ПАМЯЦІ МАЁЙ СЯБРОЎКІ ІРЫНЫ КРЭНЬ

«Наша вартасць, выключнасць і індывідуальнасць не даюцца нам праз тых, хто сустракае нас у адмераным праз гадзіннік часе — у нашай кароткай храналагічнай экзістэнцыі — але праз Таго, Які нас выбраў з вечнатрывалай любоўю — з любоўю, якая ёсць ад вечных часоў і будзе вечна...» Генры Ньюмэн, «Жыццё Узлюбленага», 1992

Не адчуваю сябе такой смелай, каб прарочыць, дзе ты цяпер, мая сяброўка Іра... Дзе знаходзіцца твая душа? Ці даходзіць да цябе мой голас, калі я размаўляю з табой, праз галасы свету жывых і мёртвых?

...12 мая мінула 40 гадоў, як мы з табой пазнаёміліся на V з’ездзе пісьменнікаў у палацы прафсаюзаў у Мінску. Пазнаёміў нас даследчык літаратуры Сярэднявечча Мікола Прашковіч (1932—1983). Ты была ў сваім асяроддзі на пісьменніцкім з’ездзе, вучылася ў Беларускім дзяржаўным універсітэце, які скончыла ў 1953 годзе. Ты ўжо апублікавала і вершы, і апавяданні. Працавала ў Інстытуце літаратуры. За жыццё ты памяняла некалькі месцаў працы: пасля Інстытута літаратуры ты працавала ў выдавецтве «Народная асвета», у рэдакцыі «Беларускай савецкай Энцыклапедыі», у Інстытуце ўдасканалення настаўнікаў; у рэдакцыі газеты «Наша слова» (ужо калі была на пенсіі), дзе выконвала працу карэктара і надрукавала шмат сваіх артыкулаў, некалькі эсэ пра сям’ю Максіма Багдановіча.

Твой круглы пісьмовы стол заўсёды быў закладзены рукапісамі і выдавецкімі гранкамі.

Замест таго, каб ствараць сваё, ты вырашыла дапамагаць выдаваць кнігі іншым. Трагічны лёс тваёй сям’і падказаў табе гэтую дарогу.

Твой бацька, Платон Андрэевіч Крэнь (1896—1962), быў дзесятым дзіцем у сваіх бацькоў, гаспадароў фальварка Ярашоўка Слонімскага павета. Ён скончыў Клецкую настаўніцкую гімназію ў 1913 годзе. У 1915 г. быў датэрмінова прызваны ў войска, скончыў школу прапаршчыкаў у Пецяргофе. Ваяваў у Фінляндыі. У снежні 1917 г. адзін зямляк перацягнуў яго да бальшавікоў, і з ім бацька твой выехаў на Дон. Захварэў і апынуўся ў шпіталі, а пасля — у белых. У Крыме пашчасціла яму сесці на параход «Дон», якім ён выехаў у Турцыю, адкуль у жніўні 1921 г. вярнуўся на радзіму.

У вайну з гітлераўцамі адзін сваяк напісаў на яго данос, абвінаваціўшы ў шпіёнстве. Яго арыштавалі, але нейкі ўплывовы чытач «Баранавіцкай газеты», дзе Платон Крэнь публікаваў фельетоны на бытавыя тэмы, дапамог яму выйсці з няволі. Аднак за тое выратаванне яго арыштавалі пасля вызвалення саветамі і адправілі ў лагер, адкуль ён вярнуўся дадому ў 1953 г. з туберкулёзам вачэй і лёгкіх. І пажыў яшчэ 9 гадоў.

Твой бацька Платон Крэнь быў таленавітым пісьменнікам, які пачынаў сваю творчасць як сатырык у віленскай «Маланцы» пад рознымі псеўданімамі. Пісаў усё жыццё і прозу, і паэзію, і публіцыстыку. Аднойчы ён сам прызнаваўся табе ў лісце: «... не магу кінуць пісаць ... плачу, але пішу і стамляюся, быццам дровы сек, але затое на душы становіцца ціха ... нічога не мучыць» (ліст ад 07.03.1954 г.).

Маці не ўспрымала гэтага захаплення і лісткамі з яго вершамі распальвала пліту. Ты сабрала ўсё, што не згінула ў агні і ў папках «канторы», і выдала кнігу «Бывай, Ярашоўка» ў «Беларускім кнігазборы» (1999 г.).

Ірына Крэнь з дачкою Аленаю.

Ярашоўка — гэта і твая радзіма, тут ты падрастала сярод сваіх братоў Леаніда, Валодзі і Вані. Бацька прыгожа апісаў маляўнічасць прыроды Ярашоўкі і гісторыю яе гаспадароў. Аказваецца, у сярэднявечных гаспадароў Ярашоўкі быў адзін каталіцкі біскуп у Пецярбурзе (гэта ў XVIII ст.). Адна з уладальніцаў Ярашоўкі з Буглакаў была манашкаю слонімскага жаночага кляштара і падаравала яму маёнтак. Але за ўдзел кляштара ў паўстанні 1863 г. царскі ўрад канфіскаваў той маёнтак і аддаў у арэнду нейкаму польскаму шляхціцу. І ўрэшце Андрэй Крэнь, твой дзед, купіў Ярашоўку і сумленна на ёй гаспадарыў. А быў ён надта набожным...

Гэта ты мне апавядала, што твой дзед уставаў на досвітку і маліўся перад працоўным днём па некалькі гадзінаў, стоячы на каленях...

Тады, 12 мая 1966 года, ты запрасіла мяне на вячэру. Мікола Верабей, твой муж, быў вядомым выкладчыкам у політэхнічным інстытуце, ці не доктарам і прафесарам ужо тады. У вас была традыцыя — увечары ў час літаратурных зборняў збірацца ў цябе дома. Былі там Валодзя Дамашэвіч, Мікола Прашковіч, Адам Мальдзіс... Я ўвогуле ў сталічнай кватэры была ўпершыню. Вы жылі ў доме з высокай столлю, падлога была памалявана светла-жоўтаю фарбаю, занавескі былі зялёныя. Дачка твая Алена спала...

Да нашай сустрэчы ты чытала мае вершы ў часопісах і мела два першыя зборнічкі — «Дзявочае сэрца» (1960) і «Нёман ідзе» (1964). Ты сказала як бы не сваю, а грамадскую думку пра тое, што мае вершы — гэта глыток крынічнай вадзіцы, шчырае, свежае слова ў паэзіі.

Мы былі ахрышчаны ў розных канфесіях, ты была праваслаўнаю. У той час гэтыя факты не высвятляліся. Калі ў Мінску пачалі адпраўляць святыя набажэнствы на беларускай мове, ты пайшла маліцца ў касцёл святых Сымона і Алены. Вельмі ты цешылася, што ўнучка Ілонка трапіла з групай беларускіх дзяцей на лячэнне і адпачынак у Італію, дзе іх завезлі на спатканне са Святым Айцом Янам Паўлам II, які паблагаславіў Ілону і пацалаваў у галоўку.

Часта можна пачуць, як нехта кажа: «Сустрэліся першы раз, а такое адчуванне, што мы знаёмыя ўсё жыццё»... Так і з намі было.

Цяпер, начытаўшыся думак такіх тэолагаў як Генры Ньюмэн, я магу сказаць так: Бог выбраў мне сяброўку Іру, якая выбрала мяне за мае вершы, каб апекавацца мною ў сталіцы. Ты — равесніца маёй старэйшай сястры Рэні, стала маёй старэйшаю духоўнаю сястрою. Я знайшла ў тваёй сям’і месца ў сталіцы, у тваім сэрцы — увагу, любоў, дабрыню. Мы былі з той часткі Беларусі, якую называюць Заходняй.

Мы былі адной .... культуры: абедзве — хутаранкі. Нашу інакшасць, нашу ўзаемную роднасць мы адчулі з першай сустрэчы. Галоўнае, што нас збліжала, — гэта адносіны да жыцця: мы жняі на гэтым свеце, як нехта, хто да гэтага свету не належыць. Як пасланне на гэты свет. Гэта была падсвядомая наша праўда.

Я ацаніла цябе адразу як чалавека, надзеленага вялікім дарам, які шукае спосаб чыніць духоўнае дабро, дапамагаць пакрыўджаным. Аднойчы я аж спалохалася, калі ты сказала: «Пакуль чалавек у цярпенні, я гатова яму аддаць усё. Калі ён выбраўся з бяды і пачынае жыць нармальна, ён болей мяне не цікавіць....»

«Тое, што паміж намі пачалося, было падобным да таго, што адбылося, калі Езус размаўляў з багатым юнаком і «глянуў на яго з любоўю» (Мк10,21), — пісаў Генры Ньюмэн.

У цэнтры здымка, у першым радзе — Ірына Крэнь, Данута Бічэль.

Твае сябры па універсітэце вырасталі па службе з літаратараў у чыноўнікаў. Ніякая кар’ера — ні літаратурная, ні ў савецкіх установах — нас з табою не цікавіла... Зрэшты, яна была для нас немагчымая. У часе з’ездаў да цябе на сустрэчы ўвечары прыходзілі я і Валодзя Дамашэвіч. На VIII з’езд была запрошана Ларыса Геніюш. Яна і начавала ў цябе. У вас былі свае сяброўскія стасункі, таямніцы, перапіска, непаразуменні, якія вынікалі з таго, што вашу перапіску і размовы падслухоўвала і кантралявала «кантора», таму што і Ларыса Антонаўна, і твой бацька былі вязнямі сумлення (як цяпер гэта называюць). Ты вучылася разам з дачкою прэзідэнта БНР Вінцука Жука-Грышкевіча Рагнедай, якая па маладосці таксама асмелілася надрукаваць свае вершы ў зборніку «Універсітэт паэтычны», і за гэта вы абедзве атрымалі, як панесці. Але ты сяброўку ў бядзе не пакідала.

...Ці памятаеш, як ты мне аддала мяшок лістоў Ларысы Геніюш да Міколы Прашковіча? Мікола атрымаў тады аднапакаёўку. Пакуль ён перабраўся з інтэрната ў сваю кватэру, яе наведалі апекуны з «канторы» і паставілі «жучкі». На наваселле да Міколы прыйшлі і прыехалі яго сябры. За тое, што ў сябе дома мужчыны спявалі «Мы выйдзем шчыльнымі радамі...», «Не пагаснуць зоркі ў небе», «Магутны Божа...», іх звольнілі з акадэмічных пасадаў, пазбавілі навуковых ступеняў, забралі тэмы навуковых даследаванняў, асудзілі за нацыяналізм. Мікола прынёс лісты Ларысы і Івана Геніюшаў да цябе. Але ў цябе таксама было небяспечна. Ты хавала лісты то ў кантэйнеры ад хлеба, то ў карзіне з бялізнай. Стамілася і аддала мне. Гэта было ў 1977 годдзе. Я ехала з Менску на дні літаратуры ў Смаргонь, Астравец, Ашмяны з Максімам Танкам і Нілам Гілевічам. У дарозе я паклала лісты ў багажнік «Волгі», на якой нас суправаджала сакратар па ідэалогіі Емяльянава Е.Я., і так яны прыехалі ў Гародню, дзе я запісала іх у асноўны фонд музея Максіма Багдановіча.

Калі я пазнаёмілася з табой, з таго часу я ўжо не начавала ў гатэлях. Не таму, што мела алергію на гатэльны пыл, а таму што ты мяне запрашала шчыра, упэўнівала, што ў цябе мне будзе лепей, што ты чакаеш мяне і хочаш са мной нагаварыцца.

...Паступала ў мастацкую вучэльню мая дачка Віка. Пакуль ішлі ўступныя экзамены, ты карміла нас і слухала нашы аповеды. Знімала нашы стрэсы. А Алёна, твая дачка, цярпліва гэта ўсё перанесла. Жылі вы тады ў мінскай кватэры на тэрыторыі політэхнічнага гарадка, Мікола быў ужо не з вамі: вы раз’ехаліся па розных кватэрах, але ўсё жыццё цярпелі боль па страчанай сям’і. У канцы жыцця ён прыходзіў да цябе на абеды... Паміж вамі была няспоўненая любоў і шкадаванне.

Я прыязджала ў Мінск у выдавецтва «Мастацкая літаратура», дзе праз некалькі гадоў выходзіў мой новы зборнічак вершаў, які там ляжаў і чакаў сваёй чаргі. Калі выходзіла кніжка «Ты — гэта ты» (1976), рэдактарам яе быў інтэлігентны, сціплы паэт Іван Калеснік, а абмяркоўвалі мы рукапіс у тваёй кватэры, бо ў выдавецтве заўсёды было тлумна. Вельмі хутка пасля таго Іван раптоўна памёр, і мы з табой размаўлялі пра гэта, успаміналі, шкадавалі яго.

Ты, Ірачка, раздзяляла са мной клопаты па выданні маіх зборнікаў. У кожнай рэдакцыі ў цябе былі знаёмыя, ты праводзіла мае друкаванні праз казённыя «рагаткі»... Дзякую той дабрыні, з плёну якой я карысталася. Ты і ганарары звычайна атрымоўвала за мяне — я толькі даверанасць табе пакідала. З ганарарамі, як правіла, праблемаў не было (былі затрымкі на тыдзень-другі або і на месяцы), але ўжо ў 90-я гады ганарараў стараліся не выплочваць, а аддаваць аўтару яго кніжкамі на адпаведныя, налічаныя бухгалтарам, сумы. Тады і з’явілася кніжка выбранага «Снапок» (1999), за якую мне налічылі па тагачасным курсе сто даляраў і хацелі, каб я амаль увесь наклад выкупіла сама. Але ты пайшла з той даверанасцю ў бухгалтэрыю, і для цябе знайшліся грошы... А кніжку маю Зміцер Цехановіч у Мінску скупіў у кнігарнях і распаўсюдзіў у часе некалькіх літаратурных сустрэч, якія ён мне арганізаваў.

У нас з табой, Іра, была вялікая агульная любоў — гэта паэт Максім Багдановіч, яго вялікае кароткае жыццё ў кантэксце яго несмяротнага роду. З многімі яго стрыечнымі сёстрамі, братамі ты была знаёмая, сустракалася з Аняй Валасовіч, ліставалася і з ёю, і з яе дачушкай. Збірала ім пасылкі і атрымоўвала ад іх краснадарскую гарбату.

Мой муж, Эрык Загнетаў (25.01.1937–23.02.1983) у свае апошнія гады лячыўся ў 9-й клінічнай бальніцы Мінска па вул. Сямашкі, 1. Ты раздзяляла і гэтыя клопаты са мной — наведвала яго, ездзіла туды з перасадкамі, сама нездаровая, вазіла Эрыку прадукты і лекі...

У той самы час недзе ў далёкай ад нас Калькуце благаслаўлёная цяпер Маці Тэрэза пайшла на вуліцу апекавацца хворымі бяздомнымі, таму што Езус паклікаў яе быць Яго святлом. Яна сабрала і стварыла закон місіянерак Любові, пабудавала горад для церпячых на праказу. Благаслаўлёная Маці Тэрэза пакінула пасля сябе 4 тысячы сёстраў закону ў 600 цэнтрах 127 краінаў свету, дзе знайшлі прытулак і дапамогу 90 тысяч хворых, каля паўмільёна сем’яў, 20 тысяч пакінутых дзяцей.

Тваім лепразорыем была твая кватэра, тваімі сродкамі была твая зарплата. Тваімі сёстрамі твайго «закону» былі дачка Алена і пасля ўнучка Ілонка. Але было ў цябе шмат духоўных сёстраў у Мінску і ў іншых местах. Ты ведала іх магчымасці, іх сілы, ведала, на якую іх дапамогу можна разлічваць. Сярод іх былі сябры з універсітэта. Былі калегі з тых асяродкаў беларушчыны, у якіх ты працавала. Была жонка мастака Марачкіна Ірына, лекарка Тамара Антановіч.

Шмат разоў я сустракала ў тваёй кватэры Міколу Стому, які пасля стаў добрым навачасным кампазітарам, а тады быў студэнтам кансерваторыі. Ты ведала яго бацькоў, якія жылі ў Новай Вільні. Калі Міколу зацягнулі ў войска, ён вельмі галадаў і прыбягаў да цябе, каб наесціся хоць раз на тыдзень...

Папа Ян Павел ІІ благаслаўляе Ілонку — Унучку Ірыны Крэнь.

У тваёй кватэры я сустрэла аднойчы старэнькую інтэлігентную пані, жонку расстралянага расійскага пісьменніка (здаецца, Жалязнага). Пасля яе смерці ты хадзіла па савецкіх судах і дабілася, каб яе ўнучку не выселілі з бабулінай кватэры. Такія былі «гуманныя» законы — унучка не мела права на бабуліну спадчыну. Кватэру забірала дзяржава, але ты дабілася — і яе перапісалі на ўнучку.

...У тваёй кватэры жылі розныя жывуны і паўзуны: папугаі, чарапашкі, ну і коцікі, вядома. Але і бяздомных катоў, і сабак ты таксама карміла. Памятаеш, я сказала, што коцікі замяняюць мне ўсіх, каго я мела ў дзяцінстве на хутары — конікаў, бычкоў, парасятак… Калі я вяртаюся ў засмечаны непрытульны пад’езд, перад якім на паламаных лаўках сядзяць і ўсё «кантралююць», а то яшчэ і чапляюцца бесцырымонныя суседкі, коцікі абараняюць мяне, заступаюцца за мяне, бяруць на сябе частку гэтай людской раздражнёнасці… Ты па сваёй звычцы памаўчала і кажаш: «Добра ты гэта сказала. Я адчуваю тое самае».

Найболей нас яднала любоў да Беларусі. Сустракаліся мы на яе прасторах мала. Аднойчы ў Ракуцёўшчыне, дзе беларуская інтэлігенцыя святкавала Максімава лета на Радзіме. Аднойчы ў Вільні, на першым з’ездзе БНФ «Адраджэнне»…

Ты прыехала з Менску, а я з Гародні, і мы сустрэліся ў вёсцы Біскупцы, пра якую ты ўсё ведала з маіх вершаў. Ты пазнаёмілася з маёй мамай і Рэняй, паказала я табе тыя мясціны, дзе ў нас растуць ягады, грыбы, дзе Гаўя аблятае паўкругам наш луг, а напрадвесні залівае яго, каб добра, густа сена расло, і ўпадае ў Нёман. І месца, дзе я буду адпачываць, калі зусім стамлюся, я табе таксама паказала…

У Гародні ты спынялася ў брата Вані, да мяне заходзіла на некалькі гадзінаў. Я любіла паказваць сябрам свой горад і апавядаць яго гісторыю, якую і сама вывучала ўсё жыццё. Мы з табой наведвалі магілу Марыі Апанасаўны Багдановіч, маці нашага любімага Максіма Багдановіча.

У цяперашняй маёй кватэры «брэжнеўцы» ты сказала: «Як адправяць цябе на пенсію, ты застанешся жабрачкай».

Так, не шмат матэрыяльнага багацця я набыла. З кватэры ў музей М.Багдановіча я вынесла ўсё, што там спатрэбілася. З музея ў кватэру не прынесла ні макулінкі.

Так, між намі, лепей было б, каб я ўвогуле жыла ў сваёй вёсцы ў бацькавай хаце. Каб дабіцца нейкіх поспехаў, мала ўмець толькі вершы пісаць, трэба быць дзелавой. Але каб я спраўнаю была, то ты не выбрала б мяне сваёй сяброўкай...

Па смерці таты і Эрыка я часта адчувала пэўны неспакой і нават адчай — маіх заробкаў не хапала на самае неабходнае. Але я навучылася трымацца за пацеркі ружанца, і гэта моцная зброя супраць неспакою.

У сяброўстве адбываецца ўзаемнае адорванне любоўю.

Калі нехта не зведаў кахання, але знайшоў сяброўства, а плача, што ён нешчаслівы, — ён грашыць.

Пра нас з табой казалі, што мы падобныя. Мы былі падобныя духоўна. На фоне і сярод савецкай падтасоўкі, няпраўды мы шукалі споўненай любові, шчырасці, даверу, шукалі праўды. Як быццам мы раней усе гэтыя рэчы мелі — зведалі смак Божай любові і Божай праўды. Шукаць можна толькі тое, што чалавек меў раней і страціў.

«Кожны чалавек носіць у сабе падсвядома глыбокі ўспамін пра рай, які страцілі некалі даўно нашы першыя продкі…», — пісаў Генры Ньюмэн.

Калі разважаць катэгорыямі гэтага свету, то мы і тут мелі кожная свой маленькі рай у дзяцінстве, мелі любоў бацькоў, у якой шмат ад бескарыснай Божай любові. Твая маці Пелагея памерла ў 1951 годзе, калі табе было 22 гады. Бацьку ты пахавала пасля сваіх трыццаці, а за ім і цётку Аляксандру. Я ж у свой маленькі рай вярталася доўга і прыводзіла туды сваіх дзяцей Віку і Валеру… Бог кампенсаваў нам страту нашых спакойных хутароў — пабудаваў на скале нашага сяброўства гняздзечка сваёй міласэрнасці. Бог благаслаўляў цябе — вуснамі маіх вершаў, мяне — тваімі вуснамі, якія хвалілі мае вершы.

Прыемна апавядаць пра сябе ўсё таму, хто цябе не перабівае, хто пранікае ў глыбіню тваіх словаў. Пры сустрэчах я табе чытала ўсё, што за час нашых ростаняў у мяне з’явілася. Не заўсёды гэта былі шэдэўры, але ты знаходзіла тое, за што можна мяне пахваліць і благаславіць. Гэта было мне неабходна, каб паставіць кропку і рыфмаваць, шукаць далей, гэта былі этапы майго паэтычнага росту. Замест шматлікіх крытыкаў і аматараў, якія з’яўляліся эпізадычна і знікалі, у мяне была ты, Іра. Ты замяняла мне залы слухачоў, ты супакойвала мяне, калі мяне зневажалі.

Удзячнасць родзіць удзячнасць, любоў родзіць любоў. Мы былі дужыя ў сваёй супольнасці. Мы ведалі, што мы ёсць выбраныя, благаслаўлёныя і падараваныя адна адной Богам на ўзаемную любоў. Выбраныя Богам, але не выбраныя гэтым светам. Але выбраным гэтага свету мы не зайздросцілі. У табе ўвогуле не было заніжанай самаацэнкі, і мне ты не дазваляла самазнішчэння, хоць чыноўніцы часта даводзілі мяне да адчаю — я выкладала ў школе беларускую мову і літаратуру не па іхніх методыках, а па шкале хвалявання свайго сэрца. Мы абмяркоўвалі паміж сабой, што імкненне да папулярнасці і ўлады — гэта спакусы людзей слабых. Адступленне ад прынцыпаў свайго роду, непавага да сябе, заніжаная самаацэнка — таксама гадкія спакусы. Ад ганарлівасці да самазнішчэння няма ніякай мяжы. Мы ўсё такое адмяталі ў сваіх душах. Ты была маім правадніком па сталічных лабірынтах і правадніком па маіх творчых пошуках. Спатканні з табой, гутаркі за тваім круглым сталом давалі мне добрае адчуванне, гаілі маё слабое сэрца. Ты адчувала тое самае. Нашы ростані зарасталі пустазеллем, а спатканні давалі высокія плёны сумоўя. Мы перакопвалі ў адзіноце горы пяску, каб дакапацца да чыстай крыніцы нашага сумоўя. Перапісваліся мы нерэгулярна, не абменьваліся фоткамі. Я пакідала табе аўтографы вершаў і аўтографы на кніжках. Ты аднойчы завязала мне хусцінку — было холадна, пачапіла на шыю драўляныя пацеркі — уся матэрыяльная памяць аб табе.

Але духоўная — твой голас, які не заглушаецца часам, які я чую і думаю, што гэта Бог размаўляе са мной тваім голасам. Твой голас замяняе мне ацэнку маёй дзейнасці начальнікамі, лідэрамі. Твой голас — гэта ўся беларуская мая слава. А іншай — сусветнай — мне не трэба было ніколі.

«Праўдзівая праца малітвы ёсць суцішэннем і слуханнем Голасу, які гаворыць пра мяне добра…», — пісаў Генры Ньюмэн.

«Супольнае ламанне хлеба» — ламанне і аддача — гэта шчаслівыя хвіліны ў сяброўстве.

Усё сваё жыццё ты хварэла. Шмат часу правяла ў бальніцах. Калі ты лячылася, Валодзя Дамашэвіч браў на сябе абавязкі наведваць цябе ў бальніцах. І, вядома, дачка Алена.

Апошняя хвароба прыносіла табе невыносны боль, спазмы сасудаў, невыноснае цярпенне. Але ты была чалавекам выключным, моцным, мужным, — ты прыняла сваю хваробу як выпрабаванне ад Бога, як дарогу да ачышчэння, да паглыблення сваёй асобы, да ўдасканалення сваёй шляхотнасці, як выйсце са змрокаў да святла. Ты прыняла хваробу як ахвяраванне цябе Богам на алтар Беларусі.

«Цярпенне — гэта сродак удасканалення радасці і спакою…

Экстрэмальны холад пячэ… Гэта абсалютная праўда, што да Бога можна дайсці толькі праз цярпенне, якое становіцца радасцю, таму што ўрэшце ёсць поўнай радасцю…», — пісаў Генры Ньюмэн.

Хвароба твая працякала марудна, але ў гэты час ты была яшчэ больш уважлівай да людзей і да мяне. Ты рыхтавала свой апошні падарунак — аддаць сябе ў смерці. Ты падаравала мне сябе ў смерці, каб я магла за цябе маліцца.

Апошнім часам я ў Мінск ездзіла не так часта і без начлегаў. Мы размаўлялі з табой па тэлефоне. Ты адказвала павольна, але дакладна. Прыехала я на прэзентацыю зборнічка «На белых аблоках сноў», запрасіла цябе на той вечар, але ты не прыйшла. Сказала мне па тэлефоне, што не знайшла тую залу… Вельмі хутка, праз некалькі дзён пасля нашай прэзентацыі, памёр наш вялікі пісьменнік — Васіль Быкаў. Неяк я аслабела і разгубілася, і не здолела арганізаваць сябе, і з’ездзіць развітацца з ім. У дзень пахавання патэлефанавала табе, а ты сказала, што збіраешся ў Дом літаратара, але яшчэ ёсць шмат часу, а было ўжо дзве гадзіны дня, і я зразумела, што з табой дрэнна...

Напрадвесні 2004 года паехала я ў Мінск начной маршруткай, каб пабыць з табой даўжэй перад паседжаннем рэдакцыі часопіса «Наша вера». Ты адчыніла мне дзверы і вярнулася да тэлевізара глядзець нейкі фільм. Я спрабавала з табой размаўляць, але размова была незапатрабаваная. Ты ўжо мяне не разумела. Пачала снедаць — ела курку і сялёдку адначасова. Твая суседка зайшла ў тваю кватэру, нібы ў сваю, размаўляла з табой, нібы з вязнем у камеры, груба. Мяне яна не заўважала. Ты захацела спусціцца ўніз па лесвіцы да таго паверха, дзе прымацаваны скрынкі на пошту. Забрала газету са сваёй скрынкі. Маладая пані глядзела на цябе, як на неразумнае дзіця… «Як вы хутка забыліся, якая яна разумная!» — думала я. Пасля той сустрэчы я ледзь даехала дадому. Два тыдні была як непрытомная, усё блытала, усё ў мяне падала з рук. Супакоілася — набрала твой нумар тэлефона. Мы крыху паразмаўлялі. Ты мяне пазнала па голасе. Потым я патэлефанавала Валодзю Дамашэвічу і папрасіла яго ўсё даведацца пра тваё становішча. Валодзя і так усё ведаў, ён часта бываў у цябе і размаўляў з табою. Ён сказаў, што Алена і «гэты хлопец», Аленін муж Дзіма, добра табой апякуюцца. Хлопец носіць цябе на руках. Я яшчэ пасумнявалася, ці надоўга ў яго хопіць цярпення… Валодзя адказаў, што хлопец дужы і яго хопіць надоўга. Ён сказаў гэта з такім перакананнем, што я паверыла. Але сама я палохалася, каб да цябе зноў заехаць. Валодзя прывёз да цябе ксяндза, які прыняў твю апошнюю споведзь, падрыхтаваў да нябеснай пілігрымкі…

Пра тваю смерць 20 лютага ўвечары я даведалася ранкам 22-га. Алена сказала ў тэлефон, што сёння маму будуць хаваць у Моўчадзі, куды з Гародні едзе дзядзя Ваня. Іван Платонавіч сказаў, што ў машыне ёсць для мяне месца. Беларусь была завалена гурбамі снегу, але мы ехалі на добрай машыне і прыехалі на некалькі хвілін раней, чым «прыехала» ты ў мікрааўтобусе. Калі ў 1963 годзе ты хавала каля бацькі сваю цётку Аляксандру (1888–1963), паміж іхнімі магіламі ты пакінула месца для сябе. Такая ты ёсць. Ты вярнулася туды, дзе вучылася ў школе, прытулілася да родных, да тых, хто цябе любіў. На могілкі прыйшла адна твая аднакласніца — яна прыгожа спявала па табе малітвы.

Дасць Бог, я калі-небудзь наведаю цябе ў Моўчадзі. Алена сказала па тэлефоне, што была там на Радаўніцу.

«Праўда ёсць такая, што хоць я не адчуваю гэтага ў кожную хвіліну, — я ёсць выбранае дзіця Бога, бясцэннае ў Яго вачах, названае ўзлюбленым дзіцем ад вечных часоў, і спачываю бяспечна ў Яго нястомных абдымках…» — Генры Ньюмэн.

І заставайся ў Яго абдымках, Іра!