Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
2(24)/2003
Галерэя
Нашы святыні

ПАКУТЫ ЮРАВІЦКАГА КАСЦЁЛА
У свеце Бібліі
На шляху веры

ЯК ЗНАЙСЦІ ЧАС ДЛЯ БОГА?
Паэзія

ВЕРШЫ

ВЕРШЫ
Сведчаць архівы

ПАДРЭЗАНЫЯ КРЫЛЫ
Архіўная старонка

НА СУСТРЭЧУ З МІНУЛЫМ
Haereditas
Пераклады

ПЕРАСЦЯРОГІ ЗБАВЕННЫЯ

МАРАЛІТЭ НА СЦЭНЕ ПРЫДВОРНАГА ТЭАТРА

БЕЗРАЗВАЖЛІВЫ СУДДЗЯ
Мастацтва
Проза

ЧЫРВОНАЯ БРАМА
Юбілеі

НОЧЧУ НА ХУТАРЫ
Проза

МАЛІТВА МАЦІ
Нашы святыні

ВАЧЫМА ФАТОГРАФА
Музыка

Артур ЦЯЖКІ

МАЛІТВА МАЦІ

Маці маёй, Юзэфе Ігнатаўне

— Гэта чаго ты там лаешся? Чаго лаешся, га? – адарваўшыся ад градаў, пытаецца цётка Юстына і глядзіць на адны вароты, потым на другія.
Чорны, кудлаты сабака па мянушцы Грэк, ці, як часцей Юстына называе, Грак, мятляе валасатым хвастом, тузаецца на караткаватым ланцугу і працягвае слаба і нязлосна гыркаць.
— Якая трасца табе свярбіць, на каго звягаеш? Мяне толькі зводзіш. Сумна стала? Палётаць хочацца? Ну палётай, палётай. – Юстына, сагнуўшыся, нырае ў пералаз і ідзе адвязваць Грэка.
Як толькі канец ланцуга з засморганай дзяжкай упаў на зямлю, сабака віскнуў ад радасці і закруціўся вакол жанчыны ваўчком.
— Вой, радасці! Вой, радасці. Бегай жа, бегай. Эх-ха, — уздыхае старая, — ніхто не хоча жыць у няволі, у адзіноце. Ці птушка, ці жывёла, ці чалавек, а ўсё каб без ланцуга, без клеткі і каб побач нехта такі ж, як сам, быў.
Так разважае Юстына і разважае часта, бо жыве адна-адныманька, як вярба пры дарозе, як бусліха, калі памірае бусел.
Хутарок Юстынін — вярсты дзве ад вёскі, зялёны такі, звабны, зірнеш збоку — кудзерка-астравок плыве сярод роўнага поля да старога раздумнага бору і ніяк даплыць-даехаць не можа.
Вясной і летам хораша тут, прывольна. Свежага паветра хоць захлыніся, а зімой — адна сцяжынка-шнурочак уецца да гасцінца і над падворышчам хістаецца ад ледзянога ветру, як вялізная новая мятла, высокая, тоўстая ў камлі бяроза. І колькі шуму ад яе! Трывожнага, палахлівага, аж душа сцінаецца.
Цяпер во жаўцець пачынае. І як шмат гэтай жаўцізны.
— Рана ж ты нешта, сястрыца, сёлета, рана. Ці не халады хутка.
Юстына адступіла назад і прысела на прыклетнік.
— Колькі гэта мы ўжо разам жывём, сястрыца? З таго часу, як перад вайной пагарэлі, як пілсудчыкі на хутар выгналі. Вот, так, з таго часу і жывём. Мы з Паніззя сюды прыйшлі, а ты — з бору. Толькі я табе скажу, сястрыца: ты мяне перажывеш, твой век даўжэйшы.
Падбег Грэк, лізнуў загарэлую да чарнаты, вузлаватую руку жанчыны.
— Ах, які ты ўжо далікатны! — усміхнулася Юстына, — дзякуеш, што спусціла. Ну, пабегай яшчэ, пабегай. Абнюхай усе вуглы-закуткі, навядзі парадак. Дзелавы! І пагаварыць, калі прыспічыць, заўсёды выслухае. Разумная жывёліна. Толькі што адказаць не можа.
Вераснёвы дзень — як спелы антонавы яблык. І пахне яблыкам. Садавінай, збуцвелымі памідорамі, жоўта-ружовымі астрамі, а з гародчыка, дзе стаяць дзве калоды пчол, тоненька цягне мядком і вашчынай. Слаўны дзянёк: духмяны і такі лагодны, добры, як разумная старасць. На местачковых базарах мне заўсёды пахне такім днём ад вясковых дзядзькоў і цётак. Пахне антонавымі яблыкамі і свежай аржаной саломай. Добра тады становіцца на душы. Хочацца любіць і шанаваць і гэтых людзей, і гэтую зямлю. Да шчымлівага болю ў грудзях раптам захочацца ў вёску, да сваёй, гэткай жа, як Юстына, маці. Можа, і яна во гэтак сядзіць і размаўляе то з дрэвам, то з сабакам. А можа дзе выправілася на сяло. І сядзяць яны, святыя і найдарожныя нашы маці, і растарэкваюць пра ўсё на свеце. Пра ўраджай, пра тое, хто да каго сватаўся, і нават пра палітыку: «У Амерыцы, кажуць, зноў новую бомбу зрабілі». А ветрык, як добры і паслухмяны сын, пяшчотна гладзіць іхнія сівыя валасы.
Пляснула Юстына па вастраватых каленях сваімі спрацаванымі далонямі, рэзка ўзняла галаву.
— Сяджу во, сяджу, а чаго, каб хто запытаўся. Свята ж сёння, і вялікае. Людзі да касцёла пойдуць. Мне б таксама злётаць, на магілку свайго бусла схадзіць, кветак вунь колькі, свечкі ёсць, а даўно ж, даўно ўжо не хадзіла, ад самага пачатку лета. Грак, — паклікала старая сабаку, — што ж ты мне сваім звяганнем галаву задурыў, з-за цябе я пра свята забылася. Ну пачакай, нягоднік! Я цябе другім разам адвяжу, — і паспяшыла ў хату, зірнула на «чыкалы» — так яна называе ходзікі — самае набажэнства. Куды ісці? Па парэ.
Пайшла тады Юстына на кухню, чарпанула з вядра кубак вады, памыла рукі, потым твар. Чыста, з мылам вымыла, правяла мокрымі далонямі па валасах. Потым надзела новую, праўда, даўно-даўно шытую і прапахлую нафталінам сукню, стала перад абразом Святой Марыі, аздобленым вяночкам бессмяротнікаў з бутонамі ружаў з блішчастай паперы. Абраз стары, патрэсканы, з-за яго тырчаць пучкі розных зёлак. Твар у Юстыны прасветлены, урачысты і крыху пакорлівы. Уся яна ў радасным прадчуванні не толькі і, можа, не гэтулькі малітвы, як размовы — простай, задушэўнай размовы-споведзі. Трэба ж было некаму выгаварыцца.
Перажагналася цётка Юстына, склала на грудзях рукі і пачала: «Святая Марыя, Маці Божая, маліся за нас, грэшных, цяпер і ў гадзіну смерці нашай...»
— А ці ж не грэшныя? — перабіла сама сябе Юстына. — Грэшныя. Во і я, напрыклад. Успаролася сёння ні свет ні зара і ўсё з каровай валэндалася, пасвіла па розных узмежках. Раса вочы выела. Мне таго малака не больш чым кату трэба, але ж зборшчык прыязджае, а як людзі, так і я. Ці ж я горшая? А потым, Святая Марыя, адно за адно пачало чапляцца — то тое, то гэта: то свінчо, то цялё, то куры. Печы сёння не паліла, а ў другія дні палю. Бо трэба ж і самой чаго-кольвек прырыхтаваць, і жывёліне. Усе есці хочуць. Дай ды дай.
Ну, а потым ужо, Маці Божая, пайшла гэта я ў гарод, думаю сабе, агурочкі выберу. За тыдзень панарасло-о! Каб Ты ведала, як сёлета агуркі ўрадзілі. Тыя гады і гною ўволю, і ад марозу сцеражэш-беражэш, і паліваеш кажданькі вечар, а прыйдзе пара — пустацвет ды пустацвет. А сёлета ж... Ну пайшла гэта я, значыць, у гарод, выбіраю ды радуюся, а гэты Грэк брэх ды брэх, гаў ды гаў. Які ж, думаю, там добры чалавек пра мяне ўспомніў. Глядзь я туды-сюды — нікагусенькі, а гэта ваўкарэзіна, даруй мне, Святая Марыя, проста занудзіўся. Ну, пагаварыла я з ім трохі, адвязала, потым з бярозай нашай пагаварыла.
Ведаеш, Маці Божая, маркотна мне часам. Іншыя сяброўкі-аднагодкі збіраюцца на сяле то ў адной, то ў другой, то на вуліцу, калі цёпла, выйдуць, пасядзяць. Ну, а мне ж да таго сяла ісці трэба. Як на старыя ногі, то і няблізкі свет. А па-другое — не любіцелька я па сяле хадзіць. Мне зрабіць што-небудзь карціць — ці ў агародзе, ці на сотках. Свярбяць да работы рукі. Змалу такая. А пагаварыць жа ўсё роўна хочацца. Хоць пад рукамі і работа, але ўсё роўна нудота. Дык я вось і размаўляю: то з сабакам, то з каровай, то...
У гэты час да стала падышоў чорны, з белай грудкай і белымі лапкамі кот і пачаў церціся аб Юстыніны ногі.
— А во, — засмяялася чамусьці старая, — і з ім таксама размаўляю. З ім, мусіць, найбольш. Трымаю. І ката і сабаку. А зімой птушкі прылятуць — і ім зерне сыпну, і з імі пагавару. Святы Ізыдор, які быў рольнікам, нам, грэшным, наказваў не крыўдзіць жывёлу: ні свойскую, ні дзікую.
Вось, Матанька, так і запазнілася. А трэба ж было схадзіць, трэба было паўкленчыць перад Тваім Алтаром, Святая Марыя, пакланіцца магіле свайго бусла. Нягеглы ён быў чалавек, але ж пражылі мы з ім сорак два гады. І ўсё нягорш, чым у людзей, было: і пабудаваліся, і гаспадарку ладзілі, і дзяцей парадзілі-вырасцілі.
«Святая Марыя, Маці Божая, маліся за нас, грэшных, цяпер і ў гадзіну смерці нашай...»
Памаліся за старога майго і за дзяцей нашых. Трое сыноў маю. Не буду скардзіцца — нядрэнныя яны ў мяне і мяне не цураюцца. І наведаюць, і памогуць. Прыйдзе пара бульбачку садзіць, і яны тут як тут. Адзін тыдзень гной выцягваюць, а на другі свежымі барознамі запахне. Сенакос касой бэмкне — зноў жа яны лёгкія на пад’ём: то той, то гэты прыскочыць. Мужыкі дужыя часам патыліцы скрабуць: чым рагулю карміць? А я дбаць не дбаю. Сынкі паклапоцяцца. Таму і баліць у мяне душа аб кожным. Бо ў кожнага свой лёс, свае беды, не ўсё гладка, як на тым гасцінцы. У старэйшага сям’я не склеілася. Голы-босы прыехаў з краёў далёкіх з сынам малым на руках. Прыехаў, агледзеўся і крылы апусціў: нібы гэта свет клінам сышоўся і выйсця ніякага няма. Мы тады са старым у адзін голас: выкінь дурное з галавы. Пасмейся над сваёй бядой. Яшчэ гады маладыя, яшчэ жыць ды жыць. Твая радасць недзе наперадзе чакае. Ну і памагалі, вядома: і хлебам, і капейкай, і дзіця гадаваць. Цяпер маладзічку сустрэў, пабраліся, як людзі, жывуць, здаецца, нядрэнна, і памажы ім, Матанька, надалей так, у міры і згодзе.
Вядома, хацелася б, каб на гаспадарцы жылі. Яны ж сялянскія дзеці — ні малаток, ні граблі з рук не валяцца. І я пры іх сваю старасць грэла б, унукаў бы няньчыла. Жылі б гэтыя карэньчыкі сярод поля, сярод лесу. А то паглядзіш, колькі іх цяпер абсечана, заморана. Бацькі зямлю спрадвеку аралі, дзяцей гадавалі і таксама да зямлі, да гаспадаркі прывучалі, а дзеці тыя, як у сілу ўвабраліся, чах па тых карэннях і — хто куды. Ну, але што зробіш. Хай сабе. Дзе б яны ні жылі, але каб жылі добра, па-людску.
Малюнак Уладзіміра Вішнеўскага.
Толькі ўжо, Святая Марыя, сярэдняму Ты ніяк не паможаш. Усё ў іх ёсць: і хата добрая, і хлеб, і да хлеба, і легкавушку во нядаўна купілі. Аднаго ў іх, Міленькая, няма — дзяцей. Ніводнага. А Ты ж жанчына. Ты ж Маці. І павінна разумець, як гэта лёгенька без свайго семя, без свайго кораня. Адно радасна: хоць і дзяцей у іх няма, але жывуць мірна і ладна, памагаюць адно аднаму, клапоцяцца адно аб адным. Во, сёлета, да прыкладу, дастаў ён пуцёўку сваёй буслісе ў санаторый. «Едзь, папраўляйся, а я адзін упарадкуюся». І ўпраўляўся. Вернецца з работы, то не за лыжку хутчэй, а рукі закасае і пайшоў увіхацца: і мые і варыць... А цяперашнім светам ведаеш як: ледзь што — гырк-гырк — і разбегліся ў розныя бакі. Во і ў малодшага майго такое самае дзела: восем гадоў без сям’і. І не дурны ён, і не брыдкі, а вот ніяк не можа знайсці сабе бусліху. А жысць, Матанька, адзінокая не дужа добрая. Разбэсціўся трохі. І ведаю ж я, Святая Марыя, сваім мацярынскім сэрцам чую: разбэсціўся не ад злосці сваёй, не ад дрэннага характару, а ад жысці такой. Бо каб было ў яго сваё гняздо, сваё кубло, то і не валэндаўся б. А так... Прыехаў ён неяк у вёску п’яны-п’яненькі. Назаўтра Міхал Дамейкаў мне пальцам тыцкае: вось які твой. А я яму: а ты хіба лепшы? Ты ж ледзь не кожны дзянёчак мокнеш. Дык ён у адказ: ну, што я? Я просты мужык, а твой жа вучаны, граматны, на яго глядзяць усе. Падумала я тады, падумала і рашыла: ёсць праўда ў Міхалкавых словах. Раз ты інцільгент, то павінен весці сябе па-людску, каб ніхто пальцам не тыцкаў. У нашай вёсцы не любяць, каб іх граматныя землякі апускаліся ніжэй за іх.
Святая Марыя, Маці Божая, памаліся за яго, памажы яму ў горкую хвілю. Сэрца яго добрае, мяккае. Ні жывёлу, ні дрэўца не пакрыўдзіць. А вот паводзіць сябе часам няладна.
Гэта ж што я хачу Табе расказаць, Маці Марыя. Ішоў ён некалі вечарам з аўтобуснага прыпынку дадому, аж бачыць нехта па руні на машыне гойсае і фарамі зыркае. Ён наперарэз. Спыніў тую машыну. Аж гэта наш старшыня ў азарце па жыце зайцоў ганяе. Ну і зляпіліся ж яны тады. Старшыня: маё поле, што хачу, тое і раблю. А сынок мой: не тваё, а народнае. Будзеш адказваць. І што Ты думаеш, Матанька, паехаў назаўтра мой сын у раён. І праўды дабіўся. Пакаралі старшыню. А той пасля гэтага сказаў: «Не я буду, калі цябе п’янага не спільную. Адрыгнецца тады табе мая кара». Ну, падумай Ты, Матанька, ці ж гэта добра, калі чалавек хлеб дратуе, зайцоў ганяе, бедную, бездапаможную звярыну.
Вот, Матанька, каб не гэтыя беды, то і жылося б спакойна. Мне ад Цябе нічога не трэба. Усё ў мяне ёсць. Вось толькі пагаварыць захочацца, бо адной жа часам маркотна, можна і мову родную забыць.
Ведаеш, Матанька, магла б і я ў вёску перасяліцца. Колькі дамоў вунь добрых прадаецца. І сыны пра гэта не раз казалі. Але ж, Матанька, дораг мне і гэты дом, і гэты двор. Прысядзеш часам на прыклетнік, азіраешся, успамінаеш. Там, на гумнішчы — яма старая, зарослая, — у вайну ад бамбёжкі хаваліся. Зямля, як квашаніна дрыжыць, у вушах гул бясконцы, а за лесам каслаўкі агню шугаюць. Колькі начэй бяссонных, колькі трывог... А вунь там, пад старой грушай, мы часта рассцілалі старую коўдру, садзілі свайго першынца, а самі ішлі да справы: я — у гарод, бацька — у гумно. Бавіцца сыночак, то смяецца, а то і паплача часам. Мы пазіраем на яго, галасы падаём. Аднойчы глянула я і аж затрымцела ўся: стаіць мой сыночак, за грушку шурпатую трымаецца, а потым адарваўся і — тэп-тэп па коўдры, потым па мураўцы — тэп-тэп. Пайшоў!.. Першы раз. «Бацька, — крычу я свайму мужу, — хутчэй сюды!» Той выскачыў з гумна, перапалохана азіраецца, а я яму пальцам на малога паказваю. Заскакаў ён, загалёкаў, як падшыванец, я таксама дурэю ад радасці...
Дорага ўсё, дорага, а потым, разумееш, як гэта старыя дрэвы перасаджваць... Тэклю Савосеву дачка ў горад забрала. Пражыла яна там з год, а потым прыязджае ў сваю вёску, прыходзіць да мяне змарнелая-змарнелая і жаліцца: цяжка-цяжанька мне сярод гарадскіх муроў. У радзімы куточак хочацца, дзе і садзік, і гародзік, і паветра чысценькае, і ўсе адзін другога ведаюць здаўна. Ну, я-то ў горад ні за якое золата не паехала б, але і ў сяло не хочацца. Бо тут жа кожны куточак знаёмы. Тут мае дзеткі нарадзіліся і павырасталі, адсюль у далёкую дарогу выправілі майго старога бусла. Нягеглы ён быў мужычок, але ж нікому зла не зрабіў, і цягавітым быў, і, была пара, — па вяселейках розных граў — слынны быў музыкант. Бывала, збяромся раднёй і добрымі суседзямі ў вялікія святы, то і напяёмся, і наскачамся.
Помніцца, пасля вайны было, у галодны год. Неяк у суботу вечарам гаспадар мой укінуў у воз два мяшкі бульбы. «Павязу, кажа, заўтра раненька на базара». — «Здурнеў ты ці што?! — усхапілася я. — На сяўбу ці хопіць, а ён — прадаваць». — «Неяк выкруцімся, а мне грошы патрэбны». — «Навошта табе грошы, пытаюся, што ты ўздумаў?» Маўчыць. Так і паехаў моўчкі на базар. Апоўдні вярнуўся, каня распрагае і ўсё на мяне пазірае, хітравата ўсміхаецца. Потым расхінуў на возе дзяружку і дастаў з-пад яе домбру. Я ледзьве стрымалася, каб не раскрычацца. А ён сабе стаіць, абапёршыся локцем на драбіну, пасміхаецца, потым як ударыць па струнах, як зайграе «Лявоніху»... Хораша, прыемна, але злосць бабская мне спакою не дае. Бразнула я тады пустым вядром вобземлю і ў гумно бягом. А ён следам ідзе, струны перабірае...
То скажы Ты мне, Матанька Родная, як лёгенька пакінуць гэты хутар, гэты двор?
Недзе там, на дварэ, зноў гыркнуў Грэк. Юстына схамянулася, зірнула ў акно і ўбачыла ў дварышчы карову. «Адарвалася. Трэба ісці даіць. А я так і не памалілася. Святая Марыя, Маці Божая, маліся за нас, грэшных, цяпер і ў гадзіну смерці нашай...»
Хуценька прачытала малітву, перажагналася, нізка пакланілася абразу і апусцілася на лаву. Ля прыклетніка мірна ляжаў Грэк, спакойна скубла са стажка карова, ласкава было, цёпла, з печы пахла сушанымі грыбамі і яблыкамі, і на сэрцы ў Юстыны таксама было ласкава і цёпла — выгаварылася, адвяла душу.
Яна сядзела на лаве, пазірала ў акно і ўжо не вельмі спяшалася да сваіх клопатаў.
...Глыбокай ноччу, калі, паклаўшы на лапы галаву, чуйна драмаў Грэк, калі сонна ўздыхала ў хляве карова, а ў садзе глуха стукалі ў баразну яблыкі і крэслілі неба знічкі, была ў Юстыны радасная сустрэча. Сніўся ёй летні ружовы вечар. Сыны вярнуліся з сенажаці, стары прыцёг з бору кош грыбоў. Сышліся на дварышчы, гамоняць, жартуюць. А з ганка, падпёршы кулаком шчаку, глядзіць на іх Юстына. Ружовы вечар, ружовы сон і ціхая шчымлівая радасць у сэрцы.

1981 г.
З кнігі «Пара блакітных дажджоў».


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY