Хвароба ў пані Монікі Смяхоўскай з наваполацкай парафіі Найсвяцейшага Сэрца Езуса была жорсткай і цяжкай. З невылечных. Сама яна ведала пра гэта і мужна, годна перажывала адведзеныя ёй гады, месяцы, дні...

Памятаю мілую ўсмешку, што была на яе твары заўсёды, калі я пытала пра здароўе. «Як Бог дасць» – быў звыклы адказ, а потым яна пачынала распытваць, ці даўно я была на нашай агульнай з ёю радзіме, у задарожскай парафіі, на Глыбоччыне.

Неяк я запыталася ў мамы, ці памятае яна Моніку Смяхоўскую. «З Юркава? – перапытала мама. – Чаму ж не: фарсістая такая была дзяўчына, прыгожая, любіла і ўмела прыгожа апранацца. І усё, памятаю, бяжком, бяжком бегала».

Такою пані Моніка была ў маладосці. Я ж пазнаёмілася з ёю, калі ёй было за 60. Тады наваполацкія католікі толькі пачыналі будаваць капліцу, і пані Моніка часта дзяжурыла пры ёй. Ужо тады яна не мела здароўя, але і не могучы, дапамагала чым магла.

Не скупілася пані Моніка і на ахвяраванні для будоўлі касцёла, развіцця парафіі. Тыя ахвяраванні, заўсёды прыгожае акуратнае адзенне на самой жанчыне рабілі пра яе ўражанне як пра добра забяспечаную сучасную жанчыну, што не надта лічыць грошы, бо заўсёды іх мае. Якім жа было маё здзіўленне, калі я ўпершыню зайшла да яе на кубак гарбаты і ўбачыла больш чым сціплую мэблю ў старэнькай кватэры, самаробныя ходнічкі на падлозе замест звыклых дываноў. Праўда, у хаце было чысценька, утульна, на вокнах цвілі пеларгоніі, а пад абразамі стаялі прыгожыя букеты палявых кветак.

— Да Дзвіны збегала па кветкі, — патлумачыла пані Моніка, – я па лузе як пахаджу, галінкі кустоў пакратаю, да бярозкі прытулюся – мне і лягчэй...

Хвароба усё больш і больш забірала яе ў палон, бязлітасна прасцірала свае злосныя шчупальцы па целе. Памятаю, якой бледнаю, зблажэлаю прыйшла яна ў капліцу пасля аперацыі, як доўга малілася перад абразом Маці Божай, як плакала яна тады, выплаквала Святой Марыі свой цяжар. А калі праз колькі хвілінаў мы прывіталіся, яна ўжо... зноў усміхалася, хоць на гэты раз і такой выпакутаванай усмешкаю:

— Бог добры... Ён лепш ведае, што каму трэба...

Яна была паслядоўнаю і цвёрдаю ў сваёй веры. І пасля, калі хвароба падступілася з новаю сілаю, пані Моніка не стала наракаць. Ва ўсім, што ёй пасылаў Бог, – у радасці, горы і самых розных непамыслотах – яна бачыла Яго план адносна яе, хоць і не заўсёды разумела патрэбу ўсіх выпрабаванняў. Як не разумеем гэтага ўсе мы.

Сын Генадзь наведваў маці не вельмі часта, бо ён, былы вайсковец у адстаўцы, жыў з сям’ёй у глыбінцы Расіі. Але свае адпачынкі ён часта праводзіў на радзіме, з маці. Прыехаў і летась, а напрыканцы ягонага побыту ў пані Монікі здарыўся цяжкі прыступ. Сын быў побач з маці, калі яна ляжала ў шпіталі, потым – дома. І яна, памятаю, шчасліва ўсміхалася сваёю спакутаванаю ўсмешкаю:

— Цяжка, канечне, хварэць, але каб не здарыўся прыступ, то Гена можа б з’ехаў бы ў свой Растоў-на-Доне, а так во пабудзем даўжэй разам...

Яна вельмі любіла сына і даражыла кожным днём, праведзеным разам. І маці і сын ведалі пра невылечнасць хваробы, але абое адважна кідалі ёй выклік сваім аптымізмам ды жыццялюбствам. Генадзь бясконца заварваў нейкія зёлкі, рабіў травяныя настоі, сокі, пільнаваўся, каб маці прымала лекі дакладна па гадзінах. На Глыбоччыне ў пані Монікі жыве яшчэ адзін сын, ёсць іншыя родныя, але яны не мелі часу, каб прысвяціць яго хворай. Ён жа, Генадзь, узяў адпачынак за свой кошт і пастаянна быў пры маці.

Калі мы разам з сястрой змёртвыхпаўстанкай Соф’яй Рачыла прыйшлі праведаць пані Моніку, пазнаёміліся з Генадзем, то былі вельмі ўражаныя тым, як гэты малады мужчына не цураўся самай бруднай працы, часам, здавалася, зусім не мужчынскай. Памятаю, мы паразмаўлялі, а потым сястра Соф’я прапанавала разам памаліцца Ружанец. Пані Моніка ўзрадавалася, запаліла свечкі, і мы ўтрох укленчылі, а сын выйшаў на кухню, ціхенька прычыніўшы за сабою дзверы. Пані Моніка, быццам вінавацячыся, уздыхнула:

— Адбіўся вось ад Касцёла ў гэтай сваёй Расеі.

Сястра Соф’я паціснула пані Моніцы руку:

— Нічога, будзем маліцца, а Пан Бог зробіць тое, што трэба.

Апека над хворымі для сястры Соф’і вельмі натуральная, яна выцякае з самой Канстытуцыі іхняе супольнасці. Таму амаль усюды, дзе працуюць сёстры змёртвыхпаўстанкі, адна з іх бярэ на сябе абавязак апекі над хворымі, найперш – духоўную. Так было і тады, калі сястра Соф’я працавала ў Лепелі. Там, дарэчы, цяпер гэтую працу ахвярна выконвае сястра Эва, якая таксама і ў шпіталі наведвае сваіх хворых, і дома, і шмат моліцца за іх. Як жа гэта важна, каб чалавек, няхай сабе і часова выштурхнуты са звыклага жыцця, не адчуваў сябе самотным, не надломваўся ў сваім цярпенні, але заставаўся практыкуючым вернікам, усведамляючы вялікую вартасць і сваіх цярпенняў, і сваёй малітвы.

Мне не даводзілася разам з сястрой Соф’яй быць у кагосьці яшчэ з хворых, якіх яна часта наведвае. Ад пані ж Монікі мы ніводнага разу не выйшлі, не памаліўшыся. А сын па-ранейшаму не заўважаў матчынай малітвы, не ўдзельнічаў у ёй.

Пра што думаў ён у тыя хвіліны, седзячы на кухні? Што было ў ягоным добрым, такім чулым сэрцы, якое так моцна, па-сыноўску любіла маці і якое пакуль што не магло палюбіць Бога?

Аднойчы пані Моніка прызналася нам шэптам:

— Лягчэй усё ж паміраць, калі ведаеш, што ў дзяцей усё ў парадку.

Сястра Соф’я накрыла сваёй далонню яе схуднелую дрыготкую руку:

— Але вы маеце такую добрую нябесную апякунку! Маліцеся да яе за дзяцей, за Гену – святая Моніка ведае, што такое матчыны слёзы і малітвы.

Пані Моніка нізка апусціла галаву і ледзь чутна прашаптала:

— Увесь час малілася, цяпер таксама, ды вось часу ўжо застаецца небагата...

...Пані Моніка ўжо не падымалася з ложку. Сын па-ранейшаму заставаўся пры ёй і нянечкай, і кухаркай, і яна аднойчы ціха паскардзілася нам:

— Хоць бы ўжо хутчэй памерці. Гену во столькі часу трымаю пры сабе, а ў яго ж там – праца, сям’я. Прашу Бога, каб вызваліць мне як найхутчэй яго ад гэтых пакутаў!

Не за сябе прасіла, хоць і цярпела моцна, але за сына – думала пра ягонае жыццё. Ды Пан Бог меў свае планы, і вельмі хутка мы іх прачытаем, зразумеюць іх і маці з сынам. Зразумеюць і з удзячнасцю прымуць як вялікую ласку Божую, падарунак нябёсаў.

Аднойчы пані Моніка па-змоўніцку, шэптам распавяла нам пра тое, як яна ўвесь час, аказваецца, ашуквала Гену. Ён час ад часу даваў ёй у якасці дадатку да яе невялікай пенсіі такія-сякія грошы, а яна сціпла жыла на сваю тую пенсію, аддаючы грошы на будоўлю касцёла. Яна распавядала пра гэта так весела, што мы, памятаю, доўга разам смяяліся з яе хітрыкаў. Генадзь у суседнім пакоі быў уражаны: што гэта так нас развесяліла? Была гэта апошняя наша весялосць разам з пані Монікай.

У хуткім часе яна не тое што смяяцца, але нават прамаўляць малітвы не магла. Але і тады гэтая мужная жанчына не перастала маліцца, а таму нашы супольныя ружанцы трывалі і надалей, адно што цяпер пані Моніка, не могучы нават шаптаць словаў, моўчкі перабірала пацерынкі таямніцаў.

Яе наведвалі не толькі мы, але і іншыя парафіянкі – дзякуй Богу, у нас ёсць спагадныя, добрыя жанчыны, гатовыя адгукнуцца на людскую бяду. Раней, калі наша парафія яшчэ толькі станавілася на ногі, усю гэту такую патрэбную працу рабіла пані Часлава Шведава. Заставалася толькі дзіву давацца, як гэтая жанчына, якая і сама не мела моцнага здароўя, паспявала наведваць хворых, адкуль яна, зрэшты, ведала тыя ўсе адрасы, якіх усё болела ды болела, як паспявала заўсёды паклапаціцца, каб прывесці, калі трэба, святара. Цяпер жа, калі ў парафіі з’явілася сястра Соф’я, асноўны клопат апекі над хворымі яна ўзяла на сябе.

І вось надышоў дзень, калі неспадзявана для ўсіх нас Генадзь папрасіў сястру Соф’ю патлумачыць яму тое, што ён прачытаў... у малітоўніку. Для нас гэта было громам з яснага неба, але мы нават выгляду не падалі, што здзівіліся. Памятаю, сястра Соф’я тлумачыла яму, а я, седзячы пры ложку хворай пані Монікі, прасіла Бога, каб не спяшаўся Ён цяпер забіраць да сябе нашу пані Моніку, каб паспела яна ўбачыць пры жыцці сынава навяртанне, паспела... парадавацца тут, разам з намі. На наступны дзень у часе Ружанца на нейкай адной з таямніцаў да нас далучыўся яшчэ адзін голас – гэта ціха падышоў Генадзь, апусціўся на калені і разам з намі пачаў паўтараць «Вітай, Марыя»...

Так скончылася гэтая прыгожая гісторыя імклівага навяртання чалавека да Бога, сведкай якога мне давялося быць. І я не сумняваюся, што адбылося яно дзякуючы нястомным малітвам і ахвярам нашай пані Монікі, якая, як і яе нябесная апякунка, дачакаўшыся сынавага навяртання, шчаслівая, спакойная, прасветленая, адышла да Бога, да Таго, хто ўчыніў гэты цуд.

— Жонка дома мяне не пазнае, — жартаваў Генадзь, – я вярнуся дахаты зусім іншым чалавекам.

І, нібы баючыся, што неўзабаве магчымасць задаваць пытанні пра тое, што яго цікавіла, знікне, ён засыпаў імі сястру Соф’ю.

...Пасля пахавання пані Монікі Генадзь вярнуўся ў свой Растоў-на-Доне і ў хуткім часе паведаміў сястры Соф’і па тэлефоне, што ён... адшукаў у горадзе касцёл, пра існаванне якога раней нават не здагадваўся, і цяпер тая парафія павялічылася на аднаго верніка.