Граф Мікалай Пятровіч Румянцаў - заўзяты збіральнік старажытных рукапісаў, рукапісных кніг, апантаны даследчык духоўных і матэрыяльных помнікаў даўніны - з вялікай цікавасцю сустракаў кожнае паведамленне аб якой-небудзь важнай знаходцы альбо адкрыцці. Росшукамі займаўся і сам, але разумеў, што аднаму ўсяго не асіліць, і таму знаходзіў памочнікаў, падтрымліваў цесныя кантакты з тымі, хто гэтаксама быў неабыякавы да гісторыі і ў першую чаргу да пісьмовай спадчыны. Да такіх людзей належаў і паэт, славіст Аляксандр Вастокаў. Менавіта ён паведаміў пра тое, што добра вядомы ім абодвум этнограф, бібліёграф Пёстр Кепен пачаў выдаваць часопіс «Библиографические листки», які стаў першынцам сярод бібліяграфічных перыядычных выданняў Расіі.

У першых нумарах часопіса з'явіліся паведамленні пра адкрыццё дагэтуль невядомых пісьмовых помнікаў, знойдзеных ксяндзом Баброўскім у бібліятэцы Супрасльскага манастыра.

8 мая 1925 г. М.Румянцаў пісаў А.Вастокаву: «Я чрезвычайно вам благодарен, что так скоро дали мне знать о двух самых древних памятниках славянской письменности, открытых ксендзом Бобровским. Сделайте мне одолжение, поручите г.Кеппену или кому иному, не теряя ни мало времени, наведаться у г. Бобровского, не могу ли я куплею приобрести обе сии древние рукописи за какую цену».

Міхал Баброўскі ў гэты час знаходзіўся далёка ад сталіцы: ён жыў у Жыровічах, куды трапіў не па сваёй волі. Ён быў не проста святар, як пісаў пра яго Румянцаў, а выдатны даследчык даўніны, якога пазней назавуць піянерам не толькі айчыннай, але і сусветнай славістыкі.

Нарадзіўся М.Баброўскі 21 лістапада 1784 г. у вёсцы Вулька Бельскага павету (цяпер тэрыторыя Польшчы), дзе яго бацька Кірыл Баброўскі быў уніяцкім святаром. Навакольныя землі здаўна належалі роду Баброўскіх. Іх продкі ў ХVІІ і пачатку ХVІІІ стагоддзя валодалі некалькімі маёнткамі ў Драгічынскай (не блытаць з Драгічынам - раённым цэнтрам у Брэсцкай вобласці) ці Драгіцкай зямлі - кутком паміж Драгічынам, Мельнікам і Бельскам.

Бацьку Міхала Баброўскага ў спадчыну перайшоў маёнтак Вуглы, але ён у 1762 г. прадаў яго і падаўся шукаць шчасця далей ад роднага дома. Некаторы час жыў у Кіеве, але пераканаўся, што чужыя сцены не грэюць, і таму праз дванаццаць гадоў пасля ад'езду вярнуўся на радзіму, а ў 1779 г. з блаславення брэсцкага грэка-уніяцкага епіскапа Сімяона Млоцкага стаў святаром.

Кірыл Баброўскі быў жанаты з Ганнаю з роду Крупскіх. Маладая жонка нарадзіла яму пяцёра сыноў, аднак у жывых засталіся толькі старэйшы Іосіф і малодшы Міхал. Праз некаторы час памерла і сама Ганна.

Дзеці гадаваліся паслухмянымі, абодва імкнуліся да ведаў, любілі чытаць кнігі.

Асабліва вылучаўся Міхал. У дзесяцігадовым узросце бацька адправіў яго ў Клешчальскую царкоўную школу, дзе перад гэтым вучыўся Іосіф, а пасля браты наведвалі заняткі ў Драгічынскай вучэльні піяраў. У атэстаце, выдадзеным Міхалу 8 красавіка 1803 г., адзначалася, што юнак не толькі выдатна вучыўся, але і з'яўляўся «ўзорам маральнасці». Гэта быў вынік выхавання ў бацькоўскім доме, дзе панавалі Бог і кнігі.

Вучобу Міхал прадоўжыў у Беластоцкай гімназіі, якую скончыў з сярэбраным медалём і з рэкамендацыяй, падпісанай дырэктарам Мацееўскім і двума выкладчыкамі. Асабліва адзначаліся поспехі юнака ў авалоданні грэцкай, нямецкай, лацінскай і французскай мовамі.

Жывучы ў Беластоку, Баброўскі зацікавіўся рукапіснымі славянскімі помнікамі, якія захоўваліся ў бібліятэцы Супрасльскага манастыра.

Супрасльскі манастыр

Манастырская бібліятэка ўразіла яго сваім багаццем, але гімназіст Баброўскі не меў часу пазнаёміцца з усімі матэрыяламі, якія яго цікавілі. У гэтую бібліятэку ён зноў зазірнуў у 1822 г., калі набыў значны вопыт у даследаванні пісьмовых старажытнасцяў. Тады сярод іншых матэрыялаў і напаткаў тры рукапісныя зборнікі, якія неўзабаве будуць названы Супрасльскім рукапісам, ці Супрасльскім летапісам.

Найбольш каштоўны першы зборнік, дзе змешчаны жыціі і казанні, запісаныя яшчэ ў ХІ стагоддзі. Занатаваны яны на пергаменце, тэкст пададзены на стараславянскай мове і складаецца з 285 лістоў. На сённяшні дзень гэты зборнік разам з Тураўскім Евангеллем з'яўляецца адным з самых старажытных помнікаў славянскага пісьменства.

А вось другі зборнік - летапісная кампіляцыя, выкананая ў першай палове ХVІ стагоддзя. Яна складаецца з летапісу, прысвечанага гісторыі Русі да 1382 г. і падзеям канца ХV ст. у Кіеве і на Валыні. У канцы рукапісу падаецца апісанне бітвы пад Оршай у 1514 г. і змешчана пахвала гетману Канстанціну Астрожскаму.

Трэці зборнік Супрасльскага рукапісу датаваны 1519 годам. У яго ўвайшлі свецкія і рэлігійныя творы. З іх найбольшую цікавасць мае самы поўны тэкст Беларуска-літоўскага летапісу 1446 г. першага агульнадзяржаўнага летапіснага зводу Вялікага Княства Літоўскага, які ахоплівае прамежак часу ад сярэдзіны ІХ да сярэдзіны ХV стагоддзя. Праўда, і гэты літаратурны помнік не арыгінальны. У аснове яго - летапіс, аўтарам якога з'яўляецца невядомая асоба духоўнага сану. Запіс рабіўся каля 1430 г. у Смаленску, а пазней быў прадоўжаны да 1446 года. Першапачатковая рэдакцыя гэтага рукапісу не захавалася. Пазней з'явіліся дзве новыя, аднак з якіх тая, што ўвайшла ў трэці зборнік, знойдзены Баброўскім.

Ужо адкрыцця Супрасльскага летапісу было дастаткова для таго, каб імя Міхала Кірылавіча ўвайшло ў гісторыю славістыкі. Але ж гэта толькі частка яго даследчыцкай працы.

Як чалавек глыбока веруючы, Баброўскі вырашыў стаць святаром. У гэты час апякун Віленскай навучальнай акругі Адам Юры Чартарыйскі (на гэтую пасаду Аляксандр І прызначыў яго ў 1803 г.) пачаў хадайнічаць перад царом аб адкрыцці ў Вільні Галоўнай духоўнай семінарыі пры універсітэце. Было вырашана адчыніць гэтую вышэйшую духоўную ўстанову вясной 1808 года. На першы прыём прызначаліся месцы для 17 грэка-уніяцкіх клерыкаў. У лік шчасліўчыкаў трапіў і Міхал Баброўскі.

У семінарыі ён вучыўся з 1809 да 1812 года. Прычым у 1811 г. атрымаў ступень магістра філалогіі, у год заканчэння семінарыі стаў магістрам багаслоўя, а яшчэ праз два гады - магістрам філасофіі.

З 1815 г. Баброўскі - святар і амаль адначасова ад'юнкт (выкладчык) пры Віленскім універсітэце, а ўжо праз год яго прызначаюць дацэнтам Галоўнай Віленскай духоўнай семінарыі. З 1817 г. - брэсцкі канонік.

У тым жа 1817 г. лёс яго зноў змяніўся і зноў праз А.Чартарыйскага, які дабіўся ад навуковага савета Віленскага універсітэта накіравання Баброўскага ў замежную камандзіроўку тэрмінам на тры гады.

17 верасня 1817 г. Міхал Баброўскі выехаў з Вільні і ў кастрычніку быў у Вене. Бібліятэкі Вены хутка яго расчаравалі. Не задавальняла і выкладанне ўсходніх моў у вышэйшых навучальных установах. І зусім было прыкра ад таго, што адсутнічалі першакрыніцы і дапаможнікі па экзэгетыцы. У сакавіку 1818 г. Баброўскі звярнуўся да Чартарыйскага з афіцыйным рапартам і з прыватным лістом, у якім прасіў дазволу правесці наступныя два гады камандзіроўкі ў Рыме і Парыжы.

Згода А.Чартарыйскага стала трэцім паваротным момантам у лёсе М.Баброўскага. Ён не паспяшаўся, як пісаў у лісце апекуну, у Рым і Парыж, а паехаў у Прагу, дзе адразу пайшоў да абата і вядомага славіста Іосіфа Добраўскага, каб перадаць яму дыплом ганаровага члена Віленскага універсітэта.

Міхал Кірылавіч хутка стаў сваім чалавекам у доме Добраўскага. Ён мог чытаць дапаможнік па стараславянскай граматыцы, напісаны яго новым настаўнікам. Іосіф Добраўскі даследаваў гісторыю славянскага перакладу Бібліі. Дзякуючы яму Міхал Кірылавіч змог ацаніць вартасці працы аўтарытэтнага ў навуковым свеце знаўцы гісторыі стараславянскага пісьменства Дурыха. (Ён быў вучнем Добраўскага.) Разам са сваім настаўнікам Баброўскі наведваў бібліятэкі Прагі, знаёміўся з рукапіснымі і старадрукаванымі кнігамі, а ва універсітэцкай бібліятэцы спыніў увагу на чэшскай Бібліі ХV ст., у якой была выкарыстана глаголіца. Гэтую Біблію напісалі манахі-бенедыкцінцы, выкліканыя з Далмацыі ў Эмаўскі кляштар. Убачыў Міхал Кірылавіч і шмат польскіх кніг, выдадзеных у Кракаве (яны трапілі ў Прагу праз езуітаў).

Шмат далі Баброўскаму і кантакты з яшчэ адным знакамітым славістам - Вячаславам Ганкам.

З Прагі праз Маравію Баброўскі вярнуўся ў Вену. У палове мая 1819 г. збіраўся выехаць у сталіцу Венгрыі, але для ўезду туды іншаземцаў існавалі істотныя цяжкасці. Паехаў на Раабе, потым - на Эйзенштат. На шляху сустракаліся паселішчы, жыхарамі якіх былі і немцы, і славакі, і харваты, і мадзьяры. Спыніўшыся, часам размаўляў з імі (урокі, атрыманыя ад Добраўскага, які тлумачыў яму адметнасць пэўных гаворак, не прапалі марна).

У Любляне затрымаўся надоўга, каб лепш даведацца пра жыццё славенцаў, а яшчэ таму, што тут жыў вядомы мецэнат барон Цойс, які на некалькі дзён аддаў у распараджэнне Міхала Кірылавіча сваю багатую бібліятэку. Са згоды гаспадара Баброўскі склаў для сябе каталог значнай часткі рэдкіх славянскіх кніг. Шмат далі яму і вусныя аповеды Цойса, найперш тыя, што былі звязаныя з помнікамі глаголіцкай пісьменнасці.

Мясцовае духавенства слаба ведала галаголіцкую азбуку. Згадаем, што глаголіца - адна з дзвюх старажытных славянскіх азбук (слова «глаголь» азначае «маўленне»), якая складаецца з 40 літараў і амаль супадае з кірыліцай (ад імя Кірылы Філосафа), створанай у ІХ ст. на аснове грэка-візантыйскага ўстаноўнага пісьма.

Люблянскія святары, каб лепш зразумець тэкст, зверху глаголіцкага пісьма ставілі лацінскія літары. Колькасць парафіяў, дзе літургія вялася на славянскай мове, скарацілася...

Пасля Любляны Баброўскі, верагодней за ўсё, наведаўся ў Трыесту, Венецыю, у якой на працягу месяца знаёміўся з рэдкімі кнігамі ў бібліятэцы св. Марка і вывучаў біблейскія рукапісы. Пабываў таксама ў Падуі, Балоні, каб 10 жніўня 1819 г. прыехаць у Рым.

Рым зачараваў яго, але Міхал Кірылавіч з першых жа дзён знаходжання ў Вечным горадзе не забываў і пра мэты сваёй паездкі. Ён павінен быў бліжэй пазнаёміцца з выкладаннем у мясцовых вышэйшых навучальных установах. Аднак, як відаць з яго ліста Чартарыйскаму, мусіў расчаравацца: «Для ўсходніх моў я знайшоў тут не столько даравітых і не столькі старанных прафесараў, колькі мне абяцалі ў Вене».

Не задаволіла Баброўскага і тое, што на курсах усходніх моў «выкладаюцца толькі пачаткі габрэйскай мовы, нямногім больш ёй навучаюць ва універсітэце; лекцыі па арабскай і сірыйскай мове абмяжоўваюцца першымі элементамі граматыкі».

Затое не расчаравала Ватыканская бібліятэка, дзе яму належала падрыхтаваць вытрымкі па польскай гісторыі.

У сувязі з гэтым М.Баброўскі звярнуў увагу на вядомае Асеманіева Евангелле. Менавіта яно вельмі шмат значыць для вывучэння перакладу Святога Пісання. Хацеў адразу падрабязна апісаць гэты унікальны помнік, аднак пакуль не ставала вольнага часу. На жаль, у бібліятэцы былі недакладныя каталогі, да таго ж састарэлыя. Пагаварыўшы наконт гэтага з галоўным захавальнікам Анджэлам Маі, Баброўскі пачаў уважлівае азнаямленне з біблейскімі і гістарычнымі славянскімі рукапісамі і кнігамі. Рабіў падрабязнае апісанне, абазначаў кожны экзэмпляр асобным нумарам. Кнігі падзяліў на тры групы, у залежнасці ад іх шрыфту: кірыліцы, глаголіцы, лацінкі. Усе дадзеныя заносіў у адпаведны спіс.

Апісанне рукапісаў і каталог друкаваных кніг Баброўскі пасля завяршэння працы па просьбе Маі пакінуў бібліятэцы. Гэтыя матэрыялы трапілі на старонкі V тома вядомай працы Анджэла Маі па бібліяграфіі і пабачылі свет у 1831 годзе.

Праца ў Ватыканскай бібліятэцы прынесла М.Баброўскаму два адкрыцці сусветнага значэння. Адно звязана з даследаваннем першай кнігі, надрукаванай глаголіцай.

Як устаноўлена гісторыкамі, друкарскае ўвасабленне першай атрымала глаголіца. Адбылося гэта на пачатку ХV ст., але імя майстра, які адліў гэты шрыфт, на жаль, невядома. А вось першую кнігу можна назваць. Гэта - «Місал» па закону Рымскага двара», які пабачыў свет 22 лютага 1483 года (верагодней за ўсё ў Венецыі). А першым апісаў «Місал» Баброўскі, які разумеў значэнне гэтай кнігі для гісторыі славянскай культуры. Вучоны звярнуў увагу на мову кнігі, афармленне і паліграфічнае выкананне (яна выдадзена ў двух колерах - чырвоным і чорным); набор зроблены ў два слупкі). У адным памыліўся руплівы даследчык: ён сцвярджаў, што «Місал» надрукаваны ў Рыме...

Міхал Баброўскі асабліва ўважліва ставіўся да глаголіцкіх кніг. Іх вывучэнне, якое стала сістэматычным пасля наведвання Вены і Прагі, было абумоўлена і рэлігійнымі перакананнямі Міхала Кірылавіча. Слушную думку наконт гэтага выказаў даследчык Юрый Лабынцаў: «Вызначальную ролю ў гэтым захапленні зрабілі і тыя абставіны, што глаголіцкія кнігі на стараславянскай мове друкаваліся для славянаў-глагалістаў, якія былі католікамі. Прафесар Міхал Кірылавіч Баброўскі, грэка-католік, які меў святарскі сан, рупліва збіраў і вывучаў усе матэрыялы, звязаныя з гісторыяй распаўсюджвання каталіцтва ў славянаў, у тым ліку славянскія каталіцкія выданні».

Да іх шэрагу належаць і так званыя абагары, па сутнасці хрысціянскія талісманы паўднёвых славянаў. Яны альбо друкаваліся, альбо выгрывіроўваліся. З «Абагарам» 1651 г. і звязана другое адкрыццё М.Баброўскага ў Ватыканскай бібліятэцы. Ён першы зрабіў падрабязнае апісанне гэтага стараславянскага літаратурнага помніка - балгарскай малітвы, надрукаванай на пяці асобных лістах, якія звычайна прыклейвалі на сцяне.

Першае знаёмства з «Абагарам» хутчэй за ўсё выклікала ў Міхала Кірылавіча асацыяцыі, звязаныя з гадамі маленства. «Абагар» нагадаў яму адлюстраванні Божай Маці і святых, выгрывіраваных на дрэве. У вёсках іх называлі «абразкамі». Часам пад гэтымі адлюстраваннямі падаваўся тэкст пэўнай малітвы. Як і абагары, абразкі для зручнасці вывешваліся на сцяне.

Нечакана далейшая праца апынулася пад пагрозай зрыву: Баброўскі захварэў на ліхаманку. Перажыўшы страшную хваробу, ён змог прадоўжыць падарожжа. Спачатку наведаў Далмацыю. Падарожнічаў разам з рэктарам калегіі піяраў і гімназіі ў Дуброўніку Францыскам-Марыяй Апендзіні і настаўнікам Сплекскай гімназіі Паўлам Міёшычам-Качычам. Міёшыч-Качыч цудоўна ведаў мясцовыя гаворкі і побыт далмацкага насельніцтва.

Асабліва шмат дапамог у падарожжы па Далмацыі Апендзіні. Карыстаючыся сваім вялікім аўтарытэтам, ён правёў Міхала Кірылавіча ва ўсе рукапісныя і кніжныя сховы Дуброўніка, паклапаціўся і пра тое, каб для А.Чартарыйскага падрыхтавалі дакладныя копіі з перакладаў твораў грэцкіх і рымскіх класікаў.

Ад такой падтрымкі Баброўскі быў у захапленні. Але і ў Дуброўніках ён убачыў далёка не ўсё, што хацеў. Шмат якія помнікі даўніны - старадаўнія рымскія і славянскія рукапісы, старадрукі, надмагільныя надпісы - забралі з сабой французы, калі панавалі ў Ілірыйскім каралеўстве. Пазней многае сабралі і вывезлі ў Вену аўтрыйскія ўлады. Тое ж, што засталося, пільна ахоўвалася. Каб пазнаёміцца з ім, трэба было атрымаць дазвол імператара альбо міністра замежных справаў.

Падчас знаходжання ў Далмацыі Баброўскі шмат разважаў пра лёс мовы, ад якога (ён быў упэўнены ў гэтым) залежыць і лёс народа. Вучоны быў перакананы, што толькі кірылаўская азбука найбольш прыдатная для перадачы ў славянскай мове гукаў і ўсіх іх адценняў. У гэтым ён разыходзіўся з Добраўскім, які меркаваў, што славянам варта прыняць лацінскі алфавіт. Баброўскі лічыў, што лацінка не перадае адметнасці славянскіх гукаў, а асобныя з іх увогуле не можна ўзнавіць. Таму пазней, калі Ігнат Даніловіч вырашыў друкаваць Статут Вялікага Княства Літоўскага лацінскім шрыфтам, Міхал Кірылавіч выказаў самы рашучы пратэст. Як даследчык стараславянскай мовы ён не мог не задумвацца і над тымі прычынамі, што паступова прывялі да з'яўлення ў ёй нехарактэрных слоў і выразаў, да заняпаду, які пагражаў знішчэннем. У гэтым Баброўскі бачыў вынік неспрыяльных палітычных абставінаў, уплыў говараў з іншых моваў. Не адмаўляў і таго, што на занядбанне стараславянскай мовы паўплывала адсутнасць належных дапаможнікаў для яе вывучэння, а таксама слоўнікаў, граматыкаў.

Глядзеў і шырэй: абыякавае стаўленне да гэтай мовы лічыў праяваю пагардлівых адносінаў да ўсяго ўсходняга абраду, які заняпаў да такой ступені, што ўжо не знаходзіў сабе прыстанку ў кляштарных хорах і на клірасах цэркваў.

Міхал Баброўскі не толькі канстатаваў трывожнае становішча. Не толькі ўзнімаў голас у абарону стараславянскай мовы. Ён бачыў выйсце ў складанні паралельных табліцаў азбук усіх славянскіх гаворак з абавязковым указаннем правільнага маўлення кожнай літары і з тлумачэннем недахопаў кожнага алфавіта. Тым самым лягчэй стала б чытаць кнігі на розных славянскіх мовах. А каб ратаваць мову ўсіх славянаў, найперш трэба зберагчы мову канкрэтнага славянскага народа.

І з гэтым у Далмацыі склалася становішча не менш трывожнае, чым са стараславянскай мовай. Таму так настойліва і дбаў Баброўскі аб упарадкаванні харвацкага правапісу. Таму і пісаў заклапочана: «Далмацінцы, хоць і паказваюць шчырае жаданне ўдасканаліць сваю мову, вярнуць яе з цемры забыцця і перадаць памяці нашчадкаў усё, што захавалася славянскага, не маюць аднак для дасягнення гэтай узвышанай мэты адпаведных сродкаў і не сустракаюць у гэтых адносінах падтрымкі. Па сённяшні дзень яны не чулі яшчэ ў сваіх школах выкладання на роднай мове, а толькі на італьянскай ці на лацінскай; па сённяшні дзень няма ў іх добрай граматыкі роднай мовы; толькі неабходнасць кантактаў з простым народам прымушае многіх настаўнікаў вучыцца той мове, на якой гаварылі іх продкі; духоўныя ж асобы прапаведуюць пры неабходнасці па-славянску і пішуць казанні, катэхізісы і іншыя багаслоўскія творы на народнай мове».

Кантакт з гэтымі духоўнымі аосбамі і даў М.Баброўскаму шмат звестак па гісторыі набажэнства ў Далмацыі. Ён адным з першых закрануў праблемы Касцёла і мовы, Царквы і мовы, рэлігіі і мовы.

Пасля Далмацыі, якую вучоны-святар пакінуў у лістападзе 1820 г., камандзіроўка працягвалася зноў у Рыме, пасля ў Парыжы, Дрэздэне, Будзішане. Працягвалася і вывучэнне рукапісаў, старадрукаў.

Па вяртанні ў жніўні 1822 г. у Вільню Міхал Баброўскі быў прызначаны прафесарам экзегетыкі і герменеўтыкі Віленскага універсітэта. Распрацаваў і сам чытаў курс лекцый пра Святое Пісанне і яго крыніцы. Адначасова задумваўся аб рэформах у багаслоўскай адукацыі. Праз некаторы час прапанаваў навуковаму савету стварыць асобнае аддзяленне багаслоўскіх навук. Падрыхтаваў і новую праграму іх выкладання, у якой прадугледжвалася цесная сувязь з вывучэннем усходніх моў і асабліва стараславянскай.

Даволі радыкальныя меры па рэформе курсу багаслоўскіх навук кіраўніцтву універсітэта не спадабаліся. Міхала Баброўскага адправілі ў высылку ў базыльянскі манастыр у Жыровічах. Жылося там яму нялёгка. Гэта відаць з ліста, адпраўленага выгнаннікам 23 студзеня 1825 г. прафесару Віленскага універсітэта Ігнату Лабойку, з якім у Баброўскага былі прыязныя адносіны: «Застаюся без месца і без усялякіх сродкаў, а калі расходую нязначную суму грошай, якую выручыў за кнігі, дык не ведаю, чым буду жыць - хіба міластыняю. Маё духоўнае начальства не думае змяніць майго становішча, хоць і ведае, што ўжа дадзены месцы тым, каго напаткаў аднолькавы лёс са мною. Неабходна прасіць п. Кепена, каб ён даведаўся ў міністра народнай асветы, ці не закрыта назаўсёды для мяне духоўнае званне».

Пакуль сябры прымалі захады па вяртанні Баброўскага ў Вільню, ён і выйшаў праз Лабойку на Кепена, каб нарэшце паведаміць у друку пра некаторыя свае адкрыцці, зробленыя падчас пяцігадовай камандзіроўкі.

Граф Румянцаў, акрылены знаходкамі Баброўскага, прапанаваў Кепену скласці новую праграму падарожжа па славянскіх землях, каб сабраць як мага больш звестак пра помнікі старадаўняга пісьменства, але ажыццявіць гэтую задуму яму не ўдалося: 3 студзеня 1826 г. Румянцава не стала.

У маі таго ж года ў Вільню вярнуўся Баброўскі. Пачаў чытаць курс лекцый па Святым Пісанні, біблейскай археалогіі, займаўся далейшым вывучэннем славянскай мовы. А калі ў 1832 універсітэт быў зачынены, стаў прафесарам багаслоўя ў Галоўнай Віленскай духоўнай семінарыі, вывучаў італьянскую літаратуру. Не паменшала ў яго цікавасці і да рукапісных помнікаў.

Асабістая бібліятэка Баброўскага стала першым спецыяльным зборам помнікаў беларускай старадрукаванай літаратуры, не кажучы пра тое, што ў ёй былі і матэрыялы, якія тычыліся іншых літаратур. Вывучаючы рэдкія рукапісы і старадрукі, Баброўскі, натуральна, меў непасрэднае дачыненне да ўзнікнення новага кірунку ў гуманітарных навуках - беларусазнаўства.

У 1833 г. Міхал Кірылавіч зноў развітаўся з Вільняй - пераехаў у мястэчка Шарашова (колішняга Пружанскага павету), дзе атрымаў парафію.

У лютым 1847 г. прадаў частку сваёй бібліятэкі памешчыку-бібліяфілу Ф.Транбіцкаму.

Памёр Міхал Баброўскі 3 кастрычніка 1848 года.

Пахавалі яго ля алтара царквы на мясцовых могілках, а помнікам стала пірамідка, зробленая з вялізнага дрэва, якое прывезлі з Белавежскай пушчы. Ён і сам быў як тое магутнае дрэва, што ўзрасло на прасцягах Бацькаўшчыны і жывілася сокамі роднай зямлі, адначасова аддаючы ёй сваю жыватворнасць.

Памяць аб Баброўскім-славісту, арыенталісту будзе набываць сваё канкрэтнае ўвасабленне кожным разам, калі мы будзем згадваць яго важкія набыткі.

Шкада толькі, што нямногае з даследчыцкай спадчыны Міхала Кірылавіча захавалася. Частка яе, рукапісная, на жаль, знікла адразу пасля яго смерці. А тая, якую набыў Транбіцкі, трапіла ў розныя сховы. Большая частка згарэла ў Варшаве ў 1944 годзе. У тым ліку і рукапіс «Граматыкі мовы славянскай».