Ад аўтара Размоўнікі Той, хто не ведае мовы, а збіраецца ў іншую краіну, шукае размоўнікаў – кішэнных кніжачак, у якіх змешчаны асноўныя звароты чужой мовы, а таксама пададзена фанетычная транскрыпцыя. Гэтыя размоўнікі даюць ім упэўненасць, што з іх дапамогай яны змогуць паразумецца з людзьмі нават у самай складанай сітуацыі. Свет веры – таксама новая краіна, насельнікі якой карыстаюцца сваёй, рэлігійнай моваю. Калі хто-кольвечы захоча пераступіць межы гэтай краіны, павінен спачатку асвоіць яе мову, альбо, прынамсі, набыць размоўнік. Гаворка ідзе аб знаёмстве з асноўнымі паняццямі, якія тычацца іерархіі рэлігійных вартасцяў. Гэткія размоўнікі выпрацаваў на працягу некалькіх стагоддзяў Касцёл і заключыў іх у «Шэсць праўдаў веры». Гэта асноўны мінімум ведаў аб хрысціянскай рэлігіі. Гаворка ідзе аб шасці кароткіх катэхізмовых сцверджаннях: 1. Ёсць адзін Бог; 2. Бог – Суддзя справядлівы, які за дабро ўзнагароджвае, а за зло карае; 3. Ёсць тры Боскія Асобы: Бог Айцец, Сын Божы і Дух Святы; 4. Другая Боская Асоба сталася чалавекам, каб праз Сваю смерць на крыжы нас адкупіць і збавіць; 5. Чалавечая душа несмяротная; 6. Ласка Божая кожнаму чалавеку для збаўлення абавязкова патрэбная. Гэты зборнік з некалькімі дзесяткамі катэхізмовых казанняў – своеасаблівы размоўнік, што дазваляе ўвайсці ў свет рэлігійных вартасцяў, якія нам пераказаныя ў Хрыстовым Касцёле. Гэта спроба высвятлення асноўных паняццяў, якія робяць магчымым адкрыццё багацця хрысціянскага жыцця, і адначасна дазваляюць стаць на элементарную яго абарону ад розных папрокаў. Усе казанні, змешчаныя ў кнізе, былі прачытаны ў касцёле Сясцёр Феліцыянак у Кракаве з кастрычніка 1987 і да чэрвеня 1989 года. Яны нясуць на сабе недасканаласць і слабасць вуснага слова, зафіксаванага на паперы. Маю кволую надзею, што чытач прабачыць мне гэтыя слабыя месцы і ўспрыме лекцыі як першы крок на шляху авалодання рэлігійнаю моваю. Гэтыя рамознікі могуць дапамагчы не толькі ў часе асабістых роздумаў над таямніцамі шасці праўдаў веры, але гэтаксама могуць дапамагчы пры катэхізацыі і моладзі, і дарослых. Аднак трэба памятаць, што гэта нядзельныя казанні, а не навуковыя даклады. Адсюль у іх мноства вобразаў, параўнанняў. Казанне – гэта заўсёды спроба перакладу багацця аб’яўленай праўды на мову слухачоў. Падобныя спробы могуць быць контраверсійнымі, але гэта рызыка перакладу ў пэўнай меры належыць да сутнасці прапаведніцкага майстэрства. Кракаў, 13 ліпеня 1990г.

1. Праўда веры

Мы прыступаем да разважанняў над катэхізмовымі праўдамі веры. Якая мэта гэтага цыклу казанняў? Яна – у сістэматызацыі ведаў, якія мы ўжо маем, альбо ў іх дапаўненні. Існуе палярызацыя пунктаў гледжання адносна хрысціянскага светапогляду. Але без дасканалага ведання праўдаў, якія адкрытыя Богам, немагчыма абарона самой хрысціянскай веры.

Што ж гэта такое – праўда веры?

Пан Бог стварыў вялікую колькасць разнастайных светаў, і кожны з іх кіруецца сваімі законамі. Да прыкладу, звернем увагу на свет вады, на багацце свету мораў і акіянаў. Рыба, якая знаходзіцца ў гэтым свеце, ведае толькі яго, свет жа лёду для яе недаступны, яна можа знаходзіцца толькі ў вадзе і ведае толькі гэты свет. Гэткіх сведаў на зямлі шмат. Напрыклад, свет вечных ільдоў – Антарктыда, свет пустэльні, свет высокіх гор, тайгі, джунгляў. У якасці дома Пан Бог стварыў Зямлю – свет, які гарманічна ўключае ў сябе многія іншыя светы. Мы абмежаваныя законамі Зямлі і калі вырушым у космам, які для нас з’яўляецца іншым светам, то папярэдне павінны стварыць у кабіне ракеты варункі, якія па многіх параметрах адпавядалі б зямным, бо непасрэднае спатканне з космасам нясе нам смерць. Але Зямля – гэта ўсяго толькі маленькая пясчынка ў космасе, у гэтым неабмежаваным бачным свеце, межаў якога мы нават не можам убачыць. Увесь жа велізарны космам складаецца з мільярдаў іншых светаў.

Аднак існуе яшчэ іншы свет, недаступны для чалавечага вока, – свет Божага Духу. І гэты свет мае свае ўласныя законы.

Кожны свет мае свае законы. Іх можна вывучаць, іх трэба шанаваць альбо, калі сумеем, то можам іх і выкарыстоўваць. Возьмем, да прыкладу, закон ціску ў водных басейнах. З кожным метрам глыбіні ціск узрастае. Гэткі закон. Калі б вадалаз не ўлічыў гэтага закону і спусціўся на недазволеную глыбіню, то не змог бы ўсплыць назад. Ён быў бы раструшчаны. Гэты закон існуе, яго трэба ведаць, з ім трэба лічыцца. Альбо Закон Архімеда, паводле якога цела, апушчанае ў ваду, выштурхоўваецца з яе сілай, якая роўная вазе вады ў аб’ёме гэтага цела.

Гэты закон таксама трэба ведаць і таксама трэба з ім лічыцца. Калі б хтосьці збудаваў карабель, не ўлічыўшы яго водазмяшчэння, то вынікам была б гібель карабля. Ігнараванне закону, які кіруе светам вады, можа скончыцца паражэннем для чалавека.

Уласцівасці ж свету Божага Духу мы не зможам пазнаць ні з дапамогай вопытаў, ні з дапамогай разумовай практыкі. Але Пан Бог пажадаў прывесці нас у свет духа і адкрыў нам законы, якія ім кіруюць.

Праўда веры – гэта вестка, якая тычыцца свету Божага Духу. Яна недаступная для людскога пазнання і перададзена нам самім Панам Богам. Гэта вестка аб свеце, які рэальна існуе. Хачу асабліва падкрэсліць рэальнасць гэтага Божага свету, бо праўды веры маюць зусім не ўмоўны характар. У нашым жа штодзённым жыцці мы маем справу з умоўнымі законамі. Увесь кодэкс грамадзянскага права – гэта ўмоўнае права, і таму яно можа быць зменена. Гэткія законы адносныя. Яны могуць да нечага нас абавязваць, а могуць і не абавязваць. Усё залежыць ад умоў.

Тым часам законы прыроды не з’яўляюцца ўмоўнымі законамі. Яны ўпісаныя ў саму прыроду. Іх можна адкрываць для сябе, але нельга змяніць. Адно што можа чалавек – гэта ўлічваць іх у сваім жыцці. Возьмем, напрыклад, закон адвесу, які шырока прымяняецца ў будаўніцтве. Нельга ўзвесці высокага будынку, не захоўваючы пры гэтым закону адвесу. Калі ж хто не ўлічыць яго, то раней альбо пазней будынак рухне. У ХІІ стагоддзі пачалося будаўніцтва Пізанскай нахіленай вежы, якое скончылася на пераломе ХІІІ і XIV стагоддзяў. Яна мае 55 метраў у вышыню і адхілена ад вертыкалі на два метры. Напэўна, ні на якой іншай будоўлі гэтак часта не ўжываўся закон адвесу, як на ёй. Гэтая слынная нахіленая вежа ці не найпрыгажэйшы гімн, які чалавек склаў закону адвесу. У ёй усё ўлічана да апошняга міліметра, інакш яна проста рухнула б. Ад гэтага важнага закону можна адхіліцца толькі ўяўна. Калі ж будынак павінен быць трывалы, то закон адвесу павінен быць захаваны.

Тое ж самае можна сказаць і аб праўдах веры, якія тычацца свету духа і якія, можна сказаць, з’яўляюцца своеасаблівым рэальным законам адвесу. Калі чалавек улічвае іх і выконвае, то ён будуе сваё жыццё як шэдэўр, які будзе трываць вечна.

Якая карысць ад выканання асноўных законаў праўдаў веры? Упэўненасць і вялікі спакой. Бо тады чалавек знаходзіцца ў запраграмаваным Панам Богам свеце.

Дык аб якіх жа праўдах веры будзе ісці гаворка? Трыдэнцкі катэхізм уклаў іх у склад так званых шасці праўдаў веры. Ёсць адзін Бог. Паспрабуем удакладніць, што мы ведаем пра гэтага Бога, што ведаем пра Яго свет, у які пакліканыя? Якія вынікі праўды, што ёсць толькі адзін Бог? Далей: Бог – суддзя справядлівы, Які за дабро ўзнагароджвае, а за зло карае. Акрэслім, які можа быць вынік жыцця, калі чалавек будзе лічыцца з гэтай праўдай дзень па дні, гадзіна па гадзіне. А што азначае «ёсць адзін Бог у трох Боскіх Асобах» і як гэта звязана з нашым жыццём? (...)

Шэсць праўдаў веры – гэта падмурак хрысціянскага светапогляду. Хачу папрасіць усіх, хто зацікаўлены ў паглыбленні сваіх ведаў аб сістэматычным удзеле ў гэтых разважаннях, каб не згубіць асобных звенняў гэтага вялікага багацця, якое складаецца з шасці праўдаў хрысціянскай веры. Памолімся ж, каб я сумеў пераказаць вам багацце гэтых праўдаў, а вы каб сумелі ўвесці іх у сваё жыццё. Усё – дзеля таго, каб мы мелі гонар за будаўніцтва нашага хрысціянскага жыцця.

 
2. Таямніца веры

Тыдзень таму мы разважалі, што такое праўда веры. Гэта – веды пра Божы свет, недасягальны для нашага чалавечага пазнання, а пададзены Богам у Яго Адкрыцці. Кожная праўда веры – таямніца. Цяпер адкажам сабе на пытанне: як належыць разумець таямніцу веры? У звычайным разуменні слова «таямніца» часцей за ўсё сустракаемся з акрэсленнем чагосьці такога, што схавана ад нас, невядома нам, што з’яўляецца загадкай, якая чакае сваёй адгадкі. Таямніца – гэта рэальнасць, якая чакае свайго высвятлення. У прэсе неяк пісалася, што ў адным з азёраў Шатландыі пачаліся пошукі таямнічага страшыдла, якое нібыта хаваецца ў яго глыбінях. Калі б страшыдла сапраўды існавала і яго ўдалося злавіць і апісаць, то таямніца перастала б быць таямніцай. Бо высветленая таямніца ўжо робіцца ведамі.

Але існуе і другое значэнне слова «таямніца». Ім мы называем тую рэальнасць, якую не можам дакладна апісаць словамі, нягледзячы на тое, што кожны дзень сустракаемся з ёй. Людскія словы не здольныя пераказаць сутнасць той рэальнасці. Маладая дзяўчына закахалася і свеціцца шчасцем. Сяброўка просіць, ка яна растлумачыла ёй, на чым заснавана каханне. Дзяўчына разгубілася. Яна ведае, што гэта значыць – кахаць, але не можа гэтага выказаць словамі, бо ёй папросту не хапае іх. Ёсць прыгожая рэальнасць, дзяўчына – яе ўдзельніца, а пераказаць усё гэта словамі не можа. Але калі б яна нават штосьці расказала, то ўсё адно для тае, другое дзяўчыны, каханне так і засталося б невядомай рэальнсцю. Для самой закаханай любоў таксама застанецца таямніцай, бо яна не ўмее падзяліцца гэтай рэальнасцю. Не таму, што не хоча, а таму, што не здольна.

Кажучы пра таямніцы веры, мы маем на ўвазе першае і другое значэнне слова «таямніца». Гэта значыць, што праўды, дадзеныя Богам, для нас закрытыя, і Бог Сам іх адкрывае, адсланяе для нас. У той момант, калі мы набліжаемся да іх пазнання, мы настолькі зачараваны багаццем Божага свету, што не здольныя перадаць тое багацце іншым.

Таямніца веры – гэта не толькі штосьці закрытае. Яна – і штосьці адкрытае, даступнае чалавеку праз Боскае Адкрыццё, але не тое, што можна перадаць. Чалавек можа захапіцца рэальнасцю, якую нам паказвае Бог. Да гэтага Ён нас і запрашае. Часта ў дыскусіях і размовах, якія тычацца праўдаў веры, людзі затрымліваюцца на першым значэнні слова «таямніца» і кажуць, што няварта і час церці: паколькі гэта таямніца веры, то і не ўдасца нічога распазнаць аб ёй. Гэта няпраўда. Тут гэтаксама, як і з той закаханай дзяўчынай. Скажам так: пакахай – і будзеш ведаць, што такое каханне, даверся Богу – і пазнаеш праўду, і ўбачыш настолькі захапляльную рэальнасць, якой нельга нідзе ў зямным свеце ўбачыць.

Як выглядае пераказ таямніцы веры ў Божых планах? Стварыцель кліча да Сябе асобных людзей і надзвычай ясна адкрывае ім рэальнасць Божага свету, і заклікае, каб яны вялі да яго і іншых. Гэтак было, напрыклад, з Майсеем. Ён размаўляў з Богам твар у твар і сам уваходзіў у Божую рэальнасць. Затым ён вярнуўся да габрэяў і пераказаў ім Божы загад. Яны не размаўлялі з Богам твар у твар ды нават і не жадалі размаўляць, а бачылі толькі адну працягнутую Майсееву руку і мусілі схапіцца за гэтую руку, каб яна давяла іх да вялікай Божай рэальнасці. Дарога гэтая была доўгай і цяжкай. Адначасна з ростам даверу паволі ападала заслона, і яны самі набліжаліся да Божай рэальнасці. Усё залежала ад іх трываласці і вернасці правадніку, які спазнаў тую рэальнасць.

Мы знаходзімся ў лепшай сітуацыі. Мы ведаем Езуса, а Ён ведае Божую рэальнасць у дасканалай ступені. Апосталы таксама не адразу яе пазналі. Толькі трое з іх на гары Табор бачылі ўсю гэтую рэальнасць. Яны ўваходзілі ў яе паступова. Напрыклад, святы Ян даследуе Божы свет і пад канец жыцця піша Евангелле Любові і таямнічы Апакаліпсіс.

У Касцёле вера заўсёды перадаецца праз пададзеную руку. Гэта таямніца, якую мы назіраем за апостальскіх часоў. Звернем увагу і на тое, што святарскае пасвячэнне адбываецца жэстам ускладання рук. Яно, як заклік: вазьміся за гэтую руку, якая на тваёй галаве, дзеля таго, каб людзі, якія хочуць ісці ў свет веры, у сваю чаргу ўзяліся за тваю руку і пайшлі за табою.

Місіянерская праца заснавана на тым, каб мільёны людзей з розных рэлігій падышлі да ланцуга рук, утворанага апосталамі разам з Хрыстом, ухапіліся за руку Касцёла і ўвайшлі ў свет Божай праўды.

Толькі тады, калі ўбачым, што таямніца веры даступная для чалавека, мы зможам зразумець, чаму рэлігія настолькі цікавая рэальнасць. Без гэтага адкрыцця рэлігія сумная, бо на ўсіх яе дзвярах вісяць шыдльдачкі з надпісам: таямніца, таямніца, таямніца. Тым часам гэтыя дзверы можна адчыніць, можна праз іх увайсці ў новы свет. Толькі тады, калі гэтыя дзверы адчыняцца, чалавек увойдзе ў новы свет і ўразіцца багаццем і прыгажосцю Боскае рэальнасці. (...)

Бог безупынна ўсё стварае. У бліжэйшых развагах, калі будзем спрабаваць паказаць дасканаласць Бога, мы будзем часта звяртацца да прыгажосці, мудрасці, цэльнасці і магутнасці розных Ягоных твораў. Калі спынімся ў Сікстынскай капэле каля фрэскі Мікеланджэла, то нягледзячы на тое, што ніколі не сустракалі аўтара, зможам на падставе яго твора шмат расказаць і аб ім. (...)

Таямніца веры – сэрца кожнай рэлігіі. Колькі доўжацца нашы дачыненні з гэтай захапляльнай таямніцай, столькі ж і мы знаходзімся ў радыусе дзейнасці рэлігіі. Калі няма гэтае захапляльнае таямніцы – рэлігійнае перажыванне заканчваецца.

У нашых развагах мы будзем паступова адкрываць прыгажосць і багацце таямніцаў веры. Калі нам удасца, то і таямніцы Святой Імшы, Святога Пісання, малітвы пакажуць нам сваё багацце. Няпраўда, што ў Касцёле ўсе дзверы ў Божы свет запячатаны і не паддаюцца, каб іх адчыніць. Праўда, што яны замкнёныя, але яны хочуць для нас адчыніцца, каб і мы сталі ўдзельнікамі незвычайнага багацця Божай таямніцы. Таму што Бог у мільён разоў цікавейшы аб’ект любові, чымсьці іншы чалавек. Няма на зямлі нічога больш цудоўнага, чым любоў другога чалавека, але ж яна звязана з рызыкай расчаравання. Наколькі ж вышэйшымі перажываннямі з’яўляюцца спатканні з Богам, Які нас ніколі не расчаруе! Ён выклікае толькі захапленне.

 
3. Бог – самы дасканалы Дух

Мы ўжо звярталі ўвагу на сутнасць праўд веры і як трэба разумець таямніцы веры. Цяпер прыступаем да адказу на пытанне: «Кім з’яўляецца Бог?» Гэта самая вялікая з таямніцаў. Пан Бог – неспасцігальны. Ён уяўляе сабой таямніцу, якую чалавек не здольны разгадаць. Чалавечаю моваю мы спрабуем гэта зрабіць, сцвярджаючы, што Ён – самы дасканалы Дух. Самы дасканалы – гэта азначае, што ўсе Яго якасці знаходзяцца ў найвышэйшай ступені. Ён – чыстая дабрыня, мудрасць, чыстая прыгажосць, чыстая любоў, чыстая моц. Пад Духам мы разумеем істоту разумную і вольную, якая не мае цела. Вышэйшы Розум, а таксама і само пазнанне – гэта найвышэйшае разуменне, якое пранікае ўсюды, усё акружае, прыводзіць у парадак і ўсё пазнае. Чыстая воля – гэта магчымасць рабіць усё без абмежаванняў. Неабмежаваная творчасць можа ўчыніць усё, што захоча.

Мы не здольныя ўявіць сабе Пана Бога. Усялякае наша пазнанне прыводзіць да пазнання сэнсавага, прасторавага. Дух жа – гэта рэальнасць пазапрасторавая. Ён цэлы, увесь у маім сэрцы і ўвесь ва ўсім сусвеце. Усмешку выклікаюць развагі св. Аўгустына, які перад навяртаннем да Бога задумаўся, дзе болей Пана Бога: у слане альбо ў мурашы. Гэта своеасаблівае дзіцячае ўяўленне духа, якое спрабуе ўлічыць прастору. Бог як Дух ва ўсім і ўсюды прысутнічае цалкам. Яго нельга ніякім чынам уявіць. Таму робіцца зразумелай забарона ў юдаізме стварэння якога-небудзь вобраза, уяўлення Бога.

У дэкалогу было другое прыказанне, якое забараняла стварэнне вобраза Бога ў скульптурных формах, на карцінах – каб не абцяжарваць людзям спатканне з Ім. Бога нельга ўявіць. Толькі пасля прышэсця Езуса Хрыста, калі другая Боская Асоба стала Чалавекам, з’явіўся дазвол маляваць вобраз Хрыста. Мы можам намаляваць вобраз Езуса, гэта значыць, учалавечанага Сына Божага, але не можам намаляваць Бога. Гэта забарона існуе ў юдаізме, ісламе – рэлігіі, якая шмат чым абагацілася са Старога Запавету. У мячэці няма ніводнага абраза. Араб стаіць перад прыгожай нішай, часта ўпрыгожанай мазаікай геаметрычных формаў, якая супакойвае і дапамагае засяродзіцца. Вызнаўцы Алаха збіраюцца ў мячэці, перакананыя ў прысутнаці Бога, які мае больш за сто імёнаў, але чый воблік немагчыма паказаць ні з дапамогай пэндзля, ні разца. Падобна было і ў ерузалемскай святыні, дзе ў «святая святых» захоўваўся Каўчэг Запавету, а калі ён згінуў, тое месца было пустым, і ўваход туды быў забаронены пад страхам смерці. Адзін толькі першасвятар з ахвярнаю крывёю ў руках раз у год ступаў на тое месца.

Мы адзначаем урачыстасць асвячэння святыні. Святыня патрэбна найперш чалавеку, а не Богу. Пан Бог можа спаткацца з кожным з нас усюды, дзе толькі мы знаходзімся. Тым часам для нас патрэбна асаблівае месца, дзе мы б маглі засяродзіцца і дзе б мелі ўпэўненасць, што там нас чакае Бог. Пан Бог, ідучы насустрач нашым патрэбам, згадзіўся адасобіць, выдзеліць гэткае месца, дзе Ён заўсёды чакае спаткання з намі. На гэтую прыгожую праўду звяртае нашу ўвагу фрагмент Евангелля, у якім самарытанка пытаецца ў Хрыста, дзе трэба пакланяцца Богу? Мы (самарытане), кажа яна, лічым, што на той гары, а вы (габрэі) кажаце, што ў Ерузалеме. Пан Езус ёй адказвае, што надыходзіць той час, калі ні на той гары, ні ў Ерузалеме не будзеце пакланяцца Богу Айцу. Бог – гэта Дух: таму трэба, каб Яму пакланяліся ў Духу і праўдзе (гл. Ян 4, 20-23).

Цяпер хачу закрануць няўдалы паказ у іканаграфіі вобраза Бога ў выглядзе старога дзядка з доўгаю барадою. Ён з’явіўся ў прымітыўным катэхізме. Чаму дзядок з барадою? Таму што збоку зазвычай стаіць дарослы Сын з крыжам у руцэ, а паколькі Айцец мае дарослага Сына, то сам Ён і павінен быць старым. Гэты вобраз абцяжарвае адкрыццё праўды аб Богу, бо затрымлівае наша ўяўленне пры гэтым вобразе. Гэты вобраз няварта выкарыстоўваць нават пры навучанні дзіцяці рэлігіі, бо дзіця вырасце, а вобраз застанецца. Бог – гэта Дух, Найвышэйшы Розум, адзіны ў сваім родзе розум і чыстая поўная воля.

Якія ёсць шляхі да пазнання Бога? Паколькі Ён цалкам адрозніваецца ад нас, паколькі знаходзіцца па-за абсягам нашага асэнсаванага пазнання, то мы вымушаны выбіраць сярэдні шлях. Мы можам пазнаць Стварыцеля, назіраючы вынікі спраў, якія выйшлі з-пад Яго рукі, ці, дакладней, якія заўсёды знаходзяцца ў Яго вынікі творчасці ў свеце і здзіўляемся той руцэ, таму закону, які імі кіруе, то можам штосьці сказаць пра той Найвышэйшы Розум, які ўсё гэта стварыў, стварае і падтрымлівае. Гэткім чынам мы адкрываем мудрасць, прыгажосць і ўсемагутнасць Бога.

Другі шлях – тэафанія. Сам Бог, наколькі захоча, зможа адкрыцца чалавеку. Для гэтага Ён ужывае знакі. Гісторыя збаўлення паказвае нам цэлы шэраг знакаў з’яўлення Пана Бога людзям. Назавем некалькі з іх. Да Абрама Ён прыходзіць у постаці Вандроўніка. Абрам ведаў, што мае справу з Богам, які прыняў постаць чалавека, і пачаставаў Яго. Майсею ў пустэльні Бог з’яўляецца пад выглядам вогненнага куста. Гэтая з’ява ўражвае і змушае Майсея спыніцца, а калі ён падыходзіць бліжэй, то чуе голас Бога: «Здымі сандалі, бо месца, на якім ты стаіш, святое». Да прарока Елісея Ён прамаўляе праз пошум лагоднага ветру. Народу абранаму Бог найчасцей з’яўляецца ў выглядзе воблака. Усё гэта толькі знакі, якія Бог кладзе, нібы кладкі, паміж нашымі няўмелымі спосабамі пазнання і Ім самім. Самае дасканалае з’яўленне Бога людзям – у Езусе Хрысце.

Якія ж вынікі той праўды, што Бог з’яўляецца самым дасканалым Духам? Па-першае. Трэба быць настроеным да ўспрыняцця Яго знакаў. Бог пастаянна звяртаецца да нас і хоча наладзіць з намі кантакт, бо любіць нас. Дзеля гэтага Ён і ўжывае знакі, адсюль і заклік Хрыста ў Евангеллі: «Не спіце, трымайце вочы адкрытымі». Езус папракае сваіх слухачоў, якія здольныя зразумець прыкметы надвор’я, але не могуць распазнаць знакаў Божых. Чалавек, які памятае, што блізка ёсць Бог, што Ён глядзіць на яго, чуе яго, той чалавек ведае, што ў любы момант ён можа ўстанавіць з Ім кантакт. Мы жывем у магутнай Божай энергіі. Гэтая энергія можа спакойна праплысці паўз нас, а можа і моцна скалануць нас у любы момант. Трэба проста быць заўсёды да гэтага гатовым. У нашым рэлігійным навучанні гэты аспект амаль што цалкам прапушчаны і нямногія людзі спрабуюць дасканаліць сваю малітву, якая здольная заўсёды наладзіць наш кантакт з Жывым Богам.

Па-другое. Мы створаны па вобразу і падабенству Бога. Наш дух таксама валодае розумам і вольнай воляй. Праўда, у параўнанні з Божым гэты наш розум – маленькая іскрынка ў сонечным бляску, але таямніца нашай значнасці заснавана на тым, што мы створаны па вобразу і падабенству Бога. Мы маем частку духа і таму можам пазнаваць Бога. Наш розум можа ўстанавіць кантакт з Яго розумам, а наша воля можа супрацоўнічаць з Яго воляй. У гэтым наша адрозненне ад звяроў. Яны не здольныя пазнаваць Стварыцеля, не могуць вольна супрацоўнічаць з Богам. Яны ўжо запраграмаваныя і аўтаматычна выконваюць сваё заданне на зямлі. Мы ж маем цудоўны шанц наладзіць кантакт з Жывым Богам.

 
4. Два шляхі пазнання Бога

Разгледзім два шляхі, якія вядуць да пазнання Бога: дарога сэрца і дарога інтэлекту. Дарога сэрца мае дзве іншыя назвы – дарога маўчання і дарога ўзыходу. Ва ўсходняй іканаграфіі ёсць загадкавая постаць, якая сустракаецца на фрэсках і іконах – постаць чалавека з прыціснутым да вуснаў пальцам. Колькі гадоў таму распаўсюджвалася серыя значкоў з відамі археалагічных знаходак з Фаросы. На адным з іх была выява чалавека з пальцам на вуснах. Менавіта гэткім чынам Усход адлюстроўвае дарогу маўчання. Гэтым жэстам паведамляецца, што пра таямніцу Бога мы нічога не здольныя сказаць па дзвюх прычынах. Па-першае, наша разуменне замалое для гэтага, а па-другое, Бог не падобны да ўсяго, што створана. У працэсе пазнання Яго таямніцы нас не можа задаволіць нават шлях аналогіі, падабенства. Калі мы кажам, што Бог справядлівы, то павінны тут жа дадаць, што ўсялякае наша ўяўленне аб справядлівасці ў сто разоў больш не падобна да Бога, чымсьці падобна. Дарога маўчання – гэта дарога адмаўлення, пастаяннага адкрыцця прорвы, якая нас аддзяляе ад Бога.

Менавіта таму адкідваюцца многія ўяўленні аб Богу, маўляў, гэта дарога ўзыходу. Чалавк адмаўляе ўсялякія ўяўленні, усялякія паняцці Бога і набліжаецца да Яго дзеля таго, каб дакрануцца, але ўжо не інтэлектам, а толькі інтуіцыяй. Сэрца пазнае рэальнасць на аснове інтуіцыі. Гэтае цэласнае паняцце вядома нам не толькі ў рэлігійным аспекце. Чым больш чалавек уражлівы, тым больш можа штосьці сказаць ягоная інтуіцыя. Чым больш дасканалы дух, тым больш чалавек пазнае з дапамогай інтуіцыі.

Некаторыя з’явы выходзяць з-пад кантролю інтэлекту, але затое даступныя для інтуіцыі. Найбольш поўна гэта бачна на прыкладзе любові паміж дзвюма асобамі. А чацвёртай раніцы дачка прачынаецца з прадчуваннем, што яе маці, якая знаходзіцца ў другім горадзе, ужо не жыве на гэтым свеце. Дзяўчына прачынаецца з гэткім моцным перакананнем, што ўкленчвае і пачынае маліцца за памерлую маці. А шостай гадзіне – тэлефонны званок, ёй паведамляюць, што дзве гадзіны таму яе маці памерла. Гэтае інтуітыўнае пазнанне не разумовае. Інтуіцыя – гэта сувязь духоўная. Яе мае кожны: мы адчуваем блізкасць каханага чалавека альбо, наадварот, таго, каго мы моцна не любім, нашага ворага. Мы яго яшчэ не ўбачылі, але ўжо ведаем, што ён дзесьці паблізу. Гэткае інтуітыўнае пазнанне адыгрывае вялікую ролю ў пазнанні Бога. Яго можна ўдасканаліць, суцішыўшы інтэлект і адкрыўшы сэрца. Гэткім шляхам гледжання гэта вельмі важна. Бо мы дакранаемся вечнасці. Мы вернемся яшчэ да гэтай праўды, разважаючы аб патрэбе ласкі для збаўлення.

З гэтага вечнага Божага свету прыходзіць Сын і ўваходзіць у час. Час заўсёды знаходзіцца ў руках вечнасці. Сын Божы прыйшоў дзеля таго, каб памагчы нам перанесці наша жыццё, якое хутка мінаецца і якое ўмешчана ў часе, у свет вечнасці. Гэта – мэта прышэсця Сына Божага на зямлю, і за гэта мы Яму ўдзячныя.

У часе нельга нічога ўратаваць. У часе ўсё мінаецца. Сын Божы сваім уваходам у наш свет часу адчыняе для нас перспектыву ўваходу ў свет вечнасці, свет шчасця, удзелу ў вечным Божым шчасці.

Гэтае разважанне нялёгкае, але надзвычай важнае, бо ўсе якасці Бога вечныя. Вечная Яго мудрасць, вечная Яго ўсемагутнасць, любоў, вечная прыгажосць. Гэта пазнаюць Бога містыкі.

Шлях інтэлекту. Паколькі, нягледзячы на велізарную прорву, якая існуе паміж намі і Богам, Ён сам хоча наладзіць з чалавекам кантакт, то Ён і адкрывае сябе ў сваіх справах. Назіраючы за светам, мы з дапамогай пачуццяў можам пазнавць Яго прыгажосць, а інтэлект нараджаецца ад тых з’яў, якія рэгіструе зрок, слых, дотык. Гэткім чынам можна дайсці і да адкрыцця, кім ёсць Бог. Гэтае пазнанне ўскоснае. Калі паглядзім Раславіцкую Панараму, можам штосьці сказаць і аб яе аўтарах. Гэтаксама і з пазнаннем Бога. Шлях інтэлектуальнага пазнання абапіраецца на звесткі, якія Бог даў нам у Адкрыцці, у Гісторыі Збаўлення, а асабліва ў Езусе Хрысце.

Нашы развагі будуць тычыцца другога шляху, бо пра першы немагчыма гаварыць. Гэта той шлях, па якім трэба самому прайсці. Аб другім шляху, які сыходзіць ад Бога да чалавека праз Яго справы, мы можам гаварыць. Для нас, людзей Захаду, другі шлях больш даступны. Людзі ж Усходу ахвотней вандруюць першым.

Гэтыя два шляхі не выключаюць адзін аднаго. Адзін і той жа чалавек мусіць вандраваць дарогай сэрца і дарогай інтэлекту. Яны дапаўняюць адна адну. Калі мы будзем адкрываць для сябе таямніцы Бога, Яго вышэйшыя якасці пры дапамозе інтэлекту, то павінны памятаць, што гэта заўсёды вельмі недасканалае пазнанне.

Дасканаленне пацераў – гэта дасканаленне дарогі інтэлекту, а дасканаленне малітвы – гэта дасканаленне дарогі сэрца. Таму чалавек, які дасканаліць інтуітыўнае пазнанне Бога, у пэўны момант можа адкрыць, што тэксты яму перашкаджаюць. Напрыклад, хтосьці не ўмее маліцца на ружанцы. Такі чалавек жыве ў прысутнасці Бога, інтуітыўна ён адчувае Яго позірк на сабе. Гэта – уваход у новы этап дасканалення жыцця малітвы. Яго дасягае той, хто зможа адолець навуку маўчання. Калі ж чалавек не патрапіць маўчаць, то ён ніколі не зможа ступіць на дарогу, па якой ідзе сэрца да Бога. Далей мы разгледзім розныя аспекты Божых якасцяў.

 
5. Бог вечны

Разважанне аб Божых якасцях пачнем з таямніцы Яго вечнасці. Бог – гэта вечнасць. Нам цяжка зразумець гэта таму, што мы жывем у часе, які нічыі не падобны да вечнасці. І потым: у адносінах да вечнасці мы не можам скарыстаць падабенства, гэта значыць, што тая рэальнасць цалкам адрозніваецца ад нашага свету. Кажуць, вечнае тое, што без пачатку і без канца, альбо: Бог вечны таму, што Ён быў, ёсць і будзе. Аднак жа і адно і другое вызначэнне выкарыстоўваюць паняцці часу, і таму яны недасканалыя. Пан Бог не быў і не будзе. Бог ёсць заўсёды. Таямніца вечнасці змешчана ў гэтым адзіным слове «ёсць». Калі Майсей спаткаўся з Богам у пустэльні, ля падножжа Сінаю, ён запытаў Яго: Якое тваё імя? І пачуў адказ: «Я ёсць, каторы ёсць». Бог сказаў: «Я – ёсць вечнасць». Сутнасць вечнасці зводзіцца да існавання ў адным моманце: заўсёды гэта «ёсць». У Бога няма часу, і таму ў Бога ў гэты самы момант ёсць стварэнне свету, ёсць смерць Хрыста на крыжы, Яго ўваскрасенне, ёсць наша сустрэча ў гэтай святыні, ёсць апошні суд. «Ёсць». Нічога не было і нічога не будзе. Бог нічога не ўспамінае і нічога не чакае. Для Яго ўсё ёсць.

Толькі гэткім спосабам мы можам дакрануцца таямніцы вечнасці Бога. Калі ўсвядомім сабе, што для Бога ўсё «ёсць» у гэты момант, то не будзем здзіўляцца, чаму людзі, якія мелі ўдзел у вечным пазнанні Бога, штосьці прадказваюць нам з будучых падзей. Але Пан Бог не прадказвае. Бог гэта бачыць як рэальнасць, якая існуе. Калі Хрыстус кажа, што Юда Яго прадасць, то Юда не таму здрадзіў, што Хрыстус аб гэтым сказаў, а таму Хрыстус сказаў, што бачыў здраду Юды як існуючы факт.

Прарок мае ўдзел у вечных ведах Бога. Тут трэба шукаць доказы таямніцы верагоднасці прарокаў. На гэтай аснове можна таксама адкрыць, што чалавек, які на падставе ласкі дапушчаны да ўдзелу ў вечных ведах Бога, у імгненне вока пазнае праўду аб сабе, свеце, аб збаўленні альбо вечных муках. Гэта імгненне, у якім спазнана ўся праўда. Для пазнання вечнасці не трэба часу. Гэта – уваход у іншы свет.

Для таго, каб гэтую праўду хоць у нейкай ступені зрабіць даступнай для нашага пазнання, паспрабуем затрымацца на таямніцы часу. Час – гэта самы цяжкі для выкарыстання дар, які мы атрымліваем ад Бога, і мы зазвычай не задумваемся над яго тайнай. Што мы маем з часу? З часу мы маем у сваіх руках толькі цяперашнія хвіліны. Гэта значыць, гэтую гадзіну, бо тая, што мінулася, ужо не ў нашых руках, а тая, што прыдзе, яшчэ нам не належыць. У нашых руках ёсць толькі гэтая цяперашняя хвіліна, і ў гэты момант мы дакранаемся Пана Бога. Толькі гэты момант творчы. Я ўжо нічога не патраплю скарыстаць з майго саракагадовага жыцця, бо ў ім ужо нічога не зменіцца. Не патраплю я ў гэтую хвіліну скарыстаць і заўтрашні дзень. У гэты момант я маю толькі гэтыя секунды, гэтыя хвіліны. Менавіта гэтае «ёсць», гэтая цяперашняя хвіліна прабягае праз Бога, дакранаецца Яго вечнасці.

Параўнаем. Гэта падобна да кінастужкі. Толькі адзін кадр у адно імгненне прабягае праз аб’ектыў і мае выхад у свет, які заліты святлом. Гэта той момант, у якім штосьці запісалася на стужцы. Гэта творчы момант. Усе іншыя моманты, якія былі альбо будуць, нятворчыя. Менавіта ў адзіны гэты момант наступае наш кантакт з Панам Богам, і мы дакранаемся вечнасці Бога. У гэты адзіны момант мы ўваходзім у кантакт з праўдзівай Рэальнасцю Вечнасці. І толькі ў гэтым адным-адзіным моманце Бог уваходзіць у кантакт са мною. Дзейная ласка прыходзіць у гэты момант і дапамагае мне фарміраваць гэты адзіны кадр фільма майго жыцця. Час – гэта толькі той момант, калі фарміруецца маё жыццё ў супрацоўніцтве з Богам. З практычнага пункту гледжання гэта вельмі важна. Бо мы дакранаемся да вечнасці. З гэтага вечнага Божага свету прыходзіць Сын і ўваходзіць у час. Час заўсёды знаходзіцца ў руках вечнасці. Сын Божы прыйшоў дзеля таго, каб памагчы нам перанесці наша жыццё, якое хутка мінае і якое ўмешчана ў часе, у свет вечнасці, свет шчасця, удзелу ў вечным Божым шчасці.

Гэтае разважанне няпростае, але надзвычай важнае, бо ўсе якасці Бога вечныя. Вечная Яго мудрасць, вечная ўсемагутнасць, любоў, вечная прыгажосць. Гэта ўступ да пазнання таямніцаў Бога. Наступнае разважанне будзе тычыцца вечнай усемагутнасці Бога. Паспрабуем усвядоміць сабе тую ісціну, што Бог сваёй вечнасцю дакранаецца цяперашняй хвіліны, прагнучы, каб мы патрапілі гэтую секунду шчасця скарыстаць настолькі творча, каб яна ў якасці нашага твору магла трываць вечна, каб мы ніколі не саромеліся гэтага моманту.

Час хутка мінае, але застаюцца справы. Ёсць магчымасць выкарыстання часу добрым чынам, напоўненым любоўю. Тады ён будзе трываць вечна. І тады наша жыццё, якое гэтак хутка бяжыць, зробіцца незвычайным шанцам. Трэба толькі выкарыстоўваць кожны дзень, гадзіну, кожны момант для добрых спраў. Гэта адзіны спосаб выратавання жыцця.

 
6. Бог усемагутны

На ўрачыстасць Хрыста Валадара Сусвету затрымаемся над таямніцаю ўсемагутнасці Бога. У папярэднім роздуме мы з пакорай схілілі свае галовы перад таямніцай Яго вечнасці. Пан Бог усемагутны. Гэта значыць, што Ён можа зрабіць усё, што захоча. «Для Бога няма нічога немагчымага», – вось словы анёла Габрыэля, скіраваныя да Марыі з Назарэту, якая задумалася над тым, як жанчына, якая не жыве з мужчынам, можа зачаць дзіця.

У таямніцы ўсемагутнасці Бога трэба бачыць два элементы. Першы: гэта таямніца Яго моцы, якую мы можам у маленькай частцы назіраць у справах стварэння. Позірк у космас, адлегласці, якія налічваюць мільёны светавых гадоў, мільёны галактык – усё гэта незразумелая агромністасць. Зямля ў супастаўленні з некаторымі планетамі – як гарохавае зернейка побач з вялізным паветраным шарам, на якім людзі ўзносяцца ўвысь. Калі задумаемся над высокай тэмпературай, якая пануе ўнутры сонца і іншых зорак, то ўбачым моц, якую не можам сабе ўявіць. Усё гэта прыведзена ў вялікі рух, дасягае ашаламляльных хуткасцяў і дзейнічае з незвычайнай дакладнасцю. Вялікая моц, схаваная ў атаме, грозны ураган, бура на моры – гэта маленькія знакі Божай магутнасці. Маленькія, бо ўсемагутнасць Бога неабмежаваная і таму цяжка сказаць пра частку таго, што не мае межаў. Але сустрэча з магутнасцю, якая ўтоена ў справах стварэння, – гэта толькі адзін малы аспект Божай усемагутнасці і сілы.

Другі важнейшы аспект – гэта неабмежаваная творчая магчымасць Божых дзеянняў. Бог можа ўчыніць усё, што захоча. Вось таямніца ўсемагутнасці. Гэта не толькі магутнасць, але і неабмежаваная магчымасць дзеянняў, гэта значыць, творчая магутнасць. Пан Бог абмежаваны толькі сваёй воляй. А чаго Пан Бог не можа ўчыніць? Таго, чаго не хоча Ён сам, усё ж астатняе – можа. Ён абмежаваны толькі і выключна Сваёй уласнай воляй. Аднак Пан Бог можа згадзіцца на большае абмежаванне сваёй усемагутнасці. Напрыклад, у той момант, калі стварае вольную істоту. З таго самага моманту, калі Ён створыць вольную істоту, Ён вымушаны лічыцца з яе вольнасцю, і таму тут Яго ўсемагутнасць абмяжоўваецца. Гэта аднолькава тычыцца і анёлаў, і людзей. Ствараючы вольную істоту, Бог вымушаны лічыцца з яе воляй. Ён не можа адбіраць у яе гэтай волі, бо тым самым знішчыў бы тое, што Сам стварыў. Як асобы вольныя – і духі, і людзі – могуць чыніць сваю ўласную волю.

Якія прынцыповыя вынікі дотыку да таямніцы Божай усемагутнасці? Чалавек, які сустрэўся з таямніцай усемагутнасці Бога і бліжэй даследаваў Яго магутную моц ды неабмежаваную магчымасць дзеяння, адчувае сябе гэтак жа, як свечка, кінутая ў вялізны агонь. Чалавек адчувае, які ён мізэрны, якія ён мае магчымасці ў параўнанні з тым, што можа Бог. Якая мая сіла ў параўнанні з Яго сілай? Гэты страх – з элементаў Богабоязі – з’яўляецца тады, калі мы сустракаемся з Богам. І няма з Ім сустрэчы, якая б не была прасякнута пэўным дрыготкім хваляваннем – mysterium tremendum – містэрыя боязі. Зразумела, што калі Бог хоча з намі спаткацца і не жадае нас напужаць, то хавае Сваю ўсемагутнасць. Бо інакш мы жылі б у пастаянным страху. Калі Ён загаварыў да Майсея, то габрэі былі настолькі ўражаныя, што не хацелі, каб Бог гаварыў да іх; яны паслалі свайго правадыра, а самі ад страху адмовіліся ад гэтага гонару. Боязь Бога – гэта першы вынік адкрыцця ўсемагутнасці Бога.

Другі – гэта шанец на тое, што нашыя просьбы будуць выслуханыя. Паколькі для Бога ўсё магчыма, то магу Яго прасіць аб рэалізацыі маіх уласных жаданняў. Ён усё можа ўчыніць: можа мне памагчы здаць экзамены, магу ў Яго папрасіць здароўя, блаславення і шчасця для маіх блізкіх. Магу ўсё прасіць. Ён можа ўсё зрабіць. Яму гэта зусім няцяжка. Нам толькі трэба памятаць, што Ён клапоціцца аб нашым шчасці ў тысячу разоў больш чымсьці мы самі. Таму ў нашых малітоўных просьбах, якія абапіраюцца на таямніцу ўсемагутнасці Бога, трэба дадаваць: «Не мая, але Твая воля няхай будзе». Гэта – адданне ў рукі Бога апошняга рашэння: тое, чаго чакаю, з Яго погляду, з’яўляецца каштоўнасцю для мяне альбо не? Бог, ствараючы нас вольнымі істотамі, здольнымі да ўзаемасупрацоўніцтва з Ім, чакае нашай просьбы. Калі б мы па-сапраўднаму хацелі, каб нашыя просьбы былі выслуханыя, то заўсёды адыходзілі б ад Яго ўзбагачанымі. Шмат дароў мы не атрымліваем таму, што не просім. Святыя атрымліваюць надзвычай многа, бо адкрываюць каштоўнасць малітвы-просьбы і выкарыстоўваюць усемагутнасць Бога, настроеную на нашае ўзбагачэнне.

Якія небяспекі надчэкваюць нас пасля скажэння погляду на ўсемагутнасць Бога? Першая заснавана на тым, што чалавек ведае аб Яго ўсемагутнасці і прагне ўспрымаць Бога як свайго слугу. Паколькі ўсё можаш, то і зрабі для мяне тое альбо гэта. Бог – мой слуга. Усталяванае гэткім чынам рэлігійнае жыццё не толькі не развівае, але наадварот нішчыць чалавека. Гэта мы знаходзімся ў распараджэнні Бога, а не Ён у нашым. Калі хто мае прэтэнзіі да Бога, што Ён не выконвае таго, аб чым Яго просяць, то гэта азначае, што такі чалавек яшчэ не спаткаўся з Богам і не ведае, кім ёсць Бог, а кім – ён. Да Бога нельга мець прэтэнзій. Адносна Яго вусны замаўкаюць, і чалавек аддае сябе Ягонай волі. Успрыняцце Бога як слугі – гэта першае скажэнне ў разуменні Яго ўсемагутнасці. Гэта – рэлігійнае жыццё, перавернутае дагары нагамі.

Другое скажэнне абапіраецца на атаясамліванне ўсемагутнасці з насіллем і ўспрыняццем Бога як Генерала. Калі Ён усё можа, то чаму не зробіць у гэтым свеце парадку? Будзем жа памятаць, што не Бог будзе адпаведна нашаму жаданню рабіць выключнага стану на зямлі. Ён прыйдзе ў вядомы Яму час і скажа: «Час выпрабаванняў скончыўся». І тады тыя, што былі добрымі, увойдуць у свет чыстай дабрыні, а тыя, што чынілі зло, увойдуць у свет цемры. У канцы дзеяў Бог выступіць у ролі Валадара. Цяпер жа Ён чакае, каб мы па сваёй волі сталі на бок дабра альбо зла. Чаму Ён цяпер гэтага не робіць? Бо трактуе наш час побыту на зямлі як выпрабаванне нашай волі. Калі б Ён скарыстаў насілле, то гэтым самым абмежаваў бы нашую волю. Але Ён стварыў нас вольнымі істотамі і з гэтаю воляю лічыцца.

 
7. Бог усё бачыць і ўсё ведае

Ёсць прыгожая арабская прымаўка: «Пан Бог бачыць чорнага мураша на чорным камені сярод чорнае начы». У ісламе ўсведамленне прысутнасці Бога, які ўсё бачыць, стаіць на першым плане. Бог мяне бачыць. Той, хто верыць у Алаха, жыве ўсведамленнем, што дзе б ён ні быў, Бог яго бачыць і ўсё ведае аб ім. Хачу тут спыніцца на таямніцы Божага ўсёведання, што лучыцца з таямніцай Яго зроку і слыху, якія праз усё пранікаюць.

Бог бачыць і ведае ўсё, што было, ёсць і будзе. Ніхто з нас не зможа ахапіць таямніцы гэтага дзіўнага ведання, якая ахоплівае ўсё, што дзе-небудзь існавала, існуе і будзе існаваць. Бог ведае і добра бачыць жыццё мураша, лёс кветкі, якая стаіць на алтары, свечкі, якая тут гарыць. Ён дасканала ведае, што ў гэты момант робяць нашыя блізкія ў сваім доме, што робіцца ўсярэдзіне Зямлі, дзе знаходзяцца птушкі, якія паляцелі ў вырай. Бог ведае ўсё.

Калі мы нешта бачым, то ў гэты момант канцэнтруем нашу ўвагу толькі на гэтай рэчы. Пан Бог дакладна ведае ўсё, што робіцца, што зрабілася і што будзе зроблена. Ён ведае, што робіцца ў нашым сэрцы, ведае кожнае наша жаданне, кожную думку, усё, што дзеецца ў нашай падсвядомасці. Глыбока мусіў перажыць праўду аб гэтым веданні Пётр, калі на пытанне Хрыста: «Ці любіш ты мяне больш, чым яны?» адказаў: «Пане, Ты ўсё ведаеш, Ты ведаеш, што я люблю Цябе» (Ян 21, 17). Ты – адзіны, хто патрапіць ацаніць ступень маёй сапраўднай любові, якая ў маім сэрцы. Раю ўважліва прачытаць 139-я псальм, у якім старазапаветны псаломшчык звяртае нашу ўвагу на таямніцу Божага ведання і пакорна прызнаецца, што не можа зразумець гэтага ведання.

Якія ж мы можам зрабіць вывады пасля пазнання праўды аб усёведанні Бога? Мы заўсёды жывем пад паглядам Бога, нястомны Божы позірк ляжыць на нас. І важна, каб мы змаглі вачыма свайго сэрца паглядзець у вочы Бога. Гэта павінна адбывацца прынамсі тады, калі мы пачынаем малітву. Наша малітва тады сапраўдная, калі чалавек здольны ўсвядоміць, што на ім ляжыць Божы позірк, што Ён усё ведае пра яго і таму не трэба Яму нічога лішняга казаць. Дастаткова, што я да Яго прыходжу.

Чалавек, які адкрыў, што Бог глядзіць на яго, ніколі не будзе адзінокі. Для яго канчаткова скончылася самотная дарога. Ён цяпер заўсёды з Богам. Тут ідзе гаворка пра пэўнае інтуітыўнае адчуванне Боскае прысутнасці. Возьмем прыклад. Дзіця гуляе з кубікамі. Здаецца, яно настолькі захапілася будоўляй палаца, што больш яго нічога не цікавіць. Тым часам, яно пастаянна інтуітыўна злучана са сваёй маці. Тая, хоць у гэты час гатуе абед, сэрцам таксама знаходзіцца побач са сваім дарагім скарбам, якога няма побач. Але дастаткова, каб мама на хвіліну адышлася куды-небудзь, дзіця адразу кіне сваю гульню і падніме крык: «Дзе мама?» Чалавек, які жыве ў Божай прысутнасці, падобны да гэтага дзіцяці. Ён можа быць вельмі захоплены справамі гэтага свету, але адначасна адчувае на сабе пастаянны пагляд Бога. У гэтай прысутнасці – жыццё, і ў ім ужо няма месца адзіноце. Гэта трывалыя адносіны да Таго, хто мяне любіць.

Другі вынік. Наша веданне часта бездапаможнае. Вось бацька стаіць над ложкам цяжка хворага сына. Ведае, на якую хваробу той хварэе, але гэтае ягонае веданне цалкам бездапаможнае і не можа дапамагчы дзіцяці. Божае веданне – усемагутнае. Бог можа ўсё ўчыніць. Чалавек, які ўсведамляе сабе, што ён з Богам, ніколі не апынецца ў безвыходнай сітуацыі. Калі нават сам ён і не бачыць выйсця, то ведае, што для Пана Бога няма безвыходных сітуацый. Бог заўсёды знойдзе развязку. Калі ж Ён нават і не дасць гэткай развязкі, якой чакае чалавек, то дасць моц для прыняцця Яго рашэння. Не заўсёды гэта вызваленне ад крыжа, але заўсёды ёсць шанец разумення сэнсу таго шляху, па якім вядзе нас Айцец.

Чалавек, які жыве ў адчуванні Божае прысутнасці, ведае, што ён не мае права чыніць новы грэх. Як доўга ён усведамляе Божую прысутнасць, столькі ж ён не чыніць зла. А ледзь толькі забудзе, занядбае Божым паглядам, ён ужо здольны ўчыніць штосьці такое, што не падабаецца Богу.

Якія ёсць прыкметы таго, што чалавек яшчэ не адкрыў для сябе праўды, што Бог усё ведае і ўсё бачыць? Першым з’яўляецца сцверджанне, што ад Бога можна схавацца. Ужо Адам і Ева пасля граху сіляцца схавацца ад Бога. Смешнае мысленне: калі я Бога не бачу, то і Ён мяне не бачыць. Безумоўна, гэта вялікая памылка. Бог заўсёды ўсё бачыць. Няма гэткага месца, куды можна было б уцячы ад Божага пагляду.

Другой прыкметай браку усведамлення Боскага ўсёведання з’яўляецца сцверджанне, што перад Богам можна апраўдацца. Калі чалавек адкрые, што Бог усё ведае, то адначасна ён адкрые і тое, што перад Богам не трэба апраўдвацца. Бо апраўдацца перад кімсьці ў нечым можна толькі тады, калі той не ведае, што адбылося. Бог жа лепш за нас ведае нашы рашэнні, прычыны нашых спраў. Таму ніхто, стоячы перад Богам, не будзе нават спрабаваць апраўдвацца. Усёведанне Бога настолькі агромністае, што яно цалкам замкне нашы вусны. «Пане, Ты ўсё ведаеш».

Нарэшце, досыць часта можна спаткаць такі прымітыўны погляд, што Бог можа штосьці забыць. Неяк адзін малады чалавек тлумачыў мне, што Бог ужо даўно забыўся на ягоныя грахі. Бог не хварэе на склероз. Бог прабачае грэх, але Ён ніколі нічога не забывае. І судзіць нас будуць, абапіраючыся не на нашу памяць, а на Божае веданне аб нас. Гэта Бог пакажа нам нашае жыццё. І абапіраючыся на Яго вечную памяць, нашаму жыццю будзе вынесены прысуд. Шмат людзей лічыць, што мноства грахоў ужо прайшло ў забыццё. Самі яны, вядома, могуць забыцца, іхнія блізкія таксама, але не Бог. Ён заўсёды памятае сваёй вечнай памяццю.

Сустрэча з таямніцаю Бога, які ўсё ведае, дае чалавеку ўсведамленне існавання рэальнага цэнтра ўсялякае інфармацыі аб свеце. Усе веды з мінулага і будучага заключаны ў Богу. Таму блізкі кантакт з Богам дае мажлівасць удзелу ў Ягоных ведах. У часе нашага ўваходу ў вечнасць мы будзем мець мажлівасць удзельнічаць, калі нам Бог дазволіць, у тых Яго вялікіх ведах, якія ўсё ахопліваюць. Тады чалавек знойдзе сваё месца, стане пакорным, усвядоміць, што мала ведае, што нават розум геніяльнага чалавека ўмяшчае ў сабе толькі драбніцу абсалютных ведаў. Што мы ведаем у параўнанні з Богам?

Адначасна мы адкрываем, што той Бог, Які ўсё ведае пра мяне, заўсёды мяне любіць і адорвае мяне вялікай любоўю нават тады, калі я грашу. Ён пазірае на нас з любоўю. І таму не трэба баяцца Божага пагляду. У гэтым паглядзе – збаўленне. Калі Нехта любіць мяне, то я не павінен яго асцерагацца. Ягоная любоў для мяне – выратаванне.

Паспрабуем жа жыць з усведамленнем, што ўсемагутны Бог, Які ўсё ведае пра нас, нахіляецца над намі з вялікай любоўю. Няхай усведамленне гэтай праўды спадарожнічае нам асабліва тады, калі мы знаходзімся каля алтара, дзе Бог сабраў нас, каб нас узбагаціць.

 
8. Бог – гэта дабрыня

У сваёй кнізе «Бліжэй алтара» пры роздуме над словамі «Ойча бясконца добры» я напісаў: «Трэба ўвайсці ў Асвенцым, убачыць ля крэматорыя пяць мільёнаў знішчаных людзей і сказаць: «Бог бясконца добры». Трэба ўвайсці ў дом для дзяцей-калек і перад іх няшчасцем сказаць: «Бог бясконца добры». Трэба спаткацца з цэлым морам пакуты, крыўды, якія існуюць на зямлі, і сказаць: «Бог бясконца добры». Трэба стаць пад крыжам, усвядоміць, што на гэтым дрэве гіне адзіны і любімы Сын Бога Айца і, гледзячы на Яго агонію, сказаць: «Бог бясконца добры» (с. 54).

Гэтыя словы трапіліся на вочы чалавеку, які два гады змагаўся з ракам. Ён прачытаў іх у бальніцы. Ён ведаў, што Бог бясконца добры, але спаткаўшыся са сваімі пакутамі ды няшчасцем гэткіх жа, як і ён, хворых, гэты чалавек зрабіў выснову, што пасля апісаных мною сітуацый нельга сказаць: «Бог бясконца добры». Прайшло некалькі месяцаў. Стан ягонага здароўя пагоршыўся. Хворы пастаянна вёў барацьбу з таямніцаю: ніяк не мог прымірыць пакуты з Боскай дабрынёй. Але з часам ён зразумеў, чаму менавіта ў гэткіх драматычных сітуацыях трэба сказаць: «Бог бясконца добры», чаму трэба ўбачыць бясконцую Боскую дабрыню. У змаганні з уласнымі пакутамі і велізарнымі пакутамі, якія ёсць на зямлі, ён зразумеў, што менавіта зло выкарыстоўвае ўсялякія мажлівасці, каб мы не верылі ў Боскую дабрыню. Нічога няма для зла важнейшага, як тое, каб мы не верылі ў дабрыню Бога.

Хворы зразумеў, што вера ў Боскую дабрыню – гэта падмурак чалавечага шчасця. Калі мы ўсвядомім, што гэта такое – свет чыстай дабрыні, дзе мы можам адпачыць, што ёсць свет, па якім шчыміць нашае сэрца, толькі тады мы зможам быць па-сапраўднаму шчаслівыя. Самымі рознымі спосабамі зло ўзмацняе чалавечае няшчасце на зямлі – усё дзеля таго, каб папросту зрабіць немагчымай веру ў галоўную праўду – што Бог бясконца добры.

Варта звярнуць увагу на матывы зла ў казках. Яно заўсёды перашкаджае героям знайсці шлях да краіны шчасця. Гэта – дакладна прыкмечаная жыццёвая праўда. Мэта зла – перашкодзіць нашай дарозе да добрага Бога. Чалавек, які адкрые для сябе механізм тварэння зла і паверыць у Божую дабрыню, зможа перамагчы ўсялякія перашкоды, каб толькі дайсці да гэтага Бога. Вера ў Божую дабрыню гарантуе стойкасць. Зло робіцца слабым перад тым, хто ўступае ў кантакт з добрым Богам.

Спынімся над якасцю, якая не зможа ў адным роздуме адказаць на пытанні, што тут паўстаюць. Перадусім, Бог – ёсць сам дабрыня і мае дабрыню ў сабе, якой заўсёды надзяляе сваіх стварэнняў. І паколькі гэтая дабрыня ўсемагутная, то Пан Бог мае ў сваім распараджэнні ўсё, што трэба. Склад дабрыні Бога настолькі багаты і шчодры, што ў ім нічога не бракуе і ніколі не будзе бракаваць. Божая дабрыня невычэрпная. Гэта першая рыса Божай дабрыні. Другая – гэта дабрыня сэрца. Калі мы гаворым аб добрай маці, то маем на ўвазе не толькі тыя дары, якімі яна надзяляе сваё дзіця, але і яе сэрца. Яна аддае дзіцяці, якога любіць, свой уласны час, сябе. Дакранаемся тут таямніцы любові. Дабрыня, якая аддае сябе, ператвараецца ў любоў. Божая дабрыня – гэта дабрыня сэрца.

У адносінах да нас Пан Бог часта дзейнічае, як святы Мікола. У святых можам назіраць некаторыя прыкметы розных Божых якасцяў. Св. Мікола выклікае любоў нават у сэрцах бязбожнікаў, ён выклікае ў іх дабрыню і тым самым нагадвае дабрыню самога Бога. Радасць ад дароў св. Міколы вынікае з таго, што яны даюцца неўпрыкмет, так, нібы той, хто іх дае, хоча схавацца. Пан Бог гэтаксама спакойна і незаўважна дае вочы, якія нам служаць, ёсць вялікі дар Бога. Толькі тады, калі яны слабеюць, чалавек пачынае разумець іх цану. Ногі, рукі, слых, здароўе – усё гэта таксама дары, якімі Бог надзяляе нас хвіліна па хвіліне. Пан Бог пастаянна дае сонца, свежае паветра, ваду. Яго дары незлічоныя, і кожны з нас няспынна іх атрымлівае. Бог нават не чакае ўдзячнасці. Дае, бо добры. Яго дабрыня не напаказ. Вось трэцяя рыса Яго дабрыні.

Чацвёртая – Яго дабрата мудрая. Трэба ўлічваць, што Божая дабрыня – гэта дабрыня педагога, які зацікаўлены ў нашым развіцці. Часцей за ўсё Бог пасылае нам дары не для таго, каб непасрэдна абагаціць нас, але для таго, каб мы, абапіраючыся на тыя дары, развівалі і ўзбагачалі сябе. Ніводзін настаўнік не будзе пісаць хатняга задання за вучная. Але ён хоча дапамагчы яму яго выканаць. Гэтая дапамога і ёсць яго дабрыня. Падобна і з Божай дабрынёй. Ёсць шмат дароў, якія Ён мог бы нам дам даць, але педагагічны клопат утрымлівае Яго ад надзялення нас тымі дарамі. Калі маці не дае дзіцяці запалак, якія яно просіць, то гэта сведчыць аб матчынай мудрасці, бо маці ведае, што гэтая рэч можа прынесці дзіцяці шкоду. Мы часта просім у Бога асобных дароў, але не ведаем будучыні, і не ведаем, як іх скарыстаем. Бог абыходзіцца з намі, як добрая, мудрая маці, якая не дае свайму дзіцяці чагосьці такога, што можа прынесці яму няшчасце.

Сапраўдная дабрыня патрабавальная. У некаторых сітуацыях яна не толькі не дае, але і адбірае. Трэба мець на ўвахе і гэтую рысу Божае дабрыні. Добры Бог часта чагосьці ад нас дамагаецца, а бывае, што і адбірае без нашае на тое згоды. Сын атрымаў правы для язды на аўтамабілі і атрымаў ад бацькі ключы ад машыны. Праз тры месяцы бацька, аднак, зразумеў, што машына вядзе сына на дарогу зла, бо тое, дзеля чаго ён яе выкарыстоўвае, згубна адбіваецца на яго маралі. Бацька забірае ключы. Спачатку даў, а пасля адабраў. Чуў пятнаццаціхвілінны сынаў бунт і нянавісць да бацькі: «Кажа, што ён добры: даў, а цяпер адбірае. Ці ж гэтак можа рабіць добры бацька?» Падобны бунт можа здарыцца і з рэлігійным чалавекам, калі Пан Бог адніме ў яго нейкі раней дадзены дар. Чаму, Пане, спачатку даў, а цяпер адбіраеш? Малады бацька дваіх дзяцей страціў нагу. Пасля бунту супраць Бога за крыўды, якія напаткалі яго, ён раптам зразумеў, што дзякуючы калецтву ён кінуў піць гарэлку. І цяпер ён ужо дзякуе Богу, што ў свой час забраў ягоную нагу дзеля таго, каб ён мог быць добрым мужам і бацькам.

Трэба зразумець, чаму бясконца добры Айцец у імя сваёй дабрыні адбірае асобныя дары. Гэтае пытанне адкрывае нам вочы на тое, як мы зазвычай выкарыстоўваем гэтыя дары. Яно прыводзіць нас да прызнання Божай праваты. Божая дабрыня патрабавальная, і таму яна не толькі дае, але і адбірае.

Тут узнікаюць два вельмі цяжкія пытанні. Як прымірыць Божую дабрыню са злом, якое існуе ў свеце, і як прымірыць Божую дабрыню з пакутамі нявінных людзей, асабліва з пакутамі дзяцей, якія нічога злога не ўчынілі? Гэта тэмы двух казанняў, якія змагу мовіць, увайшоўшы ў таямніцу гэтых цяжкіх загадак пасля вытлумачэння іншых якасцяў Бога, асабліва мудрасці. Таму з адказамі на іх вымушаны яшчэ пачакаць.

Цяпер жа хачу заклікаць усіх да шчырай падзякі з Божую дабрыню, бо дзякуючы гэтай дабрыні мы ёсць, дзякуючы ёй мы жывём і з яе карыстаем кожную хвіліну свайго жыцця. Дзякуем за ўсе дары, якіх не можам ні ацаніць, ні злічыць. Асабліва падзякуем Яму за тое, што дае нам Сябе. З гэтай мэтай Ён і сабраў нас, каб мы пры алтары маглі прыняць Яго Самога ў Святой Камуніі.

 
9. Бог – гэта мудрасць

Пасля разважанняў, якія тычыліся ўсёведання Бога, Яго бясконцай дабрыні, самы час спыніцца і задумацца над Яго мудрасцю. Існуе прынцповая розніца паміж ведамі і мудрасцю. Мудрасць – гэта ўменне прымяніць веды на практыцы. Ёсць людзі, якія валодаюць вялікімі ведамі, а ў жыцці цалкам бездапаможныя, бо ім не хапае мудрасці для выкарыстання сваіх ведаў. Калі назіраем за светам, у які Бог змясціў нас, прыходзім да высновы, што Ён – мудрасць, якая прыняла матэрыяльныя формы. Гаворка ідзе аб тым, што свет – гэта думка, ператвораная ў матэрыю. Чым больш мы паглыбляемся ў таямніцу свету, тым больш нас зачароўвае яго містэрыя, дзівосная логіка, якая, пачынаючы з правілаў атаму і генетыкі, і да вялікага закону космасу, кіруе светам.

Нагадаем некалькі канкрэтных прыкладаў. Былі праведзены каштоўныя даследаванні над так званай дзіркай азону. Узгадваў аб гэтым нават Ян Павел ІІ. Аказваецца, жыццё на зямлі мае цалкам цяплічныя ўмовы. Стварыцель распасцёр у атмасферы нібы своеасаблівы плашч, які выконвае ролю даху ў цяпліцы. Гэты плашч складаецца з некалькіх слаёў розных газаў. Вялікую ролю ў ім адыгрывае слой азону, а таксама вокіс азоту. Роля слою азону заключаецца ў тым, што ён затрымлівае шкоднае выпраменьванне. Апошнім часам адкрыта, што колькасць азону ўсё змяншаецца, і ў гэтым «даху» ўтвараецца дзірка, а праз яе на зямлю трапляе вельмі шкоднае выпраменьванне, у выніку чаго расце колькасць хворых на рак скуры. Чым мы знішчаем гэты «дах» нашае цяпліцы? Забруджваннем паветра, звышгукавымі самалётамі і касмічнымі ракетамі. Можа стацца, што мы настолькі прадзіравім «дах» нашае зямлі, што некалі і не здолеем яго залатаць. Мы самі на сябе наклікаем пагібель. Вось адна невялікая дэталь нашае зямной рэальнасці, якая паказвае, наколькі мэтазгодна і мудра сканструяваны свет. Хто б мог дапусціць, што азон, які так рэдка трапляе на зямлю, адыгрывае гэткую важную ролю для ўсяго нашага жыцця? Падобных прыкладаў можна было б прывесці шмат.

Яшчэ больш уражваюць з’явы жывой прыроды. Канкрэтныя прыклады. Здавён праводзяцца даследаванні над саранчой. Аказваецца, што хмары гэтага шкодніка за некалькі гадзін здольны знішчыць квадратныя кіламетры лесу альбо нейкія другія плантацыі. Калі саранчу змясціць у спецыяльны прыбор, то ён пакажа нам, што саранча – найлепшы лётчык у свеце. Штосьці накшталт аўтаматычнага пілота. Яго майстэрства заснавана на тым, што жамяра лётае ў густой масе. Іхнія крылы не рухаюцца, і, нягледзячы на тое, што іх лётае вельмі шмат, яны ніколі адзін другога не чапляюцца. Ніводзін самалёт, збудаваны людзьмі, гэтак дакладна не сканструяваны. Саранча рэагуе на святло, на кожны подых ветру, на кожнае набліжэнне суседа, і яе палёт бяспечны. Мільёны жамяры лётаюць у адной хмары і не сутыкаюцца паміж сабой. Паўстае пытанне: які канструктар надзяліў жамяру гэткімі дакладнымі вымяральнымі прыборамі?

Яшчэ прыклад. Часам нас кусаюць камары, мы ведаем іхнія балючыя ўкусы. Аказваецца, некаторыя іх віды здольныя прабіць скуру вала. Медыцына да гэтага часу не можа сканструяваць гэткай тонкай і моцнай іголкі, як іголка камара. Хто яе запраграмаваў, сканструяваў? Мэтазгоднасць свету ўражвае. Нас часам раздражняюць многія элементы створанага свету, але гэта толькі доказ таго, што мы не ведаем мэтазгоднасці ўсяго, што Бог стварыў. Усё ў свеце мэтазгодна.

Калісьці, падчас вялікіх рэформаў у Егіпце, быў пабудаваны аэрадром на тым месцы, дзе раней гняздзіліся птушкі. Праз колькі гадоў аказалася, што аэрадром нельга больш выкарыстоўваць, бо ў зямлі развялося столькі грызуноў, што яны пашкодзілі ўзлётыя палосы. Птушкі, якія гняздзіліся да будавання аэрадрома на гэтым месцы, утрымлівалі раўнавагу ў асяроддзі і не дапускалі вялікага размнажэння грызуноў. Калі ж птушкі былі знішчаны, раўнавага парушылася. Гэткім чынам умяшанне чалавека прынесла шкоду.

Калі гаворым аб Божай мудрасці, то павінны перадусім бачыць тую незвычайную логіку, якая існуе ў створаным Ім свеце. Кожны, хто ўважліва назірае за светам і яго законамі, можа пазнаць таямніцу мудрасці Стварыцеля.

Якія ж вынікі таго, што мы адкрыем для сябе мудрасць Бога? Першы з іх – давер. Ступень жа даверу залежыць ад ступені мудрасці таго, каму мы давяраем. Мудры – гэта той, хто ў любой сітуацыі, самай цяжкай, зможа знайсці выйсце. Для Бога ж няма нічога немагчымага. Ён з кожнай сітуацыі знойдзе выйсце. Давяраю Богу, бо Ён – сама мудрасць. Мая мудрасць трымаецца на даверы да Яго спрадвечнай мудрасці. Мудры ж той, хто давярае мудрэйшаму за сябе.

Другі вынік. У Божай мудрасці можна ўдзельнічаць. Існуюць два дары Духа Святога, прызначаныя для чалавека: дар розуму і дар мудрасці. Першы дазваляе чалавеку ўваходзіць у таямніцу жыцця і таямніцу свету. Той, хто валодае дарам розуму, пачынае разумець рэчаіснасць, якая яго атачае, і сваё ўласнае жыццё. Дар мудрасці тым часам дае мажлівасць далучэння да гэтай мудрай і мэтазгоднай дзейнасці Бога, дазваляе супрацоўнічаць з Богам. Мудры чалавек – той, які ўдзельнічае ў мудрасці самога Бога і ў кожнай сітуацыі здольны знайсці правільнае рашэнне. Больш дакладна ўбачым гэта ў наступным разважанні, калі паспрабуем адказаць на пытанне, як спалучыць дабро і зло, што існуюць у свеце, з бясконцай усемагутнасцю і дабрынёй Бога. Тады мы ярчэй убачым, што Бог як спрадвечная мудрасць можа ўсё выкарыстаць для большага дабра.

 
10. Зло свету і дабрыня ды ўсемагутнасць Бога

У цыкле нашых разважанняў над якасцямі Бога хачу закрануць адно з самых цяжкіх пытанняў: «Як спалучыць бясконцую дабрыню і ўсемагутнасць Бога са злом, якое існуе ў свеце?» Гэта таямніца, але ў святле Боскага Адкпыцця можна дакрануцца да яе багацця.

Бяссілле зла

Бог усемагутны і ў любую хвіліну Ён мог бы ліквідаваць зло, якое існуе ў свеце. Ён мог бы зрабіць гэта так, як некаторыя прапануюць: спыніць існаванне гэтага нібыта няўдалага свету і стварыць новы, у якім былі б выключна святыя і дасканалыя істоты. Таксама Ён мог бы навесці і ў гэтым свеце парадак, змушаючых злых людзей чыніць дабро і ўсіх звязаўшы повяззю дабра і ўзаемнае любові, зычлівасці. Інакш кажучы: для ўсемагутнага Бога зло не ўяўляе ніякае праблемы. Яно – ніякі не праціўнік Бога. Бо ўсё, што існуе, уключаючы і злых стварэнняў, знаходзіцца ў Божых руках. Гэта Ён падтрымлівае існаванне кожнага чалавека – добрага і злога. Кожны з нас цалкам залежыць ад Яго. Таму цяжка ўявіць, што Бог, у чыёй руцэ ўвесь свет, меў бы нейкія праблемы са злом. Бог можа расправіцца са злом у адно імгненне. Зло – гэта праблема толькі для нас, але не для ўсемагутнага Бога.

Уявім сабе наступную сітуацыю: войска, якое цалкам залежыць ад пастаўшчыка зброі, бунтуе супраць яго. Тады яно не толькі не атрымае зброі, але ад яго будзе адабрана і тая, якую яно мае. Зло адносна Бога знаходзіцца ў падобнай сітуацыі. Усё, што яно мае, – гэта ўласнасць Бога: і вышэйшы розум, і сіла ў аднолькавай ступені з’яўляюцца Божымі дарамі, Яго ўласнасцю. Бог не толькі іх аднойчы даў, але і працягвае даваць пастаянна. А калі дае, што Ён – Пан становішча, а не зло. Зло ніколі не творчае, яно нічога не стварыць. Калі ж бы яно патрапіла штосьці і стварыць уласнаручна, то Бог вымушаны быў бы лічыцца з ім. Але яно мае ў сваім распараджэнні толькі тое, што атрымлівае ад Бога. Таму зло бяссільна супраць Бога, яно не здольнае ўчыніць Яму ніякае крыўды. Зло не дасягае Яго. Барацьба зла з Богам адно што смешная.

Свет вельмі добры

Створаны Богам свет добры. Падкрэслім, што гэтае сцверджанне не варта ўжываць у мінулым часе: не «быў», але «ёсць» добры. Таму Бог не павінен яго знішчыць. Вось просты прыклад. Бог стварыў добрую, чыстую ваду ў Вісле. Цяпер яна брудная, але ў гэтым Бог не вінаваты. Калі б мы перасталі забруджваць ваду і ачысцілі б пойму ракі ад таго, што ўжо трапіла ў яе, то недзе праз пяць гадоў, а можа, і раней, падымаючыся на Дэмбіцкі мост, мы ўбачылі б чыстае рачное дно і яшчэ ўбачылі б рыбу ў вадзе. Чаму ж Бог будзе знішчаць тую брудную раку, калі яна як Яго справа ёсць добрая справа? Паветра, якое дае нам Бог, таксама чыстае і добрае. А тое, што мы задыхаемся ў Кракаве, – гэта не Божая віна, але толькі нашая.

Кожны чалавек як вынік Божай дзейнасці добры. Кожны створаны па Яго вобразу і падабенству. А з тае прычыны, што розныя прымітыўныя псеўдамастакі накрэслілі на гэтым Божым шэдэўры свае крэмзалі, зусім не вынікае, што створанае трэба знішчыць. Дастаткова пазбавіцца карыкатуры, і на тым самым месцы праступіць Божы шэдэўр, дзівосны для ўсяго свету. Кожны чалавек добры, і нельга мець прэтэнзій да Пана Бога з тае прычыны, што Ён не знішчае прыгожую галерэю твораў з-за таго, што ў ёй маецца яшчэ і карыкатура. Разумны чалавек не выкіне шэдэўр ХV стагоддзя з тае прычыны, што хтосьці дзесяць гадоў таму чырвонай фарбай намаляваў на ім свой партрэт. Разумны чалавек пойдзе да рэстаўратара і папросіць зняць верхні слой, каб адкрыць арыгінал, які пад ім знаходзіцца. Кожнае чалавечае сэрца створана па вобразу і падабенству Бога, і калі яно цяпер скажонае, то толькі таму, што само згадзілася на гэта, аддаўшы сябе не ў рукі Майстра, але псотніка, які не шануе Божае справы. Зло – гэта пераблытаны парадак, забруджанае біялагічнае альбо маральнае асяроддзе, і трэба ад яго пазбавіцца. Новае неба і новая зямля – гэта будзе свет пасля знішчэння ўсялякага зла. Тады людзі зразумеюць, што сэрца павінна біцца паводле таго закону, які стварыў Бог, бо толькі тады яно будзе па-сапраўднаму шчаслівым і не будзе нікога раніць. Зло з’яўляецца тады, калі сэрца не хоча прыстасоўвацца да Божага права, паводле якога яно было створана. Тады яно раніць сябе і іншых.

Маючы на ўвазе дзве асноўныя праўды, што для ўсемагутнага Бога зло не ўяўляе ніякае праблемы і што свет, які стварыў Бог, добры і не варта яго знішчаць, трэба зразумець яшчэ і трэцюю праўду: Божая ўсемагутнасць абмежавана свабодай Яго стварэнняў. Паколькі Бог стварыў вольныя істоты, то Ён вымушаны і шанаваць іхнюю вольнасць. Зло заключаецца ў рызыцы: калі вольная істота не будзе гарманічна супрацоўнічаць з Богам, але пачне працаваць на саму сябе. Бог жа, Які стварыў гэтую вольную істоту, вымушаны паважаць яе свабоду. Ён не можа дзейнічаць насуперак Самому Сабе. Калі б Ён сілаю змусіў вольную істоту да тварэння дабра, то адначасна знішчыў бы яе вольнасць. Бог ніколі не ўчыніць гэтага. Ён не толькі ўсемагытны, не толькі добры, але і бясконца мудры. Паколькі Ён рызыкнуў стварэннем вольных істот, якія могуць дзейнічаць па свайму жаданню, то Ён вымушаны кіраваць лёсамі свету так, каб укампанаваць дрэнна скарыстаную сваімі стварэннямі вольнасць у Сваю вялікую справу і выкарыстаць іх памылкі для яшчэ большых, цудоўных мэтаў.

Божая мудрасць здольна выкарыстаць для дабра ўсялякае зло, якое пачынае існаваць сярод стварэнняў. Можна сказаць, што д’ябал працуе на Бога, толькі сам не разумее гэтага. Просты вобразны прыклад. Калі мы ўкінем вугаль у печ, то ён згарае там на попел. Агонь знішчае. Але калі вугаль гарыць, то ён дае цяпло, і ў печы можна згатаваць смачную страву. Гэтаксама і дзейнасць зла заснавана на тым, што пастаянна знішчае і адначасна дабаўляе ў печы агню, не ведаючы пры гэтым, што Бог у той печы штосьці прыгатуе.

Мы маем дакладна акрэслены прыклад аб выкарыстанні Богам зла на карысць дабра. На зямлю прыходзіць Сын Божы і аддае Сябе, найлепшага, у рукі зла. Зло кідае Яго ў печ, паліць, нішчыць. Гэта – Галгофа. Знішчаны Хрыстус – спечаны, як ягнятка на ражне. Перамога зла відавочная, а пасля аказваецца, што Бог зрабіў з таго Ягнятка духоўную асалоду для мільёнаў людзей усіх пакаленняў да канца свету. Зло не ведала гэтага, яно толькі нішчыла. Хрыстус жа кажа: «Бярыце і ешце, гэта Цела Маё». Гэтак жа і з дзейнасцю ўсялякага зла на зямлі.

Разглядаючы зло, мы мусім улічваць Божую мудрасць, якая дапушчае існаванне нават самага страшнага зла на зямлі, бо здольная выкарыстаць яго на карысць дабра. У гэтым і веліч мудрасці. Часта можна назіраць трагічныя выпадкі, калі мы пад цяжарам няшчасных здарэнняў распадаемся, як той вугаль, і ад нас застаецца адзін попел. Мы перажываем пакуты, зло насцігае нас, але мы павінны памятаць, што Бог здольны выкарыстаць нашыя пакуты для нашага ж большага дабра. І тут Боскае Адкрыццё дае нам адказ на пытанне: «Як спалучыць зло з бясконцай дабрынёй і ўсемагутнасцю Бога?»

Існуе і другое пытанне, аб якім мы ўжо згадвалі: «Як успрымаць пакуты нявінных дзяцей?» Але на гэтае пытанне мы зможам адказаць толькі пасля таго, калі пагаворым аб Божай любові. Бо толькі тады яно паўстае ва ўсёй сваёй вастрыні. Усе гэтыя загадкі злучаныя ў адно цэлае. Да сённяшняе тэмы мы яшчэ вернемся і тады, калі будзем гаварыць аб бясконцай цярплівасці Бога. Тады мы паўней зразумеем, чаму Ён гадамі церпіць зло ў людскіх сэрцах.

Сын Божы прыйшоў на зямлю, каб паказаць нам, як зберагчыся ад зла і каб пераканаць нас, што Бог зможа яго выкарыстаць для большага нашага дабра.

 
11. Бог справядлівы

Справядлівым чалавекам мы называем таго, хто кожнаму аддае тое, што належыць аддаць: Богу – тое, што Богу належыць; бацьку – тое, што належыць бацьку; маці, жонцы, дзецям, суседзям – тое, што кожнаму з іх належыць. Справядлівы чалавек кожнаму аддае тое, што таму належыць.

Гэткае паняцце справядлівасці нельга прымяніць да Бога, таму што Бог не з’яўляецца чыім-небудзь даўжніком і нічога нікому не павінен вяртаць. Ён толькі дае, усіх абдорвае, але ж, калі па-справядлівасці, то Бог нікому нічога не павінен. Аднак з тае хвіліны, калі Бог стварыў свет, Ён надаў яму акрэсленыя законы і абавязаў добраахвотна іх выконваць. Бог заўсёды выконвае свае законы. Чалавек можа іх парушаць, але Бог, паколькі Ён справядлівы, верна захоўвае ўсе законы. Таму гаварыць аб справядлівасці мы таксама можам у святле законаў, якія ўстаноўлены Богам. Калі Ён папярэдзіў, што ўсе, хто будзе захоўваць Яго прыказанні, заслужаць узнагароду, то кожнаму, хто выконвае тыя прыказанні, Ён па справядлівасці і дае ўзнагароды.

Аб Божай справядлівасці мы гаворым у тым сэнсе, што Ён верны таму, што пастанавіў, што абяцаў. Божая справядлівасць трымаецца на выкананні Ім жа абяцанага.

Да Божай справядлівасці мы яшчэ вернемся, калі будзем разглядаць другую праўду веры, якая кажа, што «Бог – Суддзя справядлівы, Які за дабро ўзнагароджвае, а за зло карае». Тады мы лепш зразумеем, што Божая справядлівасць – гэта падмурак нашага даверу да Бога. У сённяшнім жа разважанні варта затрымацца над цяжкасцю, якая звязана з прызнаннем справядлівасці Бога ў спалучэнні з яўнай несправядлівасцю, якая існуе на зямлі.

Па-першае, нельга блытаць такія паняцці, як справядлівасць і роўнасць. Сацыялізм высунуў канцэпцыю роўнасці: усе людзі роўныя, усе маюць аднолькавыя правы. Гэтая ідэя ўжо дзесяткі гадоў імпануе недалёкім людзям. Вынікі гэтага разважання смешныя. У імя гэтак зразумелай роўнасці варта было б, напрыклад, палічыць, што паколькі кожны мае права на аднолькавую колькасць тканіны, то і пашыем усе кашулі аднаго памеру. Ногі аднаго ў той кашулі заблытаюцца, а другому яна пуп не прыкрые. Ужо гэтага параўнання дастаткова, каб сказаць, што аб роўнасці сярод людзей няма гаворкі. Мы вельмі розныя паміж сабой. Хтосьці атрымаў адзін талент, а хтосьці – дзесяць. Але з тае прычыны, што няма роўнасці, зусім не вынікае, што не можа быць справядлівасці. Па справядлівасці на адзін адрэз тканіны для кашулі альбо штаноў мае права той, хто нізкага росту, а на другі – чалавек, які мае два метры росту. У свеце існуе вялікая неаднароднасць. Можам гэта назіраць на прыкладзе раслінаў: стакротка і сланечнік, браткі і каштан. Дзе тут роўнасць? Прырода не ведае роўнасці. Бог – гэта мастак, кожны твор якога непаўторны. Няма на зямлі двух аднолькавых людзей. Таму нельга блытаць роўнасць са справядлівасцю.

Па-другое, дзевяноста працэнтаў несправядлівасці, якая існуе паміж людзьмі, учынена па віне людзей, а не па віне Бога. Хворае дзіця алкаголіка. Гэта не Бог вінаваты ў ягоным няшчасці. Адказнасць за яго нясе бацька, і ён, гледзячы на гэтае дзіця, не можа крычаць: «Дзе Божая справядлівасць?»

Некалькі гадоў я змагаўся за маладую кабету, якая часта трапляла ў стан дэпрэсіі. Ведаў гісторыю яе жыцця. Калі мела дваццаць восем гадоў, кабета скончыла жыццё самагубствам. На могілках яе бацька, чакаючы пахавання, выказаў мне свае вялікія прэтэнзіі да Бога: чаму Бог гэтак скампраметаваў яго сям’ю? Я спакойна адказаў яму: «Гэта вы яе забілі». Ён спыніўся, як укапаны: «Як гэта? Я жыву ў другім канцы краіны, а яна тут учыніла самагубства». «Вы яе забілі дваццаць восем гадоў таму: яна была толькі зачатая, а вы патрабавалі ад маці, каб вырвала яе з лона. Вы мучылі жонку шэсць месяцаў, а калі пасля нараджэння дачка захварэла, вы хацелі даць ёй такое лякарства, каб яна памерла. Ваша дачка знішчалася ўсе дваццаць восем гадоў, бо праз усё жыццё яна не магла паверыць, што хтосьці яе можа любіць. Гэта вы забілі яе і вы, а не Бог, несяце за гэта адказнасць». Кароткая мужчынская размова ў чаканні сумнага пахавання – вочы ў вочы. Вельмі лёгка сказаць на хаўтурах па маладой кабеце: Бог несправядлівы. Аднак жа праўда ў іншым. Гэта не Бог, а сам бацька, які цяпер мае прэтэнзіі да Бога, быў несправядлівы і не даў свайму дзіцяці таго, што павінен быў даць, – любові.

А рак – хвароба, ад якой людзі гэтак часта цяпер паміраюць?.. Не Бог вінаваты ў забруджванні паветра, вады, зямлі. Гэтае няшчасце – справа людзей. Сардэчныя прыступы, стрэсы, напружанне... Гэта не Бог забірае людзей у маладым веку, часта вінаватыя ў гэтым іх блізкія. Трэба разумець сутнасць сваіх учынкаў. Не будзем жа скідваць адказнасць за крыўды, якія спатыкаем на зямлі, толькі і выключна на Бога.

Аднак ёсць гэткія здарэнні, у якіх ніхто з людзей не вінаваты. Вось загінуў чалавек ад удару перуна. Не зможам адказаць на пытанне, чаму Бог гэткім чынам прыносіць зло нябожчыку і ягонай сям’і? Дакранаемся тут таямніцы. Адно толькі можна сказаць, што смерць гэткага тыпу заўсёды нясе на сабе Божы знак. Бог улічвае не толькі індывідуальны аспект, але і грамадскі. Праз гэтую смерць Ён хоча штосьці сказаць людзям. Святарская практыка паказвае, што часта горкія вопыты гэткага тыпу некалі, праз гады даюць вялікія духоўныя плады ў сэрцах удзельнікаў трагедыі.

Існуе яшчэ і трэцяя праўда, на якую нельга забыць, разважаючы аб Божай справядлівасці. Пан Бог мае ў распараджэнні вечнасць. І таму Божая справядлівасць таксама вечная. Мы ж часам хочам замкнуць Божую справядлівасць у цесныя межы часу. Але паколькі Бог мае ў сваім распараджэнні вечнасць, а чалавек жыве вечна, то і кожную крыўду Бог узнагародзіць. І таму калі нават хтосьці тут, у сваім зямным жыцці, перажывае няшчасці, той атрымае шчодрую ўзнагароду ад Бога ў жыцці будучым. Гэтак жа, калі б настаўнік убачыў крыўды, якія ён нанёс дзіцяці ў другім класе, а ўсе наступныя шэсць гадоў адмыслова дапамагаў яму. Праз шэсць гадоў тая даўняя крыўда аплоціцца ў тысячу разоў, бо калі б яе не было ў 2-м класе, то не было б і педагагічнай адметнай увагі настаўніка. Параўнанне недасканалае, але паказвае шырыню погляду на дзейнасць чалавека. Мы бачым толькі адзін клас, адно заданне, адну несправядлівасць, вынесеную аднаму, не ахопліваючы пры гэтым агульнага.

Яшчэ адна заўвага. Мы часта мяркуем, што чалавек мае права на доўгае і шчаслівае жыццё. Тым часам мы не маем гэткага права. Гэтак жа, як не ўсе кветкі могуць пладаносіць, многія з іх ніколі не даюць насення, бо іх зразаюць. Елачкі маглі б мець прэтэнзіі на тое, што яны мелі права вырасці ў прыгожыя дрэвы і пладаносіць пяцьдзесят гадоў, але іх зрэзалі: «Навошта нас ссеклі? Дзеля таго, каб вам зрабіць прыемнасць на свята?» Гэтак ёсць у прыродзе, і ніхто не можа сказаць: «Я маю права на доўгае і шчаслівае жыццё». Мы можам толькі дзякаваць Богу за кожны пражыты дзень, але не маем права на дзень наступны. Бог ведае, калі пазваць мяне да сябе. Трэба пакінуць справядліваму і мудраму Богу вызначэнне часу, які мы павінны правесці на зямлі.

Адно ясна: Бог ніколі нікога не крыўдзіць. Ён па справядлівасці прагне шчасця для кожнага з нас. А калі Ён даў нам права на шчасце, то і дае нам шанец здабыць гэтае шчасце.

 
12. Бог – гэта любоў

Калі б Бог быў толькі ўсемагутны, то ніхто з нас не меў бы адвагі наблізіцца да Яго. Усе мы, сутыкаючыся з сілай, большай за нашу, перажываем трывогу і шукаем дыстанцыі. Калі чалавек знаходзіцца паблізу льва, ён дранцвее ад страху, бо леў мацнейшы за яго. І тады чалавек шукае дыстанцыі. Калі ён знаходзіцца паблізу вулкана, які выкідвае ўгару каменне, а з яго кратара плыве гарачая лава, чалавек уцякае, шукаючы дыстанцыі. Гэтаксама і з кожнай магутнай крыніцай энергіі. Яна для нас небяспечная і абуджае страх.

Калі б Бог быў толькі ўсемагутны, ніхто не адважыўся б падысці да Яго, і гэты касцёл быў бы пусты. Ніхто не адважыўся б пераступіць ягоны парог. Калі ж мы прыходзім, то толькі таму, што Бог – гэта любоў, а Яго ўсемагутнасць знаходзіцца ў распараджэнні любові. А паколькі гэтак і ёсць, то гэтая моцная ўсемагутнасць не з’яўляецца для нас небяспечнай. Якраз наадварот, яна – наша абарона. Той, хто любіць мяне, не знішчыць мяне, але гатовы абараніць. Можа, не ўсе мы памятаем, што Бог – гэта любоў, але тое, што мы гэтак блізка падыходзім да Яго алтара, сведчыць, што мы верым у гэтую Яго любоў.

Калі б Бог быў толькі чыстай справядлівасцю, то большасць людзей ніколі б да Яго не падышла. Мы хаваліся б ад Бога, як злачынцы, якія ўцякаюць ад правасуддзя. Чалавек уцякаў бы ад Бога гэтак, як Каін, які хаваўся пасля забойства Абэля. Як можна было б па сваёй волі падысці да Таго, хто ёсць чыстая справядлівасць і хто разлічыцца з намі за кожны наш нядобры ўчынак? Мы прыходзім да Бога менавіта таму, што Ён не з’яўляецца толькі чыстай справядлівасцю, але справядлівай любоўю, бо любоў не знішчае, яна здольная выратаваць, захаваць.

Любоў не якасць, але сутнасць Бога. Усе Яго добрыя якасці з’яўляюцца рысамі Яго любові. Гэтая любоў усемагутная, вечная, самая дасканалая, добрая, справядлівая, цярплівая, прыгожая.

Што ж такое любоў? Колькі стагоддзяў яшчэ праплыве, пакуль мы на зямлі ачысцім гэтае паняцце? Хачу толькі зазначыць, што зло робіць усё, каб сказіць паняцце сапраўднай любові. Гэта галоўная задача зла. Там, дзе з’яўляецца любоў – адкрываецца Бог, Які Сам і ёсць Любоў. Калі б на зямлі гэтае адкрыццё любові было часта, то столькі ж людзі былі б зачараваныя любоўю і лёгка наладзілі б кантакт з Богам. З дапамогай любові свет за кароткі час мог бы змяніцца. Таму зло на зямлі пастаянна палюе на кожную праяву праўдзівай любові з мэтаю яе знішчэння. Любоў – гэта найбольшая каштоўнасць, любоў – гэта Бог, Які адкрываецца на зямлі.

Гэтак і трэба глядзець на ўсе высілкі, скіраваныя на знішчэнне любові на зямлі. Разбітыя сем’і, аборты, алкагалізм, наркаманія. Гэта ўсё наступы на любоў. Задача зла ў тым, каб гэтак пагоршыць чалавека, што ён не быў бы здольны перажываць і адкрываць любоў на зямлі. Зло чыніць агромністыя высілкі, каб не дапусціць з’яўлення на зямлі кветак праўдзівай, вялікай любові. Бо яны адкрываюць Бога.

Праўдзівая любоў – гэта клопат пра сапраўднае дабро для другой асобы. Клопат не толькі вонкавы. Той, хто кахае, гатовы аддаць сваё ўласнае сэрца, каб толькі абагаціць каханую асобу, якая можа быць шчасліваю за яго кошт. Гэта прысвячэнне з’яўляецца сутнасцю любові. Калі маці любіць сваё дзіця, то яна паступова перадае яму сваё ўласнае сэрца дзеля таго, каб дзіця было шчаслівым. Яе сэрца сціраецца, зношваецца і ў працэсе свайго спалення знаходзіць шчасце. У спаленні дзеля другой асобы ёсць сэнс, яно абагачае і каханага, і таго, хто кахае. Любоў заснаваная на тым, што адзін жыве для другога, і, жывучы для яго, сам адкрывае значнасць, прыгажосць і шчасце свайго жыцця.

Бог – гэта Любоў. Калі б Ён быў толькі адной асобай, то быў бы эгаістам. Хрыстус жа нам паведаміў, што ў Богу ёсць тры асобы, што Айцец жыве для Сына, Сын жыве для Айца і гэтая іх Любоў – Дух Святы.

Бог – гэта тры Сэрцы, якія любяць такой ідэальнай любоўю, што становяцца адным Сэрцам. Сэрца Айца, і гэтая іхняя ўзаемная любоў стварае Сэрца Духа Святога. Сэрца Айца, Сэрца Сына і Сэрца Духа Святога. Таямніца Любові. Бог – гэта Жыццё дзеля Кагосьці. Ён адкрыў нам гэтую праўду, каб сказаць нам надзвычайнае, а менавіта, што Ён запрашае і нас да ўдзелу ў Сваёй Любові. Гэтую праўду будзем адкрываць у часе далейшых разважанняў.

Якія ж вынікі той вялікай праўды, што Бог – ёсць сама Любоў? І паколькі Ён стварыў нас на свой вобраз і падабенства, то і мы гэтаксама можам любіць. Хрыстус сказаў: «Будзьце дасканалыя настолькі, як і Айцец ваш нябесны дасканалы». Ён паказаў нам дасканаласць Бога як ідэал. Ніхто з нас не можа быць усемагутным, усёведаючым, бясконца мудрым, але ў гэтым адзіным, у любові, мы можам наследаваць Бога, можам любіць. Мы можам быць дасканалымі таму, што можам жыць для другога, знаходзячы ў гэтым уладкаваным жыцці сваё ўласнае шчасце.

Паколькі Бог нас любіць, то і мы можам верыць у Яго і можам Яму давяраць. Ягоная любоў з усімі добрымі якасцямі не толькі нічым не пагражае, але і з’яўляецца гарантыяй маёй бяспекі.

Бог – гэта Любоў, і таму мы можам адкрыць Бога свету не з дапамогай слова, але з дапамогай нашай узаемнай любові.

Няхай гэтая жменя разваг будзе нашым уступам да адкрыцця вялікай таямніцы Любові Бога, якая ёсць перад намі і якую паступова будзем адкрываць. Наступнае спатканне – гэта роздум над любоўю, якая прабачае: над Божай Міласэрнасцю.

 
13. Божая Міласэрнасць

У двух чарговых разважаннях хачу спыніцца над таямніцаю Божай Міласэрнасцю. Пачну з простага параўнання. Дачцэ сямнаццаць гадоў. Яна адзінае ўлюбёнае дзіця, святло ў бацькоўскіх вачах. Аднойчы яна заяўляе ім, што чакае дзіця. Знерваваны бацька хоча, каб яна як найхутчэй зрабіла аборт. Яна не згадзілася. Цэлы тыдзень у доме панавала магільная ціша. А аднойчы дачка вярнулася са школы і ўбачыла ў калідоры свае спакаваныя рэчы. Бацька запатрабаваў ад яе ключ і выгнаў з дому. Сямнаццаць гадоў любові, якая скончылася ў той момант, калі дачка прынесла сваім бацькам ганьбу. Яна ўзяла рэчы, завезла іх да сяброўкі і прыехала да мяне, каб запытаць у мяне толькі адно: «Ці любілі мяне бацькі гэтыя сямнаццаць гадоў? Ці былі праўдзівай любоўю іхнія падарункі, прыгожыя словы, прызнанні ў любові?» Адказаў ёй, гледзячы ў вочы: «Ніколі яны па-сапраўднаму цябе не любілі. Для іхняй любові не хапіла міласэрнасці. А неміласэрная любоў – гэта несапраўдная любоў».

І другі аналагічны выпадак. Дзяўчына рыхтавалася да здачы выпускных школьных іспытаў. Адно спатканне з калегам, і яна са страхам зразумела, што ў часе здачы іспытаў народзіць дзіця. Прызналася бацькам. Бацька коратка зазначыў: «Народзіш дзіця, прынясеш дахаты, а мы табе дапаможам стаць добрай маці». У адначас – і прабачэнне, і ахвярная дапамога, каб дачка магла рэабілітаваць сябе. Вось сапраўдная міласэрная любоў, якая атуляе і суцяшае. Міласэрнасць – гэта вялікае майстэрства любіць чалавека, які ўчыніў шкоду. Гэткая любоў імкнецца памагчы чалавеку нават тады, калі ён дапусціў памылкі, дзеля таго, каб ён зноў адчуў сваю годнасць, выправіў тое, што сапсаваў, альбо, калі гэта ўжо немагчыма, не апусціўся, прынамсі, яшчэ ніжэй.

У аснове такой міласэрнасці, якая з’яўляецца прыкметаю аўтэнтычнай любові, ляжыць прабачэнне. Чалавек, які чыніць грэх, шкодзіць самому сабе. Грэх не шкодзіць Богу, бо не дасягае Яго. Грэх псуе чалавека і засмучае Бога. Гэтаксама, як і бацькоў, якія перажываюць няшчасце, што напаткала іх дзіця. Яно пакутуе, бо паранена, і яны пакутуюць разам з ім. Гэткія ж адносіны Бога да нас. Наш грэх не дасягае Яго, але паколькі Ён нас любіць, то і ўдзельнічае ў нашай драме. Калі бачыць, што Яго дзіця скіроўвае да ўласнага няшчасця, Айцец не можа быць шчаслівым. Ён любіць і адначасова прабачае, ахінае Сваёй Міласэрнасцю, схіляецца над намі, каб дапамагчы. Сам чалавек не патрапіць выправіць свой грэх. Ён страчвае ў ім сваю вольнасць. Прабачэнне – гэта вялікі шанец, які Бог дае чалавеку, каб ён мог выйсці з грэху і выправіць памылкі.

Божае прабачэнне – самае вялікае сведчанне Яго ўсемагутнасці. Часам у тысячу разоў лягчэй стварыць штосьці новае, чым выправіць сапсаванае. Возьмем звычайнае параўнанне. Кожны кравец ахвотней шые з новай тканіны, чым перашывае тое, што дрэнна пашыта. Гэтак і Бог: Ён мог бы знішчыць тое, што сапсавана, але паколькі Ён любіць, то і ахвяруе ўсю Сваю Моц, каб выправіць і ўдасканаліць тое, што чалавек сапсаваў. Колькі ж патрэбна працы, каб выпрастаць пазваночнік, які быў парушаны пры неразумных забавах на арэлях! Колькі трэба месяцаў, а то і гадоў, быць пад наглядам спецыялістаў, каб той пазваночнік прыняў ранейшы стан! Падобна і з душой чалавека. Прабачэнне – гэта прыкмета міласэрнасці. Гэта клопат аб тым, каб чалавек выправіў сапсаванае.

Божая Міласэрнасць – гэта не ўласцівасць забывацца. Многія людзі так тлумачаць міласэрнасць: «А на гэта Бог ужо забыўся», «Навошта да гэтага вяртацца, Бог ужо забыўся на мае грахі за пятнаццаць гадоў». Вялікая памылка. Бог не забывае. Бог прабачае. А гэта вялікая розніца. Вечна памятае пра грэх і навекі прабачае. Мы будзем збаўленыя вечнай міласэрнасцю і вечным вялікадушшам Бога, Які прабачае, неба будзе для нас вечным жэстам Бога, Які прабачае.

Неяк давялося быць сведкам аднаго клопату маладога чалавека, які разбіў прывезеную з-за мяжы каштоўную прыгожую аправу вялікага абраза. Разбіў на друз. Усё было змецена ў сметніцу. Ведаючы, што здарылася непрыемнасць, бо знішчаны каштоўны твор, ён усё спакаваў і чакаў дня, калі б можна было ўзяцца за направу тых рамаў. Праца цягнулася доўгія гадзіны. Рэстаўрацыя ўдалася. Ніхто з тых, хто раней не ведаў пра здарэнне, не мог нават здагадацца, што рамы былі моцна пашкоджаныя. Усё было пасаджана на сваё месца. А для таго чалавека, які іх разбіў, цана аправы была ў дзесяць разоў большаю. Гэтак жа ёсць і з Божай Любоўю, Які рэканструіруе знішчаныя намі душы. Тут мы набліжаемся да найглыбейшай праўды, якая тычыцца міласэрнасці: Бог не толькі адбудоўвае, але можа яшчэ і ўдасканаліць.

Міласэрнасць – гэта не талерантнасць. Многія людзі лічаць, што Бог глядзіць на нашы ўчынкі праз пальцы. Ніхто, хто любіць, не можа глядзець праз пальцы на зло, якое чыніць каханы чалавек. Бог не ёсць і не можа быць талерантны. Бог цалкам заняты паратункам чалавека. Нам пра гэта кажа Хрыстус, Які Сам з’яўляецца знакам Божай Міласэрнасці на зямлі. Чалавек тапіўся, і Сын Божы кінуўся ўслед за ім, каб яго выратаваць. Аддаўшы Сваё жыццё, Ён выратаваў чалавека. У гэтым праявілася самая вялікая Міласэрнасць Бога. І гэта не талерантнасць. Любоў да каханай асобы ніколі не бывае талерантнай. Яна не можа сказаць: «Калі хочаш утапіцца, то ідзі сабе на дно». Міласэрнасць – гэта вялікі чын любові, якая ратуе.

Непрыняцце праўды аб Божай Міласэрнасці прыводзіць чалавека да роспачы. Найбольш нешчаслівыя тыя людзі, якія засумняваліся ў Божай Міласэрнасці. Зблізу назіраю цяпер тры драмы людзей, якія стаяць на краі роспачы і якія не могуць даць веры, што Бог іх любіць. Як жа цяжка пераканаць іх у гэтым! Сумняваючыся ў Божай Міласэрнасці, яны думаюць пра самагубства. Таму трэба за іх маліцца.

Але існуе таксама і супрацьлеглы грэх – злоўжыванне Божай Міласэрнасцю. Цяпер многія грашаць, спадзеючыся, што Бог усё ім прабачыць. Гэта вялікая памылка. Божая Міласэрнасць справядлівая. Той, хто любіць, не дасць згоды на злоўжыванне Ягонай Любоўю. У адваротным выпадку ён проста не любіў бы. Ён нанёс бы крыўду таму, каго любіць.

Калі мы хочам выявіць сувязь паміж Божай Справядлівасцю і Яго Міласэрнасцю, то нам патрэбна дадатковае разважанне. Яно дапаможа ўбачыць гэтую незразумелую Любоў Бога, каторы ніколі не адрачэцца ад чалавека, які сам сабе нашкодзіў, наблытаў у сваім жыцці, згубіў альбо дрэнна выкарыстаў атрыманыя ад Бога дары. Паколькі Бог любіць, Ён не адрачэцца ад нас. Ён заўсёды з вялікай Сваёй Міласэрнасцю нахілены над чалавекам, гатовы адразу ж памагчы, калі толькі чалавек шкадуе, што ўчыніў свае грахі і жадае выправіцца. Часам гэта здараецца ў апошнія хвіліны жыцця. Чалавек раскайваецца, з верай працягвае рукі да міласэрнага Бога. Бог, паколькі любіць, нікога не асуджае на вечныя пакуты і нікога не адштурхоўвае ад Сябе. Бог любіць нават тых, хто знаходзіцца ў пекле і хто сам сябе асудзіў на тое пекла. Бог – гэта Міласэрнасць. Вось адна з самых вялікіх і цудоўных праўдаў хрысціянскай веры. Гэта ў Божай Міласэрнасці змешчана надзея на збаўленне, можа, нават на збаўленне ўсіх.

 
14. Божая Справядлівасць і Міласэрнасць

Як спалучыць бясконцую Міласэрнасць Бога з Яго чыстай Справядлівасцю? Здавалася б, калі Бог у імя чыстай справядлівасці не пакарае грэшнага чалавека, то Ён і не справядлівы. А разам з тым, калі карае за ўсе нашы правіны, то не міласэрны. Чалавечымі меркамі цяжка спалучыць чыстую Справядлівасць Бога з Яго бясконцай Міласэрнасцю. Прыгадаем, як у разважанні аб Божай Справядлівасці мы зазначылі, што не варта разумець яе ў значэнні абмену. Бог справядлівы ў тым сэнсе, што верна захоўвае ўсе Свае абяцанні. Ён справядлівы адносна Самога Сябе. Калі абяцаў міласэрнасць тым, якія шкадуюць за свае грахі, то Ён верны свайму абяцанню, бо справядлівы. З гэтага пункту гледжання не трэба ўглядацца ў спрэчнасць суадносін справядлівасці і міласэрнасці.

Важнейшым, аднак, з’яўляецца тое, што справядлівасць без міласэрнасці была б чыстай жорсткасцю. Чалавек робіць злачынства, але калі сядае на лаву падсудных, то ён ужо былы злачынца. Гэта ўжо іншы чалавек, які часта шкадуе за тое, што ўчыніў, і сам хацеў бы, каб такое ніколі не было ў ягоным жыцці. Суддзя павінен вынесці прысуд былому злачынцу, а адначасна і таму чалавеку, які ў гэты час сядзіць на лаве падсудных. І прысуд павінен быць справядлівы. Для гэтага ён павінен прыняць пад увагу і былое злачынства, і таго чалавека, які пачуе прысуд. Пры гэткім падыходзе трэба аблегчыць пакаранне.

Часта ў самім учынку ўжо змешчана кара. Калі бацька шмат разоў нагадваў свайму двухгадоваму дзіцяці, каб яно абыходзіла электрычную разетку, а яно ўсё адно хадзіла з цвіком і ўрэшце яго «стукае» токам, то ўжо не трэба яго караць. Яно пакарана сваім учынкам. У гэтым горкім пакаранні затоена і справядлівасць. Бог у Сваёй Справядлівасці ўлічвае, што чалавек пасля граху пакутуе ад сумлення, і ўжо тады адбываецца першае вымярэнне справядлівасці. І як бацька прыгорне сваё параненае дзіця, выкліча лекара, каб яго ратаваць, так і Бог у імя Сваёй Любові зоймецца грэшнікам.

Спасылаючыся на наша людское дасведчанне, хачу падкрэсліць, што найвышэйшая ступень справядлівасці – гэта права на памілаванне. Трэба гэта бачыць. Самыя высокія трыбуналы справядлівасці маюць права памілавання альбо права міласэрнасці. Калі б яны не мелі гэтага права, то іх справядлівасць была б недасканалаю. Бог – найвышэйшы трыбунал справядлівасці, і Ён найлепш ведае, каму і колькі трэба ўдзяліць памілавання. Нашы людскія трыбуналы справядлівасці могуць здэфармаваць справядлівасць, яны могуць не даць гэтай ласкі таму, хто павінен яе атрымаць, і наадварот: могуць памілаваць таго чалавека, хто гэтага не заслугоўвае. Пра падобную памылку, падобнае злоўжыванне, зробленыя Богам, не можа быць і гаворкі. Кожнага, хто гэтага заслужыў, Ён чакае з дарам памілавання.

Ведаючы, што Бог – гэта Справядлівасць, якая міласэрная і сама з’яўляецца справядлівай міласэрнасцю, мы павінны зразумець, што ўсё залежыць ад пазіцыі чалавека. Чалавек заўсёды можа скарыстаць Божае памілаванне, Яго міласэрнасць. Для гэтага дастаткова прызнаць сваю віну і ўзяць на сябе адказнасць за ўчыненае зло. У гэтым разважанні я павінен падкрэсліць, што Бог – справядлівы суддзя, але ніколі не кат. Бог ніколі не карае. Часта людзі лічаць так: паколькі Бог суддзя, то адначасна Ён і карае. Калі будзем разглядаць другую праўду веры: «Бог – Суддзя справядлівы, Які за дабро ўзнагароджвае, а за зло карае», гэта зробіцца для нас больш зразумелым. Бог – Суддзя справядлівы, але ж Ён і поўны любові, а будучы Любоўю, не можа Сам выступаць у ролі выканаўцы пакарання. Бог чакае нас з прабачэннем, Ён – Міласэрнасць, якая нас чакае. Яна чакае няхай сабе і слабога зруху чалавека, каб яму прабачыць. Бог хоча выкарыстоўваць Сваё права памілавання. І таму ўсё залежыць ад чалавека.

У пазіцыі духоўна беднага чалавека можна назіраць дзве тэндэнцыі. Першая: чалавек трактуе Бога як чыстую справядлівасць і баіцца Яго. Тады ён чыніць дабро ад страху, боязь утрымлівае яго ад грэху, боязь справядлівага Бога кіруе матывамі ягоных учынкаў. Другая: чалавек бачыць у Богу толькі міласэрнасць і не баіцца Яго, а таму дазваляе сабе грашыць, бо, маўляў, Бог і так яму даруе. Гэта – злоўжыванне Божай Міласэрнасцю. Першая пазіцыя хоць і няправільная, але ўсё ж больш бяспечная. Чалавек, які няхай сабе і з боязі не грашыць і чыніць дабро, у нейкі момант можа адкрыць для сябе, што Бога не трэба баяцца, бо Ён – Любоў. Гэта будзе хвіліна вялікага здзіўлення і ўражання. Бог у мільярды разоў лепшы, чым пра Яго думае чалавек. Радасць гэтага адкрыцця стане вечнай радасцю.

Адначасна трагічнае становішча таго чалавека, які злоўжывае Божай Міласэрнасцю. На парозе вечнасці ён зразумее, што гэтая бясконцая Міласэрнасць справядлівая, і ў часе апошняга разліку яна дасягне яго.

Як духоўна сталае дзіця стаіць перад Богам той, хто трактуе Бога як Айца, Які любіць, Які адначасна і выхоўвае. Толькі добры педагог ніколі не мае цяжкасцяў у суадносінах справядлівасці і міласэрнасці. Добры бацька і добрая маці дасканала ведаюць, як ім размеркаваць у выхаванні дзіцяці справядлівасць і міласэрнасць. Яны таксама ведаюць, што нельга пры выхаванні кіравацца толькі справядлівасцю, бо дзіцяці будзе нанесена шкода гэтаксама як і тады, калі бацькі злоўжываюць міласэрнасцю. Бог для нас – як Айцец, Які любіць, Які Сам Любоў, а Сваю Міласэрнасць і Справядлівасць прызначае для нашага выхавання.

Вялікая надзея ёсць для нас у тым, што міласэрны Бог з ласкай чакае ўсіх грэшнікаў, бо мы можам прасіць у Яго памілавання для нашых братоў. Ужо не толькі для сябе, але і для ўсіх, хто ўчыніў вялікае зло, – не толькі для адзінкаў, але і для народаў, для ўсяго чалавецтва. Божая Міласэрнасць бясконцая, таму можам прасіць за тых нашых няшчасных братоў, каб Бог іх памілаваў. Малітва за грэшніка, малітва за навяртанне – гэта пастаянны зварот да Міласэрнасці Айца, Які ў глыбіні сэрца зычыць шчасця кожнаму чалавеку паасобку і ўсім нам разам. Цяжка ўявіць, каб мы маглі быць шчаслівыя, калі хтосьці з нас павінен быць асуджаны на вечныя пакуты. Вялікая надзея хрысціянскай рэлігіі ў тым, што бясконца міласэрны Бог можа памілаваць нават самых вялікіх грэшнікаў.

Мы дзякуем Богу за Яго бясконцую Любоў, Яго бацькоўскі клопат пра кожнага з нас, і просім Яго, каб мы штораз глыбей адкрывалі Ягоную Міласэрнасць, якая праяўляецца кожны момант у нашым жыцці і ў лёсе ўсяго свету. Канчатковае збаўленне – гэта жэст не справядлівасці, але менавіта міласэрнасці.

 
15. Бог цярплівы

Хачу дапоўніць наш роздум пра міласэрнага Бога, Які можа ўсё прабачыць, дадатковым поглядам на Яго цярплівасць. Бог цярплівы. Праўдзівая любоў заўсёды цярплівая. Ужо ў Старым Запавеце прарокі вельмі ясна сцвердзілі, што «Бог не хоча смерці грэшніка, але хоча, каб ён навярнуўся і жыў».

Мы ведаем, што добрая маці можа гадамі чакаць, калі яе сын кіне піць гарэлку. Усе ўжо засумняваліся ў тым, што ён адумаецца, адна маці да апошняга чакае, калі ён возьмецца за розум. Яна зможа патураць яго слабасцям, часам нават падтрымліваць яго матэрыяльна – усё таму, што яе любоў цярплівая. Некаторыя знаёмыя асуджаюць яе за гэта, але той, хто любіць, зможа зразумець гэткія цалкам нелагічныя ўчынкі маці. Падобная любоў выйграе, калі ўмее чакаць. Найлепшыя прыклады перамогі цярплівай любові можна бачыць у разбітых сем’ях, у якіх адзін бок захоўвае вернасць да канца, верны каханню. І колькі ж прыкладаў, калі праз шмат гадоў другі бок пачынае разумець цану таму чалавеку, якому ён здрадзіў! Часта перад самай смерцю ён можа схіліць галаву перад сілай той вернай і цярплівай любові. Толькі неба адкрые ўсю моц і перамогу вялікай любові, якая прыме рашэнне аб збаўленні многіх.

Божая цярплівасць адносна нас абмежавана часам. Мы жывем у часе і можам карыстаць з Божай цярплівасці столькі, колькі жывем на зямлі. У гэтым сэнсе можна казаць пра абмежаванасць Божай цярплівасці. Бог заўсёды цярплівы і чакае навяртання чалавека. Але той, хто лічыць, што можна не спяшацца з навяртаннем, паколькі Бог чакае, можа пралічыцца. Ніхто з нас не ведае ні дня, ні гадзіны сваёй смерці. Злоўжыванне Божай цярплівасцю можа стаць вялікім няшчасцем.

Бог цярплівы не толькі ў чаканні навяртання грэшнікаў. Ён цярплівы і як педагог. Цярплівая Божая любоў – гэта тая атмасфера, у якой усе мы развіваемся і жывём. Яго цярплівасць бачыць наперад. Яна чакае нашай сталасці. Як і педагог ведае, што ягоныя высілкі, прыкладзеныя цяпер, дадуць плён праз дзесяць, дваццаць гадоў, а можа, і пазней, так і Бог цярпліва чакае нашай сталасці. Трэба вучыцца гэтай цярплівасці ў Бога.

Найвялікшай слабасцю сучаснага чалавека з’яўляецца недахоп цярплівасці. Нам бракуе цярплівасці да ўсяго: да нашых блізкіх, да вучобы, да працы. Але перадусім нам бракуе цярплівасці да саміх сябе. Мы самі сябе не ўмеем цярпець. Гэта сведчыць аб нашай слабасці. Звернем увагу, да прыкладу, на адносіны да навукі. Многія лічаць так: калі разумею, то прымаю, калі не, то адкідваю. Але тады няма чаго гаварыць аб развіцці. Да вялікіх ісцін трэба дарастаць паступова, паволі. Таму патрэбна цярплівасць да сябе, і толькі на шляху цярплівасці можна дасягнуць духоўнай сталасці. Нам не хапае цярплівасці, і ў гэтым наша памылка, часта – з трагічнымі вынікамі.

Цярплівасць – гэта моц. Цярплівы чалавек моцны. У Старым Запавеце, у Кнізе Мудрасці, некалькі разоў зазначана, што цярплівы чалавек зможа нашмат больш зрабіць значных спраў, чым атлет. Цярплівасць – гэта магутнасць. Мы самі добра ведаем, што наша цярпенне – знак нашае слабасці. Чалавек цярплівы, а значыць, і моцны, ён патрапіць у самых цяжкіх сітуацыях шукаць выйсця. Ягонай сілай з’яўляецца цярплівасць. Цярплівасць Бога – гэта не толькі праява Ягонай Любові, якая чакае сталасці чалавека альбо яго навяртання, але праява і Яго ўсемагутнасці. Божая ўсемагутнасць цярплівая. Бог выйграе ў цярплівасці, у чаканні нашае сталасці. Калі ўспамінаем пра Божую цярплівасць, то найперш для таго, каб выклікаць жаданне вучыцца ў нашага цярплівага Айца гэтаму надзвычай патрэбнаму ў штодзённым жыцці майстэрству.

Любоў цярплівая. Калі ўмеем кахаць, то патрапім быць цярплівымі; калі не ўмеем кахаць, то можам дзесяткі гадоў выпрацоўваць у сабе цярплівасць, а той цярплівасці так і не здабыць. Любоў цярплівая. Праца над удасканаленнем любові вельмі прыгожая і дае добрыя вынікі. Пры ўдасканаленні самой цярплівасці можна страціць надзею, бо не бачыш пладоў сваіх высілкаў. Тым часам, калі хтосьці ўдасканальвае сваю любоў бацькі, маці, мужа, жонкі, то ў выніку, як плод той любові з’яўляецца цярплівасць. Бог – гэта Любоў, а Любоў цярплівая. Бог як Айцец для нас бясконца цярплівы. Падзякуем Яму за гэтую Яго цярплівасць, бо штодня карыстаем з яе, а адначасна папросім, каб мы здолелі навучыцца ў Яго цярплівай любові.

 
16. Бог – гэта Праўда

Гэтым разважаннем хачу скончыць роздум над першай праўдай веры: «Ёсць адзін Бог». Для гэтага трэба нам узняць адну з фундаментальных праблем. Бог – ёсць Праўда. Праблема нялёгкая, але гэта вуглавы камень усяго гмаху нашай веры. Пра гэту таямніцу Бога мы гаворым з дапамогай сімвалаў. Біблія выкарыстоўвае два сімвалы. Адзін, вядомы ў свеце як грэцкі, – гэта сімвал святла. Запалены каганец – гэта сімвал асветы і той функцыі, якую выконвае навука. Святло адкрывае тое, што было схавана ў цемры. Чым яснейшае святло, тым лепш усё бачна, тым менш таямніцаў. Крытэрый гэткага разумення праўды бясспрэчны. Я бачу з дапамогай розуму альбо пачуццяў, а калі бачу, то разумею і прыймаю. Пазнанне праўды – гэта шлях, мэтай якога з’яўляецца пазнанне таямніцаў. Чым лепей ведаем праўду, тым меней застаецца таямніцаў, тым больш разумеем свет, у якім жывем. Пры гэткім падыходзе няведанне праўды вядзе да памылак. Напрыклад, хтосьці пралічыўся, не прыняў пад увагу ўсяго, што трэба пры пабудове касмічнага карабля, і дайшло да катастрофы. Эквівалентам недахопу праўды, якую разумеюць як святло, з’яўляецца цемра, гэта значыць, няведанне альбо памылка.

Аднак трэба зазначыць, што такога разумення праўды дастаткова, калі размова ідзе пра пазнанне свету, ніжэйшага за нас, рэчаіснасці, якая аддадзена ў наша распараджэнне. Але для пазнання таямніцы асобы яе недастаткова. Ніхто з нас не здолее дарэшты зразумець самога сябе. Столькі закаморкаў у нашым жыцці, у нашым сэрцы, сумленні, што нават дзевяноста гадоў не хопіць да пазнання альбо высвятлення ўсяго, што маецца ў нас. А што ж тады гаварыць аб унутраным свеце іншага чалавека, аб яго сэрцы? Ніхто не зможа ўвайсці са святлом у сэрца другога чалавека. Яно недаступнае для нас. Багацце чужога ўнутранага свету робіцца для нас даступным толькі тады, калі тое сэрца адкрыецца само і стосьці пакажа са сваёй таямніцы.

Гаворачы аб праўдзе, якая тычыцца таямніцы асобы, Біблія выкарыстоўвае сімвал скалы, цвярдыні альбо сімвал рамёнаў маці, якая трымае сваё дзіця. Гэты сімвал азначае беспамылковасць, пэўнасць, давер. Крытэрый гэткага разумення праўды – не рэчаіснасць, а давер сведчанню, слову другой асобы. Аўтары натхнёна кажуць, што Бог –гэта Скала, яны хочуць сказаць нам, што Бог заўсёды надзейны, што Ён – адзінае бяспечнае месца, на якім чалавек можа будаваць сваё жыццё. Біблія перасцерагае ад вялікай памылкі, якую можна зрабіць, будуючы сваё жыццё на даверы да іншага чалавека альбо на даверы да самога сябе. Ёсць толькі адна Скала, адна Цвярдыня, на якой варта будаваць жыццё. Гэта менавіта Бог.

Нават гэты прыгожы і багаты свет, які знаходзіцца на адлегласці нашай рукі, толькі часткова даступны нашым пачуццям. Наша вока – цудоўная прылада пазнання свету, але яно пазнае толькі свет фарбаў і формаў і не здольнае пазнаваць свет гукаў. Гэтак сама і вуха, якое з’яўляецца цудоўнай прыладай для пазнання свету гукаў і не здольнае пазнаць багацце свету фарбаў, але ж гэтае багацце існуе. Розум не ў стане пазнаць багацце свету духа, нягледзячы на тое, што гэтае багацце існуе. Для яго пазнання патрэбна вера.

Бог чакае ад нас, каб мы пры пазнанні Яго свету не ставілі на першы план розум, Ён хоча, каб мы адносіліся да Яго, як дзіця да маці, якое напачатку не разумее, навошта шукае яе рук, але тады, калі сядзе на іх, адчуе сябе шчаслівым, бо знаходзіцца там, дзе і павінна быць. І чалавек гэткім жа чынам шукае Бога. Найперш ён павінен даверыцца Ягоным рукам, калі ж адчуе іх, толькі тады пачынае разумець. Разуменне – другаснае, яно з’яўляецца другім этапам. Шмат нашых сучаснікаў робяць памылкі, імкнучыся прыняць якіясьці праўды з дапамогай разумення. Яны падобныя да глухога чалавека, які цвердзіць, што паколькі ён нічога не чуе, то свет гукаў і не існуе. Свет гукаў мы пачынаем разумець тады, калі пазнаем яго, калі ў ім знаходзімся. Свет Бога мы пазнаем у той меры, у якой здолеем Яму паверыць.

Яшчэ адно важнае адрозненне. Наколькі супрацьпастаўленне праўдзе ў разуменні святла – гэта памылка альбо няведанне, настолькі і супрацьпастаўленне праўдзе, зразумелай як скала, – гэта мана. Бо пазнанне яе дасягаецца шляхам даверу. Асоба, якая кажа штосьці нязгоднае з праўдай, маніць. Напрыклад, калі хлопец цвердзіць, што кахае дзяўчыну, а сам яе не кахае, то ён не памыляецца, але маніць, а мана ў тысячу разоў больш шкодная за памылку. Мана замыкае шлях да пазнання праўды, бо знішчае давер.

Бог ніколі нікога не абмане. Ён – чыстая Праўда. Ён ніколі не маніць ні ў тым, што сказаў пра існуючы свет, ні ў тым, аб чым папярэдзіў адносна будучыні. І таму мы можам цалкам Яму даверыцца.

Наша разважанне мае свае практычныя вывады. Паколькі Бог – гэта чыстая Праўда, то чым мацней хтосьці любіць Праўду, тым ён бліжэй да Бога. Любоў да Праўды – беспамылковы паказчык адносінаў чалавека да Бога. Лягчэй за ўсё пазнаць кантакт чалавека з Богам па ягоных адносінах да маны. Чым хутчэй чалавек рэагуе на ману, тым бліжэйшае яго спатканне з Богам. Нельга быць з Богам чыстай праўдай, калі сам жывеш у абмане. Таму ўжо само прызнанне сваёй віны – ёсць спатканне з Богам. Прызнанне ў грахах разам са шкадаваннем за іх – гэта адначасна і ўваход у свет Божай Праўды.

Другі вывад. Ёсць толькі адна Праўда і не можа быць дзвюх. Таму і Бог ёсць толькі адзін і на Ім можна будаваць сваё жыццё.

Трэці вывад. Адвечная Праўда – гэта Любоў, і таму Яна ніколі не асудзіць. Як блуднае дзіця можа прыйсці да маці, расказаць усю праўду пра сваё жыццё, бо ведае, што не будзе пакарана, але яго прымуць з сапраўднай любоўю, так і грэшнік можа прыйсці да Бога – чыстай Праўды – з усім сваім жыццёвым брудам, ведаючы, што не будзе асуджаны, але збаўлены.

Застаецца яшчэ адно пытанне, якое прыгодна для канферэнцыі «Праўда дае волю». Езус сказаў: «Праўда вызваліць вас». Паколькі месца, занятае чалавекам, якое Бог вызначыў яму, робіць яго вольным. Хто любіць праўду, той па-сапраўднаму вольны – незалежна ад ладу, у якім жыве, і сістэмы, у якой знаходзіцца.

Гэтым разважаннем завяршаецца наш роздум над першай таямніцай веры. Я расказаў не аб усіх якасцях Бога, бо гэта немагчыма. Варта было б яшчэ затрымацца самае малое над некалькімі: над таямніцай святасці Бога, Яго прыгажосці, бясконцасці, далікатнасці. Але не хачу занадта шырока пісаць пра гэтую праўду, каб не парушыць прапорцыі. Перад намі – яшчэ пяць праўдаў, і трэба, каб мы на працягу двух гадоў пагаварылі пра ўсё.

З таго, што я расказаў аб якасцях Бога, ясна вынікае, што не можа быць болей багоў. Бо не можа быць два ўсемагутныя, ці два наймудрэйшыя. Бо тады адразу паўстае пытанне: «Наколькі ўсемагутнасць аднаго абмяжоўвае ўсемагутнасць другога, і чым адрозніваецца мудрасць аднаго ад мудрасці другога?» Будзем жа памятаць, што існуе адзін Бог і няма другога.

Будзем жа звяртацца да якасцяў Бога, ведаючы, што іх пазнанне альбо ўдасканаленне нашага разумення Бога з’яўляецца найважнейшым элементам рэлігійнага жыцця. Бо нельга Бога любіць, калі не хочаш Яго пазнаць.

Працяг >>>