УЗЫХОД НА ГАРУ КАРМЭЛЬ

Працяг. Пачатак у № 2 (76)/2016.

КНIГА ДРУГАЯ
ДЗЕЙСНАЯ НОЧ ДУХУ

Разуменне
У якой iдзе гаворка прa веру як найпрасцейшы сродак, з дапамогаю якога можна ўзысцi да злучэння з Богам. Маецца на ўвазе другая частка Цёмнай ночы — ночы духу, што апявае другая страфа песнi.

Раздзел 3
У якім даводзiцца, што вера з’яўляецца цёмнай ноччу для душы, абапiраючыся на довады, аўтарытэты i вобразы Святога Пiсання.

1. Тэолагi кажуць, што вера — гэта ўменне душы, адначасова пэўнае i цьмянае. Прычына цьмянасцi гэтага ўмення ў тым, што яно робiць магчымым веру ў праўды, аб’яўленыя самiм Богам, якiя знаходзяцца па-над усялякiм прыродным святлом i невымерна пераўзыходзяць усялякае чалавечае разуменне. I таму для душы гэтае празмернае святло, дадзенае ёй у веры, з’яўляецца змрочнай цемрай, бо найвялiкшае перамагае найменшае, падобна сонечнаму святлу, якое перамагае ўсялякае iншае святло. Калi свецiць сонца, усялякае iншае святло не падаецца святлом. Сонечнае святло перамагае нашую здольнасць бачання ў тым сэнсе, што яно яе асляпляе i можна нават страціць зрок, настолькi сонечнае ззянне сваёю празмернасцю не адпавядае нашай здольнасцi бачання. Падобна да гэтага i святло веры сваёю празмернасцю падпарадкоўвае i перамагае святло розуму, бо розум сам па сабе пазнае толькi прыродныя рэчы, хоць ён і мае ў сабе здольнасць да пазнання звышнатуральнага. I наш Пан можа сваёю воляю перайначыць гэтую здольнасць у дзейны чын.

2. Людскi розум сам па сабе пазнае толькi рэчы, якiя явяцца яму натуральна: спачатку яны пазнаюцца пачуццямi, потым розум выпрацоўвае выявы i вобразы гэтых прадметаў самiх па сабе цi таго, што падобна да iх. I нiякiм iншым чынам розум не можа пазнаваць, таму што, як кажуць фiлосафы, ab obiecto et potentia paritur notitia, што значыць пазнанне ў душы паходзiць ад прадмету, якi пазнаецца, i ад здольнасцi, якая яго пазнае. Нiхто не можа казаць, што ведае рэчы, пра якiя яму апавядаюць, але якiх ён сам не спазнаў, нiколi не бачыў нi iх, нi падобных да iх. Такiя рэчы гэтак i застануцца для яго цьмянымi, быццам яму нiчога i не апавялi. Напрыклад, калi б некаму сказалi, што на нейкiм востраве iснуе пэўная жывёла, якую ён нiколi не бачыў, i што яна не падобная да iншых жывёлаў, якіх ён ведае, у яго не будзе нi ведаў, нi вобразу гэтай жывёлы, нягледзячы на тое, што яму нешта апавялi пра яе. Зразумець гэта лепей дапаможа іншы прыклад. Вось нехта нарадзiўся сляпым i нiколi не бачыў нiводнага колеру. Дык колькi б яму ні тлумачылi, чым адрознiваецца белы колер ад жоўтага, ён нiколi не зможа зразумець рознiцу, бо нiколi не бачыў колераў i нiчога да iх падобнага. Ён не можа меркаваць пра iх, бо ў яго розуме нiколi не з’явяцца вобразы i выявы колераў, паколькi ён iх нiколi не бачыў, ён зможа толькi запомнiць iх назвы, бо пачуе iх слыхам.

3. Менавiта вера паведамляе душы пра рэчы, якiх мы нiколi не бачылi i нiколi не зможам зразумець: нi саміх рэчаў, нi падобных да iх, бо розум iх не мае ў сабе. Тое, чаму нас вучыць вера, дадзена нам не праз святло натуральнай веды, паколькi нiводнае пачуццё не адпавядае таму, што яна нам паведамляе. Мы можам даведацца пра гэтыя рэчы толькi з дапамогаю слыху i верыць у тое, што яна нам гаворыць, падпарадкавацца ёй i асляпiць сваё натуральнае святло. Таму што, як гаворыць святы Павел: «Fides ex auditu»; вера — гэта не веды, якiя дасягаюць нас праз пачуццi. Вера — гэта згода душы з тым, што яна атрымлiвае праз слых.

4. Больш за тое, вера пераўзыходзiць усё, што можна зразумець з прыведзеных вышэй прыкладаў. Яна не толькi нам нiчога не паведамляе, але, як мы ўжо сказалi, яна яшчэ i асляпляе i пазбаўляе нас усялякага ведання, якое б нам дапамагло меркаваць аб ёй. Святло натуральнага розуму дасягае пазнання рэчаў, але, каб дасягнуць разумення веры, неабходна адмовiцца ад святла натуральнага розуму, таму што, калi мы не адмаўляемся ад яго, мы губляем веру. Пра гэта казаў прарок Iсая: «Si non credideritis, non intelligetis» (7,9); калi не паверыце, не зразумееце. Вось чаму вера для душы — гэта цёмная ноч, бо такiм спосабам вера дае душы святло. I чым большае святло веры, дадзенае душы, тым больш яно зацямняе яе i асляпляе, паводле вышэйсказаных словаў Iсаi: калi не паверыце, не зразумееце, бо не будзе ў вас святла. Таму вобразам веры была хмара, якая аддзяляла егiпцянаў ад сыноў Iзраэля, калi тыя ўваходзiлi ў Чырвонае мора, i пра якую Святое Пiсанне гаворыць : «Еrat nubes tenebrosa et illuminans noctem» (Зых 14, 20), што значыць i «была тая хмара цёмная i асвячала ноч».

5. Уражвае ў гэтым прыкладзе тое, што хмара была сама па сабе цёмная, але асвячала ноч. Гэта тлумачыцца тым, што вера для душы з’яўляецца цёмнаю i змрочнаю хмараю. Для душы яна — ноч, бо ў прысутнасцi веры душа пазбаўляецца натуральнага святла i асляпляецца. Але адначасова вера сваёю цемраю асвячае i асвятляе цемру душы. Таму было неабходным, каб вучань стаўся падобным да настаўнiка (Лк 6, 40), бо чалавек, якi знаходзiцца ў цемры, можа быць асвечаны толькi iншаю цемраю, паводле таго, чаму нас вучыць Давiд, калi гаворыць: «Dies diei eructat verbum et nox nocti indicat scientiam», што азначае: «Дзень дню пераказвае слова, i ноч пераказвае ночы веды» (Пс 18, 3). I каб было больш зразумела, ён кажа: «Дзень ёсць Богам i благаслаўленнем». Дзе ўжо дзень, там благаслаўлёным анёлам i душам пераказваецца i вымаўляецца Слова, якое ёсць Сынам, для таго, каб яны Яго ведалi i цешылiся Ім. А ноч ёсць вераю змагарнага Касцёла, дзе пакуль пануе ноч, i яна пераказвае веды ўсяму Касцёлу i кожнай душы паасобку. Вера з’яўляецца ноччу, бо ў ёй няма яснай вiдавочнасцi мудрасцi благаслаўлёных, i ў прысутнасцi веры натуральнае святло розуму — сляпое.

6. З таго, што было сказана, неабходна заключыць, што вера, як цёмная ноч, асвячае душу, агорнутую цемраю, пакуль не спраўдзiцца тое, пра што казаў Давiд: «Et nox illuminatio mea in deliciis meis»; што значыць: «Ноч для мяне будзе святлом у маiх суцяшэннях» (Пс 138, 11). Псальмiст нiбы хоча сказаць, што ноч веры будзе павадыром на шляху да асалоды чыстай кантэмпляцыi злучэння з Богам. I таму зразумела, што душа павiнна ўвайсцi ў цемру, каб мець святло на гэтым шляху.

Раздзел 4
У якім гаворыцца пра тое, што душа, наколькi магчыма, павiнна заставацца ў цемры, каб вера магла добра кiраваць ёю на шляху да вяршынi кантэмпляцыi.

1. Мне здаецца, што ўжо стала трохi зразумела, чаму вера з’яўляецца для душы цёмнаю ноччу, чаму душа павiнна заставацца ў цемры i чаму ў цемры павiнна знаходзiцца яе натуральнае святло розуму. Толькi ў такiм стане вера можа кiраваць душою на шляху да высокай мэты — злучэння з Богам. Але каб душа здолела прыняць гэтую цемру, нібы ўвайсцi ў бездань веры, цяпер неабходна больш падрабязна спынiцца на тым, што азначае гэтая цемра. Вось чаму ў гэтым раздзеле мы пагаворым увогуле пра веру, а затым, з Божаю дапамогаю, я растлумачу, як душа павiнна сябе паводзiць, каб не памылiцца i не перашкодзiць яе кiраванню.

2. Такiм чынам, я сцвярджаю, што душа для таго, каб правільна падпарадкавацца веры, якая вядзе яе да гэтага стану, не толькi павiнна пакiнуць у цемры нiжэйшую сваю частку, гэта значыць пачуццёвую, якая зносiцца з рэчамi створанымi i прамінальнымi, пра што мы ўжо гаварылi, але душа павiнна ўсыпiць i зацямнiць i найвышэйшую сваю частку — рацыянальную, якая мае дачыненне да адносiнаў з Богам i рэчамi духоўнымi. I пра гэта мы цяпер пачнем гаварыць.

Зразумела, што душа, каб дасягнуць звышнатуральнага перамянення, павiнна зацямнiцца i пераадолець усё тое, што ў ёй ёсць натуральнага: як пачуццёвага, гэтак i рацыянальнага. Гэта i азначае ўзысцi на ўзровень звышнатуральнага, бо натуральнае пакiдаецца ўнiзе. I вось гэтае перамяненне i злучэнне немагчыма здзейснiць праз пачуццi цi праз нейкую чалавечую здольнасць. Адзiнае, што залежыць ад душы, гэта добраахвотна i цалкам спустошыць сябе ад усяго, што ў ёй ёсць найвышэйшага i найнiжэйшага з прывязанасцяў i волi. Бо што пасля можа перашкодзiць Богу свабодна дзейнiчаць у такой душы: скоранай, спустошанай i аголенай? Трэба вызвалiцца ад кожнай рэчы, ад кожнага прадмету душэўных прывязанасцяў, каб нават усё больш атрымлiваючы звышнатуральныя рэчы, душа заставалася аголенаю, бы сляпы ў цемры. Яна павiнна абапiрацца на цёмную веру, прыняць яе як павадыра i святло i не прывязвацца да сваiх уласных разуменняў, упадабанняў, адчуванняў цi ўяўленняў, таму што ўсё гэта — цьмянасць, якая вядзе ў зман, у той час як вера знаходзiцца па-над тым, што мы разумеем, што нам падабаецца, што мы адчуваем цi ўяўляем. Вось чаму душа, калi не асляпiць сябе, застаўшыся ў абсалютнай цемры, не дасягне таго, што ёсць найвышэйшым, гэта значыць таго, чаму яе вучыць вера.

3. Той жа, хто не аслеп цалкам, не дазваляе павадыру кiраваць сабою, але, абапiраючыся на тое, што яшчэ бачыць, думае, што лепей пайсцi па бачнай для яго дарозе, бо не заўважае iншых лепшых шляхоў. I такiм чынам ён зводзiць павадыра, якi бачыць лепш, але якi яму падпарадкоўваецца. I калi душа, якая ўступiла на шлях злучэння з Богам, абапiраецца на нейкiя свае веды, упадабаннi цi адчуванне Бога (якое можа быць велiзарным), яна вельмi лёгка памыляецца i спыняецца, бо яна не хоча стацца сляпою ў веры, якая i ёсць сапраўдным павадыром.

4. Менавiта гэта i мае на ўвазе святы Павел, калi гаворыць: «Credere enim oportet accedentem ad Deum quia est», што значыць: «Той, хто хоча дасягнуць паяднання з Богам, павiнен верыць, што Ён ёсць» (Гбр 11, 6). Нiбыта, кажучы: той, хто хоча злучыцца з Богам, не павiнен iсцi да Яго, абапiраючыся на веды цi аддаючы перавагу сваiм упадабанням цi пачуццям, цi ўяўленням, але павінен толькi верыць у Божае Быццё, якое ў гэтым жыццi непазнавальнае і не паддаецца нi жаданням, нi ўяўленням і нiякаму iншаму пачуццю. Больш за тое, усё Божае найвышэйшае, што можна адчуць цi скаштаваць у гэтым жыццi, бясконца далёкае ад таго, чым Ён ёсць на самай справе. Iсая (64, 4) i святы Павел (1 Кар 2, 9) гавораць: «Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus iis qui diligunt illum»; гэта значыць: «Чаго вока не бачыла, і вуха не чула, і што не ўваходзіла ў чалавечае сэрца, тое Бог падрыхтаваў тым, хто любіць Яго». Таму што душа ў гэтым жыццi прагне, дзякуючы Божай ласцы, дасканала злучыцца з Тым, з Кiм у iншым жыццi яна будзе злучана ў Хвале. I зразумела, як гаворыць святы Павел, — гэтага нi вока не бачыць, нi вуха не чуе, нi сэрца чалавека ў целе не разумее, бо, каб злучыцца з Богам у гэтым жыццi праз ласку ў дасканалай любовi, душа павiнна заставацца ў цемры ў адносінах да ўсяго, што ўваходзiць у яе праз вочы, што яна атрымлiвае праз слых i што можа ўявiць сабе цi зразумець сэрцам, што тут азначае душу. I таму душа жахлiва аддаляецца ад шляху да найвышэйшага стану злучэння з Богам, калi яна намагаецца нешта зразумець, адчуць цi ўявiць сабе, цi калi яна прывязваецца да ўласнага меркавання, цi да ўласнай волi, цi да ўласнага спосабу дзеяння, цi да любой iншай рэчы. Гэта значыць, што яна не здолела пазбавiцца ад усяго гэтага i агалiцца. Бо сапраўдная мэта, да якой яна iмкнецца, значна вышэйшая за ўсе гэтыя рэчы, нават калi яны з’яўляюцца найвялiкшымi для разумення i ўпадабання. Але душа павiнна ўзнесцiся над iмi i iмкнуцца дасягнуць няведання.

5. У кожным выпадку, на гэтым шляху — пакiнуць яго азначае распачаць яго. Цi, дакладней, каб распачаць шлях да злучэння, трэба пакiнуць свой уласны шлях — шлях уласнага дзеяння, i ўвайсцi на шлях, мэтаю якога з’яўляецца толькi Бог. Таму што душа, якая дасягае стану злучэння, ужо не мае ні ўласных чынаў, нi спосабаў дзеяння, яна не прывязваецца да iх i нават не можа да iх прывязацца. Тут я маю на ўвазе спосабы разумення, упадабання i адчування. Нават калi яна iх мае, на самай справе яна iх як бы не мае, бо калi душа мае смеласць выйсцi ўнутрана i вонкава з абмежаванняў уласнай натуры, яна трапiць пад панаванне звышнатуральнага, якое, на першы погляд, не мае нiякага спосабу разумення, упадабання i адчування, але па сутнасцi заключае ў сабе ўсе гэтыя спосабы. З гэтага вынiкае, што для дасягнення гэтага стану трэба выйсцi з усiх абмежаванняў, выйсцi з сябе i аддалiцца як мага далей, каб узняцца з долу да самых вышыняў.

6. Душа, такiм чынам, узыходзячы па-над усім тым духоўным, што можа зведаць i зразумець натуральным чынам, павiнна палка прагнуць дасягнення таго, чаго ў гэтым жыццi немагчыма ведаць i што не можа трапiць у яе сэрца. Больш за тое, пакiнуўшы ў баку ўсе рэчы, якiя яна пачуццёва i духоўна смакуе, адчувае i разумее ў гэтым жыццi, яна павiнна прагнуць усiм сэрцам дасягнуць таго, што пераўзыходзiць усялякае пачуццё i ўсялякі смак. I каб быць свабоднаю i спустошанаю, душа не павiнна нiякiм чынам прывязвацца да таго, што яна атрымлiвае духоўнага i пачуццёвага (што я растлумачу далей, калi больш падрабязна спынюся на гэтым), але павінна лiчыць усе гэтыя рэчы значна нiжэйшымi ў параўнаннi са злучэннем, якога яна прагне. I сапраўды, чым больш душа захапляецца тым, што яна разумее, смакуе i ўяўляе, духоўнае яно цi не, тым больш яна аддаляецца ад Найвышэйшага Дабра i тым больш яна замаруджваецца на шляху да Яго. I наадварот, чым менш яна задумваецца над рэчамi, якiя яна можа мець, нават самыя найвялiкшыя, тым больш яна ўзвышае i шануе Таго, Хто ў вынiку наблiжае яе да iх. I такiм чынам, у цемры, душа значна больш наблiжаецца да злучэння праз веру, якая, у сваю чаргу будучы цёмнаю, пераказвае душы надзвычайнае святло. Зразумела, што чым больш душа прагне бачыць, чым блiжэй яна да Бога, тым большая цемра, бо Ён адкрывае ёй вочы, каб яна ўбачыла велiзарнае сонечнае ззянне.

7. Вось чаму на гэтым шляху душа пабачыць святло толькi тады, калi аслепiць усе свае здольнасцi, як сцвярджае Збавiцель i Евангеллi такiм вось чынам: «In judicium ego in hunc mundum veni: ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant». Гэта значыць: «На суд прыйшоў Я ў гэты свет, каб невідушчыя бачылі, а відушчыя сталі сляпымі» (Ян 9, 39). Гэтыя словы трэба разумець лiтаральна, яны маюць на ўвазе духоўны шлях, пра якi мы гаворым. Неабходна ведаць, што душа, якая ўвойдзе ў цемру, аслепне ў дачыненні да свайго ўласнага прыроднага святла, але пачне бачыць звышнатуральным чынам. Тая ж душа, якая засяроджваецца на якiм-небудзь уласным святле, аслепне i спынiцца на шляху да злучэння з Богам.

8. Каб пасля было меней блытанiны, неабходна, на мой погляд, у наступным раздзеле растлумачыць, што значыць злучэнне душы з Богам, бо разуменне гэтага пралье значнае святло на тое, пра што будзе iсцi гаворка далей. I таму, думаю, будзе слушна спынiцца на гэтым менавiта тут i цяпер. У пэўным сэнсе такое адступленне перарве нiтку нашага выкладання, але гэта варта зрабiць менавiта ў гэтым месцы, каб нашыя далейшыя разважаннi былi больш зразумелымi. I таму наступны раздзел з’яўляецца як бы ўстаўкаю, узятаю ў дужкi, пасля якой мы зоймемся непасрэдна «паводзiнамi» трох здольнасцяў душы ў дачыненні да тэалагальных цнотаў падчас гэтай другой ночы.

Раздзел 5
У якім з дапамогаю некаторых параўнанняў тлумачыцца, што такое злучэнне душы з Богам.

1. У пэўным сэнсе з таго, што было сказана, чытач ужо зразумеў, што мы маем на ўвазе, гаворачы пра злучэнне душы з Богам. Тое, што я тлумачу ў гэтым раздзеле, дапаможа яму зразумець гэта яшчэ лепей. Я не буду засяроджвацца на частках, на якiя дзелiцца раздзел, бо iнакш я нiколi не скончу майго аповеду, пачаўшы разглядаць, на чым палягае злучэнне з Богам розуму, злучэнне з Богам волi, злучэнне з Богам памяцi, цi калi б я пачаў тлумачыць, чым адрознiваецца часовае злучэнне з Богам ад вечнага ў звязку з кожнай здольнасцю, узятаю паасобку цi ў плане ўсiх здольнасцяў душы, узятых разам. На працягу нашага трактата мы да iх i так звернемся, гаворачы спачатку пра адно, пасля пра другое. Аднак няма патрэбы спыняцца на тым, што мы б маглі сказаць пра здольнасцi душы. Пра iх мы пагаворым у адпаведным месцы, калi iзноў звернемся да таго самага прадмету, i тады мы будзем мець жывы прыклад разам з цяперашнiм разуменнем, i будзе заўважнаю i зразумелаю кожная рэч, i лепей можна будзе меркаваць пра яе.

2. Зараз жа я толькi растлумачу, чым з’яўляецца суцэльнае i сталае злучэнне душы i яе здольнасцяў з Богам паводле субстанцыi, цi цёмнага ўмення злучэння. А пасля ўжо, з Божаю дапамогаю, мы пагаворым пра злучэнне душы з Богам паводле чыннага дзеяння, паколькi ў гэтым жыццi злучэнне з Богам не можа быць вечным, а толькi часовым.

3. Дык вось, каб добра зразумець, чым з’яўляецца злучэнне, пра якое мы гаворым, неабходна ўзгадаць, што Бог у любой душы, нават у душы самага вялiкага ў свеце грэшнiка, жыве i дзейнiчае субстанцыйным чынам. Такога тыпу злучэнне заўсёды iснуе памiж Богам i ўсiмi Яго стварэннямi, бо Ён моцаю сваёю захоўвае належнае iм iснаванне. I калi б гэтае злучэнне нейкiм чынам знiкла, знiкла б i ўсё стварэнне, перастала б iснаваць. I таму, калi я гавару пра злучэнне душы з Богам, я не маю на ўвазе гэтае субстанцыйнае злучэнне, якое заўсёды iснавала i iснуе, але гавару пра злучэнне i перамяненне праз любоў душы да Бога, якое даецца не заўсёды, а толькi тады, калi ўзнiкае ўпадабненне любовi. Вось чаму я буду называць гэта злучэнне — злучэннем упадабнення, у той час як iншае я назваў злучэннем субстанцыйным, цi сутнасным. Субстанцыйнае з’яўляецца натуральным, а злучэнне ўпадабнення — звышнатуральным. I гэтае апошняе здзяйсняецца тады, калi дзве волi — адна душы, а другая Бога — пачынаюць цалкам адпавядаць адна другой, бо ў першай волi няма нiчога, што б магло яе адштурхнуць ад другой. Такiм чынам, калi душа пазбавiцца ўсяго, што ў ёй ёсць неадпаведнага i што адштурхоўвае волю Бога, яна пераменiцца ў Бога праз любоў.

4. Гэтае адштурхоўванне трэба разумець не толькi ў сэнсе дзеяння, але таксама ў сэнсе схiльнасцi. Гэта значыць, што душа не толькi павiнна пазбавiцца адвольных недасканалых дзеянняў, але таксама павiнна знiшчыць у сабе i ўсялякую схiльнасць да iх, бо створаныя рэчы i ўсе iх дзеяннi i здольнасцi не адпавядаюць i не дасягаюць таго, чым ёсць Бог, i таму душа павiнна агалiць сябе з любой створанай рэчы i з яе дзеянняў i здольнасцяў, гэта значыць з любога разумення, упадабання, адчування, пакуль не пазбавiцца ад усяго, што не падобна да Бога i што Яму не адпавядае. I тады душа дасягне ўпадабнення Богу, бо ў ёй не застанецца нiводнай рэчы, якая б не адпавядала Божай волi, i гэтак яна пераменiцца ў Бога. I нават калi праўда, што Бог заўсёды знаходзiцца ў душы, даючы ёй сваёю прысутнасцю быццё i захоўваючы яе ў прыродным iснаваннi, аднак не заўсёды Бог надзяляе яе звышнатуральным быццём, таму што гэтае апошняе пераказваецца душы толькi праз любоў i Божую ласку. Але не ўсе душы знаходзяцца ў стане ласкi. Тыя ж, якiя маюць гэтую ласку, маюць яе не аднолькавым чынам: адныя знаходзяцца на больш высокiм узроўнi любовi, iншыя — на больш нiзкiм. Душа, чыя любоў больш вялiкая, больш атрымлiвае ад Бога, бо яе воля больш адпавядае волi Божай. Тая ж душа, якая цалкам ёй адпавядае i ўпадабняецца да яе, цалкам злучаецца з Богам i перамяняецца ў Яго звышнатуральным чынам. Дзякуючы гэтаму становіцца зразумела, чаму душа, напоўненая прывязанасцямi i прыхiльнасцямi, звернутымi да стварэнняў i да сваiх уласных здольнасцяў, менш схiльная да такога злучэння, бо яна не аддае Богу ўсю сябе, каб Ён змог звышнатуральна перамянiць яе. I таму адзiнае, што душа павiнна зрабiць, — гэта пазбавiцца ад усiх супярэчнасцяў i прыродных неадпаведнасцяў, каб Бог, якi зносiцца з ёю натуральна праз яе сутнасць, пачаў зносiцца з ёю звышнатуральна праз ласку.

5. Менавiта гэта хацеў патлумачыць, каб мы зразумелi, святы Ян, калi казаў: «Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt» — «Хто не ад крыві, і не ад жадання цела, і не ад жадання мужа, але ад Бога нарадзіўся» (Ян 1, 13). Бог даў моц стацца сынамi Божымi, а гэта значыць перамянiцца ў Яго, не тым, хто нарадзiўся ад крывi — з паяднання i складання прыродных элементаў, па волi цела — па жаданні i прыроднай схiльнасцi, па волi чалавека, якая нясе ў сабе ўсе спосабы людскога суджэння i разумення; Бог даў моц стацца сынамi Божымi толькi тым, хто нарадзiўся з Бога, тым, хто наноў нарадзiўся ў ласцы, адпачатку памёрлы для ўсяго таго, што датычыць старога чалавека. Яны ўзнеслiся да ўсяго таго, што ёсць звышнатуральным, атрымаўшы ад Бога адраджэнне i ўсынаўленне, найвышэйшыя за ўсё, што можна толькi ўявiць сабе. Бо, як гаворыць святы Ян у iншым месцы: «Nisi quis renatus fuerit ex aqua, et Spiritu Sancto, non potest introire in regnum Dei» (Ян 3,5), што значыць: «Калі хто не народзіцца з вады і Духа, не можа ўвайсці ў Божае Валадарства», якое ёсць станам дасканаласцi. Адрадзiцца ў Святым Духу ў гэтым жыццi азначае мець душу, надзвычай падобную да Бога ў чысцiнi, без нiводнай недасканаласцi. Толькi гэтак можна дасягнуць чыстага перамянення ў Бога, праз удзел у злучэннi з Iм, нават калi i не сутнасным.

6. I каб лепей зразумець усё гэта, прапаную некаторыя параўнаннi. Калi сонечны прамень праходзiць праз шкло вакна, якое мае плямы i зацемненасцi, святло не можа цалкам асвяцiць i асвятлiць, як бы яно магло, калi б шкло было празрыстым, ачышчаным ад усiх плямаў. Тым меней прапускае яно святла, чым болей плямаў, i наадварот, чым больш яно чыстае ад iх, тым больш святла яно прапускае. I прычына не ў промні, а ў шкле, бо сапраўды, чым больш яно празрыстае i чыстае, тым больш промень пераменiць яго i асветлiць, ды гэтак, што яно з промнем стане адным цэлым, i ўжо само шкло будзе праменiць святлом. Але нават калi шкло i сапраўды падаецца адным цэлым з промнем, на справе яно мае iншую прыроду ў параўнаннi з промнем. Аднак можна сказаць, што шкло ёсць промнем праз удзел у ягоным святле. I такiм самым чынам у душы, як у гэтым шкле, заўсёды жыве святло Божага быцця паводле прыроды, як было ўжо сказана.

7. Калi душа скiне з сябе ўсе заслоны i ачысцiцца ад усiх плямаў, гэта значыць, калi яе воля дасканалым чынам злучыцца а воляю Бога, бо любiць Бога азначае пазбавiцца ўсяго, што Iм не ёсць, i такiм чынам агалiцца перад Богам, тады яна дасць Богу месца ў сабе i будзе асветленая i перамененая Iм, i Бог ёй дасць сваё звышнатуральнае быццё такiм чынам, што яна станецца падобнаю да самога Бога i будзе мець тое, што мае сам Бог. Гэтае паяднанне адбываецца тады, калi Бог адорвае душу гэтаю звышнатуральнаю ласкаю, калi ўсе Божыя рэчы i душа становяцца адным у перамяненнi ўдзелу. Тады душа здаецца больш падобнаю да Бога, чым да душы. I нават калi яна становіцца Богам, праз удзел у Ягонай ласцы, на справе яе натура заўсёды будзе адрознаю ад натуры Бога, нягледзячы на перамяненне. Гэтаксама, як шкло адрознiваецца ад промня, якi яго асвячае.

8. З гэтага яшчэ больш зразумела, што душа, як было ўжо сказана, павiнна падрыхтавацца да такога злучэння i не намагацца зразумець, смакаваць, адчуваць цi ўяўляць сабе Бога цi якую iншую рэч, але быць у чысцiнi i любовi, гэта значыць —у суцэльнай галiзне i адрачэннi ад усяго дзеля Бога. Бо не можа быць дасканалага перамянення без дасканалай чысцiнi. Бо асвячэнне Божае i злучэнне душы з Богам будуць большыя цi меншыя ў залежнасцi ад ступенi ачышчэння, якога дасягнула душа. I яна нiколi не будзе дасканалаю, як я ўжо сказаў, калi не ўдасканаляцца яе чысцiня i празрыстасць.

9. Гэта таксама можна лепей зразумець праз наступнае параўнанне. Уявiм сабе вельмi прыгожы абраз, аздоблены шматлiкiмi каштоўнасцямi, рэдкiмi i далiкатнымi эмалямi, некаторыя з якiх з-за iх вытанчанасцi i далiкатнасцi амаль незаўважныя. Той, у каго не вельмi пранiклiвы позiрк, убачыць няшмат дасканаласцi i вытанчанасцi на гэтым абразе ў параўнаннi з тым, у каго вока чыстае. Той жа, у каго позiрк больш абвостраны, убачыць яшчэ больш дасканаласцi i прыгажосцi, i ўрэшце, той, хто мае здольнасць бачання вельмi чыстую i вельмi ясную, убачыць найбольш прыгажосцi i дасканаласцi. Бо сапраўды на гэтым абразе столькi ўсяго, каб убачыць, што чым больш iм захапляешся, тым больш застаецца, каб захапляцца.

10. Можна сказаць, што такiм чынам паводзяць сябе душы ў адносiнах да Бога ў гэтым асвячэннi i перамяненнi. Бо калi сапраўды кожная душа ў залежнасцi ад сваёй малой цi вялiкай здольнасцi можа дасягнуць злучэння з Богам, то не ўсе ў аднолькавай ступенi яго дасягаюць. Гэта залежыць ад таго, наколькi Пан пажадае адарыць кожную з iх. Падобнае адбываецца з благаслаўлёнымі ў небе: усе бачаць Бога, але кожны па-рознаму. Усе, аднак, задаволеныя, бо задаволеная іх духовая ўспрымальнасць.

11. У гэтым жыццi таксама так бывае. Ёсць душы, якія цешацца ў роўнай ступені спакоем i адпачынкам у стане дасканаласцi, i кожная з iх задаволеная тым, што мае, хоць адна можа знаходзiцца на больш высокай ступенi дасканаласці, чым другая. Але яны аднолькава шчаслiвыя, бо яны задаволiлi ўласную духовую ўспрымальнасць. Тая ж душа, якая не дасягае чысцiнi, адпаведнай яе здольнасцi, нiколi не дасягне спакою i радасцi, бо яна не дасягнула той аголенасцi i той пусткі, якія неабходныя для чыстага яднання з Богам.

Пераклад з іспанскай мовы
Святланы Грэсвi.

Працяг будзе.

* У трактаце святога Яна ад Крыжа цытаты са Святога Пісання падаюцца на лацінскай мове. У беларускім тэксце яны пададзены ў перакладзе Святланы Грэсві.
3. Святы Ян ад Крыжа называе духоўнымi асобамi ўсiх, хто намагаецца жыць духоўным i кантэмпляцыйным жыццём. — Заўвага перакладчыка.