![]() ![]() |
![]()
|
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
|
№
1(4)/1998
![]() На кніжнай паліцы
Нашы святыні
Пocтaцi
Роздум аб веры
Сведчаць архівы
Пра самае важнае
Kaнтэкcт
Мастацтва
Драматургія
Паэзія
Да Юбілею 2000 Года
Tрaдыцыя
|
А між тым традыцыя ўзорыстага аздаблення курыных яек мае куды больш даўнюю гісторыю, пачатак якой хаваецца ў найстаражытных дахрысціянскіх часах. Вытокі гэтага звычаю ўзыходзяць да часоў язычніцтва, калі яйка, якое ўтрымлівае ў сабе будучае жыццё, увасабляла народныя ўяўленні пра творчыя сілы прыроды. Старажытныя славяне выкарыстоўвалі ў веснавых абрадах курыныя яйкі як сімвал абуджэння прыроды пасля зімовага сну, сведчанне чалавечага дабрабыту і згоды. У прыватнасці, у беларусаў (як і ў літоўцаў) яйкі аздаблялі да Юр’я, калі першы раз выганялі жывёлу ў поле. Так, яшчэ ў канцы ХІХ ст. на Гродзеншчыне бытаваў звычай класці яйка на парозе хлява перад выганам жывёлы ў поле, каб забяспечыць яе здароўе і плоднасць. Звычайныя ці дэкараваныя яйкі ўключаліся таксама ў абрад памінання продкаў. Як рэха старажытнай і пашыранай традыцыі яшчэ ў пачатку ХХ ст. у беларусаў бытаваў звычай прымацоўваць яйка на магільны крыж. Яшчэ і сёння жыве традыцыя прыносіць курыныя яйкі на могілкі ў дзень памінання продкаў.
У беларусаў, як і ў іншых суседніх народаў (літоўцаў, палякаў, украінцаў), бытавалі дзве асноўныя тэхнікі дэкаравання яек: васкаванне і гравіраванне. Адначасова шырока ўжывалася звычайная суцэльная афарбоўка, якая ўжо на пачатку ХХ ст. амаль выцесніла працаёмкія спосабы дэкаравання і дажыла да нашых дзён. Васкаванне — найбольш старажытная, пашыраная і любімая тэхніка аздаблення пісанак у многіх народаў, дзе бытаваў гэты звычай (пераважна ў славянаў). Яно заключаецца ў нанясенні васковага ўзору на паверхню яйка для захавання яго натуральнага колеру пры афарбоўцы. Васковы ўзор можна наносіць самымі звычайнымі і простымі падручнымі прадметамі: палачкай, цвічком, нават запалкай. Але найбольш дасканалыя ўзоры выконвалі спецыяльнымі інструментамі — пісаком (бляшанай леечкай на палачцы-дзяржальне) і шпількай (палачкай з убітым у яе канец маленькім цвічком).
Афарбаваныя яйкі вымалі з настою, падсушвалі, падагравалі і сціралі васковы ўзор. На каляровым фоне атрымліваўся выразны белы малюнак, характар якога дыктаваўся тэхналогіяй нанясення васковага ўзору. Леечка-пісак давала малюнак з бесперарыўных ліній аднолькавай таўшчыні, які ў прынцыпе можа мець самы адвольны характар. Але пераважаў усё ж старажытны дэкор са схільнасцю да геаметрычных і моцна стылізаваных раслінных формаў. Звычайна паверхня яйка суцэльнымі лініямі-паяскамі дзялілася на ўчасткі, часцей за ўсё на восем: адзін паясок праходзіў упоперак яйка, два — праз яго канцы. У месцах скрыжаванняў кампанаваліся матывы накшталт хваёвых лапак, грабелек, шматпялёсткавых разетак-зорак і інш.
Сёння, калі традыцыйны спосаб васкавання амаль забыты, ужываюцца розныя іншыя прыёмы і спосабы дэкаравання: ручная адвольная размалёўка, прымяненне замест воску ізаляцыйнай стужкі, пластыліну, гумак, нарэзаных з веласіпедных камер, афарбоўка яек у капронавым мяшочку з падкладзенымі туды лісточкамі і інш. Але ніводзін з гэтых яўна самадзейных прыёмаў не дае такой чысціні, дакладнасці і прыгажосці дэкору, як традыцыйнае васкаванне. Між тым, зрабіць традыцыйную пісанку не так і складана. Кожны можа паспрабаваць і пераканацца, што з трэцяй-чацвёртай спробы дэкор набудзе належную чысціню і дакладнасць. Адна праблема — здабыць кавалачак чыстага пчалінага воску: ні бытавыя парафінавыя, ні нават царкоўныя свечкі не падыходзяць. Падбіраем лепшыя курыныя яйкі — пажадана ад хатніх курэй: яны мацнейшыя. Не варта браць надта свежыя, але і не даўнія — прыкладна паўмесячныя. Добра адмываем іх у цёплай вадзе з мылам, каб раўнамерна бралася фарба. Робім прыладу для васкавання — шпільку, уваткнуўшы ў канец палачкі маленькі цвічок. Падыдуць таксама заколкі для валасоў, закругленыя канцы якіх для зручнасці разводзяць ў бакі. Урэшце, можна для пачатку размалёўваць і звычайнай запалкай.
Дэкараваныя воскам яйкі яшчэ раз прамываем у цёплай вадзе з мылам, падсушваем і апускаем у загадзя падрыхтаваны фарбавальнік — натуральны альбо хімічны. Самыя простыя і даступныя натуральныя фарбавальнікі — ужо згаданы цыбульнік або сок нацёртага на дробную тарку сырога сталовага бурака, які дае ружовы колер, а ў спалучэнні з маркоўным — прыгожы чырвоны. Настоены 6-7 дзён адвар альховай кары ператворыцца ў карычневы фарбавальнік, раствор звычайнай марганцоўкі афарбуе пісанкі ў чырвона-карычневы колер. Адвары і настоі лісця, кары, кветак, пупышак розных раслінаў дадуць самую розную гаму колераў. Афарбаваныя ў належны тон яйкі вымаем на анучку ці паперу, падсушваем, падаграваем над агнём і кавалачкам сухой чыстай тканіны сціраем васковы ўзор. На каляровым фоне заззяе чысты белы дэкор. Калі кавалачкам масла ці сала злёгку пісанку нацерці — узор стане яшчэ больш выразны. У каго ёсць цярпенне і жаданне, той можа аздобіць яйка гравіраваным малюнкам (скробанка). Для гэтага яйка з цвёрдай трывалай шкарлупінай спачатку фарбуюць, а затым па сухой паверхні прадрапваюць вострым прадметам задуманы малюнак. Работа даволі працаёмкая, ды і дэкор не такі выразны і эфектны, як на пісанках, таму гравіраванне бытавала не так шырока. Як бачым, традыцыйныя пісанкі — і сімвал старажытнага веснавога свята, і сапраўдны твор мастацтва. І калі пад Вялікдзень вашы спробы акажуцца ўдалымі — можаце смела паднесці родным, блізкім, знаёмым арыгінальны падарунак.
Фота аўтара.
|
![]() |
![]()
|
![]()
|
![]() |