Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
4(46)/2008
Галерэя
Дыялог
Ad Fontes

СЬЛЕДАМ ЗА ХРЫСТОМ
Год Божага слова

ЕВАНГЕЛIСТ ЯН
Пераклады
ВЕРА & CULTURA

ВЕЛІЧ І КВОЛАСЦЬ СУМЛЕННЯ
Мастацтва
На шляху веры
Інтэрв’ю
Пераклады

УСЛАВІМ ГОДНА ГАСПАДАРА ГОРНЯГА
Юбілеі

НАСУСТРАЧ АДАМУ МІЦКЕВІЧУ

КРЫМСКІЯ САНЕТЫ

«ДЫПТЫХ»
Пераклады

ВЕРШЫ
In memoriam

ЛІСТАПАД
У выдавецтве «Pro Christo»

ЧЫТАЮЧЫ ІРЫНУ ЖАРНАСЕК...

ЗЛУЧАНЫЯ ЛЮБОЎЮ
На кніжнай паліцы

НАТХНЁНЫ ПРОВІДАМ
Кіно

ХТО ПАНУЕ Ў СУЧАСНЫМ СВЕЦЕ?
Кніжныя скарбы
Юбілеі

ПАДАРОЖНІК ПА СУСВЕЦЕ
Па родным краі

ПАДАРОЖЖА ПА ЭТНАГРАФIЮ

ЭНЦЫКЛIКА
SPE SALVI
СВЯТОГА АЙЦА БЭНЭДЫКТА XVI

Пачатак у №3(45) 2008

ДА БІСКУПАЎ, ПРЭЗБІТЭРАЎ І ДЫЯКАНАЎ,
КАНСЭКРАВАНЫХ АСОБАЎ І ДА ЎСІХ СВЕЦКІХ ВЕРНІКАЎ
АБ ХРЫСЦІЯНСКАЙ НАДЗЕІ

«МЕСЦЫ», ДЗЕ ВУЧАЦЦА НАДЗЕІ І ПРАКТЫКУЮЦЦА Ў ЁЙ

І. Малітва як школа надзеі

32. Першае істотнае месца, дзе вучацца надзеі, — гэта малітва. Калі ніхто мяне больш не слухае, Бог яшчэ слухае мяне. Калі я не магу больш ні з кім размаўляць і нікога паклікаць, з Богам я магу гаварыць заўсёды. Калі няма нікога, хто мяне можа падтрымаць (дзе гаворка ідзе пра патрэбу ці чаканне, якія пераўзыходзяць чалавечую магчымасць спадзявання), Ён можа дапамагчы мне25. Калі я ў поўнай адзіноце <…>, але ж той, хто моліцца, ніколі не бывае абсалютна самотным. Кардынал Нгуен Ван Туан, які правёў у вязніцы трынаццаць гадоў, з якіх дзевяць — у ізаляцыі, пакінуў нам выдатную кнігу: Малітвы надзеі. За трынаццаць гадоў турмы ў сітуацыі, здавалася б, поўнага адчаю, магчымасць слухаць Бога і гаварыць з Ім умацоўвала ў ім сілу надзеі, якая пасля ягонага вызвалення дазволіла яму стаць перад людзьмі ва ўсім свеце сведкам надзеі — той вялікай надзеі, якая не пагасае нават сярод начэй адзіноты.

33. Глыбокую сувязь паміж малітвай і надзеяй св. Аўгустын вельмі прыгожа паказаў у казанні на Першае пасланне св. апостала Яна. Ён акрэслівае малітву як практыкаванне жадання. Чалавек створаны для вялікай рэчаіснасці — для самога Бога, каб напоўніцца Ім. Але сэрца людское занадта вузкае для той вялікай рэчаіснасці, для якой прызначана. Трэба, каб яно пашырылася. «Так Бог, адкладаючы [свой дар], павялічвае [наша] жаданне; а праз жаданне пашырае дух і, такім чынам, робіць яго здольным [прыняць Яго]». Св. Аўгустын адсылае да св. Паўла, які кажа пра сябе, што жыве, сягаючы наперад да таго, што павінна адбыцца (пар. Флп 3, 13). Ён выкарыстоўвае выдатны вобраз, каб апісаць працэс пашырэння і падрыхтоўкі чалавечага сэрца. «Уяві, што Бог хоча напоўніць цябе мёдам [сімвал далікатнасці Бога і яго дабрыні]. Калі ты поўны воцату, куды змесціш мёд?» Начынне, гэта значыць сэрца, неабходна спачатку павялічыць, а пасля ачысціць: вызваліць ад воцату і яго паху. Гэта патрабуе працы, вымагае пакутаў, але толькі так ажыццяўляецца прыстасаванне да таго, да чаго мы прызначаны26. Калі нават св. Аўгустын непасрэдна кажа толькі пра нашу адкрытасць на прыняцце Бога, аднак цалкам зразумела, што ў гэтай працы, праз якую чалавек вызваляецца ад воцату і яго рэзкага паху, ён не толькі становіцца свабодным для Бога, але сапраўды адкрывае сябе для іншых. Бо толькі стаўшы дзецьмі Божымі, мы можам знаходзіцца ў нашага супольнага Айца. Маліцца не азначае выходзіць з гісторыі і хавацца ў прыватны куток свайго шчасця. Правільная малітва — гэта працэс унутранага ачышчэння, які робіць нас адкрытымі на Бога і праз гэта адкрытымі на людзей. У малітве чалавек павінен вучыцца таму, што сапраўды можна прасіць у Бога — чаго варты Бог. Павінен вучыцца, што нельга маліцца супраць іншага. Павінен вучыцца, што нельга прасіць сабе марнай і выгоднай рэчы, якой прагне ў дадзены адрэзак часу — гэта фальшывая надзея, якая адводзіць яго ад Бога. Ён павінен ачышчаць свае жаданні і сваю надзею. Павінен вызваляцца ад схаванага падману, якім ашуквае самога сябе: Бог бачыць усё, а параўнанне з Богам павінна падштурхоўваць чалавека, каб ён сам прызнаў гэта. «Хто зразумее свае памылкі? Ад укрытых памылак ачысці мяне (19 [18], 13)», — моліцца псальміст. Непрызнанне віны, фальшывы вобраз бязвіннасці не апраўдаюць і не ўратуюць мяне, паколькі я сам вінаваты ў анямеласці сумлення, няздольнасці распазнаць у сабе зло. Калі няма Бога, тады, магчыма, я вымушаны ўцякаць у такі падман, паколькі няма нікога, хто мог бы дараваць мне, нікога, хто з’яўляецца сапраўднай мерай рэчаў. Але сустрэча з Богам абуджае маё сумленне, каб яно больш не падсоўвала мне самаапраўдання, не было адлюстраваннем самога сябе і сучаснікаў, якія ўплываюць на мяне, але каб было здольнасцю слухаць само Дабро.

34. Каб малітва развіла гэтую ачышчальную моц, яна, з аднаго боку, павінна быць вельмі асабістай, сустрэчай майго асабістага я з Богам, з жывым Богам. З другога боку, яе павінны зноў і зноў весці і асвячаць найвыдатнейшыя малітвы Касцёла і святых, а таксама літургічная малітва, у якой Пан няспынна вучыць нас правільна маліцца. Кардынал Нгуен Ван Туан у сваёй кнізе духоўных практыкаванняў расказаў, як у ягоным жыцці ўзнікалі працяглыя перыяды няздольнасці да малітвы і як ён хапаўся за словы малітваў Касцёла: «Ойча наш», «Вітай, Марыя», а таксама літургічных малітваў27. Падчас малітвы неабходна заўсёды захоўваць сувязь паміж супольнай і асабістай малітвай. Так мы можам гаварыць з Богам, а Бог гаварыць з намі. Так у нас здзяйсняюцца ачышчэнні, праз якія мы робімся падатлівымі Пану і здольнымі служыць людзям. Так мы становімся падатлівымі для надзеі і слугамі надзеі для іншых: надзея ў хрысціянскім сэнсе заўсёды з’яўляецца надзеяй для іншых. Гаворка ідзе пра актыўную надзею, у якой мы змагаемся, каб рэчаіснасць не скіроўвалася да «перверсійнага канца». Гаворка ідзе пра актыўную надзею таксама ў тым сэнсе, што мы трымаем свет адкрытым для Бога. Толькі так яна застанецца праўдзівай чалавечай надзеяй.

 
ІІ. Дзеянне і цярпенне як месца, дзе вучацца надзеі

35. Кожнае сур’ёзнае і праведнае дзеянне чалавека — гэта дзейсная надзея. Перадусім ёсць надзеяй у тым сэнсе, што так мы імкнёмся рэалізаваць нашы надзеі — меншыя і большыя: вырашыць тое ці іншае заданне, якое мае значэнне для нашага далейшага жыццёвага шляху; праз уласныя намаганні паспрыяць таму, каб свет стаў крыху святлейшым і больш чалавечным і каб праз гэта адчыніліся брамы будучыні. Аднак штодзённае намаганне працягваць сваё жыццё і працаваць дзеля будучыні стамляе нас або ператвараецца ў фанатызм, калі нас не асвятляе святло большай надзеі, якой не могуць знішчыць ні малыя асабістыя няўдачы, ні бедствы гістарычнага значэння. Калі нам нельга спадзявацца на большае, чым тое, чаго можна эфектыўна дасягнуць у нейкі час і на што палітычныя ці эканамічныя ўлады дазваляюць нам спадзявацца, наша жыццё хутка пазбаўляецца надзеі. Важна ведаць: я заўсёды магу мець надзею, нават калі ў маім жыцці або ў дадзены гістарычны момант відавочна, што мне няма на што спадзявацца. Толькі вялікая ўпэўненасць у надзеі, што маё ўласнае жыццё і ўся гісторыя, нягледзячы на ўсе няўдачы, знаходзяцца пад апекай незнішчальнай сілы Любові, дзякуючы якой і дзеля якой яны маюць сэнс і вагу, — толькі такая надзея можа даць адвагу для дзеяння і руху наперад. Сапраўды, уласнымі сіламі мы не можам «збудаваць» Божага Валадарства. Тое, што мы будуем, заўжды застаецца валадарствам чалавека з усімі абмежаваннямі, уласцівымі чалавечай натуры. Не зможам таксама (выкарыстаем класічны выраз) «заслужыць» неба нашымі ўчынкамі. Яно вышэйшае за тое, што мы можам заслужыць, так як і тое, што нас любяць, ніколі не будзе «заслугай», а заўсёды — дарам. Аднак, пры ўсім нашым усведамленні «большай каштоўнасці» неба, таксама бачна, што нашы дзеянні маюць значэнне для Бога, а значыць яны неабходны для гістарычнага прагрэсу. Мы можам адкрыць саміх сябе і свет для Бога: праўды, любові, дабра. Гэтак рабілі святыя, якія як «памочнікі Божыя» ўнеслі свой уклад у збаўленне свету (пар. 1 Кар 3, 9; 1 Тэс 3, 2). Мы можам уратаваць наша жыццё і свет ад атруты і бруду, якія могуць разбурыць цяперашні і будучы свет. Мы можам адкрыць і захаваць чыстымі крыніцы стварэння і такім чынам разам са стварэннем, што апярэджвае нас як дар, рабіць згодна з яго ўнутранымі патрабаваннямі і мэтай тое, што справядлівае. Гэта мае сэнс нават тады, калі мы не дасягаем бачнага выніку ці здаемся бездапаможнымі з-за перавагі варожых сіл. Так, з аднаго боку з нашага дзеяння нараджаецца надзея для нас і для іншых; аднак у той жа час гэтая вялікая надзея, якая абапіраецца на абяцаннях Бога, падбадзёрвае нас і кіруе нашымі справамі ў спрыяльны і неспрыяльны час.

36. Як і дзеянне, цярпенне таксама належыць да чалавечага існавання. Яно паходзіць або з абмежаванасці нашай натуры, або з сукупнасці грахоў, якія нагрувасціліся з цягам гісторыі і якія таксама сёння незваротна нарастаюць. Зразумела, трэба з усіх сіл старацца зменшыць цярпенне: прадухіляць, наколькі магчыма, цярпенне бязвінных; суцішваць боль; дапамагаць пераадольваць псіхічныя цярпенні. Усё гэта абавязкі як справядлівасці, так і любові, якія ўваходзяць у шэраг фундаментальных патрабаванняў хрысціянскага існавання і кожнага па-сапраўднаму чалавечага жыцця. У барацьбе з фізічным болем зроблены вялікі поступ. Аднак пакуты бязвінных і псіхічныя цярпенні ў апошнія дзесяцігоддзі, хутчэй, пашырыліся. Хоць трэба з усіх сіл перамагаць цярпенні, аднак мы не можам цалкам ліквідаваць іх у свеце, таму што не ў нашых сілах цалкам скінуць з сябе нашу абмежаванасць і ніхто з нас не здольны ліквідаваць моцы зла, віны, якая няспынна — як відаць — з’яўляецца крыніцай цярпенняў. Зрабіць гэта можа толькі Бог: толькі Бог, які сам уваходзіць у гісторыю, становіцца чалавекам і церпіць. Мы ведаем, што гэты Бог існуе, і таму тая моц, якая «бярэ на сябе грахі свету» (Ян 1, 29), прысутнічае ў свеце. Дзякуючы веры ў існаванне гэтай моцы ў гісторыі з’явілася надзея на аздараўленне свету. Але гэта менавіта надзея, а не спаўненне; надзея, якая падбадзёрвае нас, каб мы заступаліся за дабро таксама там, дзе гэта здаецца марным, усведамляючы, што паводле знешняга бегу гісторыі, нават у будучым часе, грэх застаецца жудаснай сучаснасцю.

37. Вернемся да нашай тэмы. Мы стараемся абмежаваць цярпенне і змагаемся з ім, але не можам ліквідаваць яго. Там, дзе людзі, спрабуючы пазбегнуць пакутаў, стараюцца аддаліцца ад усяго, што можа прычыніць цярпенне; дзе пазбягаюць намаганняў і пакут, звязаных з праўдай, любоўю і дабром, — там яны трапляюць у жыццёвую пустку, у якой, магчыма, няма болю, затое ўсё больш адчуваецца бессэнсоўнасць і змрочная адзінота. Не пазбяганне цярпенняў і не ўцёкі ад болю аздараўляюць чалавека, але здольнасць прыняць іх, сталець у іх і знайсці ў іх сэнс праз аб’яднанне з Хрыстом, які цярпеў з нязмернай любоўю. У гэтым кантэксце хацелася б прыгадаць некаторыя выказванні з аднаго ліста в’етнамскага мучаніка Паўла Ле-Бао-Тына († 1857), у якіх паказана, як сіла надзеі, якая нараджаецца з веры, перамяняе пакуты. «Я, Павел, зняволены за імя Хрыстова, хачу данесці вам свае пакуты, у якія занураюся штодня, каб вы, запаліўшыся любоўю да Бога, разам са мною ўзносілі хвалу Богу, бо навекі міласэрнасць Яго (пар. Пс 136 [135]). Гэтая вязніца — праўдзівы вобраз вечнага пекла: да разнастайных жорсткіх катаванняў, калодак, жалезных кайданоў і пут дадаюцца нянавісць, помста, паклёп, непрыстойныя словы, скаргі, зласлівыя ўчынкі, несправядлівыя клятвы, праклёны і ўрэшце трывога і смутак. Бог, які калісьці вызваліў з полымя печы трох юнакоў, заўсёды дапамагае мне, і Ён вызваліць мяне ад гэтых цярпенняў, і аберне іх у асалоду, бо навекі міласэрнасць Яго. Сярод гэтых катаванняў, якія зазвычай раструшчваюць іншых, я дзякуючы ласцы Божай напаўняюся радасцю, таму што я не адзін, а з Хрыстом. <…> Як жа мне вытрымаць гэта відовішча, штодня бачыць цароў, мандарынаў і іх прыдворных, якія блюзнераць супраць Твайго святога імя, Пане, які сядзіш на херубімах і сэрафімах (пар. Пс 80 [79], 2)? Твой крыж патаптаны нагамі язычнікаў! Дзе Твая слава? Чым усё гэта бачыць, лепш мне, палаючы любоўю да Цябе, памерці з адсечанымі часткамі цела дзеля сведчання любові да Цябе. Пакажы, Пане, магутнасць сваю, уратуй мяне і падтрымай, каб моц Твая выявілася ў слабасці маёй і праславілася перад язычнікамі. <…> Умілаваныя браты, слухаючы ўсё гэта, узносьце ў радасці няспынную падзяку Богу, ад якога паходзіць усялякае дабро, благаслаўляйце Пана разам са мной, бо навекі міласэрнасць Яго! <…> Пішу вам усё гэта, каб з’ядналася ваша вера і мая. У гэтай лютай буры я кідаю аж да Божага трона якар: жывую надзею, што ёсць у маім сэрцы»28. Гэта ліст з пекла. У ім адкрыта паказаны ўвесь жах канцэнтрацыйнага лагера, у якім да катаванняў з боку тыранаў дадаецца выбух зла ў саміх ахвярах, якія такім чынам становяцца інструментамі жорсткасці катаў. Гэта ліст з пекла, але ў ім пацвярджаюцца словы псальма: «Калі ўзыду на неба, Ты там; калі спачну ў адхлані, Ты побач. <…> Калі скажу я: няхай змрок мяне накрые, <…> ноч будзе яснай, як дзень. Цемра, як святло» (Пс 139 [138], 8–12; пар. таксама Пс 23 [22], 4). Хрыстус сыходзіць у «адхлань» і знаходзіцца блізка да кожнага, хто кінуты туды, ператвараючы для яго змрок у святло. Амаль невыносныя жахлівыя цярпенні і катаванні працягваюцца. Аднак узышла зорка надзеі — якар сэрца, які даходзіць да Божага трона. У чалавеку не выбухае зло, але перамагае святло: цярпенне, хоць і не перастае быць цярпеннем, ператвараецца ў песню хвалы.

38. У асноўным мера чалавечнасці вызначаецца ў адносінах да цярпення і церпячага. Гэта датычыць як асобных людзей, так і грамадства. Грамадства, няздольнае прыняць церпячых, дапамагчы ім і падзяліць з імі іх цярпенні, таксама і духоўна, — гэта жорсткае і бесчалавечнае грамадства. Аднак грамадства не можа дапамагаць церпячым і падтрымліваць іх, калі самі людзі не здольны рабіць гэта. Больш за тое, адзін чалавек не можа зразумець цярпенне другога, калі ён сам не бачыць у цярпеннях сэнсу, шляху ачышчэння і сталасці, шляху надзеі. Прыняць церпячага блізкага азначае прыняць на сябе яго пакуты так, каб яны сталі і маімі. І калі гэтыя пакуты падзелены з кімсьці і ў іх прысутнічае хтосьці іншы, тады святло любові пранікае ў маё цярпенне. Лацінскае слова con-solatio (суцяшэнне) прыгожа перадае гэта, паказваючы «быццё з кімсьці» ў адзіноце, якая дзякуючы гэтаму цяпер ужо не адзінота. Таксама здольнасць прыняць цярпенне з любові да дабрыні, праўды і справядлівасці вызначае ступень чалавечнасці, бо калі мой дабрабыт і недатыкальнасць маюць большае значэнне, чым праўда і справядлівасць, тады пераважае панаванне мацнейшага; тады дамінуюць насілле і падман. Праўда і справядлівасць павінны быць важнейшымі за маю выгаду і фізічную недатыкальнасць, інакш маё жыццё ператворыцца ў падман. І нарэшце, таксама «так», сказанае любові, становіцца крыніцай цярпення, паколькі любоў заўжды патрабуе майго самаадрачэння, у якім я дазваляю калечыць і раніць сябе. Любоў сапраўды не можа існаваць без гэтага балючага самаадрачэння; інакш яна стала б эгаізмам і пярэчыла б самой сабе.

39. Цярпець з іншымі, цярпець дзеля іншых; цярпець дзеля праўды і любові да справядлівасці; цярпець з прычыны любові і таго, што становішся асобай, якая сапраўды любіць, — вось фундаментальныя элементы чалавецтва, занядбоўванне якіх знішчыла б самога чалавека. Аднак зноў узнікае пытанне: ці здольныя мы ажыццявіць гэта? Ці другая асоба дастаткова важная, каб я цярпеў дзеля яе? Ці праўда для мяне настолькі важная, каб я атрымаў ўзнагароду за цярпенні? Ці абяцанне любові такое вялікае, каб апраўдаць дар самога сябе? У чалавечай гісторыі заслуга хрысціянскай веры заключаецца менавіта ў тым, што яна па-новаму і з новай выразнасцю абудзіла ў чалавеку здольнасць да такога цярпення, якое мае вялікае значэнне для яго чалавечнасці. Хрысціянская вера паказала нам, што праўда, справядлівасць і любоў — гэта не толькі ідэалы, але найвялікшыя рэчаіснасці. Яна паказала нам, што Бог — увасобленая Праўда і Любоў — захацеў цярпець за нас і разам з намі. Бэрнард з Клерво выкаваў цудоўнае выказванне: Impassibilis est Deus, sed non incompassibilis29 — Бог не можа цярпець, але можа спачуваць. Бог настолькі цэніць чалавека, што сам стаў чалавекам, каб мець магчымасць цярпець разам з чалавекам цалкам рэальна, у целе і крыві, як прадстаўлена ў апісанні мукі Езуса. Таму ва ўсе чалавечыя пакуты ўвайшоў хтосьці, хто падзяляе боль і цярпенне; таму ва ўсе пакуты праліваецца con-solatio — суцяшэнне спачуваючай любові Бога, і так узыходзіць зорка надзеі. Несумненна, у нашых разнастайных пакутах і нядолі мы няспынна патрабуем таксама малых і сярэдніх формаў надзеі — зычлівага наведвання, аздараўлення ўнутраных і знешніх ран, паспяховага выйсця з якога-небудзь крызісу і гэтак далей. Пры меншых формах нядолі гэтых відаў надзеі можа быць няшмат. Але ў вялікай нядолі, калі трэба канчаткова вырашаць, ці трэба аддаць перавагу праўдзе над дабрабытам, кар’ерай, валоданнем, становіцца неабходнай упэўненасць у праўдзівай, вялікай надзеі, пра якую мы згадвалі. Таму мы патрабуем сведак, мучанікаў, якія цалкам ахвяравалі сябе, каб дзень за днём паказваць гэта. Нам неабходна таксама, каб сярод малых альтэрнатыў штодзённага жыцця мы ставілі дабро вышэй за выгоды, ведаючы, што гэтак мы жывём сапраўдным жыццём. Дазволім сабе паўтарыць яшчэ раз: здольнасць цярпець дзеля любові да праўды — гэта мера чалавечнасці. Аднак гэтая здольнасць цярпець залежыць ад тыпу і ад меры надзеі, якую мы носім у сабе і на якую абапіраемся. Святыя, будучы напоўненымі вялікай надзеяй, маглі прайсці вялікі шлях чалавечага існавання гэтак, як перад імі зрабіў Хрыстус.

40. Хацелася б да гэтага дадаць невялікую заўвагу, якая мае значэнне ў штодзённым жыцці. Пэўная форма пабожнасці, якая сёння, магчыма, менш распаўсюджаная, але нядаўна была шырока практыкаванай, кіравалася ідэяй «ахвяравання» малых штодзённых прац, якія няспынна звальваюцца на нас, каб такім чынам надаць ім сэнс. У практыкаванні гэтай формы пабожнасці, безумоўна, назіралася перабольшванне і нездаровыя моманты, але трэба спытацца, ці не было ў іх чагосьці істотнага, што магло б нам дапамагчы. Што значыць «ахвяраваць»? Гэтыя людзі былі перакананыя, што могуць уключыць свае нязначныя працы ў вялікае спачуванне Хрыста і праз гэта далучыцца ў нейкай ступені да скарбу спачування, якога патрабуе чалавецтва. Так малыя клопаты штодзённага жыцця могуць набыць сэнс і ўнесці ўклад у эканомію дабрыні і любові сярод людзей. Магчыма, нам таксама трэба задумацца, ці не можа такая практыка стаць патрэбнай і для нас.

 
ІІІ. Апошні Суд як месца,
у якім вучацца надзеі і практыкуюцца ў ёй

41. Цэнтральная частка вялікага Credo Касцёла, якая разважае пра таямніцу Хрыста, пачынаючы з вечнага нараджэння з Айца і часовага нараджэння з Дзевы Марыі, і праз крыж і ўваскрасенне прыходзіць да Яго паўторнага прыйсця, завяршаецца наступнымі словамі: «…зноў прыйдзе ў хвале судзіць жывых і памерлых». Ужо з самага пачатку перспектыва Апошняга Суда ўздзейнічала на хрысціян у іх штодзённым жыцці як крытэрый, паводле якога яны ўладкоўвалі сваё тагачаснае жыццё, як заклік да іх сумлення і ў той жа час як надзея на Божую справядлівасць. Вера ў Хрыста ніколі не глядзела толькі назад ці толькі ўгору, але заўсёды таксама ў будучыню, на гадзіну справядлівасці, якую не раз прадвяшчаў Пан. Гэты позірк у будучыню быў для хрысціянства важным у аднясенні да сучаснасці. Пры ўзвядзенні хрысціянскіх сакральных будынкаў, якія павінны былі бачна перадаваць гістарычную і касмічную шырыню веры ў Хрыста, існаваў звычай прадстаўляць на ўсходнім баку Пана, які вяртаецца як Валадар — сімвал надзеі; а з заходняга боку — Апошні Суд як вобраз адказнасці за нашае жыццё, вобраз, які глядзеў на вернікаў і спадарожнічаў ім у іх штодзённым шляху. Аднак у развіцці іканаграфіі перавагу атрымаў усё больш пагрозлівы і жахлівы аспект Суда, які, зразумела, больш прывабліваў мастакоў, чым бляск надзеі, часта зацемненай грознымі сімваламі.

42. У сучасную эпоху ідэя Апошняга Суда адышла на другі план: хрысціянская вера індывідуалізуецца і звяртаецца перадусім да асабістага збаўлення душы; разважанне аб усеагульнай гісторыі збольшага ахоплена ідэяй прагрэсу. Аднак фундаментальны змест чакання Суда зусім не знік. Цяпер ён мае абсалютна іншую форму. Атэізм ХІХ і ХХ стагоддзяў у сваіх каранях і паводле сваёй мэты — гэта своеасаблівая маралізацыя: пратэст супраць несправядлівасці свету і ўсёй гісторыі. Свет, у якім існуе такая вялізная несправядлівасць, цярпенне бязвінных і бесчалавечнасць уладаў, не можа быць справай добрага Бога. Той Бог, які адказвае за такі свет, не быў бы справядлівым Богам, а тым больш добрым Богам. У імя маральнасці такога Бога трэба аспрэчыць. А паколькі няма таго Бога, які ўстанавіў бы справядлівасць, таму сам чалавек здаецца пакліканым да ўстанаўлення справядлівасці. Калі пратэст супраць Бога з прычыны пакутаў гэтага свету здаецца зразумелым, то амбіцыйнае жаданне, каб чалавечае грамадства магло і павінна было зрабіць тое, чаго не можа зрабіць ніякі Бог, з’яўляецца ганарыстым і глыбока памылковым. Невыпадкова, што ўрэшце на падставе такога сцвярджэння ўзніклі найгоршыя формы бесчалавечнасці і парушэння справядлівасці — яны грунтаваліся на ўнутранай фальшывасці такога меркавання. Свет, які сам павінен ствараць сваю справядлівасць, — гэта свет без надзеі. Ніхто і нішто не можа адказаць за пакуты вякоў. Ніхто і нішто не можа запэўніць, што цынізм улады (якую б маску прывабнай ідэалогіі ні надзяваў) перастане панаваць у свеце. Таму найвялікшыя філосафы Франкфурцкай школы, а менавіта Макс Горкхэймэр і Тэадор В. Адорна, аднолькава крытыкавалі атэізм і тэізм. Горкхэймэр рашуча адмаўляў магчымасці знайсці нейкую іманентную замену Богу, адначасова адкідаючы вобраз добрага і справядлівага Бога. Празмерна радыкалізуючы старазапаветную забарону ствараць вобразы, ён кажа пра «сум па цалкам Іншым», які будзе недасяжным, — гэта заклік жадання, якое скіроўваецца да ўсеагульнай гісторыі. Адорна таксама цвёрда трымаўся гэтай адмовы ад усіх вобразаў, што выключала нават «вобраз» любячага Бога. З другога боку, ён пастаянна падкрэсліваў гэтую «негатыўную» дыялектыку і сцвярджаў, што справядлівасць, сапраўдная справядлівасць, патрабуе свету, «дзе былі б знішчаны не толькі цяперашнія пакуты, але і адклікана тое, што мінула зусім»30. Гэта азначае (а было выражана ў пазітыўных і таму неадэкватных для яго сімвалах), што не можа быць справядлівасці без уваскрашэння памерлых. Аднак такая перспектыва несла б з сабой «уваскрашэнне цела, што з’яўляецца абсалютна чужым для ідэалізму, гэта значыць валадарству абсалютнага духу»31.

43. З рыгарыстычнага адкідвання ўсялякіх вобразаў, якое вынікае з першай Божай запаведзі (пар. Зых 20, 4), можа і павінна чэрпаць вучэнне таксама хрысціянства. Праўда негатыўнай тэалогіі ўздымалася на ІV Латэранскім Саборы, які выразна заявіў, што якое б ні было падабенства паміж Творцам і стварэннем, непадабенства паміж імі заўжды яшчэ большае32. Ва ўсякім разе, для верніка адмаўленне вобразаў не можа зайсці так далёка, што дойдзе да адмаўлення абодвух тэзісаў — тэізму і атэізму, як гэтага хацелі Горкхэймэр і Адорна. Бог сам даў нам свой «вобраз»: у Хрысце, які стаў чалавекам. У Ім, укрыжаваным, непрыняцце фальшывых вобразаў Бога даведзена да вяршыні. Цяпер Бог паказвае сваё Аблічча ў вобразе церпячага, які падзяляе лёс пакінутага Богам чалавека. Бязвінна церпячы стаў надзеяй-упэўненасцю: Бог ёсць, і Бог можа ўстанавіць справядлівасць такім спосабам, якога мы не ў стане зразумець, аднак можам адчуць яго праз веру. Зразумела, існуе ўваскрашэнне цела33. Існуе справядлівасць34. Ёсць «адмена» мінулага смутку, рэпарацыя, якая аднаўляе закон. Таму вера ў Апошні Суд — гэта перадусім і па-над усім надзея, менавіта тая надзея, неабходнасць якой стала вельмі бачнай у бурных падзеях апошніх стагоддзяў. Я перакананы, што справа справядлівасці — гэта істотны аргумент ці ва ўсякім выпадку наймацнейшы аргумент на карысць веры ў жыццё вечнае. Сама індывідуальная патрэба спаўнення, у якой нам адмоўлена ў гэтым жыцці, патрэба ў вечнай любові, якой мы чакаем, несумненна з’яўляецца важным аргументам, каб верыць, што чалавек быў створаны для вечнасці. Аднак неабходнасць вяртання Хрыста і новага жыцця становіцца цалкам пераканаўчай толькі ў спалучэнні з прызнаннем таго, што несправядлівасць гісторыі не можа быць апошнім словам.

44. Пратэст супраць Бога ў імя справядлівасці нічога не дае. Свет без Бога — гэта свет без надзеі (пар. Эф 2, 12). Адзін Бог можа здзейсніць справядлівасць. І вера пераконвае нас, што Ён гэта робіць. Вобраз Апошняга Суда гэта перадусім не вобраз страху, а вобраз надзеі; для нас, магчыма, гэта вырашальны вобраз надзеі. Ці не з’яўляецца ён таксама вобразам страху? Можна сказаць, што гэта вобраз, які пабуджае ўсведамленне адказнасці, а значыць, гэта вобраз таго страху, пра які св. Гілярый кажа, што кожны страх мае сваё месца ў любові35. Бог ёсць справядлівасцю і стварае справядлівасць. Гэта наша суцяшэнне і наша надзея. Але ў Яго справядлівасці адначасова ёсць ласка. Даведваемся пра гэта, гледзячы на ўкрыжаванага і ўваскрослага Хрыста. Абедзве рэчы — справядлівасць і ласку — трэба бачыць у іх правільнай унутранай узаемасувязі. Ласка не адмяняе справядлівасці. Несправядлівасць не ператвараецца ў закон. Гэта не губка, якае сцірае ўсё, так што ўсё зробленае на зямлі мае ўрэшце аднолькавую вартасць. Напрыклад, Дастаеўскі ў сваім рамане «Браты Карамазавы» справядліва пратэставаў супраць неба і ласкі такога роду. На вечнай гасціне злачынцы не будуць сядзець за сталом разам з ахвярамі, як быццам бы нічога не здарылася. У гэтым месцы хацелася б працытаваць тэкст Платона, які паказвае пэўнае прадчуванне справядлівага суда, што часткова з’яўляецца слушным і збавенным таксама для хрысціяніна. Хоць і ў міфалагічных вобразах, аднак ён выразна паказвае праўду, што напрыканцы душы стануць голымі перад суддзёй. Цяпер зусім не мае значэння, кім былі калісьці ў гісторыі, але мае значэнне тое, кім ёсць насамрэч. «Цяпер [суддзя] мае перад сабой душу, магчыма, караля ці ўладара і не бачыць у ёй нічога здаровага. Знаходзіць яе пабітай і пакрытай шрамамі, якія ўзніклі ад учыненых крыўдаў і несправядлівасці <…>, усё скажона, поўнае падману і дзёрзкасці, і няма нічога простага, паколькі ўзрастала без праўды. І ён убачыць, як моцна абцяжарваюць душу самаўпраўства, насілле, высакамернасць, няўмелыя ўчынкі, неўтаймаванасць і бясслаўе. Убачыўшы гэта, ён адразу кідае яе ў вязніцу, дзе яна атрымае заслужанае пакаранне <…> Аднак часам бачыць перад сабой зусім іншую душу, якая вяла пабожнае і сумленнае жыццё <…>; яна падабаецца яму, і ён адразу пасылае яе на востраў шчаслівых»36. У прыпавесці пра багача і Лазара (пар. Лк 16, 19–31) Езус паказвае дзеля нашага павучэння вобраз душы, спустошанай пыхай і багаццем, якая сама вырыла паміж сабой і бедным непераадольную прорву; прорву, якой ёсць замкнёнасць у цялеснай асалодзе; прорву, якой ёсць забыццё пра іншага, няздольнасць да любові, якая цяпер ператвараецца ў спапяляючую і невылечную смагу. Тут неабходна падкрэсліць, што Езус у гэтай прыпавесці не кажа пра канчатковае прызначэнне пасля ўсеагульнага суда, але звяртаецца да паняцця, якое знаходзіцца, між іншым, у вучэнні ранняга юдаізму, аб пэўным пасрэдным стане паміж смерцю і ўваскрашэннем, калі яшчэ няма канчатковага прысуду.

45. Гэтая раннеюдаістычная ідэя аб пасрэдным стане ўключае перакананне, што гэтыя душы не проста знаходзяцца ў своеасаблівай часовай вязніцы, але і нясуць там пакаранне, як паказвае гэта прыпавесць пра багача, або наадварот, цешацца формамі нейкага часовага шчасця. Урэшце, ёсць меркаванне, што ў гэтым стане яшчэ даецца ачышчэнне і аздараўленне, якое падрыхтоўвае душу да камуніі з Богам. Ранні Касцёл прыняў гэтыя ўяўленні, з якіх пазней у заходнім Касцёле нарадзіўся догмат пра чысцец. Тут няма патрэбы разважаць над заблытанымі гістарычнымі шляхамі яго развіцця; спытаемся толькі: што такое чысцец? Разам са смерцю чалавека яго жыццёвы выбар становіцца здзейсненым, яго душа апынаецца перад Суддзёй. Выбар чалавека, які фарміруецца на працягу ўсяго яго жыцця, можа мець розныя вынікі. Ёсць людзі, якія зруйнавалі ў сабе жаданне праўды і гатоўнасць да любові. У іх усё стала маной; яны жылі ў нянавісці і самі растапталі ў сабе любоў. Гэта страшная перспектыва, але ў нашай гісторыі можна знайсці жахлівыя прыклады такіх асобаў. У такіх людзях усё невылечнае, і знішчэнне дабра з’яўляецца непапраўным. Іх стан акрэсліваецца словам «пекла»37. З другога боку, ёсць цалкам чыстыя асобы, якія дашчэнту пранікнуты Богам і таму цалкам адкрытыя для бліжняга. Гаворка ідзе пра людзей, усё існаванне якіх ужо цяпер фарміруецца камуніяй з Богам і шлях да Бога якіх вядзе толькі да спаўнення таго, чым яны ўжо ёсць38.

46. Аднак, як мы ведам з досведу, ні той, ні другі выпадак не з’яўляецца адпаведным станам чалавечага існавання. Як можна меркаваць, у найглыбейшай сутнасці большасці людзей застаецца канчатковая ўнутраная адкрытасць на праўду, на любоў, на Бога. Аднак у канкрэтным выбары штодзённага жыцця яна засланяецца новымі кампрамісамі са злом. Шмат бруду пакрывае чысціню, аднак імкненне да яе застаецца і, нягледзячы ні на што, яна зноў падымаецца з нікчэмнасці і прысутнічае ў душы. Што здарыцца з такімі людзьмі, калі яны апынуцца перад Суддзёй? Ці ўвесь бруд, які нагрувасціўся за жыццё, адразу стане нязначным? Або што іншае здарыцца? Св. Павел у Першым пасланні да Карынцянаў дае нам паняцце аб неаднолькавым прысудзе Бога ў дачыненні да людзей у залежнасці ад канкрэтнай сітуацыі кожнага. Робіць гэта з дапамогай вобразаў, спрабуючы нейкім чынам перадаць нябачнае, пры гэтым мы не можам перадаць гэтыя вобразы паняццямі, бо не можам зазірнуць у свет пасля смерці ці нейкім чынам спазнаць яго. У гэтым месцы св. Павел сцвярджаў, што хрысціянскае існаванне абапіраецца на агульным падмурку: Езусе Хрысце. Гэты падмурак выстаіць, калі мы цвёрда станем на гэтым падмурку і пабудуем на ім сваё жыццё; мы ведаем, што нават у смерці гэты падмурак не можа быць адабраны ў нас. Далей св. Павел працягвае: «І калі хтосьці пабудуе на гэтым падмурку: з золата, са срэбра, з каштоўных камянёў, з дрэва, з травы ці з саломы, стане відавочнай справа кожнага; бо дзень [Пана] адкрые гэта, таму што гэта выявіцца праз агонь, і агонь выпрабуе, якая справа кожнага. Калі чыясьці справа, пабудаваная на падмурку, застанецца, ён атрымае ўзнагароду; калі згарыць, ён панясе страту, аднак сам уцалее, але так, як бы дзякуючы агню» (3, 12–5). Ва ўсякім разе, у гэтым тэксце выразна відаць, што збаўленне людзей можа набываць розныя формы; што некаторыя збудаваныя рэчы могуць згарэць дашчэнту; што камусьці дзеля збаўлення трэба самому прайсці праз агонь, каб стаць цалкам адкрытым на Бога і быць дапушчаным на вечную вясельную гасціну.

47. Некаторыя сучасныя тэолагі лічаць, што агонь, які адначасова спальвае і збаўляе, — гэта сам Хрыстус, Суддзя і Збаўца. Сустрэча з Ім — гэта вырашальны акт Суда. Перад Ягоным поглядам растопліваецца ўсякі фальш. Сустрэча з Ім спальвае, перамяняе і вызваляе нас, каб мы адшукалі сваю тоеснасць. Тое, што было пабудавана за час жыцця, можа аказацца сухой саломай, пустой пыхай і руінай. Але збаўленне заключаецца ў болі гэтай сустрэчы, падчас якой нам становіцца бачным усё, што ў нас бруднае і нездаровае. Яго позірк, дотык Яго сэрца аздараўляе нас праз несумненна балючую перамену «так, як бы праз агонь». Аднак гэта святы боль, у якім святая сіла Ягонай любові пранікае ў нас, як полымя, каб мы нарэшце цалкам належалі сабе, а праз гэта — Богу. Так выяўляецца ўзаемасувязь справядлівасці і ласкі: наш лад жыцця не застаецца неістотным, але наш бруд не заплямлівае нас назаўсёды, калі мы па меншай меры накіроўваемся да Хрыста, да праўды і любові. Гэты бруд ужо быў спалены ў муцы Хрыста. У момант Суда мы зведваем і прымаем, што Ягоная любоў перамагае ўсё зло свету і зло ў нас. Боль любові становіцца нашым збаўленнем і нашай радасцю. Зразумела, што час «спалення», якое перамяняе, нельга вымераць мераю нашага зямнога часу. Перамяняльны «момант» гэтага спаткання выходзіць за межы зямнога вымярэння часу — гэта час сэрца, час «пераходу» да камуніі з Богам у Хрыстовым целе39. Божы Суд з’яўляецца надзеяй таму, што гэта справядлівасць, што гэта ласка. Калі б ён быў толькі ласкай, якая робіць нязначным усё зямное, тады Бог мусіў бы адказаць на пытанне аб справядлівасці, якое з’яўляецца для нас важным пытаннем перад гісторыяй і Богам. Калі б быў толькі справядлівасцю, у выніку заставаўся б для нас усіх прычынай страху. Уцелаўленне Бога ў Хрысце так аб’яднала ў сабе абедзве рэчы — справядлівасць і ласку, што трывала ўмацавалася справядлівасць: усе мы чакаем нашага збаўлення «з бояззю і трымценнем» (Флп 2, 12). Тым не менш, ласка дазваляе нам спадзявацца і з даверам падыходзіць да Суддзі, якога ведаем як нашага «заступніка», parakleton (пар. 1 Ян 2, 1).

48. Трэба згадаць яшчэ адзін момант, паколькі ён мае вялікае значэнне для практыкавання хрысціянскай надзеі. У раннім юдаізме існавала ідэя, што з дапамогай малітвы можна прыйсці на дапамогу памерлым, якія знаходзяцца ў прамежкавым стане (пар. напр., 2 Мак 12, 38–45, І ст. да Хрыста). Адпаведная практыка была з гатоўнасцю прынята хрысціянамі і з’яўляецца супольнай як для Усходняга, так і Заходняга Касцёлаў. На Усходзе не прызнаюць ачышчальных і перапрашальных пакутаў «у будучым жыцці», але прызнаюць розныя ступені шчасця ці цярпенняў у прамежкавым стане. Аднак душам памерлых мы можам даць «падмацаванне і прахалоду» праз Эўхарыстыю, малітвы і міласціну. Хрысціянству ўсіх вякоў было ўласціва фундаментальнае перакананне, што любоў можа зайсці на той свет, што магчыма ўзаемнае адорванне і прыманне, у якім нашы ўзаемныя пачуцці выходзяць па-за межы смерці. І ў нашы дні гэтае перакананне застаецца крыніцай суцяшэння. Хто б ні хацеў, каб да ягоных блізкіх, якія адышлі на той свет, дайшоў знак дабрыні, удзячнасці ці просьба аб прабачэнні? Можна спытацца: калі «чысцец» — гэта проста ачышчэнне праз агонь сустрэчы з Панам, Суддзёй і Збаўцам, як можа ўмяшацца трэцяя асоба, нават калі яна была асабліва блізкай? Калі задаём такое пытанне, мы павінны пераканаць сябе, што ніводзін чалавек не з’яўляецца замкнёнай манадай. Нашае існаванне з імі цесна звязана паміж сабой і пераплятаецца дзякуючы разнастайным узаемадзеянням. Ніхто не жыве адзін. Ніхто не грашыць адзін. Ніхто не збаўляецца адзін. У маё жыццё заўсёды ўваходзіць жыццё іншых. Гэта значыць, у тое, што я думаю, кажу, раблю. Таксама маё жыццё ўваходзіць у жыццё іншых: як у злым, так і ў добрым. Так, мая малітва за іншага зусім не з’яўляецца для яго чымсьці далёкім, вонкавым, нават пасля смерці. Ва ўзаемным перапляценні існаванняў мая падзяка яму, мая малітва за яго можа ўнесці пэўную долю ў яго ачышчэнне. І таму не трэба пераносіць зямны час на час Божы: у супольнасці душаў зямны час проста перамагаецца. Ніколі не можа быць занадта позна, каб узрушыць сэрца іншага, і гэта ніколі не будзе непатрэбнай справай. Такім чынам высвятляецца апошні важны элемент хрысціянскага паняцця надзеі. Наша надзея па сутнасці заўсёды ёсць надзеяй для іншых; толькі тады гэтая надзея праўдзівая і для мяне самога40. Як хрысціяне мы павінны спытацца ў сябе: што я магу зрабіць, каб збавіліся астатнія і каб для іншых таксама ўзышла зорка надзеі? Вось тады я зраблю найбольш для свайго асабістага збаўлення.

 

МАРЫЯ, ЗОРКА НАДЗЕІ

49. У гімне VІІІ–ІХ стагоддзяў, а значыць ужо больш за тысячу гадоў назад, Касцёл вітае Марыю, Маці Пана, як «зорку мора»: Ave maris stella. Чалавечае жыццё — гэта шлях. Да якой мэты? Як знайсці дарогу да яе? Жыццё нагадвае падарожжа па моры гісторыі, часта ў цемры і буры, калі мы ўглядаемся ў зоркі, што паказваюць курс. Сапраўднымі зоркамі нашага жыцця з’яўляюцца людзі, якія пражылі праведнае жыццё. Яны — агні надзеі. Безумоўна, Езус Хрыстус сам ёсць святлом, сонцам, якое ўзыходзіць па-над усякім змрокам гісторыі. Але, каб дасягнуць Яго, нам патрэбна бліжэйшае святло, а менавіта людзі, якія ззяюць Ягоным святлом і гэтак накіроўваюць нас у дарозе. Хто ж мог бы стаць для нас большай зоркай надзеі, чым Марыя? Сваім «так» Яна адкрыла дзверы свету для самога Бога; Яна стала жывым Каўчэгам Запавету, у якім уцелавіўся Бог, стаў адным з нас і «паставіў сярод нас свой шацёр» (пар. Ян 1, 14).

50. Таму мы так звяртаемся да Яе: Святая Марыя, Ты належала да тых пакорных і вялікіх душаў Ізраэля, якія, як Сімяон, чакалі «суцяшэння Ізраэля» (Лк 2, 55) і спадзяваліся, як Ганна, «на адкупленне Ерузалема» (Лк 2, 38). Ты жыла Святымі Кнігамі Ізраэля, якія казалі пра надзею — пра абяцанне, дадзенае Абрагаму і яго нашчадкам (пар. Лк 1, 55). Мы разумеем тую святую боязь, якая ахапіла Цябе, калі анёл Божы ўвайшоў у Тваё жытло і абвясціў Табе, што Ты народзіш таго, на каго спадзяваўся Ізраэль і каго чакаў свет. Дзякуючы Табе і Твайму славутаму «так» споўнілася надзея тысячагоддзяў, увайшоўшы ў свет і яго гісторыю. Ты схілілася перад веліччу гэтага задання і дала сваю згоду: «Вось я, слуга Пана. Няхай мне станецца паводле твайго слова» (Лк 1, 38). Поўная святой радасці, Ты паспяшалася да гор Юдэі, каб дабрацца да сваёй сваячкі Альжбеты, і тады Ты стала вобразам будучага Касцёла, які нясе ў сваім улонні надзею для свету цераз горы гісторыі. Але, акрамя радасці, выказанай на вякі Тваімі словамі і спевам «Велічае душа Мая Пана», Ты ведала змрочныя прадказанні прарокаў пра цярпенні Слугі Божага ў гэтым свеце. У бэтлеемскай стайні падчас нараджэння заззяў бляск анёлаў, якія неслі добрую навіну пастухам, і ў той жа час было выразна бачным убоства Бога ў гэтым свеце. Стары Сімяон сказаў пра меч, які пройдзе праз Тваю душу (Лк 2, 35), пра знак супраціўлення свету, якім стане Твой Сын. Потым, калі пачалося Яго публічнае служэнне, Ты павінна была адысці, каб магла ўзрастаць новая сям’я, якую Ён прыйшоў заснаваць і якая павінна была пашырацца дзякуючы ўзаемадзеянню тых, хто слухае і выконвае Твае словы (Лк 11, 27). Нягледзячы на веліч і радасць распачатай Хрыстом справы, Табе прыйшлося зведаць у назарэтанскай сінагозе праўду слоў пра «знак, якому будуць супраціўляцца» (Лк 4, 28 наст.). Так Ты ўбачыла, як узрастае сіла варожасці і непрыняцця вакол Езуса ажно да гадзіны крыжа, у якую Ты была вымушана глядзець, як Збаўца свету, нашчадак Давіда, Сын Божы, пазбаўлены ўсяго, памірае сярод кпінаў зладзеяў. Ты прыняла словы: «Жанчына, вось сын Твой» (Ян 19, 26). Пасля крыжа Ты атрымала новую місію. Пасля крыжа Ты стала па-новаму Маці, гэта значыць Маці тых, хто хоча верыць у Твайго Сына і ісці за Ім. Меч болю прайшоў праз Тваё сэрца. Ці памерла надзея? Ці свет застаўся без святла, а жыццё без мэты? У гэтую гадзіну Ты, несумненна, зноў пачула словы анёла, якімі ён адказаў на Твой страх у момант звеставання: «Не бойся, Марыя!» (Лк 1, 30). Як часта Пан, Твой Сын, казаў тое ж сваім вучням: «Не бойцеся!» У ноч Галготы Ты зноў чула гэтыя словы ў сваім сэрцы. Перад гадзінай здрады Ён сказаў сваім вучням: «Будзьце мужнымі, Я перамог свет» (Ян 16, 33). «Няхай не трывожыцца сэрца вашае і не баіцца» (Ян 14, 27). «Не бойся, Марыя!» У гадзіну Назарэта анёл таксама сказаў Табе: «Валадарству Яго не будзе канца» (Лк 1, 33). А можа, яно скончылася, перш чым пачацца? Ні ў якім разе, каля крыжа, паводле слова самога Езуса, Ты стала Маці ўсіх вернікаў. З гэтай верай, якая нават у змроку Вялікай суботы была праўдзівай надзеяй, Ты выйшла насустрач раніцы Пасхі.

Радасць уваскрасення ўзрушыла Тваё сэрца, і Ты па-новаму злучылася з вучнямі, якія павінны былі стаць сям’ёй Езуса праз веру. Ты была ў супольнасці вернікаў, якія пасля ўнебаўшэсця Пана аднадушна маліліся аб дары Духа Святога (пар. Дз 1, 14) і атрымалі Яго ў дзень Пяцідзесятніцы. Валадарства Езуса аказалася не такім, як уяўлялі людзі. Гэтае валадарства пачалося ў тую гадзіну і ніколі не будзе мець канца. Так, Ты застаешся сярод вучняў як іх Маці, як Маці надзеі. Святая Марыя, Маці нашая, навучы нас верыць, мець надзею і любіць разам з Табою. Пакажы нам шлях да Яго валадарства! Зорка мора, свяці нам і кіруй намі на нашым шляху.

Дадзена ў Рыме, у святога Пятра,
30 лістапада 2007 года,
у свята св. Андрэя апостала,
у трэці год Нашага Пантыфікату.

 


  1. Corpus Inscriptionum Latinоrum, VI, n. 26003.
  2. Пар. Poemata dogmatica, V, 53–64: PG 37, 428–429.
  3. Пар. Catechismus Catholicae Ecclesiae, nn. 1817–1821.
  4. Summa Theologiae II–IIae, q. 4, a. 1.
  5. H. Köster: ThWNT, VIII (1969) 585.
  6. De excessu fratris sui Satyri, II, 47: CSEL 73, 274.
  7. Тамсама, II, 46: CSEL 73, 273.
  8. Пар. Ep. 130 Ad Probam 14, 25–15, 28: CSEL 44, 68–73.
  9. Пар. Catechismus Catholicae Ecclesiаe, n. 1025.
  10. Jean Giono, Les vraies richesses, Paris 1936, Préface у: Henri de Lubac, Catholicisme. Aspects sociaux du dogme, Paris 1983, VII.
  11. Ep. 130 Ad Probam 13, 24: CSEL 44, 67; пар. 1 Цім 1, 5.
  12. Sententiae III, 118: CCL 6/2, 215.
  13. Пар. тамсама, III, 71: CCL 6/2, 107–108.
  14. Novum Organum I, 117.
  15. Пар. тамсама, I, 10.
  16. Пар. New Atlantis.
  17. У: Werke, IV, апрац. W. Weischedel (1956), 777. Старонкі, якія адносяцца да працы пад назвай Boni Principii Victoria, складаюць між іншым, як вядома, трэці раздзел твора Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft («Рэлігія ў межах аднаго толькі розуму»), выдадзенага Кантам у 1793 г.
  18. I. Kant, Das Ende aller Dinge, у: Werke VI, апрац. W. Weischedel (1964), 190.
  19. Capita de charitate, Centuria 1, cap. 1: PG 90, 965.
  20. Пар. тамсама: PG 90, 962–966.
  21. Conf. X, 43, 70: CSEL 33, 279.
  22. Sermo 340, 3: PL 38, 1484; пар. F. Van der Meer, Augustinus der Seelsorger (1951), 318.
  23. Sermo 339, 4: PL 38, 1481.
  24. Conf. X, 43, 69: CSEL 33, 279.
  25. Пар. Catechismus Catholicae Ecclesiae, n. 2657.
  26. Пар. In 1 Ioannis 4, 6: PL 35, 2008 s.
  27. Пар. Testimoni della speranza, Città Nuova 2000, 156 s.
  28. Breviarium Romanum, Ad Officium lectionis, 24 Novembris.
  29. Sermones in Cant., Serm. 26, 5: PL 183, 906.
  30. Negative Dialektik (1966), pars tertia, III, 11, у: Gesammelte Schriften, Bd. VI, Frankfurt/Main 1973, 395.
  31. Тамсама., pars altera, 207.
  32. DS 806.
  33. Пар. Catechismus Catholicae Ecclesiae, nn. 988–1004.
  34. Пар. тамсама, n. 1040.
  35. Пар. Tractatus super Psalmos, Пс 128 (127), 1–3: CSEL 22, 628–630.
  36. Gorgias 525a–526 s.
  37. Пар. Catechismus Catholicae Ecclesiae, nn. 1033–1037.
  38. Пар. тамсама, nn. 1023–1029.
  39. Пар. Catechismus Catholicae Ecclesiae, nn. 1030–1032.
  40. Пар. Catechismus Catholicae Ecclesiae, n. 1032.


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY