Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
1(11)/2000
На кніжнай паліцы

ЭНЦЫКЛІКА FIDES ET RATIO
З жыцця Касцёла

ГЭТА МЕСЦА — СВЯТОЕ
Мастацтва

«MAESTRO ВАЛЕНЦІ»

«І ПАЧУЛА ГОЛАС...»

«ПЕРАКАЗАНАЯ ПАМЯЦЬ»
Роздум аб веры

ШЭСЦЬ ПРАЎДАЎ ВЕРЫ
Нашы святыні
Проза

ПІСЬМЕННІК ІГНАЦЫЁ СІЛОНЭ
Да юбілею 2000 Года
Паэзія

ВЕРШЫ

ВЕРШЫ
Постаці

ДАРОГА АПОСТАЛЬСТВА
Погляд збоку

Дадатак да артыкула: Галерэя
Таццяна КАВЭЦКАЯ

«ПЕРАКАЗАНАЯ ПАМЯЦЬ»

Штрыхі да творчасці Яна Хруцкага

Ніводзін народ Еўропы не знявечыў сваёй гісторыка-этнічнай памяці так, як беларусы. Мы не памятаем, а таму не ведаем падзей свайго мінулага, яго герояў, творцаў і святых. Мы не заўважаем слядоў дзядоў на роднай зямлі. Мы забылі, што ў небе ёсць апекуны Беларусі, да якіх мы можам, але не пасылаем сваіх малітваў, забылі, што святыя дапамагалі продкам захаваць памяць, а значыць і веру ў будучыню, якой нам не стае. Пра гэтую памяць крычаць іх творы, сляды дзеяў, але мы не здольныя іх пачуць.

На беларускім небасхіле ёсць святы, які асабліва блізкі гарадзенцам, таму што ў Гародні ён жыў і памёр 4 сакавіка 1484 года. Гэта — святы Казімір. У гарадзенскай катэдры, у трансэпце, месціцца алтар святога Казіміра з абразом, створаным беларускім мастаком Валенціем Ваньковічам. Для патрыётаў Вялікага Княства Літоўскага св. Казімір ад канца ХVІІІ стагоддзя стаў не толькі заступнікам у небе, але і сімвалам незалежнай Беларусі.

У 1849 годзе яшчэ адзін беларускі мастак, Ян Хруцкі, якога мы да канца 80-х гадоў дазвалялі называць рускім (нават не мы дазвалялі, а нашае бяспамяцтва) напісаў абраз св. Казіміра. Здзіўляе тое, што палатно сярэдзіны ХІХ стагоддзя, створанае мастаком, які валодаў акадэмічным жывапісам, прасякнута яскравымі рысамі баракальнага мастацтва, якое адышло з ХVІІІ стагоддзем. Гарадзенскі св. Казімір Ваньковіча, створаны на два дзесяцігоддзі раней, больш адпавядаў сучаснай яму эпосе. А ў Хруцкага — тэатральныя хмаркі, анёльчыкі, экспрэсіўная кампазіцыя, рэзкае супастаўленне святла і ценю, баракальныя абрысы карціны. Чаму мастак звярнуўся да баракальнай традыцыі? Думаю, што сын грэка-каталіцкага святара, мастак з "воссоединенных", жанаты з каталічкаю, вымушаны амаль дзесяць гадоў служыць архіепіскапу Сямашку, у гэтым абразе праз выбар сюжэту і стылістыку дэманстраваў свае эмацыйныя сімпатыі, праз повязь з беларускімі культурнымі традыцыямі, якія аформіліся ў эпоху барока, выказваў сваё духоўнае крэда.

Народжаны на Беларусі, выхаваны ў сям’і уніяцкага святара, адукаваны ў Полацкім калегіуме, які скончыў у 1827 годзе, Ян Хруцкі не мог не стаць беларусам. Былы езуіцкі калегіум, утвораны Пятром Скаргам у 1581 годзе, разам з касмапалітычнай класікай трымаўся мясцовых культурна-гістарычных традыцыяў. Тут, побач са звонкай лацінай, ад ХVІ стагоддзя гучала беларуская мова. Тут мясцілася знакамітая на Беларусі карцінная галерэя і тут будучы мастак адчуў беларускую мастацкую традыцыю.

Далейшае, амаль дзесяцігадовае, навучанне ў Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў адпрацавала школу, тэхніка-тэхналагічныя навыкі, надало ведаў і досведу, стварыла майстра, творчы дух якога жывіла родная яму Беларусь.

У 1840 годзе мастак, які стаў папулярным у Пецярбургу, вяртаецца на Радзіму, на Полаччыну, дзе шмат працуе да апошніх дзён свайго жыцця, якое абарвалася ў 1885 годзе.

Адданасць беларускім традыцыям, сваю беларускасць Ян Хруцкі канстатаваў і ў больш ранніх творах. Партрэты Міхала і Рахелі Ромераў, створаныя ў 1847 і 1849 гадах, партрэт М.Маліноўскага, напісаны ў 1847, партрэты П.Янкоўскага, Я.Булгака, І.Сямашкі (усе 1838 года) і іншыя творы поўняцца стылістыкай і эмацыйнасцю барока. Гэтыя палотны мы адразу вылучаем з шэрагу "рускіх" партрэтаў мастака. Мы адчуваем стаўленне мастака да сваіх герояў. Пан Міхал быў для Хруцкага не толькі зямляком, але і блізкім па духу, па стаўленні да жыцця, да Айчыны чалавекам. Перад намі не акадэмічны партрэт прадстаўніка шаноўнага на Гродзеншчыне і Віленшчыне роду Ромераў (такі твор адпавядаў бы тагачаснай рускай модзе), але партрэт, напісаны згодна з беларускай мастацкай традыцыяй, у якім здабыткі рэалістычнага жывапісу спалучыліся з традыцыйнай кампазіцыяй баракальнага сармацкага партрэту, характэрнага для беларускай культуры ХVІІ—ХVІІІ стагоддзяў. Кампанент эмблематычнай сістэмы — гербы і надпісы на партрэтах — адлюстроўвае важнасць для шляхецкага светапогляду месца сям’і і роду.

Сарматызм прасякае партрэт Язафата Булгака, напісаны незадоўга да смерці апошняга грэка-каталіцкага мітрапаліта. У яго выяве — вытанчанае гучанне псіхалагізму і адухоўленай эмацыйнасці, драматычная сустрэча ўчарашняга і сённяшняга. Дынамічная баракальная кампазіцыя з традыцыйнай дэкаратыўнай драпіроўкай, трапяткі каларыт, ажыўлены акордам чырвонага на шэрым і зялёным. Цела толькі акрэслена накідкай, а ў твары — трагічная кульмінацыя твора. Праз палатно адчуваеш, што гэты магутны і разумны чалавек згубіў тое, што было ягоным стрыжнем, што напаўняла жыццё, надавала яму моц. Мы бачым святара, які ўсведамляе, што ён — апошні грэка-каталіцкі мітрапаліт. Хруцкі стварыў вобраз Булгака, як манумент эпохі, якая адыходзіла ў нябыт. Эпохі роднай, светлай, бурлівай і шчаслівай, ад якой засталася журба, народжаная прадбачаннем будучыні Бацькаўшчыны, дзе былі народ, годнасць, культура і традыцыі, а будзе... Дай, Божа, трываласці! Пальцы сціскаюць падлакотнік, позірк скіраваны туды, дзе чакае асабісты паратунак — вечнае Валадарства Божае.

У партрэце Іосіфа Сямашкі ёсць той жа элемент, што і ў партрэце Булгака: драпіроўка, якая тут ператвараецца майстрам з дэкаратыўнага элементу карціны ў крывавую пляму. Пляма люструе на твар, напісаны без псіхалагізму і эмоцыяў. Гэты партрэт успрымаецца як антыпод партрэту Булгака. Сямашка для Хруцкага — здрайца, які "вярнуў" уніятаў у "лоно православной Церкви", які паліў беларускія старадрукі, знішчаў памяць народа, здзекваўся з мастака. Мы бачым чалавека, якога не ратуюць ордэны — знакі афіцыйнай пашаны. Ён — крывавы здрайца Бацькаўшчыны.

Сваю культурна-этнічную памяць Ян Хруцкі здолеў пранесці праз усю творчасць, праз усе жанры, нават праз нацюрморт. Мастак рана зразумеў, што сваё роднае, блізкае, духоўна высокае можна паказаць нават праз гэты нізкі, у межах акадэмічнага мастацтва, жанр, які вычвараўся моднымі матывамі вінаграду і іншай экзатычнай садавіны. Патрыятызм мастака, які пачынаў працаваць у гэтым жанры ў далечыні ад Беларусі, выявіўся праз замілаванне звыклай садавінай і гароднінай, грыбамі, малінамі і парэчкамі, лілеямі, рамонкамі, півонямі і цюльпанамі, а таксама някідкімі незапамінанкамі і калоссем. Талент і беларуская душа мастака загучалі ў гэтых сціплых творах меладычным кантам пра Беларусь...

Працуючы на прамаскальскія колы віленскага духавенства, Ян Хруцкі здолеў стварыць шэраг вытанчаных, прасветленых архітэктурных пейзажаў з відамі маёнткаў і касцёлаў, дзе праз мастацка-архітэктурную і этнаграфічную адметнасць паказаў нацыянальную непаўторнасць Беларусі на пачатку яе крыжовага шляху.

Больш за стагоддзе беларусы, пазбаўленыя нацыянальнай памяці, не пазнавалі ў Хруцкім свайго мастака. Не пазнавалі ў творах гэтага майстра смеласць на адметную думку, асабістую пазіцыю, нацыянальную годнасць, якую ён ціха, але і цвёрда выказваў. Не пазнавалі чалавека і творцу, які меў памяць, каб быць беларусам, і здольнасць пераказаць нам гэтую памяць праз стагоддзі. Угледзьцеся, пазнайце, ганарыцеся.

Таццяна КАВЭЦКАЯ.


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY