ФЕНОМЕН НАРОДНАЙ ІКОНЫ.
ЭТАПЫ ВЫВУЧЭННЯ

Галерэя - дадатак да артыкула

У апошнія дзесяцігоддзі ў мастацтвазнаўчых колах і музейным асяроддзі паняцце «народная ікона» ўжываецца даволі часта, пра што сведчыць адпаведная колькасць выставаў і публікацый, дзе яно фігуруе. Аднак гэты тэрмін выкарыстоўваецца рознымі спецыялістамі ў дачыненні да розных мастацкіх з’яваў. Гэтае паняцце даволі неадназначнае, мае некалькі трактовак, што сведчыць пра тое, што яшчэ не выпрацавалася агульнае бачанне на пэўныя мастацкія і культурныя з’явы, якія па сутнасці пачалі даследавацца нядаўна.

Беларускія адмыслоўцы хоць і звярталіся да з’явы народнай іконы, аднак разгорнутае абгрунтаванне выкарыстання такога паняцця не далі. Інтуітыўна чытачу адпаведных публікацый і наведвальніку тэматычных выставаў зразумела, што гаворка ідзе не пра высокапрафесійны жывапіс, прызначаны для аздобы храмаў, а пра з’яву ў «нізавым» мастацтве. Тым не менш, варта акрэсліць прадмет даследавання, каб пазбегнуць пэўных непаразуменняў. Вытлумачэнню феномена «народнай іконы» прысвечаны працы некалькіх рускіх і ўкраінскіх даследчыкаў і збіральнікаў, але ў беларускім мастацтвазнаўстве гэтая з’ява асветлена, на жаль, менш…

У артыкуле за 2000 г. вядомая расійская даследчыца іканапісу І. Л. Бусева-Давыдава слушна адзначыла, што калі «народную ікону» ўспрымаць як «творчасць народа», то сюды давядзецца ўключыць і высокапрафесійныя абразы майстэрняў Палеха і Мсцёры, якія, хоць і прызначаліся для элітарных слаёў грамадства, аднак былі створаны сялянамі — патомнымі іканапісцамі-рамеснікамі1. Таму натуральна, што паходжанне майстроў з сацыяльных нізоў з’яўляецца недастатковым фактарам, каб вынікі іх мастацкай дзейнасці характарызаваць эпітэтам «народны». Фактычна гэтым артыкулам я заклікаю да абмеркавання гэтай тэмы.

Даследчыца позняй рускай іконы Н. І. Камашка ў сваёй кнізе па іканапісе XVIIІ ст. асобны раздзел прысвяціла народнай іконе, акрэсліўшы яе як «иконописное творчество, которое осуществлялось непрофессиональными художниками, выходцами из сельского духовенства и крестьянства, в расчете на такого же неискушенного сельского заказчика»2. Гэта, бадай, першая дакладна сфармуляваная трактоўка паняцця «народны іканапіс». Аўтар адзначыла, што такая форма творчасці існавала і раней, аднак менавіта ў XVIII ст. адбыўся выразны раскол у культуры Русі па сацыяльнай прыкмеце, і тады феномен народнага іканапісу «обрел отчетливую самоценность». Такім чынам, прыведзеная характарыстака ў параўнанні з папярэдняй трактуе народную ікону не толькі праз паходжанне іканапісцаў з пэўных слаёў грамадства, але і праз мэтавую групу, для якой такая прадукцыя прызначалася.

Збіральнік і знаўца артэфактаў рускай народнай культуры, стваральнік музея Народнага мастацтве ў Растове А. Ільін народную ікону акрэсліў як недарагія ў вырабе творы, якія бытавалі ў сялянскім ужытку3. Гэтая інтэрпрэтацыя пакідае па-за ўвагай сацыяльнае паходжанне стваральніка, акцэнтуючыся на спажыўцы, і падаецца нам слушнай, бо, каб такія іконы сапраўды «пайшлі ў народ», важны эканамічны складнік: гэта павінны быць недарагія, даступныя для сялянаў і мяшчанаў абразы. Адпаведна, яны павінны быць напісаны лёгка і хутка, з выкарыстаннем танных матэрыялаў. Пра гэта ж вяла гаворку і Н. І. Камашка4. Вядома ж, паходжанне мастака з таго ж саслоўя, для якога іконы і прызначаліся, з’яўляецца дадатковым бонусам: ён разумеў густы патэнцыйных спажыўцоў і пры напісанні іконаў мог арыентавацца на іх эстэтычныя запатрабаванні. Народныя іконы пераважна бытавалі ў сялянскім побыце, для якога і прызначаліся.

Варта сказаць і пра вызначэнне народнай іконы як твора інсітнага мастацтва. Менавіта такі сэнс укладаецца некаторымі мастацтвазнаўцамі. Так, даследчыца наіўнага мастацтва Беларусі Л. Вакар у артыкуле «Узоры мастацтва прымітыву ў культурнай спадчыне Віцебшчыны,»5 разглядаючы іканапісныя помнікі сярэдзіны XVIIІ ст., якія паходзяць з царквы в. Латыгава, выкарыстоўвае для іх характарыстыку «народныя». Пры гэтым аўтар не прыводзіць тлумачэнні паняццям «наіўны» (інсітны/прымітыўны) і «народны», а з кантэксту вынікае, што яна разглядае іх як сінонімы. Аднак, на нашую думку, гэтыя паняцці не заўсёды тоесныя. Латыўгаўскія абразы сапраўды можна аднесці да спадчыны мастацтва прымітыву. Ім уласцівая спрошчанасць і ўмоўнасць, плоскаснасць і графічнасць, лакальныя колеры і статычныя кампазіцыі. Аднак калі разглядаць народную ікону як даступны па цане твор для шырокіх масаў, то латыгаўскія творы наўрад ці можна аднесці да такой групы: гэтыя творы выконваліся для храмаў, каштавалі, магчыма, і не вельмі дорага, аднак і не настолькі танна, каб «пайсці ў народ». Паняцці «наіўная» і «народная» ікона варта падзяляць, бо першая з названых не заўсёды бытавала ў народным асяроддзі ці была даступная шырокім масам, а другая далёка не заўсёды была прымітыўнай — гэта маглі быць і па-майстэрску выкананыя творы, якія адпавядалі густам насельніцтва і былі даступнымі па цане.

Цікава, што рускі збіральнік, стваральнік музея «Невьянская икона» Яўген Ройзман, які акурат і ставіць знак роўнасці паміж народнай і наіўнай іконай, выключае з корпуса народных іконаў вельмі пашыраныя на тэрыторыі Расіі так званыя «краснушки» і падфальговыя танныя абразкі. Ён слушна адзначае, што «минимализация и упрощённость в технике и красках в “краснушке” и подфольжёной иконе не являются составляющей “наивной” народной иконописи, напротив, это свидетельство высокой технологичности иконного производства, обусловленной скоростью иконописания и ценообразованием (вследствие высокой конкуренции на рынке). В производстве подобных икон, поставленном на поток, присутствует также разделение труда». Высновы аўтара грунтуюцца на тым, што ён наіўную і народную ікону трактуе як тоесныя паняцці, а таму па яго логіцы сюды не варта адносіць згаданыя абразы, бо яны выконваліся хоць і ў спрошчанай манеры, аднак не ў рэчышчы інсітнага мастацтва: «Таким образом, расхожая икона (“краснушка” и подфолёжная) — икона профессиональная, чего нельзя сказать о народной (“наивной”) иконе»6.

А мы ў сваю чаргу прапаноўваем падзяляць дзве названыя з’явы: да наіўнага іканапісу можна аднесці корпус абразоў з характэрнай фалькларызацыяй вобразоў, кампазіцыйнай абагуленасцю, пластычнай прастатой, лакальнымі колерамі і пэўнай умоўнасцю. Гэтыя абразы не абавязкова бытавалі ў народным асяроддзі, яны маглі стварацца для храмаў. Такія творы ў беларускім мастацве вядомыя з XVIIІ ст., а ў рускім — значна раней. Народныя абразы мы прапануем разглядаць як іканапісныя творы, якія непасрэдна ствараліся з арыентацыяй на спажыўцоў: сялянаў і мяшчанаў. Маглі бытаваць яны і ў храмах, але і пры гэтым асноўным рынкам збыту для майстроў былі ўсё ж кірмашы або продаж у вёсках. Гэта абумовіла іх іконаграфічны «рэпертуар» (найбольш шанаваныя ў народзе святыя), стылістыку (адпавядала густам патэнцыйных пакупнікоў), тэхніку выканання (ужываліся разнастайныя прыёмы, каб скараціць па часе і зрабіць менш працаёмкім працэс: дошка магла не ляўкасіцца — прапісваліся ў іконах-падакладніцах толькі лікі і рукі і г.д.).

Шэраг даследаванняў і шыкоўна выдадзеных альбомаў па народным іканапісе ажыццявілі ўкраінскія адмыслоўцы. Менавіта іх напрацоўкі ў значнай ступені актуальныя і для беларускіх навукоўцаў, бо ў народных іконаў нашых краінаў шмат агульнага, а гомельска-чарнігаўскае памежжа ўвогуле з’яўляецца агульным арэалам стварэння і бытавання народных абразоў «у кветкі». З уступнага артыкула да альбома «Народна ікона Чернігівщини», раскошна выдадзенага ў 2015 г., можна зразумець, што складальнікі інтэпрэтуюць народную ікону як танную мастацкую прадукцыю, даступную шырокім колам7. Безумоўна, гаворка вядзецца і пра яе сувязь з фальклорным і паэтычным мастацтвам, своеасаблівую эстэтыку. Гэтыя ж фактары адзначае Аляксандр Найдзён у манаграфіі «Народна ікона Середньой Наддніпрянщини в контексті селянського культурного простору»8, выдадзенай у 2009 г. з вялікай колькасцю ілюстрацый — фотаздымкаў народных іконаў з калекцыі Міколы Бабака. Да дзвюх згаданых кніг па народным іканапісе розных рэгіёнаў Украіны мы будзем яшчэ звяртацца, бо менавіта ў іх найбольш паралеляў з беларускай народнай іконай і ўкраінскай.

Фактычна, аўтары, якія адзначаюць эканамічны складнік у фарміраванні разглядаемага феномену і засяроджваюць увагу на «спажыўцах», вядуць гаворку пераважна пра хатнія абразы. Аднак паняцце «народная ікона» не раўно паняццю «хатняя ікона», бо, па-першае, хоць народныя абразы і пісаліся пераважна для таго, каб іх можна было размясціць на покуці, аднак вядомыя прыклады іх развешвання ў храме9. Па-другое, і самі хатнія абразы былі не заўсёды прадукцыяй, якая падыходзіць пад паняцце «народная ікона», бо ў дамах маглі размяшчацца літаграфіі, алеядрукі і хромалітаграфіі на метале — вырабы фабрычнай тыражнай вытворчасці10. Аднак, нягледзячы на два вышэй акрэсленыя фактары, у большасці выпадкаў пісаныя фарбамі хатнія абразы можна аднесці да народнага іканапісу — яны простыя, выразныя, часам даволі дэкаратыўныя, што адпавядала густам сялянаў і мяшчанаў. Каштавалі такія творы не дорага, а таму іх маглі набыць не надта заможныя людзі. Хатнім абразам, у адрозненне ад царкоўных, уласцівыя свае рысы. Такія творы маюць невялікія памеры: самыя буйнафарматныя бытавалі пераважна на Пасожжы (53х42 см (+/- 1 см)). У іншых мясцовасцях абразы былі меншыя. Даволі часта пад фарбавы слой грунт не наносіўся ўвогуле альбо клаўся вельмі тонка. Хатнія абразы часам сапраўды з’яўляюцца ўзорамі наіўнага мастацтва, але даволі часта гэта творы, напісаныя вельмі спрактыкаванымі майстрамі: выкананыя ўпэўнена, яны маюць светла-ценевую мадэліроўку і дакладныя прапорцыі ў анатоміі цела, вылучаюцца прадуманай кампазіцыяй і граматным каларытам.

На беларускіх землях такая плынь мясцовага іканапісу склалася прыблізна ў сярэдзіне ХІХ ст. Прынамсі, большасць народных абразоў належыць да другой паловы ХІХ — пачатку ХХ ст., а больш раннія з’яўляюцца хутчэй выключэннем. У гэты перыяд беларускія землі знаходзіліся ў складзе Расійскай імперыі, што таксама накладала свой адбітак і на народную творчасць. Гэта тлумачыцца, па-першае, узнікненнем самой практыкі размяшчэння абразоў у хатах, бо на гэта маглі ўплываць праваслаўныя святары, прысланыя на нашыя землі пасля скасавання Уніі з цэнтральных губерняў Расійскай імперыі, або «багамазы», якія маглі гандляваць на кірмашах блізкай да іх Магілёўскай губерні і ўплываць на фарміраванне рынку народнай іконы, а па-другое, іконаграфічным «рэпертуарам» багародзічных іконаў: сярод іх былі вельмі пашыраныя спісы з цудадзейных абразоў, шанаванне якіх узыходзіць да расійскай традыцыі, а не да рэлігійных практык Рэчы Паспалітай — Божая Маці Казанская, Божая Маці Іверская, Божая Маці Ціхвінская.

Ва ўкраінскім і рускім мастацтвазнаўстве існуе даволі багаты матэрыял вывучэння феномену народнай іконы11. Няма патрэбы пералічваць даследаванні па гэтай тэме ў нашых суседзяў, тым болей, што нават ёсць асобныя артыкулы, дзе асветлена гістарыяграфія вывучэння народнай іконы12. Адзначым толькі, што існуе і шэраг артыкулаў, альбомаў і каталогаў13, якія сведчаць пра багацце і разнастайнасць народных абразоў ва Украіне і Расіі, а таксама ёсць некалькі дысертацый па іканапісных асяродках або па рэгіёнах бытавання хатняй і народнай іконы14. Спецыялістамі вылучаны асобныя мастацкія цэнтры, вядзецца праца па збіранні тэматычных калекцый музеямі і прыватнымі асобамі, ладзяцца выставы народных абразоў.

Куды больш сціпла ў гэтым рэчышчы выглядаюць напрацоўкі беларускіх даследчыкаў, музейшчыкаў і збіральнікаў, але і айчынныя адмыслоўцы маюць ужо дасягненні ў справе вывучэння народнай іконы Беларусі. На гэтым аспекце спынімся падрабязней.

Паколькі беларускія народныя абразы — з’ява даволі позняя, то яны заставаліся па-за ўвагай даследчыкаў, якія пераважна засяроджваліся на больш ранніх абразах. Згадаем, што і вывучэнне старажытнай сакральнай мастацкай спадчыны пачалося не так даўно: пасля Альберта Іпеля і Міколы Шчакаціхіна, якія адкрылі гэтую тэму для даследавання ў 1920-я гг., пасля чаго быў перапынак на паўстагоддзя, і толькі ў 1980-я гг. аднавіліся вывучэнні. Важкі ўнёсак у мастацвазнаўчую скарбонку па гэтай тэме зрабілі В. Церашчатава, Н. Высоцкая, Э. Вецер, А. Ярашэвіч. Зараз працягваюць працаваць даследчыкі і збіральнікі Ю. Піскун, Н. Трыфанава, М. Мельнікаў, К. Карэлін, В. Бажэнава. У пералічаных навукоўцаў у цэнтры ўвагі знаходзіліся беларускія абразы, якія належаць да больш ранняга перыяду — часу станаўлення і існавання самабытнай мясцовай іканапіснай традыцыі, але зразумела, што дзясятак рупліцаў не мае магчымасці ахапіць усе перыяды, канфесіі, мастацкія плыні. Таму натуральна, што першыя пытанні, які ўзнімаліся пры вывучэнні беларускага сакральнага мастацтва, датычыліся старажытных храмавых абразоў і станаўлення мясцовай школы іканапісу.

Да вывучэння народных абразоў толькі нядаўна пачалі звяртацца асобныя адмыслоўцы. Асноўныя публікацыі па гэтай праблеме належаць супрацоўнікам музеяў, у фондах якіх захоўваюцца такія творы. Тут варта вылучыць два кірункі: выданне альбомаў і каталогаў, дзе прадстаўлены рэпрадукцыі помнікаў, і напісанне артыкулаў, скіраваных на вывучэнне з’явы. Да першай групы належыць надрукаваны ў 2012 г. Беларускім дзяржаўным музеем народнай архітэктуры і побыту альбом «Народныя абразы са збору музея»15 — гэта адзінае выданне, цалкам прысвечанае беларускай народнай іконе, і, на жаль, гэтая кніга з’яўляецца бібліяграфічнай рэдкасцю, бо надрукавана вельмі малым накладам у 100 асобнікаў. У ёй прадстаўлена 36 абразоў са збору названага музея.

Асобныя раздзелы беларускім народным абразам прысвечаны ў альбомах «Голоса ушедших деревень»16, «Захаваная памяць страчанай зямлі»17, «Беларускі іканапіс XVІ — пачатку ХХ ст.»18, «Іканапіс Беларусі ХVІІ — ХІХ ст. Помнікі са збору Нацыянальнага гістарычнага музея»19, падрыхтаваных Веткаўскім музеем стараабрадніцтва і беларускіх народных традыцый імя Ф. Р. Шклярава (далей ВМСіБНТ) у 2008 г., Музеем старажытнабеларускай культуры Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (далей — МСБК) у 2016 і 2019 гг. адпаведна, апошні — Нацыянальным гістарычным музеем Рэспублікі Беларусь (НГМ РБ) у 2019 г. У згаданых альбомах прадстаўлены помнікі, якія захоўваюцца ў зборах трох названых музеяў. Аднак калі ў альбомах МСБК і НГМ РБ апублікавана большасць народных абразоў з іх калекцый, то зборы ВМСіБНТ прадстаўлены даволі сціпла: з усіх музеяў краіны гэты валодае найбольшым корпусам народных абразоў (каля 180 адзінак), а тут рэпрадукавана каля 30-ці.

Што датычыцца вывучэння народнага іканапісу, то тут у айчыннага мастацтвазнаўства здабыткі невялікія. Найперш трэба адзначыць змястоўны артыкул па гэтай праблеме. У публікацыі супрацоўнікаў Гомельскага палацава-паркавага ансамбля (далей ГППА) В. Літвінавым і А. Кузьміч здзейснены аналіз калекцыі народных абразоў з фондаў названай установы. Аўтары паводле стылістычнага разбору вылучылі некалькі груп твораў і вызначылі прыблізны арэал бытавання для кожнай з іх20. Адзначым, што ГППА мае другую па велічыні калекцыю народнага іканапісу пасля ВМСіБНТ (сярод дзяржаўных музеяў), якая прадстаўлена прыблізна сотняй помнікаў. Гэты артыкул з’яўляецца адным з першых па разглядаемай праблеме, і найбольш грунтоўным, бо яго аўтары пастараліся згрупаваць абразы паводле стылістыкі, што дазволіла весці гаворку пра іх прыналежнасць да розных іканапісных цэнтраў. Па сутнасці, музейшчыкі на аснове сваёй калекцыі акрэслілі існаванне розных асяродкаў народных абразоў.

У наступнай паводле храналогіі публікацыі пра народныя абразы Беларусі супрацоўніца МСБК С. Бяляева адзначыла найбольш пашыраныя сюжэты, сярод якіх згадала абразы з выявай Багародзіцы, св. Мікалая, св. Юрыя Змеяборцы. Гэты невялікі тэзісны артыкул праілюстраваны помнікамі са збору МСБК (бадай тут яны былі апублікаваны ўпершыню21). Аўтарка тлумачыць папулярнасць у сялянскім асяроддзі згаданых святых, падкрэслівае сувязь народнай іконы з фальклорам. Узнятая праблема працягнута і ў матэрыялах калекцыянера Ігара Сурмачэўскага, які ў некалькіх нумарах часопіса «Наша вера» прадставіў помнікі са свайго збору. Ён валодае адной з самых значных прыватных калекцый народных іконаў. Каштоўна тое, што І. Сурмачэўскі ўвёў у навуковы ўжытак свае здабыткі, сярод якіх ёсць рэдкія паводле іканаграфіі ўзоры народнага жывапісу. Аўтар у сваім цыкле з трох публікацый, метафарычна названым «Палескі іканастас», засяродзіўся на найбольш пашыраных сюжэтах, якія бытавалі ў асяроддзі сялянаў і змяшчаліся на покуці ў хатах палешукоў22.

Праблеме народнага іканапісу прысвечаны і артыкул колішняй загадчыцы Музея народнай творчасці (філіял Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь) у в. Раўбічы В. Залуцкай, якая рэзюміруе свае назіранні гэтага феномену, выкліканыя праведзенай у снежні 2013 г. — сакавіку 2014 г. у дадзенай установе выставай хатніх абразоў з прыватнай калекцыі Дзмітрыя Сабаніна23. Па сутнасці, хоць у назве артыкула і заяўлена пра спробу асэнсавання феномену народнай іконы, аднак па факце гаворка ідзе пра пастаноўку пытанняў. Тут узняты шэраг важных аспектаў, якія вымагаюць пільнага вывучэння, аднак далей за гэта аўтарка не сягае: на тым этапе пытанні застаюцца без адказу. Помнікі гэтага ж збіральніка, які валодае на дадзены момант самай вялікай калекцыяй беларускай народнай іконы, прадстаўлены і ў артыкулах рэстаўратара Аркадзя Шпунта, які са сваёй камандай даў ім другое жыццё.

У Нацыянальным мастацкім музеі РБ (амаль адначасова са згаданай экспазіцыяй народных абразоў у філіяле) праходзіла выстава «Бог крестьянский христианский. Бабичская икона», дзе былі прадстаўлены адпаведныя творы са збораў ВМСіБНТ і Чачэрскага гісторыка-этнаграфічнага музея. Навуковы супрацоўнік ВМСіБНТ А. Скідан у сваім артыкуле прыводзіць шмат цікавых звестак пра носьбітаў бабіцкай іканапіснай традыцыі братоў Гераковых, якія працавалі да 1920-х гадоў; пра сюжэтны «рэпертуар», згадвае прыклады працы майстроў на патрэбы каталіцкага насельніцтва, прыводзіць інфармацыю пра адметны самабытны абрад Свяча, які існуе і зараз у ваколіцах Чачэрска24.

Дарэчы, гэтая своеасаблівая народная традыцыя знайшла адлюстраванне ў шэрагу артыкулаў і кнізе Г. Лапаціна25. У гэтых этнаграфічных нарысах хоць і не вядзецца гаворка пра мастацкія характарыстыкі абразоў, аднак яны ўяўляюць вялікую цікавасць, бо сведчаць пра ўключэнне народных іконаў у абрадавую практыку, і акрамя таго фіксуюць пэўныя ўзоры народнага іканапісу, якія захоўваюцца не ў музеях, а ў аўтэнтычнай прасторы вясковай супольнасці.

Да дадзенай праблемы даводзілася звяртацца і нам у некалькіх артыкулах, прысвечаных пераважна аналізу калекцый або асобных твораў пэўных музеяў Беларусі26. На завяршэнне артыкула адзначым, што народныя абразы на цяперашні час прадстаўлены ў шэрагу збораў. Некаторыя з іх — найбольш значныя — былі ўжо згаданыя вышэй, аднак акрамя іх у дзясятку дзяржаўных музеяў і прыватных калекцыях знаходзяцца цікавыя для нашага разгляду помнікі. Народныя абразы захоўваюцца ў Веткаўскім музеі стараабрадніцтва і беларускіх народных традыцый імя Ф.Р. Шклярава (каля 180-ці адзінак), Гомельскім палацава-паркавым ансамблі (каля 100 адзінак), у Беларускім дзяржаўным музеі народнай архітэктуры і побыту (каля 50-ці адзінак), у Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь (каля 50-ці адзінак), у Чачэрскім гісторыка-этнаграфічным музеі (каля 40, якія належаць да беларускай традыцыі, яшчэ некалькі — да спадчыны іканапіснага цэнтра ў Барысаўцы — Паўднёвая Расія), у Музеі старажытнабеларускай культуры Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (каля 20-ці), у Магілёўскім абласным мастацкім музеі імя П. Масленікава, у Магілёўскім абласным краязнаўчым музеі імя Я. Раманава, у Магілёўскім музеі гісторыі горада, у Гродзенскім дзяржаўным музеі гісторыі рэлігіі, Гродзенскім гісторыка-археалагічным музеі запаведніку, Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь (экспануюцца ў філіяле «Музей народнага мастацтва» ў Раўбічах), у Дзяржаўным музеі гісторыі беларускай літаратуры, а таксама ў прыватным музеі ў г.п. Ракаў «Янушкевічы» (каля дзясятка), у Бабіцкіх яслях-садзе-сярэдняй школы (каля дзясятка). Для самых значных збораў мы адзначылі прыблізную колькасць, у іншых налічваецца пару дзясяткаў, а ў некаторых па некалькі адзінак. Верагодна, што ў незгаданых тут раённых музеях таксама адшукаецца некалькі помнікаў.

Прыведзеныя лічбы сведчаць пра тое, што толькі ў згаданых установах налічваецца каля пяці соцен беларускіх народных іконаў. Прыватныя зборы агулам перавышаюць гэтую лічбу, па вядомых нам калекцыях, удвая. Такім чынам, на цяперашні час склаўся вялікі пласт амаль не даследаванай на Беларусі і вельмі сціпла апублікаванай мастацкай спадчыны. Гэты наш артыкул скіраваны на тое, каб актуалізаваць вывучэнне гэтай цікавай культурнай з’явы. Хочацца верыць, што некалі і беларусы займеюць грунтоўныя выдадзеныя альбомы, якія будуць прэзентаваць на належным узроўні дадзены від народнай творчасці.

Літаратура.

1. Бусева-Давыдова, И. Л. Народная икона: к определению предмета // Вестник РГНФ. – 2000. – № 3. С. 216–226. С. 216.
2. Комашко, Н. И. Русская икона XVIII века. – Москва, 2006. – С. 26.
3. Ильин, А. Иконописные центры народной иконы // Антикварит. – 2011. - № 89. – С. 88–107.
4. Комашко, Н. И. Русская икона XVIII века. – Москва, 2006. – С. 26.
5. Вакар, Л. Узоры мастацтва прымітыву ў культурнай спадчыне Віцебшчыне // Искусство и культура. – 2012. – № 3 (7).
6. Ройзман, Е. К истории изучения народной иконы // Антикварит. – 2011. – № 89. – С. 56.
7. Народна ікона Чернігівщини. Альбом / Упорядники: Оксана Романів-Тріска, Олександр Молодий, Андрій Кісь. – Львів: Інститут колекціонерства українських мистецьких пам’яток при НТШ, 2015. – С. 8. С. 12.
8. Найден, О. С. Народна ікона Середньої Наддніпрянщини в контексті селянського культурного простору / Олександр Найден. – Київ: ЗАТ «Книга», 2009. – С. 27.
9. НГМ РБ. – НД 4209: Фотаздымак інтэр’ера царквы ў мястэчку Юравічы Рэчыцкага павета, пачатак ХХ ст.
10. Duch religijnej tradycji w oleodrukach / Дух рэлігійнай традыцыі і друкаваная ікона. – Ciechonowiec (Polska) – Мінск (Беларусь). Каталог выставы 11.06–27.08.2015 // redakcja i teks Stanisław Kryński. Museum rolnictwa im. ks. Krzysztowa Kluka w Ciechanowcu Instytucja kultury województwa Podlaskiego. Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту. – 2015. – 68 s.
11. Гл. тэматычныя нумары па народнай іконе рускага часопіса «Антиквариат»: № 89, № 99.
12. Тріска, О. Історіографія вивчення українськой хатньої ікони // Народознавчі зошити. – 2016. – № 5 (131). – 1062–1072. Ройзман, Е. К истории изучения народной иконы // Антикварит. – 2011. – № 89. – С. 56–62.
13. Народна ікона Чернігівщини. Альбом / Упорядники: Оксана Романів-Тріска, Олександр Молодий, Андрій Кісь. – Львів: Інститут колекціонерства українських мистецьких пам’яток при НТШ, 2015. – 424 с. Найден, О. С. Народна ікона Середньої Наддніпрянщини в контексті селянського культурного простору / Олександр Найден. – Київ: ЗАТ «Книга», 2009. – 551 с.
14. Попова, Л. М. Народная иконопись Украины XIX века: дис. кандидата искусствоведческих наук: 07.00.12 «История искусства» / Попова Любовь Михайловна. – Ленинград, 1985. – 194 с. Тріска, О. О. Народна ікона на склі другої половини XVIII – XIX століття: європейський контекст: дис. кандидата мистецтвознавчих наук: 17.00.06 / Оксана Олегівна Тріска. – Львів, 2009. – 178 с. Осадча, О. А. Українська хатня ікона-образ кінця XVIII – XX століть як етнокультурний феномен (історія, типологія, художні особливості): автореф. дис. кандидат мистецтвознавства: 26.00.01 «Теорія та історія культури» / Осадча Олена Анатоліївна. – Івано-Франківськ, 2010. – 18 с.
    Пономаревська, О. І. Народний іконопіс київського та чернігово-сіверського полісся кінця XVIII–ХІХ століть: релігійно-історичний, соціокультуний і фольклорний аспекты: дис. кандидат мистецтвознавства: 26.00.01 «Теорія та історія культури» / Олена Іванівна Пономаревська. – Київ, 2015. – 224 с. Шулика, В. В. Церковная живопись Слобожанщины середины XIX – начала XX века: иконография, стилистика, технико-технологические особенности: дис. кандидата искусствоведческих наук: 17.00.05 / Вячеслав Викторович Шулика. – Харьков, 2009. – 193 с. Баранов, В. В. Иконопись Мстёры: история, структура промысла, художественные особенности: автореферат дис. кандидата искусствоведения: 17.00.04 «Изобразительное и декоративно-прикладное искусство и архитектура» / Баранов Виктор Вячеславович. – Москва, 2008. – 33 с. Припачкин, И. А. Иконописание слободы Борисовки : монография / И. А. Припачкин. – Курск : Полстар, 2009. – 208 с., [12] л. ил. : табл.
15. Народныя абразы са збору Беларускага дзяржаўнага музея народнай архітэктуры і побыту / тэкст І. Пахоменка, А.. Жукава, навуковы дарадца А. Карпенка. – Мінск : ТТА ООО «Онігс», 2012. – 36 с.
16. Голоса ушедших деревень / Г. Г. Нечаева [и др.]. – Минск : Белорусская наука, 2008. – С. 132–159.
17. Захаваная памяць страчанай зямлі / уклад. Б. А. Лазука, А. А. Галкоўскі; аўт. тэксту А. А. Галкоўскі. – Мінск : Беларусь, 2016. – С. 184–199.
18. Флікоп-Світа, Г.А. Беларускі іканапіс ХVІ – першай паловы ХХ ст.: альбом / Г.А. Флікоп-Світа; навук. рэд. Б. А. Лазука. – Мінск : Беларуская навука, 2019. – 365 с.: іл..
19. Іканапісная спадчына Беларусі ХVІІ – пачатку ХХ ст.: помнікі са збору Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь / укладанне і прадмова Галіны Флікоп-Світы. – Мінск: Кнігазбор, 2019. – 84 с.: іл.
20. Литвинов, В. Кузьмич, А. Народная икона Гомельщины, как элемент традиционной культуры // Інсітнае мастацтва Беларусі: гісторыя, суадносіны з народнай культурай, сучасныя тэндэнцыі развіцця. Матэр. Навук.-практ. канф. 29–30 верасня 2000 г. / Склад. Л. Вакар. – Віцебск, 2003. – С. 36–44.
21. Бяляева, С. Народныя абразы паўднёва-ўсходняй часткі Беларусі // Греко-католіцька церква. – 2006. – № 4. – С. 157–159.
22. Сурмачэўскі, І. Палескі іканастас // Наша вера. – 2018 г. – №№ 1–3 (83–85).
23. Залуцкая, В. Народны іканапіс: спроба асэнсавання // Наша вера. – 2014 г. – № 2 (68). – С. 50–51.
24. Скідан, А. Убачыць на ўласныя вочы // Наша вера. – 2014 г. – № 2 (68). – С. 52–54.
25. Лапацін, Г. «Ікона звалась свячой…» Абрад «Свяча» ў прасторы традыцыйнай культуры Гомельшчыны. – Гомель : Барк, 2013. – 116 с.
26. Флікоп-Світа, Г.А. Хатнія абразы (канец XVIIІ – пачатак ХХ стст.) у зборах Чачэрскага гісторыка-этнаграфічнага музея: агляд калекцыі / Г.А. Флікоп-Світа // Волинська ікона: дослідження та реставрація. Науковий збірник. Випуск 23. Матеріали ХХІІІ Міжнародної наукової конференції, м. Луцьк, 19-20 жовтня 2016 року. Упоряд. Т. Єлісєєва, Є. Ковальчук. – Луцьк, 2016. – С. 135 – 140, іл. Флікоп-Світа, Г.А. «Мадонна ў крэсле» Рафаэля і абразы ХІХ ст. з беларуска-ўкраінскага памежжа: іканаграфічная ўзаемазувязь і шляхі пераймання / Г.А. Флікоп-Світа // Беларуска-італьянскае культурнае ўзаемадзеянне і праблема захавання нацыянальнай ідэнтычнасці: гістарычны вопыт і сучасныя праблемы : зб. навук. арт. / Нац. акад. навук Беларусі [і інш.] ; навук. рэд.: С.Л. Гаранін, І.У. Ялынцава. – Мінск : Беларуская навука, 2016. – С. 91 – 110. Флікоп-Світа, Г.А. Іканапіс Усходняга Палесся ХІХ ст. у зборах Музея старажытнабеларускай культуры / Г.А. Флікоп-Світа // Чарнобылем не зарасце: традыцыі матэрыяльнай і духоўнай культуры Усходняга Палесся : зборнік навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал.: А.А. Станкевіч (гал. рэд.) [і інш.] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. – Гомель: ГДУ імя Ф. Скарыны, 2016. – С. 46 – 57 : іл. Флікоп, Г.А. Спадчына іканапіснай майстэрні вёскі Бабічы ў зборах Нацыянальнага гістарычнага музея Рэспублікі Беларусь і Гомельскага палацава-паркавага ансамбля: да пытання атрыбуцыі помнікаў / Г.А. Флікоп // Традыцыі і сучасны стан культуры і мастацтваў : мат. Міжнароднай навук.-практ. канф. (20-21 лістапада 2014 г., Мінск) / уклад. Ю.В. Пацюпа; гал. рэд. А.І. Лакотка; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі. – Мінск : Права і эканоміка, 2015. – С. 507. Фликоп, Г.А. Домашние иконы, бытовавшие на белорусских землях в 19 – начале 20 в., в собрании Национального исторического музея Республики Беларусь / Г.А. Фликоп // Материалы VII конференции по изучению и актуализации культурного наследия Русского Севера «Рябининские чтения – 2015», г. Петрозаводск, 7 – 11 сентября 2015 г. – Петрозаводск, 2015. – С. 243 – 246. Флікоп, Г.А. Абраз «Праабражэнне» з вёскі Вухава: тыповае і незвычайнае ў кантэксце беларускага і ўкраінскага сакральнага мастацтва / Г.А. Флікоп // Православие на Гомельщине: историко-культурное наследие и современность [Текст]: сборник научных статей / Г.А. Алексейченко (ответств. ред.) [и др.]; М-во образования РБ, Гомельский госуниверситет им. Ф. Скорины. – Гомель: ГГУ им. Ф. Скорины, 2010. – С. 82–90.