ПАТРАБАВАЛЬНЫ ПАПА

Шаноўныя чытачы, прапануем вам урыўкі з новай кнігі польскага святара і публіцыста кс. Робэрта Скшыпчака «Wymagający Papież. W hołdzie Benedyktowi XVI» у перакладзе на беларускую мову. Кніга была выдадзена да гадавіны адыходу Папы Бэнэдыкта XVI у вечнасць. Аўтар піша пра гэта так: «…Мне вельмі хацелася, каб кніга выйшла ў той час, калі яшчэ не высахлі слёзы і не сцерліся ўспаміны пра незвычайнага Папу Бэнэдыкта. Гэта быў Папа, які сваім узроўнем ведаў і эрудыцыі, вернасці і пакоры, сваім служэннем на троне св. Пятра і асабліва сваім нечаканым для ўсіх рашэннем сысці з яго паставіў нас перад высокаю неабходнасцю спасціжэння глыбіняў хрысціянскай мудрасці і неразгаданых спосабаў дзеяння Бога ў нашым жыцці».

У гэтай цікавай і актуальнай кнізе кс. Робэрт Скшыпчак засяроджваецца не толькі на глыбіні тэалагічнай думкі Папы Бэнэдыкта XVI, але найперш імкнецца падкрэсліць тыя аспекты яго вучэння, якія могуць дапамагчы чытачам знайсці адказы на пытанні і выклікі сённяшняга няпростага часу. У кнізе таксама змешчаны тры тэксты Папы Бэнэдыкта XVI, якія аўтар слушна называе прарочымі. Рэд.

Ксёндз Робэрт Скшыпчак — доктар тэалагічных навук, псіхолаг, прафесар Каталіцкай акадэміі ў Варшаве, перакладчык і публіцыст. Выдаў кнігі «Pomiędzy Chrystusem a Antychrystem» (2010), «Nie umrze za życia. Dziesięć kroków w poszukiwaniu wiary» (2010), «Chrześcijanin na rozdrożu» (2011) і многія іншыя. Перакладае з італьянскай мовы. Жыве ў Варшаве.

Зрэзанае зноў адрасце

На кляштары ў Монтэ Касіна, які любіў Бэнэдыкт XVI і ў які ён ахвотна прыязджаў на малітву, ёсць надпіс: Succisa virescit (зрэзанае зноў адрасце). На думку Папы з Баварыі, вартасць жыцця кожнай асобы і грамадства павінна пастаянна праходзіць праверку паводле Божых запаведзяў. Беручы прыклад з догляду вінаграднікаў на поўдні Італіі, Папа меркаваў, што ўсё — і ў жыцці, і ў Касцёле — прынясе плён толькі тады, калі будзе зразацца. Таму і ягонае адрачэнне ад папскага трону ў 2013 годзе, напэўна, можна растлумачыць як спробу прымяніць гэты прынцып у адносінах да сябе самога. А можа, прынагодна, таксама і да ўсяго Касцёла.

Несумненна, такая аперацыя балючая і робіцца даволі рэдка. Тым не менш, яе радыкальны характар адпавядае іншаму правілу, якое цаніў Папа, асобу якога свет успрымаў як добрую, лагодную і пакорную. «Для мяне, — казаў Ёзаф Ратцынгер, — дабрыня азначае ўменне казаць „не“, бо дабрыня, якая ўсё дазваляе, не прыносіць ніякай карысці. Часамі дабрыня змушае нас сказаць „не“ і пайсці насуперак. Гэта і мой прынцып <…>».

Ён ніколі не баяўся тэалагічных выклікаў унутры Касцёла, не пазбягаў таксама публічных дыскусій з найвялікшымі інтэлектуаламі свету: Юргенам Хабэрмасам, Марчэло Пэрам, Ёганам Баптыстам Мэтцам ці Юргенам Мольтманам. Папа быў адным з найлепш адукаваных людзей нашай эпохі і разам з тым — сціплым слугою Евангелля. Калісьці ўсе дрыжэлі перад бліскучым інтэлектам прафесара з Цюбінга і жартам казалі, што нават Пан Бог можа ўстрывожыцца, калі Ратцынгер з’явіцца ў небе, бо ён і там знойдзе некалькі дагматычных памылак. І хоць гэта быў толькі жарт, але ніхто не сумняваеццца ў тым, што першым наступнікам святога Пятра ў ХХІ стагоддзі быў абраны вялікі чалавек. Няўжо Пан Бог прэвентыўна вырашыў праэкзаменаваць па гістарычнай тэалогіі гэтага пажылога пастыра? А можа, прынагодна, нейкую нябачную атэстацыю прахо­дзіць таксама і ўвесь Касцёл, здае свое­асаблівы экзамен на ўменне распазнаваць знакі і выклікі часу?

Што ж пакінуў па сабе Бэнэдыкт XVI — саборны эксперт, сааўтар пераломнай канстытуцыі пра Касцёл Lumen gentium, які на працягу 24-х гадоў служыў Касцёлу як прэфект Кангрэгацыі веравучэння, удзельнічаў у пабудове вялікага Пантыфікату Яна Паўла ІІ, а таксама ў стварэнні некаторых ягоных энцыклік, асабліва Veritatis splendor ці Evangelium vitae і, урэшце, які сам на працягу амаль васьмі гадоў кіраваў Касцёлам? Якое бачанне гісторыі і якое разуменне вострых праблемаў нашай эпохі перадаў нам гэты Папа? З чым, на яго думку, давядзецца сутыкнуцца ў найбліжэйшы час вучням Хрыста на зямлі? Сярод многіх магістральных тэмаў у вучэнні Бэнэдыкта XVI я выбраў тры. На маю думку, яны найбольш істотныя і вымагаюць ад пастыраў і авечак Касцёла мужнасці ў паслугоўванні вераю і розумам.

Супраць догматаў рэлятывізму

Сучасны стыль мыслення пакутуе ад комплексу пастаянных сумненняў. Няма ў ім нічога праўдзівага ані само па сабе добрага. Усё тут залежыць ад кантэксту, абставінаў ці прыдатнасці. Сцвярджэнне, што пэўная рэлігія можа быць адзіна праў­дзіваю, сёння выглядае нетактоўным або ўвогуле ўспрымаецца як прыкмета засляпення. Лічыцца аксіёмаю тэза Ганса Кэльсана пра адзіна слушную пазіцыю Пілата, які пытаў: «Што такое праўда?» Праўда ў сучасным грамадстве падмяняецца выбарам большасці. Знакаваю адметнасцю нашага часу стаў рэлятывізм. Але як у такім выпадку растлумачыць імкненне людзей здабываць мудрасць і веды пра гэты свет? Здавалася б, навошта весці пошукі, якія ніколі не асягнуць вынікаў? Як зразумець кагосьці, хто шукае без жадання знайсці, загадзя ведаючы, што прадмету пошукаў не існуе?

На думку Папы Ратцынгера, аспрэчванне канчатковай праўды — гэта дапушчэнне apriori, з якога вынікае, што Бог не можа падараваць нам праўды пра сябе, што Ён не можа расплюшчыць нам вачэй, калі мы сапраўды нарадзіліся невылечна сляпымі і не маем ніякай зацікаўленасці ў пошуках праўды. Гэта ўсё роўна як асудзіць сябе біцца галавою аб сцяну. Насамрэч сутнасць у тым, што гэта «мы хочам заняць месца Бога, каб самім вырашаць, кім мы ёсць і што павінны з сабою зрабіць». Схематызм рэлятывізму пазнання прызнае праўдзівасць толькі для катэгорыі навуковасці, а веру гэткі кірунак мыслення лічыць «вераваннямі», угрунтаванымі на гатовых ідэях. І ўсё ж, калі мы пагодзімся на такое «ўмаленне» веры, то абмяжуем яе светам традыцый — «годных» і «прыгожых», бо ў іх мы гадаваліся, і таму яны вартыя захавання. Але калі ўсё, што заслугоўвае нашай павагі, — гэта толькі «традыцыя», тады праўда ў сваёй сутнасці перажывае крызіс. І паколькі ніхто яе не дабіваецца, то навошта шанаваць такую традыцыю?

Хрысціянства ж адказвае, што Праўда існуе, бо ва ўсёй сваёй паўнаце яна ўцелавілася ў Асобе Езуса Хрыста і даступная нам у Яго вучэнні і ў вучэнні Яго Касцёла. Таму догматы веры і каталіцкія маральныя прынцыпы — гэта не што іншае, як стаўпы аб’ектыўнай праўды.

Вялікі супраціў, з якім сутыкаецца хрысціянская прапанова ў гэтым зрэлятывізаваным свеце, праяўляецца, напрыклад, у тым, што памкненне Касцёла даць сінтэз праўды ў выглядзе простых фармулёвак успрымаецца як дагматызм. У гэтым кантэксце абвяшчэнне ў 1992 годзе Катэхізіса Каталіцкага Касцёла, над распрацоўкаю якога чуваў тагачасны прэфект Кангрэгацыі веравучэння кардынал Ёзаф Ратцынгер, было ўспрынята як «жаданне заблакаваць свабоду мыслення», як «сродак кантролю і ўціску» альбо ўвогуле — як «атака на інкультурацыю». Бэнэдыкт XVI добра ведаў, наколькі згубны і небяспечны для сучаснага чалавека спадзеў, што «хрысціянства адрачэцца ад дамаганняў праўды дзеля таго, каб паяднаць хрысціянаў з сучаснасцю». Гэта мае таксама катастрафічныя наступствы на ўзроўні сучаснай катэхізацыі. У наш час рэлігійная недасведчанасць людзей проста жахлівая. Дастаткова паразмаўляць пра гэта з якім-небудзь фанатам смартфона ці гамбургера.

Трэба прызнаць, — пісаў Святы Айцец, — што напрыканцы другога тысячагоддзя хрысціянства ў Еўропе перажывае вялікі крызіс і адбылося гэта з-за крызісу пачуцця праўды. Таксама і з-за крызісу ў пытанні моднага сёння развіцця міжрэлігійнага дыялогу і прынцыпу плюралізму каштоўнасцяў. Сцвярджэнне, што Хрыстус з’яўляецца адзіным і паўсюдным Панам і Збаўцам, успрымаецца як «нечуваны фанатызм». Дастаткова прыга­даць, якое абурэнне выклікала сцвярджэнне аб неабходнасці моцнай веры ў тое, што ў таямніцы Езуса Хрыста, уцелаўлёнага Сына Божага, які ёсць «дарога і праўда, і жыццё (Ян 14, 5), увасоблена аб’яўленне паўнаты Божай праўды». Гэтае сцвярджэнне было апублікавана ў дэкларацыі Dominus Jesus, падрыхтаванай у 2000 годзе пад кіраўніцтвам тагачаснага прэфекта Кангрэгацыі веравучэння Ёзафа Ратцынгера. Далікатная праблема дыялогу з іншымі рэлігіямі змушае ўжо сама па сабе да рэлятывісцкага падыходу да справы. Дастаткова пагадзіцца з тым, што Божая праўда не аб’явілася ва ўсёй паўнаце ні ў якой гістарычнай рэлігіі, а самае большае — у кожнай толькі ў нейкай ступені, і таму ўсе яны ў дачыненні адна да другой камплементарныя, дастаткова такой згоды, каб захаваць спакой і талерант­насць у размове на гэтую тэму. Дастаткова таксама дзеля гэтага пагадзіцца, што хрысціянства — толькі адзін са шляхоў збаўлення і разам з іншымі рэлігіямі сый­дзецца калісьці ў эсхаталагічным Божым Валадарстве. А Хрыстус, гэтаксама як іншыя вялікія рэлігійныя заснавальнікі, — адна з многіх гістарычных асобаў, у якой уцелавіўся таямнічы боскі Логас. Папа Бэнэдыкт XVI як ахоўнік веры Касцёла выказваўся на гэты конт дакладна і ясна: «Гаворка пра Езуса як пра адзінага і паўсюднага пасярэдніка збаўлення не азначае пагардлівых адносінаў да іншых рэлігій, а толькі нязгоду з тэзаю пра немагчымасць пазнання праўды». Тое, што праўдзівае і добрае ў іншых рэлігіях, мы прызнаем і належным чынам цэнім, гэтаксама як і не пазбягаем крытыкі ў наш бок. Адзінае, што мы не згаджаемся з «догматам рэлятывізму», які даводзіць, што абавязак абвяшчэння Евангелля ўсім людзям на зямлі ўжо не актуальны, таму місійнасць і заклік да навяртання трэба замяніць філасофіяй дыялогу і сустрэчы. На думку ж Папы Бэнэдыкта XVI, «адказныя адносіны да іншых — гэта абвяшчэнне ім магчымасці духоўнага аздараўлення ў Пану; гэта таксама неабходнасць пераканання ў тым, што ў нас ёсць сродкі для такога аздараўлення людзей і што наш абавязак — даць ім словы збаўлення».

Неабходнасць каранёў дзеля таго, каб выжыць

Хрысціянства — гэта не выдумка і не «еўрапейскі прадукт». Яно існуе «па-за» і «па-над» усялякімі культурамі і традыцыямі. Хоць, сапраўды, у Еўропе хрысціянства развілося найбольш імкліва і тут прыдбала свае ўстойлівыя формы, уплываючы такім чынам на аблічча і духоўную тоеснасць гэтага кантыненту. Еўропа, маючы карані, заглыбленыя ў Евангелле, на працягу вякоў выпраменьвала сваю натхняльную сілу на ўвесь свет. Тым не менш, — як заўважае Ратцынгер, — «у наш час еўрапейскі Захад стаў часткаю свету, якая найбольш супрацьстаіць хрысціянству». Тут ігнаруецца той факт, што Каталіцкі Касцёл мае права ясна акрэсліваць і выяў­ляць сваю тоеснасць. Бэнэдыкт XVI заўсёды паслядоўна і настойліва тлумачыў, што ў Еўропе свецкасць сталася «ідэалогіяй» альбо нават свайго роду «рэлігіяй», і ў гэтай «рэлігіі свецкасці» маюць значэнне тры каштоўнасці: прагрэс, веды і свабода. Што з іх вынікае? А менавіта тое, што «дзякуючы гэтым каштоўнасцям свет не стаў ані больш прыязным да жыцця, ані больш людскім; зусім наадварот».

Наступствы гэтага Папа заўважаў у сучасным політэістычным атэізме, дзе замест адзінага Бога ўшаноўваюцца шматлікія ідалы. «Сёння ўжо не існуе так званых бажкоў. Аднак ёсць сілы, якім чалавек пакланяецца». Сярод іх — капітал і прага ўладання, амбіцыі і шмат іншых. У цывілізацыі Захаду з вялікім поспехам развіваецца культ залатога цяльца. На думку Ратцынгера, у гэтым ёсць вялікая небяспека. «Калі святло Хрыстовага адкуплення згасне, тады, нягледзячы на ўвесь інтэлектуальны і тэхналагічны прагрэс, свет ахопіць страх і прыгнечанасць». Ці можна паставіць больш дакладны дыягназ цяперашняму эканамічнаму крызісу, які нішчыць людзей і прамысловасць? «Над усім бярэ верх глыбокае пачуццё незадаволенасці, і гэта менавіта там, дзе, здавалася б, дабрабыт і свабода дасягнулі нечуванага дасюль узроўню». Чалавек, прыгнечаны паразаю сваіх памкненняў, лёгка паддаецца спакусе звароту да цёмных сілаў. У свеце, прасякнутым секулярызмам, узрастаюць культы і множацца акультныя паслугі. У самой Італіі штогод рэгіструецца 10 мільёнаў тэлефонных званкоў да розных спецыялістаў па гараскопах. На 30 тысяч каталіцкіх святароў прыпадае 100 тысяч магаў і варажбітак. Падобная сітуацыя існуе і ў іншых «цывілізаваных і развітых» краінах. Святы Айцец тлумачыў, што гэта спакуса, звязаная з пошукам хуткага досведу і імгненных задавальненняў. Гэты падман спачатку здаецца чымсьці прывабным і хвалюючым: самому стаць богам! Але ў выніку ён пераходзіць у аўтадэструкцыю. «У многіх краінах Еўропы, напрыклад, у Германіі, — казаў Папа ў адным інтэрв’ю, — мы маем справу з вяртаннем язычніцтва, асабліва на тых абшарах, якія раней былі камуністычнымі. Апроч таго, на поўначы краіны пратэстантызм прыходзіць у заняпад, вызваляючы месца язычніцтву, якому няма патрэбы атакаваць Касцёл, бо вера там змалела настолькі, што няма сэнсу яе пераследаваць».

Увогуле, у Еўропе развілася такая культура, якая нязнаным дасюль чалавецтву спосабам выключае Бога з калектыўнай свядомасці да такой ступені, што Ён становіцца цалкам адпрэчаным, а Яго існаванне ўспрымаецца як незаўважнае, няпэўнае і таму належыць да суб’ектыўнага выбару чалавека. Такім чынам, у публічным жыцці Бог становіцца Кімсьці зусім неістотным. Гэта, з пункту гледжання маральнай свядомасці, нечуваны пераварот. Такі спосаб мыслення прызнае рацыянальным толькі тое, што можна праверыць пры дапамозе эксперыменту. А паколькі маральнасць належыць да зусім іншай сферы, яна, як такая, увогуле не існуе. У свеце, угрунтаваным на выгадзе, пра тое, што з’яўляецца маральным, а што — не, мяркуецца па яго эфектыўнасці. Тут нішто само па сабе не ёсць ані добрым, ані дрэнным. Усё залежыць ад вынікаў, якія дазваляе прадбачыць дзейнасць. «Калі, з аднаго боку, хрысціянства ў Еўропе знайшло сваю найбольш дзейсную форму, — казаў на пачатку свайго Пантыфікату Бэнэдыкт XVI, — з другога боку, трэба таксама сцвердзіць, што ў Еўропе развілася культура, найбольш радыкальная з усіх магчымых і найбольш супрацьлеглая не толькі хрысціянству, але і рэлігійным, і маральным традыцыям чалавецтва».

Тут робяцца заявы, што толькі радыкальна асветніцкая культура можа быць важнаю для еўрапейскай тоеснасці. І, нягле­дзячы на тое, што гэта культура нясе на сваіх штандарах лозунгі талерантнасці, насамрэч яна з’яўляецца свайго роду абсалютызацыяй толькі аднаго спосабу мыслення і жыцця. «Сапраўдная супярэчнасць, характэрная для сённяшняга свету, — працягваў сваю думку Святы Айцец, — гэта не супярэчнасць паміж рознымі рэлігійнымі традыцыямі, а супярэчнасць паміж поўным вызваленнем чалавека ад Бога, з аднаго боку, і вялікімі рэлігійнымі культурамі — з другога». Ён прадбачыў, што «калі дойдзе да сутыкнення культураў, то гэта будзе не сутыкненне вялікіх рэлігій, а сутыкненне паміж гэтаю вялікаю эмансіпацыяй чалавека і гістарычнымі культурамі». Такога тыпу сучасны дагматызм упэўнены, што валодае канчатковым інтэлектуальным пазнаннем і таму мае права ўспрымаць усё іншае як пераходныя альбо ўвогуле ўжо састарэлыя формы.

Тут яшчэ варта зазначыць, як Папа Ратцынгер тлумачыў небяспеку рэлігійнага фундаменталізму ў Еўропе. Ён пісаў: «Калі, напрыклад, сужэнства і гомасексуалізм лічацца раўнапраўнымі, калі атэізм падмяняецца правам на блюзнерства, асабліва ў мастацтве, то такія факты ў вачах мусульманаў выглядаюць чымсьці абсалютна непрымальным. Таму таксама і ў мусульманскім свеце існуе перакананне, што хрысціянства ўжо адмірае, што Захад прыходзіць у заняпад. Яны таксама перакананыя, што толькі іслам нясе гэтаму свету святло веры і маральнасці». Страта адчування святасці і павагі да таго, што для іншых святое, абуджае інстынкт самаабароны ўнутры арабскага свету. На думку Бэнэдыкта XVI, за ўзрастанне фундаменталізму ў свеце нясе адказнасць «жахлівы секулярызм» <…>

Усе разважанні Ёзафа Ратцынгера ў сваёй аснове ішлі ў адным кірунку: «Нам патрэбныя карані дзеля таго, каб выжыць. Мы не павінны страціць Бога з поля зроку, калі хочам, каб не знікла чалавечая годнасць. У гэты гістарычны момант нам неабходныя людзі, якія з дапамогаю асвечанай і перажытай веры ўчынілі б Бога прысутным у гэтым свеце. Толькі праз людзей, да якіх Бог дакрануўся, Ён можа звяртацца да іншых». Прыкладам такога чалавека для баварскага Папы быў св. Бэнэдыкт з Нурсіі, які ў сваёй Рэгуле пісаў: «Гэтаксама, як існуе злая і горкая зацятасць, што аддаляе ад Бога і вядзе ў пекла, гэтаксама ёсць і добрая руп­лі­васць, якая аддаляе ад граху і вядзе да Бога і вечнага жыцця».

Да сваёй вялікай справы выратавання добрага і праўдзівага свету незабыўны Святы Айцец імкнуўся далучыць таксама лю­дзей няверуючых. Ён бачыў неабходнасць вызначэння ўніверсальных маральных прынцыпаў, важных для кожнай культуры і кожнага ўспрыняцця, якія б супадалі з законамі прыроды і нормамі хрысціянскай этыкі.

У эпоху Асветы было імкнен­не зразумець і сфармуляваць галоўныя маральныя нормы, не пазбаўленыя значэння нават тады, «калі б Бог не існаваў» — etsi Deus non daretur. «Таму неаб­ходна перайначыць аксіёму Асвет­ніцтва і сказаць: таксама і той, хто не здольны прыняць існавання Бога, прынамсі павінен імкнуцца жыць так і так кіраваць сваім жыццём, як бы Бог існаваў, — veluti si Deus daretur. Гэтую параду яшчэ Паскаль даваў сваім няверуючым сябрам. Я таксама хацеў бы сёння даць яе маім сябрам, якія не вераць. У такім выпадку ніхто не быў бы абмежаваны ў сваёй свабодзе, а ўсе нашыя справы знайшлі б падмацунак і вельмі неабходны ім крытэрый».

Спакусы для Касцёла

Многім глыбока ў памяць запалі словы тагачаснага кардынала Ратцынгера, прамоўленыя ім падчас разважання Крыжовага шляху ў Вялікую пятніцу 2005 года. Ён тады вельмі моцна казаў пра бруд у Касцёле: пра пыху, самадастатковасць і пра тое, што Касцёл часта нагадвае човен, які набірае вады, альбо поле, на якім узышло больш каласоўніку, чым пшаніцы.

Такім чынам, сучасны стан Касцёла і духоўны стан саміх хрысціянаў — гэта трэцяя вялікая тэма ў вучэнні Бэнэдыкта XVI. Як ахоўнік веры, ён адчуваў патрэбу дбаць пра чысціню дактрыны; як пастыр ён бачыў неабход­насць чысціні каталіцкіх сэрцаў. Унутранае жыццё Касцёла — гэта навяртанне. «Мы заўсёды павінны памятаць, што Касцёл не наш, а Ягоны. Сапраўдная рэформа ў тым, каб у найбольшай ступені знікала тое, што нашае, і каб лепш выяўлялася тое, што Ягонае, Хрыстовае». Папа лічыў, што дзеля гэтага трэба рэфармаваць не так структуры, як саміх сябе. Таму Святы Айцец адчуваў неабходнасць выкры­ваць спакусы, якім любяць паддавацца вучні Хрыста, губляючы такім чынам сваю праўдзівасць і місійную эфектыўнасць. Адна з такіх спакусаў — гэта дзей­насць хрысціянаў у палітычнай сферы дзеля атрымання ўлады. Хоць Бэнэдыкт XVI прызнаваў неабходнасць удзелу католікаў у публічным жыцці дзеля таго, каб яны, асветленым вераю розумам, прыўносілі святло Евангелля ў складаныя сферы палітыкі ці эканомікі; тым не менш, ён лічыў, што валоданне зямною ўладаю можа быць небяспечным і нават згубным для Касцёла. У гэтым сэнсе Касцёл калісьці выйграў, расстаўшыся з ідэяй дзяржаўнасці. «Касцёльная дзяржава развалілася ў 1870 годзе. І, трэба прызнацца, дзякуй Богу, бо поруч з уладаю знаходзіцца багацце. На жаль, на працягу гісторыі заўсёды было так, што Касцёл сам не мог аддаліцца ад матэрыяльных каштоўнасцяў, але іх у яго забіралі іншыя, і ў выніку гэта для яго аказвалася збаўленчым».

Зусім інакш Папа глядзеў на пытанне прысутнасці Бога ў канстытуцыі, на тое, каб Еўропа не абмежавала сябе чыстаю тэхнакратыяй, для якой адзіны крытэрый дабра — гэта рост спажывальніцтва. Ужо Рудольф Бультман казаў: «Нехрысціянская дзяржава магчымая, але атэістычная — не». Там, дзе няма Божага закону над нашымі перакананнямі, там застаецца навязванне ўласнай волі і вялікая рызыка, што чалавек будзе знішчаць сябе самога. У гэтым сэнсе вельмі пераканальным аказаўся досвед мінулага стагоддзя.

Іншая небяспечная спакуса для Касцёла — адпрэчванне сутнаснага; адпрэчванне Хрыста дзеля таго, каб змяняць свет паводле людскіх меркаванняў і саміх сябе дастасоўваць да плыткай моды банальнага мыслення. У гэтым сэнсе многія з тых, хто знаходзіцца ўнутры Касцёла, даўно ўжо апынуліся па-за ім. З тэалагічнага пункту гледжання «ў Касцёле можна сустрэць шмат антыкасцёльнага і нават антыхрысціянскага». Некаторыя большы сэнс бачаць у служэнні сацыяльнаму развіццю, чым у абвяшчэнні Хрыстовага Евангелля. «Але пра якое пазітыўнае сацыяльнае развіццё мы марым, калі яму спадарожнічае недасведчанасць у Божай сферы?» Каб адказаць на патрэбы чалавека, Касцёлу больш неабходная святасць, чым спраўнае кіраванне. Неабходная сталая вера, гэта значыць, не такая, што кідаецца за павевамі моды і апошніх навінаў, але вера, глыбока ўкаранёная ў сяброўства з Хрыстом. Тады хрысціянства будзе «канкрэтнаю альтэрнатываю» трывіялізацыі чалавека і рэлятывізацыі ўсяго астатняга. Менавіта будучы антысучасным і адважным у адносінах да выгоднага і паўсюдна прызнанага, Касцёл здолее справіцца са сваёю місіяй «прарочага супраціву».

На думку Ёзафа Ратцынгера, крызіс Касцёла ў вялікай ступені вынікае з адсоўвання на другі план тэмы Бога. Ён за­шмат займаецца самім сабою і не прамаўляе з дастатковаю сілаю і радасцю пра Бога, пра Хрыста ў той час, калі свет увогуле не жадае ведаць пра нашыя ўнутраныя праблемы, а прагне паслання, якое калісьці паклікала Касцёл да жыцця; прагне агню, які Езус кінуў на зямлю. Таму Касцёлу неабходны новы духоўны парыў, новае памкненне і новы агонь веры. Папа падкрэсліў, што сёння гэта асабліва заўважна ў новых касцёльных рухах. Дзякуючы ім бачна, што «Дух Святы пастаянна прысутнічае і аб’яўляе сваю моц». «Каталіцызм ніколі нельга запланаваць і кіраваць ім з пункту гледжання канкрэтна службовага ці навуковага. Ён валодае дарам разнастайнасці, таму ў нас ёсць рэлігійнасць факалярская, неакатэхуменальная, шанштадская, рэлігійнасць Cursillo, Communione e Liberazione. Гэтаксама, як ёсць рэлігійнасць францішканская, дамініканская ці бэнэдыктынская. Багацце веры праяўляецца ў шматлікіх адрасатах, што жывуць пад тым самым дахам, у тым самым будынку. І мы павінны падтрымліваць гэтую дынамічную адкрытасць». Зразумела, заўсёды ёсць рызыка надрыву або празмернасці, гэтаксама, як і спакуса ўніфікацыі ўсяго, што не паддаецца навуковым схемам ці пастановам пэўнай камісіі.

Здаецца, у Бэнэдыкта XVI не было ў гэтым сэнсе ніякіх сумненняў і таму ён ішоў шляхам, падобным да таго, якім крочыў Ян Павел ІІ, адчуваючы патрэбу новай евангелізацыі будучых пакаленняў. Папа пісаў: «Прынцыповае пытанне кожнага чалавека: як стаць чалавекам? Як навучыцца мастацтву жыцця? Якая дарога вядзе да шчасця? Евангелізаваць — азначае паказваць гэтую дарогу, вучыць мастацтву жыцця». Старая прымаўка кажа: «Поспех не мае імя Бога». Новая евангелізацыя не можа быць імгненным прыцягненнем вялікіх натоўпаў, далёкіх ад Касцёла, з дапамогаю вытанчаных спосабаў. Вялікія рэчы заўсёды пачынаюцца з малога зярнятка, а рух масаў заўсёды падманны. Евангельская прыпавесць пра маленькае гарчычнае зерне, якое паволі і цярпліва вырастае ў вялікае дарослае дрэва — вось у сціслым скароце душпастырская метадалогія Бэнэдыкта XVI.

Нягледзячы на тое, што яго часта абвінавачвалі ў празмерным песімізме, Святы Айцец, аналізуючы рэчаіснасць, спакойна глядзеў у будучыню, бо быў упэўнены, што «Пан не пакіне свайго Касцёла». Яго рашэнне адысці ад кіраўніцтва Хрыстоваю аўчарняю здзівіла не толькі католікаў, але і ўвесь свет. У многіх узнікла боязь, што Папа ўцякае з чаўна, які тоне, альбо паступае гэтак таму, што кампанія яго партнёраў не гарантуе багатага ўлову. Домыслаў, гіпотэзаў і спекуляцый было выказана ажно задужа. Сваім сімвалічным адыходам на пустэльню для малітвы Бэнэдыкт XVI паставіў Касцёл перад неабходнасцю распазнання сапраўдных выклікаў і сапраўдных цяжкасцяў. Падчас апошняй, надзвычай прыгожай сустрэчы Біскупа Рыма са сваім духавенствам 14 лютага 2013 года на развітанне Бэнэдыкт XVI сказаў: «Наша заданне — гэта праца дзеля таго, каб Касцёл сапраўды аднавіўся. Я, адышоўшы, буду заўсёды з вамі ў сваёй малітве. І мы пойдзем разам з Панам наперад, упэўненыя, што Ён пераможа».

Працяг будзе.

Пераклад з польскай мовы
Крыстыны Лялько.
Паводле: ks. Robert Skrzypczak. Wymagający Papież.
W hołdzie Benedyktowi XVI. Dom wydawniczy «Rafael», 2023.