Слонім. Касцёл кляштара бернардынаў. 1639-1645.

Да падзелаў Рэчы Паспалітай на Беларусі не было адзінай тэрытарыяльнай структуры Рыма-Каталіцкага Касцёла (лацінскага абраду). Парафіі гэтага Касцёла належалі да трох цэнтраў касцёльнай адміністрацыі - Віленскай, Луцкай і Смаленскай дыяцэзій. Такім чынам, невыпадкова прадметам даследаванняў стала гісторыя Касцёла ў асобных яго дыяцэзіях, якія ахоплівалі як беларускія, так і літоўскія, расійскія і ўкраінскія землі. У наш час пасля ўтварэння Папам Янам Паўлам ІІ Мінска-Магілёўскай мітраполіі, якая ахоплівае ўсю тэрыторыю сучаснай Беларусі, наспела патрэба даследаваць гісторыю гэтай касцёльнай правінцы.

У сувязі з гэтым істотнае значэнне мае карціна фарміравання парафіяльнай сеткі на беларускіх землях у часы Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай. Гэта зыходны пункт як для даследаванняў, якія адносяцца да пазнейшых гістарычных перыядаў, так і для фармулявання ацэнак і вывадаў, заснаваных на сапраўдным становішчы касцёла да падзелаў Рэчы Паспалітай.

Гэтую задачу аблягчаюць апублікаваныя вынікі архіўных даследаванняў, праведзеных Янам Курчэўскім, Станіславам Літаком і Ежы Ахманьскім1. Прадстаўленых гэтымі даследчыкамі падрабязных дадзеных дастаткова для ілюстрацыі развіцця парафіяльнай сеткі на Беларусі ў разглядаемым акрэсе - зразумела, за выключэннем тых парафій, якія знаходзяцца на тэрыторыі суседніх дзяржаў.

Вынікі даследаванняў прадстаўлены ў табліцы (гл. у канцы артыкула), якая ілюструе фарміраванне парафіяльнай сеткі ў падзеле на дэканаты. Гэты падзел, што ажыццяўляўся ў Луцкай дыяцэзіі ў канцы XVI стагоддзя, а ў Віленскай, мажліва, у палове XVII стагоддзя, не быў аднак стабільным, бо з цягам часу адбываліся змены ў прыналежнасці парафій да дэканатаў. І таму, каб забяспечыць тэрытарыяльнае супастаўленне дэканатаў была зроблена перагрупоўка парафій адпаведна з парафіяльнай структурай дэканатаў, якая дзейнічала ў 1781 годзе, - гэта значыць, апошнім годзе разглядаемага перыяду.

Геранёны. Касцёл святога Мікалая. 1529.

Паслядоўнае пералічэнне парафій у падзеле на дэканаты не было, аднак, магчымым. Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 г.) Смаленская дыяцэзія, а таксама Аршанскі дэканат і частка Віцебскага, Бабруйскага, а таксама горад Полацк знаходзіліся ў Расійскай дзяржаве, дзе толькі ў 1798 годзе была арганізавана новая касцёльная адміністрацыя. Такім чынам, парафіі на гэтай тэрыторыі ўказаны ў табліцы без падзелу на дэканаты (якія ўжо не існавалі), а зборна як "парафіі, далучаныя да Расіі ў 1772 годзе". Прыняць ранейшую за 1781 год мяжу не было, аднак, мэтазгодным, таму што ў гэтым годзе Віленская біскупская курыя ўпершыню сабрала статыстычныя звесткі аб колькасці вернікўа у падпарадкаваных ёй парафіях. Гэтыя дадзеныя ў нашых разважаннях маюць вялікае значэнне. Зборна пададзены таксама парафіі Луцкай дыяцэзіі, якія пасля апошняга падзелу былі ўключаны ў склад Віленскай дыяцэзіі. Не паўплывала гэта ні ў якой ступені на дэфармацыю даследчых вынікаў у агульнабеларускім маштабе.

Беларусь здаўна адрознівалася ад іншых усходнеславянскіх краін канфесійнаю структураю насельніцтва. У той час як у Расіі і на Украіне сярод карэннага насельніцтва распаўсюдзілася ўсходняе хрысціянства (праваслаўнае, пазней - часткова уніяцкае), на Беларусі развілося таксама і заходняе. Стык гэтых абедзьвюх канфесій і адначасова культурных колаў - візантыйскага і лацінскага - быў спецыфічным элементам гісторыі Беларусі, зыходным пунктам разнастайных яе інтэрпрэтацый і палітычных інспірацый. Ён меў таксама істотны ўплыў на фарміраванне нацыянальнай свядомасці яе жыхароў.

Ішкалдзь. Касцёл Святой Тройцы. 1472.

У часе хрысціянізацыі Літвы ў лацінскім абрадзе беларускія землі былі ў вялікай ступені каланізаваныя русінамі. Расійскае засяленне ў XIV ст., якое прасоўвалася з усходу і поўдня, паступова набліжалася да сучаснай беларуска-літоўскай мяжы, а ў ваколіцах Вільні нават перайшло яе. На ўсход ад гэтай лініі ўсё ж такі засталася шырокая зона, у якой побач з русінамі і надалей жылі літоўцы2. Акрамя таго, вядомыя выпадкі літоўскіх пасяленняў на ўсходзе. Літоўскае насельніцтва сапраўды падвяргалася беларусізацыі і прымала праваслаўе, аднак, пераважная яго частка заставалася яшчэ ў паганстве.

Хрысціянізацыя літоўцаў у лацінскім абрадзе распачалася ў 1387 годзе ў адпаведнасці з наступным абяцаннем Ягайлы ад 22 лютага 1378 года:
"хочучы таксама памножыць каталіцкую веру ў нашых літоўскіх і рускіх краях, са згоды і з дазволу нашых наймілейшых братоў, князёў і ўсёй шляхты літоўскай зямлі, мы вырашылі, распарадзіліся і нават прысягнулі, заручыліся і дакрананнем да святых таямніц пакляліся ўсіх радавітых літоўцаў абоіх полаў, любога становішча, прызвання або годнасці, якія жывуць у нашых літоўскіх і рускіх дзяржавах, да каталіцкай веры і паслушэнства Святому Рымскаму Касцёлу схіліць, далучыць, заклікаць, а то нават і прымусіць, незалежна ад іх веравызнання"3.

Мяркуючы па цытаваным дэкрэце Ягайлы, абавязак прыняцця хрышчэння ў лацінскім абрадзе датычыў не толькі літоўскіх паганаў, але таксама і тых літоўцаў, якія перш прынялі праваслаўе, а пасля былі асіміляваныя альбо асіміляваліся з навакольным рускім насельніцтвам. Менавіта з гэтых прычынаў не маглі быць эфектыўнымі спробы тэрытарыяльнага размежавання ўплываў каталіцызму і праваслаўя ў змешанай зоне, якая ахоплівае паўночна-заходнюю частку Беларусі. Існуючая тут спакон вякоў этнічная мазаіка выклікала аналагічную канфесійную мазаіку, а каталіцкія касцёлы часта паўставалі ў суседстве з праваслаўнымі цэрквамі.

Чарнаўцы. Касцёл Святой Тройцы. 1595.

Дэкрэт жа Ягайлы не датычыў праваслаўных русінаў, аднак, клапоцячыся аб моцы новай веры сярод літоўцаў, ён агаворваў, што ў выпадку змешаных шлюбаў праваслаўны бок павінен быць абавязаны да прыняцця каталіцызму4. Такім чынам была прыпынена экспансія праваслаўя сярод літоўцаў, што ўсё ж такі не затрымала іх моўнай беларусізацыі. Яна рабіла больш латвымі сваяцкія сувязі насельніцтва на паўночным захадзе Беларусі і спрыяла пашырэнню каталіцызму сярод русінаў гэтага рэгіёна. Каталіцкія парафіі таксама ўтвораны і для іншых этнічных груп - палякаў, латышоў, яцвягаў і прусаў, аселых у часы сярэднявечча ў заходніх раёнах Беларусі5.

З часу хрысціянізацыі Літвы да 1500 года, гэта значыць, на працягу крыху больш за сто гадоў, на Беларусі ўтварылася 90 каталіцкіх парафій. Больш інтэнсіўна ішло будаўніцтва касцёлаў у першай палове XVI стагоддзя, у выніку чаго каля 1550 года агульная колькасць парафій вырасла да 152. Паводле даследаванняў Ежы Ахманьскага, якія датычаць Віленскай дыяцэзіі і дапоўненых дадзенымі па беларускай частцы Луцкай дыяцэзіі, з агульнай лічбы 152 парафіяльных касцёлаў 25 працэнтаў складалі вялікакняскія ахвяраванні, а рэшта - магнацкія, а таксама літоўскіх і рускіх баяраў.

Клецк. Фарны касцёл Святой Тройцы. 1560. (Святыня знішчана.)

Трэба заўважыць, што ўтвораныя да паловы XVI стагоддзя парафіі канцэнтраваліся галоўным чынам у літоўска-рускай зоне змешанага насельніцтва паміж заходняй мяжой Беларусі і лініяй Пружаны - Клецк - Мінск - Іказнь. Як бачна з табліцы 1, у гэты час у паўночна-заходняй частцы краіны было 136 каталіцкіх парафій, гэта значыць, амаль 90 працэнтаў іх агульнай колькасці на Беларусі. Ва ўсходняй частцы Віленскай дыяцэзіі ўтворана да паловы XVI стагоддзя ўсяго толькі чатыры парафіі ў важнейшых адміністрацыйных асяродках (Полацк, Віцебск, Слуцк), а таксама для літоўскіх пасяленцаў у Абольцах каля Оршы. Тым часам у беларускай частцы Луцукай дыяцэзіі існавала 12 парафій.

Істотныя змены на канфесійнай карце Беларусі выклікала рэфармацыя, дзеля якой значная, а можа быць і пераважная частка магнатаў і шляхты пакінула сваю ранейшую прыналежнасць да каталіцкага і праваслаўнага веравызнання, становячыся шчырымі прыхільнікамі новай веры. Яны апекаваліся пашырэннем пратэстанцкіх збораў як шляхам збудавання новых святынь, так і шляхам ператварэння існуючых да таго часу касцёлаў і цэркваў.

Паводле даследаванняў Г. Мерчынга, у другой палове XVI стагоддзя колькасць кальвінісцкіх, лютэранскіх і арыянскіх збораў у Вялікім княстве Літоўскім дасягнула 177, у тым ліку ў Вібенскім ваяводстве - 44, Троцкім - 32, Жмудскім - 34, Наваградскім - 31, Полацкім - 5, Віцебскім - 7, Берасцейскім - 11, Мінскім - 11 і Мсціслаўскім - 26. Гэтыя дадзеныя, аднак, толькі з прыватных архіваў, і таму Марцэлі Косман дапускае, што агульная колькасць парафій дасягала амаль 2007. Мяркуецца, што амаль палова гэтай колькасці (92 зборы) была размешчана на беларускіх землях8.

Аднак цяжка з дакладнасцю вызначыць уплыў рэфармацкага руху на стан парафіяльнай сеткі Рыма-Каталіцкага Касцёла на Беларусі, бо да гэтага часу не ўстаноўлена, колькі збораў узнікла ў выніку заняцця пратэстантамі былых касцёлаў і цэркваў. Указаная вышэй колькасць збораў у асобных ваяводствах - і асабліва нязначная іх колькасць у Полацкім, Віцебскім і Мсціслаўскім - дае падставы зрабіць вывады, што ў выніку рэфармацыі сетка каталіцкіх парафій зменшылася нашмат больш, чым праваслаўных, магчыма, нават напалову ў параўнанні з 1550 годам.

Ружаны. Дамініканскі касцёл Святой Тройцы. 1596.

Хоць рэфармацкі рух і быў у роўнай ступені скіраваны супраць каталіцызму і праваслаўя, аднак яго вынікі для абедзьвюх канфесій былі рознымі. У той час, калі ва ўмовах контррэфармацыі літоўская шляхта вярталася да каталіцызму, руская ўжо не была схільнаю вяртацца да праваслаўя і ўсё часцей прымала каталіцызм. Гэта аказала важны ўплыў на фарміраванне і размяшчэнне парафіяльнай сеткі ў XVII i XVIII стагоддзях.

Паводле дадзеных Віленскага Сінода з 1889 года ў 13-ці дэканатах паўночна-заходняй часткі Беларусі, а таксама ў заходняй частцы Полацкага дэканата функцыянавалі 165 парафій у параўнанні са 136-цю ў 1550 годзе. У гэты час Каталіцкі Касцёл не толькі вярнуў сабе пераважную частку сваіх святыняў на гэтай тэрыторыі, страчаных у перыяд экспансіі рэфармацыі, але таксама і адбудоўваў дзесяткі касцёлаў, спаленых або спустошаных маскоўскім войскам у часе нашэсцяў з паловы XVII стагоддзя. Акрамя таго, была завершана рэструктурызацыя ранейшай парафіяльнай сеткі шляхам ліквідацыі дробных або празмерна ўшчыльненых парафій, перадачы асобных святыняў для выкарыстання ордэнамі, а таксама шляхам іх ператварэння ў філіяльныя касцёлы.

Такім чынам, у перыяд з 1550 па 1669 год на гэтай тэрыторыі было знесена 28 ранейшых парафій і ўтворана 57 новых, у выніку чаго іх сетка павялічылася на 29 парафій. Найбольш вырасла яна ў Полацкім дэканаце - на 7 парафій, Радашковіцкім - на 6, Свірскім - на 5 і Наваградскім - на 4, затое ў астатніх змены былі невялікія, аднолькава як на плюс, так і на мінус.

Гнезна. Касцёл Міхала Арханёла. 1524.

Можна меркаваць, што сфарміраваная ў палове XVII стагоддзя ў паўночна-заходняй частцы Беларусі парафіяльная сетка ў асноўным адпавядала патрэбам Рыма-Каталіцкага Касцёла. У далейшым, праўда, яе тэрытарыяльная структура ўсё ж удасканальвалася шляхам утварэння адных і ліквідацыі іншых парафій. Аднак агульная іх колькасць даказвала незвычайную стабілізацыю: у 1781 годзе тут дзейнічала 167 парафій, гэта значыць, усяго толькі на дзве больш, чым у 1669 годзе. Гэта сведчыць, што прыняцце Касцельнай уніі (1596 год) не выклікала значнай тэрытарыяльнай экспансіі лацінскага Касцёла на гэтай тэрыторыі.

Але ў той час значна пашырылася сетка каталіцкіх парафій у паўднёва-ўсходнім рэгіёне Беларусі, у якім да канца XVI стагоддзя пераважала праваслаўе. У той час, калі ў 1550 годзе тут існавала толькі 16 парафій, то ў 1669 годзе іх колькасць узрасла да 67, у 1774 годзе - да 77, і пасля гэтага аж да першага падзелу Рэчы Паспалітай значных зменаў не было. Такая тэндэнцыя была характэрнай для ўсіх рэгіёнаў гэтай тэрыторыі, аднак жа, наймацней яна праяўлялася на ўсходніх межах Віленскай дыяцэзіі - у Віцебскім, Аршанскім і Бабруйскім дэканатах, у якіх колькасць парафій узрасла з чатырох у 1550 годзе па меншай меры да 51 у 1781 годзе. У той час у беларускай частцы Луцкай дыяцэзіі павялічылася яна ўдвая - да 25 парафій, і адна парафія была створана ў Смаленскай дыяцэзіі (у Забелах).

Развіццё парафіяльнай сеткі на поўдні і на ўсходзе Беларусі было выклікана галоўным чынам канфесійнай трансфармацыяй тамтэйшай рускай шляхты. Пасля ўпадку рэфармацыі не прываблівала яе ані ранейшае праваслаўе, ані каталіцызм усходняга абраду (унія), пераважна трактаваны як "мужыцкая вера", які па сваёй сутнасці не адрозніваўся з пункту погляду рытуальнасці ад ранейшага праваслаўя. Затое жаданай альтэрнатывай станавіўся лацінскі каталіцызм як з увагі на яго характар пануючага дзяржаўнага веравызнання, так і на асветную дзейнасць Касцёла, якая стварала перспектыву інтэлектуальнага развіцця шляхты.

Княжычы. Касцёл кляштара дамініканаў. 1681.

Неафіцкая рупнасць магнатэрыі выявілася ў шматлікіх ахвяраваннях на карысць Каталіцкага Касцёла, асабліва ордэнаў, колькасць якіх на працягу XVII i XVIII стагоддзяў пастаянна ўзрастала. Паводле даследаванняў польскіх гісторыкаў, у 1772 годзе ў паўднёва-ўсходнім рэгіёне Беларусі існавала звыш 80 мужчынскіх манскіх сядзібаў з рознымі рэгуламі, у тым ліку ў Аршанскім дэканаце - 29, Віцебскім і ўсходняй частцы Полацкага - па 11, Бабруйскім - 13 і ў беларускай частцы Луцкай дыяцэзіі - 199. Акрамя таго, было ўтворана больш дзесяці жаночых кляштараў. Найбольшыя манаскія асяродкі ўзніклі ў Брэсце, Магілёве, Мсціслаўі, Оршы, Пінску, Полацку, Віцебску і Забелах, а меншыя шматлікія манаскія асяродкі - у панскіх маёнтках. Яны разгортвалі духоўную і асветніцкую дзейнасць, якая спрыяла каталіцызацыі і паланізацыі шляхецкай моладзі.

Дзейнасць ордэнаў, а таксама значнае павелічэнне колькасці касцёлаў і капліц у маёнтках не выклікалі, аднак, значнага пашырэння каталіцызму лацінскага абраду сярод сялянства і мяшчанства Усходняй Беларусі і Палесся, якія ў XVII i XVIII стагоддзях належалі ў большасці да уніяцкай царквы. У вялікай ступені на гэта паўплывала выдадзеная Апостальскаю Сталіцаю ў 1624 годзе забарона пераходу з усходняга абраду на лацінскі без папярэдняга дазволу10. На самой справе забарона гэта выклікала пратэсты рускай шляхты і ёю ўсяляк абміналася, аднак жа, яна павінна была ўлічвацца рыма-каталіцкім духавенствам. Таму магло яно весці місійную дзейнасць сярод іншаверцаў, да якіх залічвалі і праваслаўных, аднак спробы перацягвання уніятаў у лацінскі абрад часта выклікалі ўмяшанне уніяцкага духавенства, што іншы раз заканчвалася ў касцельных судах. Такім чынам, нягледзячы на некаторую непаслядоўнасць, унія была да падзелаў Рэчы Паспалітай дзейснай перашкодай, якая затрымлівала масавую лацінізацыю сялянства і мяшчанства.

Камаі. Касцёл св. Яна Хрысціцеля. 1603-1606.

Пра вялікую розніцу ў развіцці і размяшчэнні парафіяльнай сеткі сведчыць колькасць католікаў лацінскага абраду на паўночна-заходняй і паўднёва-ўсходняй тэрыторыі Беларусі. Ілюстрацыя гэтае з'явы суправаджаецца, аднак, пэўнымі цяжкасцямі. Апублікаваныя Янам Курчэўскім статыстычныя звесткі, сабраныя ў 1781-1782 гадах Віленскай біскупскай курыяй аб колькасці парафій у Віленскай дыяцэзіі, не ахопліваюць той часткі дыяцэзіі, якая ў 1772 годзе была далучана да Расіі11. Для гэтай тэрыторыі ў нас ёсць магчымасць выкарыстаць падрабязныя дадзеныя з паловы сямідзесятых гадоў XVIII стагоддзя, апублікаваныя Мацеем Ларэтам12. Яны тычацца асоб, годных прыняцця святых сакрамэнтаў, а гэта значыць, не ахопліваюць дзяцей. У сваю чаргу прыведзеныя Янам Курчэўскім статыстычныя звесткі па парафіях Луцкай дыяцэзіі адносяцца, найхутчэй, да 1797 года, калі гэтыя парафіі былі ўключаны ў Віленскую дыяцэзію13. Затое недастаткова якіх-небудзь звестак, што датычаць колькасці парафій у Забелах Смаленскай дыяцэзіі.

Атрыманне вынікаў пры супастаўленні звестак па вышэйназваных тэрыторыях патрабавала б дадатковай статыстычнай ацэнкі, гэта значыць, павелічэння колькасці парафіян на тэрыторыях, далучаных да Расіі, з-за дзяцей, якія яшчэ не дапускаліся да сакрамэнтаў, а таксама з прычыны змяншэння колькасных паказчыкаў парафій Луцкай дыяцэзіі ў выніку натуральнага прыросту ў 1781-1797 гадах. Гэтана не робіцца як з мэтай захаванняў аўтэнтычнасці апублікаваных дадзеных, так і зыходзячы з таго, што павелічэнне колькасці парафій, далучаных у 1772 годзе да Расіі, прыблізна ўраўнаважыла б змяншэнне статыстычнай ацэнкі ў Луцкай дыяцэзіі, таму што ў абодвух тых рэгіёнах колькасць каталіцкага насельніцтва была адносна невялікай і амаль аднолькавай.

Глыбокае. Касцёл і кляштар кармелітаў. 1640-я гады.

Як паказана ў прыведзенай табліцы, у 1781 годзе агульная колькасць католікаў лацінскага веравызнання на Беларусі складала 428,9 тысячы. Гэтыя звесткі не ўлічваюць парафіі ў Забелах Смаленскай дыяцэзіі і чатырох парафій у Бабруйскім дэканаце (Бабруйск, Багушэвічы, Давыд-Гарадок, Карпілаўка), якія, можа, не працавалі або не прадставілі ў Віленскую курыю дадзеных аб сваім колькасным складзе. Гэта значыць, што на ўсялякі выпадак трэба было б нязначна павялічыць агульную ацэнку да 430-440 тысяч асоб.

Гэтае насельніцтва пражывала перш за ўсё ў паўночна-заходняй частцы Беларусі - у Браслаўскім, Гарадзенскім, Лідскім, Менскім, Наваградскім, Ашмянскім, Радашковіцкім, Радунскім, Ружанскім, Слонімскім, Свірскім, Віленскім, Ваўкавыскім дэканатах і заходняй частцы Полацкага14. На гэтай тэрыторыі, якая складае прыблізна 25 працэнтаў тэрыторыі сучаснай Беларусі (гл. карту), знаходзілася амаль 70 працэнтаў парафій і каля 84 працэнтаў католікаў лацінскага абраду.

Каталіцызм, які ўзнік тут на аснове балцкага субстрату, быў гэтак жа, як і праваслаўе, аўтахтонным веравызнаннем часткі ўсіх грамадскіх слаёў. Ён, праўда, павялічваў свае ўплывы ў выніку індывідуальных канверсій праваслаўнай або уніяцкай шляхты, а таксама праз змешаныя шлюбы, што, аднак, у той перыяд не выклікала значных зменаў у канфесійнай структуры насельніцтва. Гэта была важная акалічнасць, якая ўплывала на абмежаванае павелічэнне парафіяльнай сеткі ў XVII i XVIII стагоддзях, што не парушала пазіцый праваслаўнага і уніяцкага касцёлаў. Каталіцкія парафіі, якія былі на гэтай тэрыторыі, налічвалі ў 1781 годзе ў сярэднім звыш 2180 вернікаў і такім чынам былі здольныя да самастойнага функцыянавання.

Іншая сітуацыя сфарміравалася ў паўднёва-ўсходнім рэгіёне Беларусі. Тут лацінскі каталіцызм вырас на глебе ўсходняга хрысціянства і такім чынам не быў аўтахтонным веравызнаннем. Ён, ахапіўшы вялікую частку мясцовай шляхты і нешматлікіх польскіх пасяленцаў15, не змог, аднак, у значнай ступені замацавацца ў асяроддзі сялянства і часткова гараджан. Лацінізацыя шляхты парушыла традыцыйнае сацыяльна-культурнае адзінства на гэтай тэрыторыі, што асабліва ў XVII стагоддзі стала прычынай неаднаразовых канфліктаў, невядомых на паўночным захадзе Беларусі.

Пінск. Касцёл св. Караля Барамэя. 1770-1782.

Гэтыя акалічнасці абумовілі значна слабейшы статыстычны стан пазіцыі Рыма-Каталіцкага Касцёла на ўсходзе і поўдні. На гэтую тэрыторыю, якая ахоплівае частку пакінутых у Рэчы Паспалітай пасля першага падзелу, Бабруйскага і Віцебскага дэканатаў, усходнюю частку Полацкага, парафіі, далучаныя да Расіі, а таксама прыналежныя да Луцкай дыяцэзіі, і якая складала каля 75 працэнтаў тэрыторыі Беларусі, прыходзілася каля 30 працэнтаў усіх парафій і няпоўныя 16 працэнтаў католікаў лацінскага абраду. У сярэднім парафіі былі тут нашмат меншыя, чым на паўночным захадзе, колькасць вернікаў складала 885 асобаў, пры гэтым колькасны склад паловы парафій не перавышаў 500 асоб. Дэканаты ахоплівалі вялікія тэрыторыі, што зводзіла нагляд за дзейнасцю парафіяльнага духавенства ў лепшым выпадку да большых гарадоў.

Доля каталіцкага насельніцтва лацінскага абраду (430-440 тысяч) у тагачаснай канфесійнай структуры насельніцтва Беларусі складала 14-15 працэнтаў16. З гэтага пункту гледжання таксама мела месца вялікая рэгіянальная неаднароднасць. На падставе статыстычных дадзеных з паловы і канца ХІХ стагоддзя можна меркаваць, што ў прылягаючых да літоўскай мяжы Браслаўскім, Лідскім, Ашмянскім, Радунскім і Свірскім дэканатах католікі складалі пераважную частку насельніцтва17. Колькасць іх паступова змяншалася ва ўсходнім і паўднёвым напрамку, даходзячы ўсяго да некалькіх працэнтаў над Дняпром і Прыпяццю.