ВЕРШЫ

Райнэр Марыя Рыльке (ням. Rainer Maria Rilke) — вядомы аўстрыйскі паэт. Нарадзіўся 4 снежня 1875 г. у Празе. У 1894 г. выйшаў першы зборнік яго вершаў «Жыццё і песні» («Leben und Lieder»). Вучыўся ў Пражскім універсітэце на філасофскім, а пасля на юрыдычным факультэце. У падарожжах па Германіі і Італіі з’явіліся яго зборнікі «Увянчаны снамі» («Traumgekrönt», 1897) і «Адвэнт» («Advent», 1898), цэнтрам якіх стаў унутраны свет чалавека. Вывучаў рускую мову, падарожнічаючы па Расіі. Быў знаёмы з Львом Талстым, Іллём Рэпіным, Барысам Пастарнакам. Вынікам рускіх падарожжаў стаў зборнік «Часасловец» («Stundenbuch», 1905; бел. пераклад В. Сёмухі «Кніга гадзін», 2004), напісаны у форме дзённіка праваслаўнага манаха (многія з вершаў напісаныя ў форме малітваў). Некаторы час жыў у Парыжы, падарожнічаючы па Еўропе і Скандынавіі, у выніку чаго з’явіліся першыя запісы рамана «Запіскі Мальтэ Лаўрыдса Брыгге» («Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge», 1910). У падарожжы па Італіі распачаў працу над зборнікам «Дуінскія элегіі» («Duineser Elegien», 1912–1922), у якім звярнуўся да глыбіняў свядомасці і эмоцый чалавека. Апошнім значным паэтычным зборнікам паэта стала кніга «Санеты да Арфея» («Sonette an Orpheus», 1923). Сваімі любімымі кнігамі называў Біблію і творы Е. П. Якабсена. Памёр 29 снежня 1926 года ў Швейцарыі.

Анёлы Стамлёна вусны ўсе стулілі, хоць душы ў іх, як звон струны. І смутак (быццам саграшылі) часамі іх трывожыць сны. Яны ж усе, як бы блізняты, маўчком ідуць праз Божы сад, прабелаў многа, ёсць і страты, і спраў няскончаных так шмат. Калі ж іх крылы распраўляе натхнення вецер і здаля сыходзіць Бог, і спакваля рукою разьбяра гартае старонкі цёмных кніг быцця.

Зыход Адчуў я на сабе, што значыць тут зыход, як штосьці жорсткае, упартае і злое, што ўсё тут звязанае, цёплае, жывое паволі рве і працінае навылёт. І я бездапаможна назіраў, калі яно, паклікаўшы, адстала, як бы жанчына, што мяне жадала і кінула… ды ўсё ж то з іншых з’яў — той развітальны ўзмах ужо не для мяне, і ён такі: як бы галінку слівы вясновым ранкам ціха гайдане зязюля, адлятаючы імкліва.

Звар’яцелыя Яны маўчаць, таму што ўсе граніцы у розуме іх зніклі назаўжды, гадзіны адыходзяць, каб забыцца, праходзяць у бяспамяцтве гады. А ноччу да вакна яны падходзяць, і раптам стане ясна ўсё для іх: канкрэтнасць рэчаў, з’яваў у прыродзе, у сэрцы Бога зноў яны знаходзяць, і вочы ўбачаць, хай сабе на міг: часцінку дзіўнага начнога свету, дзе сад здзічэлы між дамоў расце пад водбліскам чужых для нас сусветаў і з памяці ўжо больш не прападзе.

* * * За болем боль, як быццам плоць арэ за пластам пласт затупленая сошка. Пакутны боль? І, можа быць, апошні, які ўсе болі нашы абарве? Мучэння столькі… Мне чакаць чаго? — Хвіліны той, што прынясе палёгку? І я адчую на апошнім кроку раскошу уваскрэсення свайго.

* * * Жыццёвы шлях. Раптоўна ўсё іначай — палёт у высь над стомленай зямлёй. Мы над сасудам трэснуўшым шчэ плачам, а рукі ўжо акроплены вадой. З глыбінь інтымных п’ём разлукі, страты, а лёс на дне таемнасцю расцвіў. Скажу: я ёсць, і я не вінаваты, я да яго заўжды зычлівым быў. Адлюстраваннем у вадзе заззяю, а цень мой — міма, падае на дно. А што мне ён? Яго я забываю, Бо ён з зямлёй сырою заадно.

Да анёла Магутны, ціхі ты над самым краем стаіш і асвятляеш змрок густы, мы да твайго падножжа прыпадаем у нерашучасці ад нашай цемнаты. З пацёмкаў выйсце мы не знойдзем самі, там, дзе мігцяць аблудныя агні. Падняўся ты над нашымі грахамі і ззяеш з недаступнай вышыні. Святло тваё над царствамі, шляхамі хай не аслепіць болей нам вачэй, ты ў раўнадзенстве ставіш паміж днямі вясновую бязвоблачнасць начэй. Ці змог бы хтосьці ўвесці ў твае вены ліхую сумесь зайздрасці людской? Калі велічынёй непераменнай узнёсся ты над нашай мітуснёй. Наш ціхі плач нікога не кранае, не ўсцеражомся мы ад страт і бед, наш смех нікога больш не спакушае і нават тых, хто йдзе за намі ўслед. О мой анёл! Ці скардзіўся? — крычу я, ці надакучваў я табе калі? Іду, і дзеравянак стук не чуе ніхто, ніхто на гэтай вось зямлі. То для цябе мой стук тут асцярожны — пачуй мяне… мінаецца жыццё, ты пасвяці, каб бачыў мяне кожны — і адыду тады я ў небыццё.

* * * Ты забяры іх з гарадской віны, дзе толькі злосць, заблытанасць, сумненні, і дзе яны ў штодзённай мітусні згараюць у задушлівым цярпенні. Няўжо няма ім месца на зямлі? Чый гэты вецер? Чый ручэй празрысты? Ці ў сажалцы таемныя агні не адлюструюць уваход імглісты? Зямлі ім трэба — лапік травяністы, там, дзе, як дрэвы, пусцяць карані.

Вечар У вэлюм чорны дрэвы ўсе адзеты, звужае вечар свету берагі, ты глянь наўкол: мяняюцца сусветы — адзін заходзіць, устае другі; а ты не тут, дзе цемра асцярожна ахутвае пакінуты твой дом, ні там, дзе ноччу ў вечнасці трывожнай міргае зорка прывідным святлом. І цяжка адшукаць у цемры горкай, дзе пралягае тонкая мяжа, навобмацак блукае тут душа, што можа стаць і каменем, і зоркай.

Пераклаў з нямецкай мовы
Сцяпан Сяргей.