на абразках. Здымак зрабілі не адразу, толькі падчас хросту ў 4 месяцы, калі плямка пачала пакрысе знікаць. Потым знікла зусім. Пасля гэта жанчына пачала працаваць з Легіёнам Марыі ў справе абароны ненароджаных дзяцей.
Г.К. — Абарона ненароджаных дзяцей, напэўна, найцяжэйшая праца і для святара?
А.З. — Безумоўна, але вось такія гісторыі надавалі мне адвагі. Яшчэ адна. У вельмі пабожнай сям’і немцаў з Караганды амаль адначасова зацяжарылі маці і яе дачка. Старэйшая жанчына спачатку перажывала ў сувязі з такой сітуацыяй, але вера ўзяла верх і яна з любоўю чакала нараджэння дзіцяці. Яе ж дачку напаткала няшчасце: ва ўлонні загінула дзіцятка, і пакуль дактары спахапіліся, пайшоў сэпсіс. На выратаванне жыцця маладой жанчыны не было надзеі. Яе бабуля Ганна, якая была легіянеркай Марыі, амаль не падымалася з каленяў, молячыся на ружанцы. Бог выслухаў яе малітвы, і ўнучка засталася жыць, але нарадзіць ужо не зможа. І што вы думаеце? Маці, нарадзіўшы дзіця, аддала яго сваёй дачцэ...
Г.К. — Вельмі удзячныя Вам за гэтыя сведчанні, айцец Збігнеў. І апошняе пытанне. Вы напісалі доктарскую працу «Евангелле ў кантэксце Казахстана», а што б Вы сказалі пра Евангелле ў кантэксце Беларусі?
А.З. — Памятаю, як у 1991— 1992 гады ў Казахстан прыязджаў прымас Польшчы Юзаф Глемп, які тады сказаў вернікам: « Так, вы захавалі сваю веру, але вам яшчэ трэба вучыцца веры, трэба яе ўмацаваць і ажывіць». Многія яго тады не зразумелі, але прымас меў рацыю. На ўсёй постсавецкай прасторы камунізм вельмі разбурыў асновы веры. Многія жывуць не па хрысціянскай, а па камуністычнай маралі, калі можна хлусіць, красці, забіваць ненароджанных дзяцей, чужаложнічаць. І тут на Беларусі я бачу шмат ахрышчанных людзей, але яны не з’яўляюцца сапраўднымі хрысціянамі. Многія гавораць, што вераць у душы і гэтага ім дастаткова. Але наша вера заключаецца ў тым, каб вызнаваць яе публічна, гэта значыць, што веру трэба прымаць сэрцам, а прапаведваць вуснамі, як гаварыў апостал Павел. Людзі блытаюць веру з ведамі. Яны ведаюць, што Бог ёсць, але гэта ведае і д’ябал. Сапраўдны хрысціянін запальвае сваёй верай іншых. Я гавару людзям, каб яны за год прывялі да Хрыста хаця б аднаго чалавека, аднак, на жаль, бывае гадамі не прыводзяць нікога. «Вера ўмацоўваецца, калі мы яе пераказваем іншым»,— гаварыў Ян Павел II. Вось да гэтага і я ўсіх заклікаю.
— Дзякуем Вам, айцец Збігнеў, за сапраўдны місіянерскі гераізм, за Ваша сведчанне веры і за гэту размову.