ЖЫЦЦЁ ПАЭТА Ў МІНІЯЦЮРЫ

Не паспяваем дарэшты ўразумець сваё жыццё, як нас спасцігае смерць...

Чытаю, падараваны мне аўтарам, зборнік вершаў Віктара Слінко – і таксама не спасцігаю паэзіі яго жыцця...

«Тое, за што заплочана, губляе сваю цану», – піша ён.

Заплочана – каму, чым і за што?

Мажліва – Богу, любоўю, за пражытае жыццё... якое з наступствам смерці губляе для цябе ўсю сваю былую каштоўнасць...

Ці не гэтак смерць твая аплочваецца тваім жыццём?..

Нешта сказалася некім і як водгук, як рэха з глыбокага калодзежа глуха-глыбока выдыхнула зваротную асацыятыўную алітэрацыю: ЧАКАЙ У ДАЛЁКІХ ГРЫНЯХ...

Аповесць вядомая і назоў кніжкі, але – чыё, хто аўтар?

Учатырох – Дзмітрыеў, Пятровіч, Коўтун і я – сядзім у палымянскім пакоі і не можам успомніць аўтара... Зазіраем у розныя пісьменніцкія даведнікі – і дарма... Ну, у мяне памяць склярозная, але ж не ва ўсіх...

Дзіўна, што назоў памятаюць усе. Здараецца ў літаратуры і такое. Цікава, аўтару гэта прыемна? Бо гаворка ж вядзецца нават не пра сам твор, а толькі пра яго шырокавядомы назоў (з якой прычыны – зноў жа?)...

Часцей бывае наадварот: аўтар – вядомы, а яго творы – не...

Так тады і разышліся, пацепваючы плячыма. (17.08.01г.)

За тлумна-галодным часам тое прызабылася... Ды вось заўчора (5.01.02г.), чытаючы ў «ЛіМе» «Ненапісаную аповесць» Івана Пташнікава, запытальна-здзіўлена запыніўся я на адным абзацы ягонай прозы (пра бацьку): «Добра, што была Наста. Яе прывезлі з Грыневіч у санях адразу, калі памёр бацька. Нам пазванілі на ўчастак з Плешчаніц, мы перазванілі з участка ў Грыневічы на пошту, Насці перадалі, і яна прыехала недзе «разам» з бацькам: прывезлі яго, счакаўшы – яе. Яна была старэй за нашу маці, жыла ў Грыневічах з дочкамі – Таняй і Аляй, хварэла на катаракту і была зусім сляпая»...

Вось тут мне і прыпомніўся даўні раман трыццацігадовага тады аўтара – «Чакай у далёкіх Грынях»... Я не прыхільнік аб'ёмных твораў Івана Пташнікава, не чытаў, вядома, і гэтага рамана, проста вылічыў яго па назове вёскі, зазірнуўшы для пэўнасці ў пяты том біябібліяграфічнага слоўніка «Беларускія пісьменнікі»...

Нішто бясследна не прападае... А тады, я мяркую, Генадзь Дзмітрыеў нас – «усёчытэльных» – проста ўзяў, як яршыстых акунёў, на голы кручок: Пташнікава любіце і «чтите», а ці чытаеце як след?..

І такая навука не лішняе для залішне «продвинутых»...

Чытаючы «Ненапісаную аповесць» Івана Пташнікава, падсвядома, інтуітыўна, усім нутром сваім адчуў зноў той ГУЛАГаўскі холад, ад якога некалі сцюдзёна-люта перахапіла мне дых ужо з першых старонак аповеда Аляксандра Салжаніцына «Адзін дзень Івана Дзянісавіча»...

Без наўпроставай сімволікі, а тым больш лабавой пратэстна-выкрывальнай рытарычнай пафаснасці, Пташнікаў паказвае той страшны людскі свет, з цёмнай зеўры якога сам чалавек, як найвялікшы грэшнік, спавядаецца ў высокім паднебным храме жыцця перад сваім чытачом не як перад вышнім суддзём сваім – Госпадам Богам, а як перад суддзём зямным – роўным сабе грэшнікам паднебным...

Вось як апісвае Аляксандр Салжаніцын ГУЛАГаўскі ранак 1951 года: «Мороз был со мглой, прихватываюшей дыхание. Два больших прожектора били по зоне наперекрест с дальних угловых вышек. Светили фонари зоны и внутренние фонари. Так много их было натыкано, что они совсем засветляли звезды.

Скрипя валенками по снегу, быстро пробегали зэки по своим делам – кто в уборную, кто в каптерку, иной – на склад посылок, тот крупу сдавать на индивидуальную кухню. У всех у них голова ушла в плечи, бушлаты запахнуты, и всем им холодно не так от мороза, как от думки, что и целый день на этом морозе пробыть».

А вось вольная раніца савецкага леспрамгасаўскага жыцця таго ж часу ў Івана Пташнікава: «На дварэ з-за канторы разанула па твары халодная чырвоная зара, і аглушылі мужчынскія галасы. У другой палавіне канторы была «бытоўка», як яе звалі, там стаялі раскладушкі і на іх спалі рабочыя – рэзчыкі – іх набіралася гэтулькі, што яны ляжалі покатам і на падлозе. Цяпер яны, падняўшыся яшчэ додніцай, выбягалі на двор, спаласквалі твары і вадой з вядра, і проста снегам, грызлі сухі хлеб з рыбай-траской, запівалі хто варам з алюмініевай кружкі, калі паспеў засіліць у грубцы з гаршка, а хто проста халоднай вадой, зачэрпнуўшы на ганку з вядра. Курылі, апраналіся, гаманілі, «шукалі» Сідарука, які павінен быў іх адвесці ў лес, дзе яны будуць пачынаць новую дзялянку, падпяразваліся белымі бліскучымі піламі поверху па фуфайках. Пілы бразгалі і звінелі стальным вострым звонам. І галасы рэзчыкаў, і звон піл і тапара даганялі ў лесе конскае ржанне і зліваліся ў адзін ядраны ранішні рабочы гул...»

О, колькі паралеляў у чалавечым жыцці! Але дзве асноўныя паралельныя прамыя – гэта наша мінулае і сучаснае...

Адзіны спадзеў толькі на будучае, лінія якога, было, прыўзнятая на аддаленні, усё больш выпростваецца ўздоўж дзвюх першых – аджытага і пакуль яшчэ жывога...

Ездзілі ўчора ў вёску пад Мінскам. Іслач называецца, паколькі менавіта там бярэ пачатак аднайменная рэчка, што дала назву і былому Дому творчасці Саюза беларускіх пісьменнікаў. Я там ні разу не «тварыў» і нават не ведаю ці «твораць» там да гэтай пары іншыя літаратары...

Дык вось у гэтай ціхай і забытай Богам вёсачцы, што за сорак кіламетраў ад сталіцы, месціцца лецішча Святланы Алексіевіч і Марыі Вайцяшонак. Першая была ў Італіі, таму запрасіла нас і гасцінна прыняла другая...

Па вялікім рахунку, гэта і не лецішча ў нашым звычайным разуменні, а сядзіба музейнага кшталту. Трэба пабыць і пабачыць самому. Магчыма, я напішу пра гэта іншым разам.

Гаманілі ў двары, ахалоджваючы босыя ногі ў салатавай траве роўна выстрыжанага газона... пад старой яблыняй... І раптам галіна над намі скрыпнула, працяжна вохнула, хруснуўшы сваім састарэлым сухажыллем – і абламалася... Ніхто нават не паспеў спалохацца. Толькі здзіўленне ў вачах... І такая спелая сонечная ціш наўкола...

Вечарам, вярнуўшыся дахаты, узяўся за ўчарашні лімаўскі аповед Марыі Вайцяшонак «Я сядзела насупраць».

І што ж я там чытаю?!

«Спачатку голас, і не адразу пазнаеш, адкуль ён, чый, бо навокал адны дрэвы... А гэта старая яблыня, накрытая хваляй кароткага, пераходнага дажджу, надламіўшыся, хілілася да зямлі. Хілілася павольна, асцярожна мацаючы дол галлём, каб ёй хаця ўдалося на апошнім часе паспець абаперціся, а не бразнуць, грымнуць. Памірала дрэва. Яшчэ некалькі хвілін краталася, прылёгшы, шапацела лісце, гартаючы малітоўнік. І я стаяла знерухомеўшы, прысутная на паніхідзе ў сваім «аліўкавым» садзе.»

І герой «галоўны» ў аповедзе – Іллюк – цёзка «герою» Міколы Купрэева, тэкст якога якраз гэтым часам я «перабіраю» з шэрых аўтарскіх чарнавікоў на стэрыльныя кампутарныя старонкі... Дарэчы, літаратурныя «героі» аказаліся не толькі цёзкамі, але і прататыпамі адзін другога, як браты-блізнюкі. Зрэшты, беларусы, асабліва вясковыя, яны ўсе падобныя. Браткі, адным словам...

А маёнтак у нашых вядомых пісьменніц варты «летапіснага» слова. Шкада, што Марыя, як старэйшая, там і за пана, і за парабка, і за аканома...

Жылы надарвеш за тым хараством, пакуль душу нацешыш...

Нераўнуючы як тая яблыня...

З гадамі жонка ўсё менш жанчына і ўсё больш чалавек...

Няхай і вельмі блізкі табе... І можа таму найбольш шкада ў ёй менавіта той жанчыны, якая аддала табе ўсё сваё лепшае, а ты – не вярнуў...

Мяркую, што ўсе мае магчымыя літаратурныя «здабыткі» палягаюць у тым, што за пісьмовым сталом я ніколі нічога наўмысна не прыдумляў і не канструяваў – ні жанру, ні стылю, ні сюжэту...

Для творчасці мне заўжды было дастаткова вопыту ўласнага жыцця альбо чалавечага жыцця ўвогуле, пэўным чынам звязанага з маім асабістым лёсам...

Сканаць... і нават перад смерцю не сказаць людзям сваёй праўды...

Госпадзе...

Відаць, у апошнія імгненні чалавеку думаецца, што перад Богам яму прасцей будзе сказаць тую праўду – «з вока на вока»...

Падманны вопыт грэшнага жыцця...

Дурань шукае розум ва ўласнай галаве, а разумны – паўсюль...

Дзякаваць Богу, я не маю багемных комплексаў.

І з геніямі, і з графаманамі я заўжды на адной, як пісаў, Пушкін, «дружеской ноге»...

Люблю творчасць Рыгора Барадуліна і ў меру зайздросна сачу за ёй...

Можа, хто, чытаючы гэтыя мае згадкі пра знанага майстра краснага пісьменства, толькі іранічна пасміхнецца з маёй любові... Ну, што тут сказаць?! Я – шчыры чалавек. І любоў мая, у дадзеным выпадку, перафразуючы Цютчава, не «праздная»...

Гэта толькі здаецца, што чалавек жыве разам з людзьмі...

Пра тое ведае нават той, хто лічыцца «душой кампаніі», асабліва тады, калі кампанія цураецца душы...

Ужо даўно мне хацелася пабыць аднаму ў хаце – натхнёна і з задавальненнем папрацаваць у таемна-творчай цішыні...

І вось на некалькі дзён жонка з дачкой з'ехалі да сваякоў на лецішча...

З палёгкай уздыхнуў – і за стол...

Аднак ужо на другі дзень мне стала самотна і адзінока... Занадта вялікай, пустой і прасторнай зрабілася малагабарытная двухпакаёвая хрушчоўка... Пачалася нэндза, а праца ўвогуле згубіла ўсялякі творчы сэнс...

Цяпер я, здаецца, разумею, чаму гэтак плача мая мама, калі мы, коратка й шумна пагасцяваўшы, пакідаем яе зноў адною ў той бацькоўскай, яшчэ смалістай і гулкай, сасновай даміне... нібы ў дамавіне...

Было б абсалютнай няпраўдай, калі б я сказаў, што недалюбліваю рускіх ці яўрэяў як найпершых заваёўнікаў цёмных беларускіх душ...

У мяне нашмат больш падставаў пагарджаць якраз тымі, хто змірыўся з «гэтым прыгнётам»...

Найбольш грэшны чалавек у сваіх «змысленых» падсвядомых грахах, якіх ён і святару на споведзі адкрыць не насмеліцца. Гэта незамольныя грахі, што суправаджаюць нас да самага скону.

І яшчэ няведама, хто больш грэшны перад Богам, а хто перад людзьмі...

Бо грахі перад людзьмі можна замаліць і выправіць добрымі дзеямі, «вылечыць», як той кампутар ад вірусаў, а вось грахі перад Богам толькі Богам і будуць альбо не будуць адпушчаныя...

Адныя, схлусіўшы, – цяжка і доўга пакутуюць...

Іншыя – робяць гэта будзённа, абсалютна спакойна і нават бязмысна, змяняючы свой стан у залежнасці ад сітуацыі, як тыя хамелеоны...

Але – хлусяць усе, і я ў тым ліку, хоць, магчыма, не так часта, не так беспардонна і ў менш сур'ёзных рэчах...

Іначай свет і чалавечае жыццё ў ім не былі б такімі заблытанымі і супярэчлівымі...

Палесцінскі камікадзэ – зусім яшчэ малады хлопец – узарваў сябе і падарваў паліцэйскіх, якія спрабавалі яго дагнаць. У аднаго з параненых спыталіся, што ў апошняе імгненне выгукнуў ім тэрарыст.

–Нічога. Ён толькі ўсміхнуўся нам...

(Таго хлопца парвала на дробныя кавалкі...)

Ці змог бы я аддаць сваё адзінае жыццё за сваю адзіную Айчыну з усмешкай на вуснах?!

Ці змагу хоць спакойна і без страху памерці ў сваім ложку?..

Пасля маіх «зацемак» у «Крыніцы» на мяне многія пакрыўдзіліся. Вішнёў, Пісарык, Пісьмянкоў, Барадулін... Нават некаторыя пэн-цэнтрысты...

Шкада, бо кожны творца – дэмакрат па сутнасці свайго прызвання і – адназначна – натура свабодалюбівая...

Усе творчыя людзі ходзяць пад Богам... І кожны павінен напісаць свае словы пад Словам...

Не варта на мяне дзьмуцца за тое, што я пішу. Гэта мая планіда. Я не магу не напісаць наканаваных мне слоў...

Адзіны беларускі чалавек, які абсалютна не ўмее пісаць прозай, – гэта ўсё той жа Рыгор Барадулін.

Дарэшты завершаны паэт...

Быў на літаратурна-музычнай імпрэзе паэта Алеся Разанава і нямецкага кампазітара Ёгана Готлаба фон Врохэма (па «Паэме калодзежа» А.Разанава)...

Дзіўнае спалучэнне паэзіі і музыкі (дысгарманічнае, але прыцягальнае сваім творча-вытворчым працэсам выканання)...

«Ручная работа», як сказаў, здаецца, мастак Алесь Макрацоў...

І ўся гэтая глыбока філасофская дэмакратычная какафонія гучала ў касцёле Святога Роха на Залатой Горцы...

Ці можам мы ўявіць праявы авангарднай, а значыць, сучаснай чалавечай творчасці ў праваслаўным храме?..

«Не судзіце і не будзеце судзімымі».

Ці суджу я тых, пра каго пішу, ці асуджаю?

Ды не. Я проста канстатую пэўны факт іх фізічнага альбо творчага жыцця. Навошта? Каб людзі мелі ўяўленне пра маё стаўленне да жыцця ўвогуле, няважна, да свайго ўласнага ці да чыйго іншага, ці то «чужога», ці то «блізкага» мне...

Каб суадносілі, чытаючы, сваё і чужое, аб'ектыўнае і суб'ектыўнае...

Я – шчыры цынік. І сумленны ў меру сваёй выхаванасці і досведу...

Вось напісаў пра «ЛіМ» і Пісьмянкова і пасля яго нечаканай вострай крыўды сам перажываю за тое сваё пісанне (шчырае і справядлівае па сутнасці адносна і «ЛіМа», і Пісьмянкова), бадай, больш, чым хто...

Мне няёмка за справядліва «пакрыўджаных» мною... Яны ж лічаць, што я паскуднік, бо друкавалі мае тэксты і падтрымлівалі ў цяжкі час. І ў гэтым палягае іх несумнеўная праўда...

Але я хачу ўсёй праўды...

Я ніколі не мысліў і не пісаў мэтаскіравана на нейкую пэўную ідэю ці, крый Божа, партыю, адпрацоўваючы замежныя гранты альбо дзяржаўную ідэалогію...

Я заўжды мысліў у імя самога мыслення... дзеля суб'ектыўнай жыццёвай перспектывы...

Анатоль Сідарэвіч, Юры Чарнякевіч, Алесь Астраўцоў і я, у меру палемічна, разважаем пра традыцыю і сучаснасць, нацыяналізм і марксізм, сацрэалізм і авангардызм...

Больш слухаем Сідарэвіча, але кожны не без сваіх «пяці капеек»...

Анатоль Міхайлавіч ушчэнт разбівае пісаніну Зміцера Вішнёва, прыраўняўшы яе да стылістычнай аляпаватасці Андрэя Александровіча, а Астраўцоў захапляецца (ці не таму, што перакладае тэкст для «Крыніцы», а можа, таму і перакладае) постмадэрновым раманам Аксаны Забужкі пра «доследы ўкраінскага палявога сексу»...

Для мяне – усё адносна, як Вішнёў, так і Забужка... Але няхай людзі пішуць і друкуюць – паказваюць сваё ўнутранае «я». Урэшце ж – не крадуць, не забіваюць, не гвалтуюць, а пішуць, і значыць, прыадкрываюць сваё «бачанне» жыцця...

Сідарэвіч распавядае пра тое, як захапляліся немцы, калі пабачылі работы сучасных беларускіх мастакоў...

–Кажуць мне скрушна: «У нас ўжо й шклянку з вадой ніхто намаляваць не ўмее. Ляпаюць фарбай – і называюць тое новым супермастацтвам...»

Пытаюся ў Сідарэвіча: а навошта сёння маляваць пэндзлем тую шклянку з вадою?

І чаму 11 верасня ў Нью-Ёрку дзве жанчыны, закрываючы свае вочы ад жаху вочкам суперфотаапарата, схаваўшыся за бамперам бліскучага «форда», інтуітыўна скіроваўвалі яго (вочка фотаапарата) менавіта на тыя два хмарачосы, што прахам рушыліся з неба на зямлю, як некалі збудаваная людствам вавілонская вежа?..

Можа каму (ды, пэўна, пераважнай большасці) падасца, чытаючы мае «зацемкі», што сябе я лічу, у адрозненне ад маіх шматлікіх «герояў» і апанентаў, вельмі ж сумленным, шчырым і дабрадзейным чалавекам...

Як бы не так!

Падобныя сумненні змушаюць мяне апісаць мае перажыванні з прычыны таго, што ўчора не змог паехаць (ды – не паехаў!) да мамы ў вёску дапамагчы выкапаць ёй бульбу (калгас якраз выдзеліў капалкі пад уласныя «соткі»)...

Можна знайсці процьму прычын-апраўданняў: хвароба, немагчымасць далёкіх паездак у грамадскім транспарце (да вёскі 170км), хранічнае безграшоўе (да таго ж зноў два месяцы запар не плацілі заробку), брат з Жодзіна паленаваўся заехаць па дарозе па мяне на сваім «мерседэсе», і нават тое, што заўжды праводжу летні «адпачынак» у мамы і летась зноў нарыхтаваў ёй дроў на дзве зімы наперад... а браты з сястрой толькі па гародніну ды ягады прыязджалі (то няхай маме хоць бульбу дапамогуць выкапаць)...

І яшчэ многа чаго можна прыпомніць у сваё апраўданне...

Але – не перад мамай і не перад Богам, а толькі перад самім сабой і чужымі людзьмі...

Калі мамы не стане (а ў яе пры сямідзесяціпяці гадах – два мікраінсульты) – о, як сорамна і цяжка мне будзе прыпамінаць гэты выпадак, як і шмат іншых, падобных да гэтага, з якіх па сутнасці і складваецца, бы картачны домік, хісткі ў сваёй грахоўнасці мой чалавечы лёс...

Усведамляючы сваю цяперашнюю адзіноту, штодня назіраю купы старых людзей ля пад'ездаў дамоў...

Сядзяць-кучкуюцца – і бабы, і дзяды – і зацікаўленым агулам гамоняць пра нешта сваё з ранку да вечара... Што ж іх збліжае? Толькі старасць і пакінутасць? Не думаю...

Ну, пэўна ж, не буду я, калі дажыву, у такім, падслепа-глухаватым узросце шамкаць у двары ў падобным гурце...

Каб мець агульны інтарэс, трэба мець і блізкае стаўленне да жыцця – яго дзей, з'яў і праблем...

Алена Васілевіч не сядзіць з імі на лаўцы. І – Бур'яна сярод іх няма, і Брыля...

Не пагарда гэта, не... Проста не тыя людзі, не той інтарэс...

Цікава, што іх зводзіць, што яны з ранку да вечара, як тыя чорныя гракі на цёмнай раллі – гыр-гыр-гыр, гыр-гыр-гыр, гыр-гыр-гыр...

Іх цяжкая цёмная доля, несамадастатковасць, несамавітасць, інстынкт «статкавага» захавання?

І ўсё ж страшнавата: «их тьмы, и тьмы, и тьмы»...

Тым больш, што і людзі яны нам не чужыя, а нашы блізкія суседзі...

Я – не жорсткі, я – справядлівы... Хоць і першае, і другое – сумнеўна...

Проста, кажаш тое, што думаеш, не думаючы, як яно табе адгукнецца... Гэта і ёсць унутраная свабода...

Я – несумленны, а тым больш – несправядлівы...

Я толькі намагаюся быць справядлівым. Адсюль столькі грахоўнасці ў маім унутраным жыцці, хоць збоку я, мабыць, выглядаю даволі прыстойным чалавекам... Гэта – абман... Каму, як не мне, тое ведаць...

Страшна...

Бальшавікі савецкага чалавека штодня перавыхоўвалі, муштравалі і кантралявалі, прыкладаючы неймаверныя намаганні для яго паляпшэння...

Які салдафонскі наіў! Хіба можна зрабіць чалавека лепшым, чым стварыў яго сам Гасподзь?!

Языком гаворым на адной мове, а душой – на ўсіх...

Літаратура – гэта маё магчымае другое (будучае) жыццё, таму і адносіны ў мяне да яе – душэўна-трапяткія, беражлівыя і самыя сур»ёзныя... а часам нават і залішне суровыя...

Калі чалавек кажа вам, што ён не верыць у Бога, то не сумнявайцеся, што ў любую хвіліну ён будзе схільны даверыцца д'яблу...

Набіраю на кампутары, а заадно і рэдагую для «Крыніцы» свежы і ў нечым новы для беларускай прозы тэкст Міколы Купрэева «Пастух у космасе», літаратурны жанр якога ён вызначыў як «нешта»...

Бы ў азонавую дзірку, правальваюся ў глыбокую разрэджаную фразу: «Хата пахла сырой зямлёю»...

Нават, прымружыўшы вейкі, «бачу»: хата тая туліцца наўзбоч цёмнага пагорка старых вясковых могілак, толькі вузкай, ледзь прыкметнай, сцежкаю адмежаваная ад іх...

Жывыя жывуць побач з мёртвымі... І – наадварот...

У горадзе гэтае адчуванне, на жаль, страчанае.

Дом пахне смеццеправодам, а кватэра – пастаю «Komet»...

Суправаджаў машыну з рэдакцыйнай макулатурай на пункт прыёму (недзе непадалёк ад Усходняга аўтавакзала)...

Прыехалі. Якія высозныя горы кніжак, старых газет ды іншай паперы! А мы ўсё пішам, пішам і пішам... І во ўжо й самі прывезлі тое, што ў нас не змяшчаецца...

Аддаю кладаўшчыцы паперу, напісаную Алай Канапелькай: ай-яй-яй, як добра па-беларуску напісана...

Зважылі (за 600 кг набралася), пайшлі выпісваць квітанцыю, а ў невялічкай канторцы (там сядзіць нейкі мужчына-чыноўнік гадоў пад сорак) на ўсю моц хрыпуча гарлае з нейкай нестарэючай савецкай «спідолы» беларускае радыё «Свабода»...

Прыемная млосць... На нейкае імгненне нават забыўся, што знаходжуся на «пункте вторсырья»...

Анатоль Сідарэвіч распавёў, як калісьці, працуючы настаўнікам на Піншчыне ў Сташанах (на радзіме паэта Толі Шушко), Мікола Купрэеў прыстаў у прымы да адной кабеты, што жыла на ўскрайку сяла. Клікалі яе Батарэяй. У яе быў грамавы голас. Уранні як загарлае ў сваім двары на цялушку ці на соннага Купрэева, – на другім канцы сяла вушы закладвае...

А Мікола Сымонавіч – нічога, чалавек ціхі, звыкся...

А яна – не. Ціхіх не любіла. Небеспадстаўна лічыла, што ў ціхім балоце чэрці водзяцца...

Выгнала...

Не ведаю, адкуль прыйшло гэтае адчуванне і гэтая думка: як жывыя помняць і любяць сваіх нябожчыкаў, сваіх памерлых родных людзей, так люблю я сваю Айчыну, свой народ, сваю Беларусь...

Адзін толькі смутак ды жалоба ад гэтай нязгаснай любові.

«Краю мой родны! Як выкляты Богам...» – рояцца ў маёй галаве радкі Максіма Багдановіча, калі я ўздымаю галаву ад манітора кампутара на зробленую Басалыгам монагравюру паэта, што ўжо дзесяць гадоў вісіць над маім рабочым сталом...

Дзевяноста два гады мінула, а словы класіка як з сённяшняга дня...

На што ж было патрачанае цэлае стагоддзе, лічы, цэлы чалавечы век?..

На захаванне?

Сеў набіраць тэкст новай аповесці Міколы Купрэева «Пастух у космасе», а над кампутарам са столі звісае павучок на тонкай няўвіднай нітачцы павуты; апусціўся да цёплай хвалі паветра, што сыходзіць ад манітора, – і ўцёк, збег сваім старабытным шляхам назад – у свой надзейны схоў ад сучаснага светабыцця з яго тэхналогіямі...

(Абжыўся ён, відаць, за партрэтам Максіма Багдановіча...)

Не бойся, павучок, я – брат твой і, магчыма, што самы малодшы...

Таму – хоць зрэдку, прынось у мой чалавечы прытул са сваёй прыроднай спрадвечнасці тое шчасце, якое, можа, і заключаецца ў тваім, яшчэ пакуль жывым з'яўленні перад маімі вачыма...

Вядомых пісьменнікаў многа, а чытач – невядомы...