Слова «вігілія» паходзіць ад лацінскага «vigiliae» (начная варта, бяссонная ноч, ноч чування) і азначае не толькі ўрачыстую вячэру, якую спажываюць напярэдадні Божага Нараджэння, але таксама кожны дзень, што папярэднічае вялікаму святу. Вернікі чакаюць яго (чуваюць) на працягу ўсёй ночы ў малітве. У Вігілію Божага Нараджэння ўсе захоўваюць абавязак устрымання ад мясной ежы.

Заўсёды быў накрыты снежнабелым абрусам, пад які клалі сена на ўспамін пра стаенку, дзе ляжаў малы Езус.

Аплатак – гэта ахвяра. Звычай дзяліцца аплаткам сягае да вытокаў хрысціянскай традыцыі. У першыя стагоддзі пасля нараджэння Хрыста хрысціяне збіраліся на агапы (у перакладзе з грэцкай – любоў ці сведчанне любові) – «гасціны братняй любові». Такія гасціны адбываліся падчас вялікіх урачыстасцяў. Пасля малітвы ахвярнымі хлябамі, якія складваліся на алтарах, дзяліліся з беднымі, дзяліліся таксама садавінай, віном і мясам. Агапы захаваліся да V ст. Цяперашняе ламанне аплаткам вяртаецца да першапачатковай традыцыі.

Хрысціяне надалі аплатку містычную сімволіку. Ламанне аплатка – гэта напамін пра ламанне хлеба Хрыстом падчас Апошняй вячэры. У выглядзе тоненькага кавалачка пшанічнага хлеба аплатак з’явіўся ў часы панавання Караля Вялікага (VIII–IX стст.). На нашых землях вядомы з ХV ст. Спачатку толькі кляштары, а пазней кожная парафія мелі права выпякаць і распаўсюджваць аплаткі сярод вернікаў. Рабілі і каляровыя аплаткі, якімі ўпрыгожвалі дом і давалі ў Вігілію жывёле.

Сёння мы ламаемся аплаткам, складаючы адзін аднаму пажаданні, прабачаючы віну і даруючы крыўду. Такая традыцыя існуе не ўсюды. У Францыі, напрыклад, аплатак замяняюць 13 кавалачкаў хлеба, якія сімвалізуюць 12 апосталаў і Хрыста.

Традыцыйная стаенка бярэ свой пачатак з 1223 г., калі св. Францішак збудаваў у Грэччыо (Італія) першую стаенку, дзе змясціў алтар з выяваю Дзіцяткі Езуса і ўсімі постацямі, якія згодна з евангельскімі апісаннямі былі сведкамі нараджэння Пана Езуса. Св. Францішак хацеў такім чынам ажывіць урачыстасць Божага Нараджэння. Гэты звычай вельмі хутка распаўсюдзіўся і захаваўся да сённяшняга дня.

Указвала дарогу Тром Каралям, якія неслі дары для Езуса, «ззяючы перад імі». Затрымалася, калі яны прыйшлі да стаенкі. Так апавядаецца ў Евангеллі. Мудрацы ўбачылі ў гэтай незвычайнай з’яве знак надыходу Месіі. Мы сёння таксама сядаем за вігілійны стол, калі на небе з’яўляецца першая зорка – сімвал Бэтлеемскай зоркі.

Надыходзіць ноч, але гэта яшчэ не канец Вігіліі. Завяршэннем гэтага дня і адначасова пачаткам святаў Божага Нараджэння з’яўляецца Пастэрка – урачыстая Св. Імша, якая цэлебруецца апоўначы. Менавіта ноччу анёл павінен быў разбудзіць пастушкоў, абвясціць ім радасную навіну і прыспешыць іх да бэтлеемскай стаенкі.

У Божае Нараджэнне існуе прывілей, на моцы якога святары могуць цэлебраваць тры Св. Імшы, што звязана з традыцыяй патройнага нараджэння Хрыста Пана: з Бога Айца, з улоння Найсвяцейшай Панны і містычнага нараджэння ў нашых душах і сэрцах. Пра гэтае апошняе пісаў Адам Міцкевіч:

Верыш, што Бог нарадзіўся у бэтлеемскай стаенцы, але бяда, калі не нарадзіўся ў табе.

Калядкі – гэта песні, якія надаюць таямнічасць і асаблівую паэтычнасць святу Божага Нараджэння. Яны вяртаюць цеплыню і любоў у кожны дом.

У ХІІІ стагоддзі, калі з’явіліся калядкі, яны складалі частку каляднай лялечнай дзеі і нагадвалі пра Бэтлеем. Праз 100 гадоў яны сталі самастойнымі песнямі, якія праслаўлялі нараджэнне Езуса Хрыста. Нашы калядкі расказвалі пра добрую навіну з Бэтлеема, а іх «падзеі» адбываліся ў рэаліях нашай суровай зімы. Найбольш калядак з’явілася на пераломе ХVІІ і ХVІІІ ст. Калядкі спяваюцца па ўсёй Еўропе і ў Амерыцы.