Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
2(24)/2003
Галерэя
Нашы святыні

ПАКУТЫ ЮРАВІЦКАГА КАСЦЁЛА
У свеце Бібліі
На шляху веры

ЯК ЗНАЙСЦІ ЧАС ДЛЯ БОГА?
Паэзія

ВЕРШЫ

ВЕРШЫ
Сведчаць архівы

ПАДРЭЗАНЫЯ КРЫЛЫ
Архіўная старонка

НА СУСТРЭЧУ З МІНУЛЫМ
Haereditas
Пераклады

ПЕРАСЦЯРОГІ ЗБАВЕННЫЯ

МАРАЛІТЭ НА СЦЭНЕ ПРЫДВОРНАГА ТЭАТРА

БЕЗРАЗВАЖЛІВЫ СУДДЗЯ
Мастацтва
Проза

ЧЫРВОНАЯ БРАМА
Юбілеі

НОЧЧУ НА ХУТАРЫ
Проза

МАЛІТВА МАЦІ
Нашы святыні

ВАЧЫМА ФАТОГРАФА
Музыка

Наталля РУСЕЦКАЯ

ЗБАВЕННЫЯ ПЕРАСЦЯРОГІ УРШУЛІ РАДЗІВІЛ

Францішка Уршуля Радзівіл (1705—1753) нарадзілася ў сям’і кракаўскага ваяводы Януша Вішнявецкага і Тэафілі з Ляшчынскіх. Княжна гадавалася ў Чартарыйску, родавым маёнтку князёў Вішнявецкіх. Прадстаўніцы вышэйшых слаёў у ХVIII ст. атрымлівалі пераважна хатнюю адукацыю. Паводле тагачаснай моды яны авалодвалі замежнымі мовамі, вучыліся спяваць, танцаваць, музыцыраваць, вышываць, плесці карункі. Значна радзей дзяўчаты атрымлівалі ўрокі матэматыкі, філасофіі і рэлігіі. У аснову маральнага выхавання маладых арыстакратак былі пакладзены законы хрысціянскай маралі.

Падобную адукацыю і выхаванне атрымала і Францішка Уршуля. Замуж за князя Міхала Казіміра Радзівіла (Рыбаньку) княжна Вішнявецкая выйшла параўнаўча позна для свайго часу: у дваццаць гадоў. Калі верыць яе сучаснікам, яна вылучалася сярод іншых не знешняй прыгажосцю, а хутчэй высокім узроўнем культуры, ясным розумам і кемлівасцю. Пераехаўшы з мужам у Нясвіж, маладая, актыўная гаспадыня пачала старанна парадкаваць кнігі радзівілаўскай бібліятэкі, замаўляць з-за мяжы навуковую і мастацкую літаратуру. Яна прысвячала шмат часу асветніцкай дзейнасці, ініцыявала аднаўленне нясвіжскай друкарні, сама займалася адукацыяй і выхаваннем сваіх дачок. Ад бацькі, які складаў прынагодныя вершы і займаўся перакладамі, Францішка ўспадчыла літаратурныя здольнасці, любоў да навукі, добрае веданне замежных моваў: лацінскай, французскай, італьянскай.

Літаратурная дзейнасць Ф.У. Радзівіл пачыналася з аказіянальных вершаў на польскай мове. Імпульсам да іх напісання звычайна былі канкрэтныя жыццёвыя здарэнні: выезд князя Міхала на паляванне, вяселле або дзень нараджэння кагосьці з блізкіх ці знаёмых і г. д. Пазней з’явіліся вершы эпіграматычныя, сатырычныя, дыдактычныя, рэлігійныя. Захаваліся таксама напісаныя па-французску маральна-дыдактычныя трактаты і рэлігійна-метафізічныя вершы. У апошнія гады жыцця княгіня Францішка займалася пераважна драматургіяй. Напісаныя ёю п’есы ставіліся ў прыдворным тэатры з нагоды розных сямейных святаў, прыезду гасцей, якія часта былі ўдзельнікамі спектакляў.

Першыя гады сямейнага жыцця Міхала Радзівіла і Францішкі міналі ў бясконцых расстаннях і кароткіх сустрэчах, у нястомным спадзяванні нарэшце прывітаць нашчадка. Амаль штодзённа княгіня дасылала мужу поўныя палымянага пачуцця лісты, сярод якіх сустракаюцца і паэтычныя. Іх першынец Мікалай Крыштаф прыйшоў на свет у маі 1727 г. здаровым і моцным, але ў няпоўныя тры гады нечакана захварэў і памёр. Цяжка было маладой маці моўчкі насіць у сабе такое вялікае гора. Магчыма, дзеля ўласнага суцяшэння Францішка дазволіла выліцца свайму плачу ў «Надмагільны надпіс Мікалаю Крыштафу Радзівілу».

Пасля смерці сына зноў пачаліся гады пакутлівага змагання Францішкі за сваё каханне, за добрыя адносіны са свякрухай, за ўласнае здароўе і за жыццё дзяцей. У 1732 г. нарадзілася дачка, Ганна Марыя. Аслабелая, стомленая няўдалымі цяжарнасцямі княгіня, баючыся пайсці з жыцця раней, чым паспее выгадаваць адзіную дачушку, напісала ёй своеасаблівы паэтычны тастамент. У вершаванай форме Францішка Уршуля давала дачцэ парады і павучанні, як павінна паводзіць сябе маладая дзяўчына шляхецкага роду ў розных жыццёвых сітуацыях. Аднак смерць часта забірае дзяцей раней за бацькоў. Зусім маленькай памерла Ганна, той самы лёс напаткаў і яе сястрычку Людвіку.

Але напісанае застаецца. «Перасцярогі дачцэ…» цалкам адпавядалі ўяўленням сучаснікаў княгіні пра маральныя асновы выхавання, а таму атрымалі прызнанне і вялікую папулярнасць. Парады перапісваліся з рукапісу ў рукапіс (захавалася шэсць копій), і адразу пасля смерці Ф.У. Радзівіл у 1753 годзе былі выдадзены ў нясвіжскай друкарні. Напэўна, і сама Францішка карысталася імі, калі ў сям’і пасля блізнюкоў Януша Тадэвуша (1734—1750) і Караля Станіслава (1734—1790) з’явіліся яшчэ дзве дачкі: Тэафіля (1738—1818) і Кацярына Караліна (1740—1789).

«Перасцярогі дачцэ…» складаюцца з пятнаццаці пунктаў і вершаванай прадмовы да іх. У паасобных пунктах асуджаюцца сем смяротных грахоў: пыха, гнеў, хцівасць, зайздрасць, празмернасць у ежы і піцці, лянота і амаральнасць; а таксама тлумачэнне некаторых з дзесяці Божых запаведзяў: не распуснічай, паважай бацьку свайго і маці сваю.

Мы пазнаёмім чытачоў часопіса не толькі з паэтычнымі наказамі Францішкі Уршулі Радзівіл, дадзенымі дачцэ, але таксама з парадамі, скіраванымі да неакрэсленага адрасата. «Перасцярога аб тым, што трэба быць пакорнай думкі пра сябе самога» папярэджвае прагных да ведаў: нельга грунтоўна спазнаць усё на свеце, а павярхоўная эрудыцыя можа толькі зашкодзіць, таму найбольшай увагі варты ўнутраны свет чалавека, жыццё душы, якой наканаваная несмяротнасць. Практычныя веды простага чалавека, яго сціпласць і служэнне Пану Богу Францішка ставіла вышэй за пустую цікаўнасць вучоных. Блізкай тэматычна, але больш лаканічнай з’яўляецца «Перасцярога, што мы павінны больш дбаць пра жыццё вечнае, а не часовае». Тут аўтарка заклікала прыслухоўвацца да свайго сэрца, бо яно часам лепш за розум можа адрозніць дабро ад зла і адчуць, якая дарога вядзе да незямнога шчасця.

Перакладзеныя на беларускую мову, творы Францішкі Уршулі Радзівіл вяртаюцца да айчыннага чытача. Неўзабаве выйдзе ў свет цэлая кніга, выданнем якой займаецца «Беларускі кнігазбор» пры падтрымцы Польскага інстытута ў Мінску. За два з паловай стагоддзі істотна змяніліся звычаі і норавы нашага грамадства, але ранейшымі засталіся Божыя запаведзі, таму ў перспектыве вечнасці маральна-дыдакатычныя вершы княгіні Францішкі зусім не страцілі сваёй актуальнасці.

Францішка Уршуля РАДЗІВІЛ
ПЕРАСЦЯРОГІ ЗБАВЕННЫЯ


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY