Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
1(47)/2009
Галерэя
Год святога Паўла
Інтэрв’ю

VATICANUM II НА РОДНАЙ МОВЕ
Ad Fontes

СЬЛЕДАМ ЗА ХРЫСТОМ
Пераклады
Magisterium
ВЕРА & CULTURA

ВЕЛІЧ І КВОЛАСЦЬ СУМЛЕННЯ
Роздум

«ПІЯРЫЗАЦЫЯ» ЦІ ЕВАНГЕЛІЗАЦЫЯ?
Паэзія
Мастацтва

УСПОМНІМ ПРА ЗАБЫТАЕ
Нашы святыні
In memoriam

КАРАЛЕВА БОЛЮ І ВЕРША

АПОШНІ ЛІСТ

«ЁСЦЬ ТОЛЬКІ ШЛЯХ…»
Вачыма візітатара

Данута БІЧЭЛЬ

У КРАІНЕ ПРОМНЯЎ ЯСНЫХ…

Ніна Мацяш з беларускімі і ўкраінскімі
пісьменнікамі і журналістамі.
З гісторыі Касцёла вядома, што ў старажытнасці не было працэсаў кананізацыі: людзей, якія паміралі пакутнай смерцю за веру, адразу аб’яўлялі святымі.

Паэтка Ніна Мацяш памерла «лёгкай» смерцю, памерла ў сне…Бог дараваў ёй «лёгкую» смерць за яе пакутнае жыццё. Калі можна назваць лёгкім самае адказнае канчатковае дзейства, якім бывае смерць… Але не было пры Нініным паміранні сведкаў, Ніна памірала адна ў сваёй кватэры, дзе адна жыла. Хацелася б, усё ж, каб пры апошнім развітанні з жыццём быў побач нехта блізкі…

Перад гэтым Ніна пабывала на сустрэчы ў Белаазёрскім ліцэі: любімая справа яе жыцця — размаўляць з моладдзю. Побач былі сябры — паэты Міхась Скобла і Васіль Жуковіч, якія прыехалі з Мінска.

Гэта быў яе выбар — патраціць апошнія жыццёвыя сілы менавіта так — аддаць іх людзям, моладзі.

Ніна падрыхтавалася да смерці. Напісала тэстамэнт. Усе дробязі, усе прадметы свайго пакутнага цялеснага прабывання і шчаслівай творчасці паэткі расклала з дапамогай сябровак і зрабіла фондавы вопіс на кампутары.

Ніна Мацяш свядома сама стварыла свой уласны музей-кватэру: жыцця, творчасці і шчаслівых адлётаў у Святлыні…У Белаазёрску няма ніякага музея.

Адштурхнуцца ад зямнога ёй было не так і цяжка…Яна жыццё правяла ў палётным стане маленькага птаха — паміж зямлёй і небам…На руках у сяброў, у калясцы…

— Птушанятка маё дарагое… —
сказаў Ты
на ранішняе павітанне
з далёкай далечы…

Памятаецца з апошніх тэлефонных размоў:

— Алё-ё-ёў, Данусенька! Вітаю цябе, сястрыца…

— Данусенька, я ўжо пайду. І ты мяне не адгаворвай. Я не буду чапляцца за жыццё і мучыць людзей, якія каля мяне. Чуеш, як я размаўляю? Прападае голас. Перастаюць слухацца рукі — не дацягнуцца да ракавіны…Цяжка трымаць галаву. Невыносна баліць усё цела ўвесь час. Наймацней баліць сэрца…Я ўжо і так болей жыву, чым мае сёстры Аня і Марыя.

Ты не злуй, сястрыца, што я табе гэта кажу.

— Не хочаш яшчэ раз патурбаваць Алёшу Хартоніка, каб памасажыраваў?

— Не.

Алёша масажыраваў яе цела па шэсць гадзінаў штодзённа. Не хацеў браць платы. Спачатку яна спынялася ў мяне, Алёша жыў па-суседстве ў Гародні. Пасля спынялася ў гатэлі Гроднаэнерга, які ёй рэзервавала Бярозаўская ДРЭС, пасля Алёша ездзіў у Белаазёрск…

Куды ні траплю — скрозь магу разлічваць
Калі не на свяцільнік — на лучынку,
Як не на белы хлеб — хоць на скарынку,
Як не на малако — хоць на ваду:
Людскога клопату хаця б расінку
Паўсюль знайду…

Размова між намі была спакойнай — яна тэлефанавала мне на мае народзіны. Я падумала, што гэта будзе адбывацца паволі, што яшчэ ўбачымся — мяне запрашае дырэктар Бярозаўскай школы, якую скончыла ў сваім часе Ніна, на сустрэчу. Тады і заеду да Ніны.

Каб паразмаўляць аб прыемным, я спытала ў Ніны, ці марыла яна ў дзяцінстве аб шчасці.

— Не, нам гэта было забаронена. Мама сказала, што нашу хваробу звальваць некаму на плечы нельга, калі б нехта гэтага нават вельмі хацеў. Мы крыж нашага роду мусім несці самі…

— Але ж ты тады хадзіла. У школе не было хлопчыка, які б табе падабаўся?

— Быў у восьмым класе Сашка, такі светлы, чысты хлопчык. На фотцы, якую зрабілі ў канцы года, ён стаў каля мяне…

— І які яго лёс?

— Не ведаю. Думаю — добры. Ён прыходзіў у школу з вёскі за кіламетраў сем…

Не мроячы пра шчасце, Ніна Мацяш стварыла прыгожыя вершы пра каханне — ад таемных салодкіх прадчуванняў да вялікай поўні асалоды душы і яго светла-сумнага прамінання. Гэта, бадай, галоўнае ў яе філасофска-ўзнёслай лірыцы…

На Ваша «ты» сказаць Вам «ты» не смею.
І калі позірк позіркам злаўлю,
Як птушанё, спалохана нямею.
Я не кахаю Вас. Я Вас люблю.

Пра чалавечую долю ў асяроддзі сяброў і сусвету, складзеную на ахвярнік нацыянальнай культуры, пра высокі дух адзіноты… Пра глыбіні родавага карэння, якімі моцны дух… «на гэтай пакрываўленай Зямлі»…

Стварыла эпічныя маналогі нацыянальных герояў…

Напісала кнігі вершаў, драматургіі і прозы дзецям…

Пераклала на беларускую мову вершы Віславы Шымборскай, паэму Ліны Кастэнкі «Маруся Чурай», творы Антуана дэ Сэнт Экзюперы…І шмат іншых аўтараў.

Прыдумвала музыку і прыгожа спявала свае і маміны песні.

Прыдумала новы від у мастацтве — пёркаграфіку — і ёю ўпрыгожвала ўласныя выданні.

Пляла макрамэ. Гадавала кактусы. Займалася мастацкай вышыўкай.

Яе пахавалі ў вышыванцы, зробленай сваімі рукамі.

Перапісвалася з класікамі і пачаткоўцамі.

Кіруючы Берасцейскім аддзяленнем Саюза пісьменнікаў, склала анталагічны альманах «Жырандоля», які выйшаў у 2008 годзе.

Незадоўга да смерці выступала ў Берасці, на шасцідзесяцігоддзі светлай памяці паэткі Жэні Янішчыц у Пінску, у Бярозаўскай школе і шмат дзе яшчэ.

Яна была смелай паэткай — ладзіла ў сталіцы творчыя вечарыны, на якія збірала тлумы моладзі і заплаканых жанчын. На пісьменніцкіх з’ездах яна цярпліва выседжвала ў сваёй калясцы ад пачатку да канца. Каля яе збіраліся сяброўкі і сябры, каб ад яе ўзяць спакою і цярплівасці…І ўвечары збіраліся ў яе пакоі ў гатэлі, каб усё абмеркаваць. Трыванне яе было гераічным. Ёй гэта было патрэбна.

Пры жыцці яна патрабавала ад сяброў, каб не напаміналі чытачам, што яна жыве ў калясцы, а хіба яна не сцвердзіла моц духу і цела сваёю дзейнасцю?

Бог пасяліў яе ў адказным месцы Беларускага Палесся сярод буслоў і азёр — Белага і Чорнага — і даў ёй чорна-белую долю, яна дарам ад Святога Духа стварыла нашчадкам на навучанне жыццё — з яснотаў.

Яе сёстры ўжо хварэлі, калі яна вучылася ў інстытуце замежных моваў і адчула, што пачалі балець ногі. Шукала ратунку. Хацела паехаць за мяжу, дзе лячылі і гэткую хваробу. У ЦК камсамола ёй сказалі: «Па надзею за мяжу не пускаем».

Памятаю, як яна ранкам займалася фізічнымі практыкаваннямі ў спецыяльна абсталяваным ложку. Хадзіла па кватэры, трымаючыся за парэнчы. Хадзіла па пакоі, трымаючыся за палачку. Пасля трымалі сяброўкі і вадзілі па пакоі.

Пасля давялося адмовіцца і ад усялякіх практыкаванняў. Казала:

— Калі б мне Бог даў пахадзіць хоць паўгода, а пасля памерці, — я згадзілася б. Прызнавалася:

— У сне я хаджу і нават лётаю, як птах…

Яе сёстрам пашанцавала: з імі даўжэй была мама, а ў мамы найболей сілаў і найцяплейшае сэрца… Іх ранічкай мама апранала, мыла, карміла, садзіла на спецыяльныя крэслы — яны займаліся шыццём. Самі прыгожыя, прыгожа ўмелі пашыць людзям, з шыцця зараблялі сабе на хлеб і лекі. У роднай вёсцы Ніўкі, што побач з Белаазёрскам, іх домік стаіць аддалены ад вулкі, там у глыбокім раўку працякае вадзіца. Навокал дрэвы, кветкі… Казачнае месца.

Мама памерла, сястра Люба загінула ў аварыі. Тата пахаваў Аню і Марыю…

Тады памёр сам. Галена доўгі час жыла па-за Беларусяй, пасля распаду Саюза пераехала ў родную хату. Іх засталося трое — брат і дзве сястры…

Мусіць, найбліжэй да Нінінага сэрца яе духоўная сястра Галя Скарына…

Крыху змянілася яе жыццё ў лепшы бок, калі яна атрымала кватэру, пабудаваную спецыяльна для яе — з шырокім калідорам, без дзвярэй, са спецыяльным выездам для каляскі. У гэты ж час стараннямі сяброў з Германіі яна атрымала каляску, якую не трэба было каціць рукамі. Пляменніца Алеся любіла пракаціцца, пачапіўшыся ззаду…

Яшчэ калі яна жыла ў першай маленькай кватэры, недалёка ад якой шумеў штучны вадаспад, выкладала замежную мову ў СПТВ, навучэнцы перад лекцыямі прыходзілі па яе і адвозілі на калясцы на заняткі, ужо тады ў Белаазёрск да яе на спатканні прыязджала моладзь з усёй Беларусі.

«Каб набрацца добрай энергіі», моладзь Гародні ездзіла да яе шмат разоў. Казалі:

— Паразмаўляўшы з ёю, выходзіш, нібы нанава нарадзіўшыся.

Яна дзялілася духам і словам. Мастацкае слова давала ёй крылы. Каб ніколі не ўпасці духам, яна моцна трымалася за роднае слова, як за самую надзейную браню. У Белым возеры яна плавала на спінцы, нібы шустрая рыбка. Засведчыла яна сваімі цярпеннямі высокую сілу духу.

«У слабасці хворых я заўсёды заўважаў сілу міласэрнасці, якая ўсё больш праяўлялася. Хворыя як бы «правакуюць» міласэрнасць. Праз сваю малітву і ахвяру яны не толькі выпрошваюць міласэрнасць, але ўтвараюць «прастору міласэрнасці», ці, дакладней, «адкрываюць прастору» для міласэрнасці. Сваёю хваробаю і цярпеннем яны заклікаюць да ўчынкаў міласэрнасці і даюць магчымасць іх здзяйсняць», — пісаў Ян Павел ІІ у кнізе «Устаньце, хадзем!»

Так было каля Ніны Мацяш.

Каля Ніны Мацяш чыніліся добрыя справы, з ёю лічыліся, станавіліся людскімі людзі ўлады, чыноўнікі. Перш за ўсё яна адносілася да іх з усёй павагай, як да людзей, якім цяжка працаваць, бо трэба прымаць рашэнні.

Мы будзем маліцца за яе да Бога, і будзем маліцца да яе, каб папрасіла нам натхнення, а Беларусі — дабрыні…Яна дзеля гэтага жыла.

Душа ўзалочана і ўчэрнена,
І высям гэта не пярэчыць:
Душа, як зорачка вячэрняя,
Усходзіць радасці настрэчу.

 

Калыханка Ніне Мацяш

Залатая каляска з горкі падала,
У Белым возеры берасцянка плакала.

Беглі цені белыя па возеры,
цябе ў новую Краіну перавозілі.

Ды занеслі цябе ў хатку тваю новую,
хатку цёмную, выгодную, кляновую.

Ды замкнулі дзверы ў хатку тваю ціхую,
калыханкаю тваёй закалыхвалі.

Там няма ні холаду, ні цяпла.
Ты цяпер смялейшая, чым тады была.

Усе болесці твае адбалеліся...
Пчолкі мёдзікам адгавеліся...

29.01.2009
   

 
Гл. таксама:
:: У ВЯНОК НІНЕ МАЦЯШ ::


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY