ЗЯМЛЯ ВЕРЫ

Папа Францішак разам з рэлігійнымі лідарамі падчас міжрэлігійнай сустрэчы каля гістарычнага горада Ур. 6 сакавіка 2021 г.

Упершыню ў гісторыі папства Святы Айцец Францішак 5–8 сакавіка 2021 г. наведаў далёкія землі радзімы патрыярха Абрагама — Pэспубліку Ірак. У сваёй 33-й міжнароднай пілігрымцы ён здзейсніў вілікую мару св. Яна Паўла ІІ, які яшчэ ў канцы мінулага стагоддзя чыніў захады для здзяйснення гэтага далёкага і важнага падарожжа ў ісламскую дзяржаву, у якой хрысціяне складаюць меншасць.

Сучасны Ірак — гэта краіна са шматвяковай гісторыяй. Гэта калыска вялікіх старажытных культур і цывілізацый з багатай культурнай і рэлігійнай спадчынай. На яго тэрыторыі дагэтуль вядуцца самыя значныя археалагічныя працы. Назва краіны, магчыма, паходзіць ад назвы старажытнага шумерскага горада Урук, які знаходзіўся на поўдні сучаснага Ірака.

Ірак — гэта старажытная Месапатамія, або інакш — краіна паміж дзвюма рэкамі — Тыграм і Еўфратам, якія згадваюцца на першых старонках Бібліі ў гісторыі стварэння свету пры апісанні саду Эдэн і яе ракі, што дзеліцца на чатыры прытокі. Трэці і чацвёрты з іх — гэта рэкі Тыгр (біблійная назва Хіддэкель) і Еўфрат (біблійная назва Ферат, або Перат) (гл. Быц 2, 14). Менавіта краіна Двурэчча, дзе шмат вады і зеляніны, а значыць квітнеючага жыцця, стала прататыпам біблійнага райскага саду як месца жылля Бога.

Падчас малітвы ў касцёле Беззаганнага Зачацця НПМ, Каракош. 7 сакавіка 2021 г.

У нашым уяўленні Святая Зямля, з рэаліямі якой звязана Біблія, асацыіруецца зазвычай з тэрыторыяй сучаснага Ізраэля і Палестынскай Аўтаноміі. Туды пераважна марыць здзейсніць пілігрымку кожны вернік, бо гэтыя землі спалучаны з жыццём і дзейнасцю нашага Збаўцы Езуса Хрыста, з дзейнасцю першых Апосталаў, пра што распавядае нам Святое Пісанне Новага Запавету. Аднак трэба памятаць, што тэрыторыя, на якой адбываліся падзеі, апісаныя ў Бібліі, значна шырэйшая: яна ахоплівае землі ад Турцыі да Грэцыі і Італіі, а таксама ад Персідскага заліву да Егіпта, шлях да якога пралягаў праз землі г.зв. «урадлівага паўмесяца». Гэтым шляхам ішлі купецкія караваны з далёкай Месапатамі ў Егіпет, дастаўляючы шыкоўную матэрыю, каштоўныя алеі і бальзам, залатыя ўпрыгожванні, а таксама нявольнікаў, пра што нам апавядае гісторыя пра Юзафа, сына Якуба (гл. Быц 37).

Хоць сучасны Ірак, на першы погляд, не выклікае ў нас асацыяцый з Бібліяй і біблійным Ізраэлем, аднак гэтая зямля мае шмат сведчанняў, звязаных з падзеямі, пра якія кажа Святое Пісанне. Тут зямля Абрагама, тут Нініва прарока Ёны, тут было месца выгнання ізраэльцянаў падчас асірыйскай і бабілёнскай няволі.

У гэтай зямлі, прыкладна ў XIX ст. да Н. Х., распачынаецца гісторыя айца веры і айца выбранага народу — патрыярха Абрагама (гл. Быц 11, 31), жыхара горада Ура Халдэйскага. Яго продкі таксама жылі тут і, напэўна, мелі шляхецкае паходжанне, былі знатнымі і заможнымі людзьмі. Адсюль Абрам разам са сваім бацькам Тэрахам распачаў сваю жыццёвую пілігрымку і свой шлях веры, вандруючы ў Харан, а затым у Канаан — абяцаную зямлю.

Падчас Імшы на стадыёне ў Ірбіле, рэгіён Курдыстан. 7 сакавіка 2021 г.

Каля руінаў старажытнага Ура, якія знаходзяцца непадалёк ад горада Насірыі, на поўдні, на заходнім беразе Еўфрата, на гарадзішчы Тэль-эль-Мукаяр, 6 сакавіка, у другі дзень падарожжа Папы, адбылася сімвалічная міжрэлігійная малітва з яго ўдзелам.

Постаць Абрагама аб’ядноўвае тры вялікія монатэістычныя рэлігіі свету — юдаізм, хрысціянства і іслам. Для мусульманаў гэта прарок і прапаведнік Адзінага Бога, для юдэяў — айцец народу і веры, для хрысціянаў — прыклад непахіснай веры і вернасці Богу. У Новым Запавеце ёсць вельмі шмат згадак пра яго, але найбольш славутымі з’яўляюцца словы з Паслання св. апостала Паўла да Рымлянаў: «Паверыў Абрагам Богу, і гэта залічылася яму як справядлівасць» (4, 3), а таксама тэкст з Паслання св. апостала Якуба: «Так споўнілася Пісанне, якое кажа: „Абрагам паверыў Богу, і гэта залічылася яму як справядлівасць“, і ён быў названы сябрам Божым» (2, 23).

У чымсьці яго постаць падобная да святога горада Ерузалема, які таксама стаў важным месцам для трох рэлігій. Відаць, у намерах Усемагутнага было стварэнне такога сімвалу адзінства, бо ўсе мы — дзеці аднаго Бога, толькі славім Яго і пакланяемся Яму па-рознаму, у залежнасці ад розных культур, традыцый і менталітэту.

У V ст. да Н. Х. у паўднёвай частцы Месапатаміі пасяліліся шумеры — таямнічы народ, які даў пачатак чарговым новым цывілізацыям. Клінапіс, ганчарнае кола, арашальныя каналы — гэта толькі некаторыя вынаходніцтвы шумераў, будаўнікоў дзяржаў-гарадоў: Ур, Урук, Сіпар, Эрыду, Кіш, Лагаш.

Шумерская культура пакінула нам таксама вершаваны твор у 12-ці кнігах пад назваю «Эпас пра Гільгамеша», напісаны на гліняных таблічках. Яго галоўны герой — Гільгамеш, валадар горада Урука, у дзвюх трэціх — бог, а ў адной трэцяй — чалавек. Матывы гэтага паэтычнага помніка шумераў ёсць у біблійным аповедзе пра патоп (гл. Быц 6, 9 — 9, 17). З Шумерам можна суаднесці біблійную краіну Шынэар, пра якую згадваюць кнігі Быцця (гл. 10, 10; 11, 2; 14, 2; 14, 9), Езуса Навіна (гл. 7, 21), Даніэля (гл. 1, 2) і Захарыі (гл. 5, 11).

На тэрыторыі сучаснага Ірака калісьці існавалі вялікія імперыі — Асірыйская і Бабілёнская. У Святым Пісанні Асірыя (біблійная назва Ашур, сёння гэта паўночны Ірак) і Бабілёнія (біблійная назва Арпахшад, сёння гэта паўднёвы Ірак) — гэта ворагі Ізраэля з прычыны свайго ідалапаклонства і мілітарных паходаў. Аднак біблійныя аўтары змаглі праз балючую канфрантацыю з народамі Месапатаміі ўбачыць дзеянне Божага Провіду дзеля ачышчэння народу і яго навяртання.

Усё распачалося з Асірыйскай імперыі, якая захапіла ўладу на старажытным Блізкім Усходзе ў VIII ст. да Н. Х., здзяйсняючы свае захопніцкія паходы, рабуючы і дэпартуючы заваяваныя народы.

Валадарства Ізраэля, або інакш Паўночнае валадарства, было захоплена Асірыяй у 722 г. да Н. Х. (гл. 2 Вал 17), а ў 701 г. да Н. Х. кароль Сенахерыб узяў у аблогу сталіцу Юды Ерузалем, які, аднак, быў цудоўным чынам уратаваны ад захопнікаў (гл. 2 Вал 18—19).

Сталіцай Асірыі была легендарная Нініва, у якую Бог пасылае прарока Ёну, каб той пайшоў і заклікаў яе жыхароў да навяртання. Падзенне ж Нінівы прадказвае і так апісвае кніга прарока Навума: «Гора крываваму гораду, поўнаму падману і зла, дзе не спыняецца рабаванне. Свіст бізуноў і грукатанне колаў, галоп коней і хуткі бег калясніц. Вершнік рвецца, зіхцяць мячы і блішчаць дзіды, мноства палеглых і груды мёртвых, няма канца трупам, аж спатыкаюцца аб целы. Спустошана Нініва! Хто яе пашкадуе?» (3, 1–3. 7).

Падчас малітвы за ахвяраў вайны на плошчы Хош аль-Бія (Касцёльнай) у Масуле. 7 сакавіка 2021 г.

Горад Масуль, які знаходзіцца ў паўночным Іраку і які таксама наведаў Папа, — гэта старажытная Нініва. Тут на касцёльным пляцы Святы Айцец маліўся за ўсіх ахвяраў іракскай вайны.

Пасля падзення Асірыі яе месца заняла Бабілёнія, дзяржава, якая ў мінулым існавала таксама на тэрыторыі сённяшняга Ірака. Менавіта туды былі пераселеныя юдэі падчас бабілёнскага выгнання. Яе кароль Навухаданосар захапіў Валадарства Юды, або Паўднёвае валадарства, у 586 г. да Н. Х., пасля заняў Ерузалем і збурыў першую святыню, пабудаваную сынам Давіда, каралём Саламонам. Эліту з Юды ён павёў на выгнанне ў Бабілён. Так узнікла бабілёнская дыяспара габрэяў (гл. 2 Вал 24–25; Ер 52). Псальм 137 (136) так апісвае драматычную сітуацыю выгнаннікаў:

«Над рэкамі Бабілёна сядзелі мы і плакалі, калі ўспаміналі пра Сіён. На вербах пасярод яго павесілі мы нашыя арфы. Бо тыя, хто ўзяў нас у палон, патрабавалі ад нас песняў, а прыгнятальнікі нашыя — вяселля: «Заспявайце нам адну з песень Сіёна». Як жа нам спяваць песні Пана на чужой зямлі? Калі забуду цябе, Ерузалем, няхай адсохне мая правіца. Няхай прыліпне язык мой да паднябення майго, калі не буду памятаць пра цябе, калі не ўзніму Ерузалем на вяршыню маёй радасці» (вв. 1–6).

Цяжкі час выгнання ў Бабілёніі стаў пачаткам глыбокага ўсведамлення габрэямі сваёй рэлігійнай тоеснасці і асэнсавання веры, што паспрыяла фарміраванню асноваў рэдакцыі Пяцікніжжа, або Торы — першага збору габрэйскай Бібліі.

На выгнанні ў Бабілёніі юдэі пачынаюць запісваць першыя старонкі Бібліі, палемізуючы з політэізмам захопнікаў, таму прадстаўляюць уласную версію гісторыі стварэння свету і чалавека, пра што сведчыць г.зв. біблійная прэгісторыя, змешчаная ў кнізе Быцця (раздзелы 1—11).

Істотную ролю ў з’яўленні біблійных аповедаў адыграў напісаны на акадыйскай мове1 бабілёнскі эпас «Энума эліш» — старажытная касмагонія і касмалогія, да якой звяртаецца і з якой палемізуе натхнёны аўтар у кнізе Быцця, пішучы прыгожы рэлігійны гімн пра стварэнне свету.

Часткова рэканструяваны зікурат у Тэль-эль-Мукаяры, старажытным Уры.

Прататыпам жа біблійнай вежы Бабэль (гл. Быц 11, 1–9) магла быць адна з пабудоваў Бабілёніі, якая насамрэч існавала і называлася зікуратам. Узносіўся ён у старажытным горадзе Бабілёне. Сёння велізарныя руіны Бабілёну знаходзяцца ў паўднёвым напрамку ад Багдада, за некалькі кіламетраў на поўнач ад горада Хіла. Назва зікурата была вельмі вымоўная — Этэменанкі2 («дом падмурку зямлі і неба»). Гэтая вежа была часткай вялікай, самай важнай святыні ў Бабілёніі, называнай Эсагіла («дом, які высока ўзносіць сваю галаву»). Яна была прысвечана богу Мардуку. Вядома, што бабілёнскі зікурат меў гіганцкія памеры: складаўся з 85-ці мільёнаў штук цэглы і меў каля 91-го метра ў вышыню. Яго лічылі мастом паміж светам багоў (небам) і светам людзей (зямлёй). Гэта была шматпавярховая вежа, на вяршыні якой знаходзілася свяцілішча бога, куды маглі ўваходзіць толькі яго жрацы і куды, як верылі бабілёнцы, сыходзіў сам бог Мардук. Падобны часткова рэканструяваны зікурат можна сёння ўбачыць на раўніне Ур у Тэль-эль-Мукаяры.

З часоў росквіту Бабілёна паходзяць таксама іншыя надзвычайныя пабудовы, між іншым, брама Іштар, а таксама цудоўнай прыгажосці вісячыя сады Семіраміды.

Джэймс Цісо. «Караван Абрагама», 1902 г.

Дзесьці за 12 км ад горада Кіркук, іншага сучаснага горада ў Іраку, размяшчаўся ў мінулым горад Нузі — сталіца хурытаў, народу, чые старажытныя законы мелі месца ў гісторыі патрыярхаў (напр., сурагатнае мацярынства для бяздзетных сем’яў — гісторыя Абрагама і Агар (гл. Быц 16); продаж першародства — гісторыя Эзава і Якуба (гл. Быц 27); выдаванне жонкі за «сястру» — гісторыя Абрагама і Сары, а таксама Ісаака і Рэбэкі ў Герары (гл. Быц 20, 2; 26, 7). Месапатамскіх згадак у Бібліі яшчэ больш, а пра народы, якія там жылі, і пра іх адносіны з біблійным Ізраэлем распавядае большасць кніг Старога Запавету, між іншым, гістарычныя і прароцкія кнігі.

Вяртанне выгнаннікаў з Бабілёніі ў зямлю Юды адбылося ў часы панавання персаў (539 г. да Н. Х.), што стала пачаткам новай гісторыі запавету Бога з Яго народам.

Ян Хрысціцель над водамі Ярдана, заклікаючы да адновы і навяртання, цытуе заклік Ісаі, які заахвочваў народ паўторна прайсці праз пустыню з Бабілёніі ў Юду дзеля ачышчэння (гл. Іс 40, 3). Прарок жа Новага Запавету, Ян Хрысціцель, заклікае да іншага падарожжа — духоўнага (гл. Мк 1, 3), каб адкрыць свае сэрцы на голас таго, хто кліча ў пустыні, хто дапамагае выпрастоўваць крывыя сцежкі сумлення, хто вядзе да спакою і вечнага збаўлення, якое ўжо прыйшло ў асобе Езуса Хрыста.

Падчас свайго побыту ў Іраку папа Францішак не стамляўся паўтараць: «Усе мы браты, дзеці аднаго Бога». Няхай жа заклік Святога Айца адкрыцца на іншых, на братоў у веры, каб будаваць у міры і спакоі супольны дом, дом сэрцаў, якія вызнаюць веру ў адзінага Бога, будзе сёння пачуты тымі, хто надалей не шукае шляхоў да еднасці, любові і міру. Няхай нішто не стане на перашкодзе, няхай будзе пачуты голас таго, хто паклікаў Абрагама, хто пасылаў з місіяй навяртання Ёну, хто правёў праз выгнанне і балючае выпрабаванне свой выбраны народ, але пасля адарыў яго радасцю вяртання на радзіму.

Хочацца спадзявацца, што нашыя браты праваслаўныя, хрысціяне, возьмуць прыклад з мусульманаў і дазволяць, каб Наступнік св. Пятра, Пантыфік, які застаецца для народаў знакам духоўнай еднасці, згоды, як той, хто будуе масты, змог наведаць таксама і Беларусь. Зямля веры, зямля Абрагама, няхай натхніць іхнія сэрцы зрабіць крок насустрач хрысціянскаму братэрству.

1. Імперыя Акада на землях Месапатаміі ўтварылася ў другой палове ІІІ тыс. да Н. Х. і праіснавала нядоўга.
2. Э [дом], тэмен [падмурак], ан [неба], кі [зямля].