БЕЗРАЗВАЖЛІВЫ СУДДЗЯ

Малюнак Уладзіміра Вішнеўскага.

Дыяклецыян – цэзар2 Царыца Агапа Хіонія Ірэна     пакутніцы

Дульцый, суддзя і стараста Агасп, канфідэнт3 Дульцыя Сізіній, паслядоўнік Дульцыя

АКТ І
Сцэна 2
Агапа, Хіонія, Ірэна

Агапа
Мы ў адзінстве кроўным, пад адною ўладай…
Ці ж вашыя сэрцы не ахінуцца здрадай?
Баюся, што спакуса і той скарб нікчэмны
Са звыклых абавязкаў звернуць нас дарэмна.
Няўжо ліхая слодыч д'ябальскай распусты
Прыстойнасць нашу знішчыць, будзе ў сэрцах пуста…
Стане ўраз смяротнай бясконцая істота,
Дзён колькі асалоды – страта вечнай цноты.
А чалавек быў з гліны вылеплены ўмела:
Вось фігура з косці, душа ўдзьмухнута ў цела,
Супраць забароны быў плод адзін сарваны –
І вось Айцец наш з раю на пакуту гнаны…
Дык хто ж такі магутны, ажывіўшы гліну,
Выгнаў з раю продкаў, надаўшы ім дзядзіну?
І вось ралля пад працай пот з іх выціскала,
Але праз плуг спажыву целу дасылала.
Сёстры дарагія! Хто ж чыніць тыя справы?
Створца наш не сцерпіць няўдзячнасці-няславы!

Хіонія
…Не, сястра, памерці цяпер хутчэй гатовы,
Не варты мы дакораў і тваіх намоваў.
Слізкая прыступка любой зямной здабычы:
Бо хто спазнаў іх болей, за нішто іх лічыць.
Ўсё мінае з часам, дні сплываюць хутка,
Нібыта сон – так многа знішчыць іх мінутка.
Прыйдзе суд, і за дабро будзе ўзнагарода,
За злачын і зло – агонь, пекла і нягоды.
Там (паказваючы рукою ўніз, г. зн. у пекла)
— вечныя пакуты, неба – цнот адплата;
З Богам – мэта шчасця, гонар без растраты.
Першародны мелі грэх прашчуры старыя,
Бездань паглынула ўраз душы іх святыя.
Верым, першы грэх сплаціць Бог дапамагае
І ў сасудзе чыстым нам Слова дасылае.
Роду Боскага, ды Сам – дваістай натуры,
Бо ў душы сапраўдны Бог – чалавек з фігуры.
Сын у постаці людской да Марыі Панны
Ўлоння чысціні святой быў накіраваны.
За маю душу пазней Ён прыняў пакуты…
Хто ж выпадкам гэтым, хто не будзе крануты?

Ірэна
Ах, сёстры, хіба ж можна на Таго забыцца,
Кроў Якога – бачу — скрозь адусюль бруіцца.
За каго ж? А за душу, што ў бяздумнай плыні
У грахах сваіх штодня дабравольна гіне.
Каханне за каханне вернасцю адплаціць.
Як цяжка, хто кахае – і каханка страціць.
Хай без пакут сканае нават смерцю ўласнай –
То будуць плач і роспач у журбе няшчаснай.
А тут ірвалі каты маладое цела
Таго, Хто пры аздобах быў незразумелы.
Патрушчаныя косці церні скрозь сціскалі,
Быццам дзень апошні крывёю пазначалі.
Ўсе штурхаюць цела, вяжуць, б'юць і лаюць,
І валасы і жылы разарваць жадаюць.
Струмень крыві згусцее – новыя сцякаюць,
Распрануты, збіты, косці вытыркаюць…
Вось прылюдна на крыжы там сканала потым
Цела… Боская ж душа – пад такім прыгнётам!
І вось святому Сэрцу за любоў адплата:
Піўшы воцат з жоўцю, дзідаю працята!
Ах, хопіць!.. Ані слова не прамоўлю ў скрусе,
Цяпер да майго Бога шчыра памалюся:
Памерці хрысціянкай дай мне, Божа мілы,
У веры гэтай, сёстры, сыдзем да магілы.
<…>

А К Т ІІІ
Сцэна 1

Царыца
…Чаму ж у знатным стане, з гэткай пекнатою
Вы нішчыце свой гонар вераю ліхою?
Паслухайцеся волі цэсарскіх мандатаў:
Колькі ў нашай веры прыхільных калігатаў4!
А якая ж ваша? Смела падыдзіце,
Пра ўсе дагматы веры самі раскажыце.

Агапа
Верым: ёсць Адзіны Бог – Той, Хто ўсё стварае,
Цела Ён фармуе Сам, душу ажыўляе.
Дзеліць цемру і святло; месяц, сонца, зоры
І планеты ў небе ўсе ставіць у дазоры.
І паветра, і зямлю, і агонь з вадою –
Сам стыхіі ўсе стварыў, долу даў напою.
Ён паветра аддзяліў, цэлы свет завесіў,
Каб аблокі над зямлёй сталі ў паднябессі.
Птушкі, гады, матылі, атамы й жывёлы –
Ад Яго, дый чалавек, як бачыш, някволы!
Элементы за сем дзён ён усе стварае,
З гліны мужа лепіць сам і душу ўдыхае,
Мудрую й рухавую; а пазней рабрыну
З мужа спаўшага дастаў і стварыў жанчыну.
Мужу даў імя Адам, яго жонцы – Ева,
Пасяліў іх у раі, ўсё дазволіў… Дрэва
Аднаго забараніў нават дакранацца,
Але ж хітры сатана рады быў старацца:
Еву грэшную пладом з тых галін частуе,
Гэты яблык іх, маўляў, з Боствам ураўнуе.
Ева з'ела, аддала агрызак Адаму,
За што Бог і выгнаў іх за райскую браму.

Хіонія
Бог, разгневаны такім правапарушэннем,
Першародны грэх скараў цяжкім прызначэннем:
Пекла даў для ўсіх ліхіх, для святых – абшары,
У пакутах каб чакаць Сынавай ахвяры.
Духам Слова ажывіў Ён дзівосным чынам
І ва ўлонні пасяліў велічнай жанчыны –
Панны чыстай, без граху, Марыяй названай,
Не кранутай, хоць у шлюб Юзафу адданай.
Аднаго ў асобах трох Бога заключыла –
Айца, Сына й Духа яна ў сабе насіла.
Так у чалавека Сын Божы ўцелавіўся,
І ва ўбогай стайні ў галечы нарадзіўся,
У пялёнках зрэбных… Мінула год нямнога –
Стаў Ён веру абвяшчаць і спазнанне Бога.
Пазней – хоць Бог душою! – схоплены, закуты,
Целам чалавечым – о жах! – цярпеў пакуты.

Ірэна
Здрадзіў Яму Юда, аддаў бязверным Пана,
Так ад слугі, як бачыш, атрымаў Ён рану.
Няўдзячнасць – вось пакута. Крывадушна, гнюсна
Пацалункам здрады ён прадаў Езуса.
Б'юць Яго, катуюць, лоб цернем раздзіраюць,
Пакуты, здзекі, ўдары на Яго ўскладаюць.
Нарэшце распінаюць на крыжы драўляным,
Глядзіць на тое Маці, а на сэрцы – раны.
Кроў цячэ – струменьчык, што змые грэх Адама.
Святыя йдуць на неба, гіне пекла брама.
Хто толькі з моцнай верай трымаецца цноты,
Дойдзе сам да неба, да вышняй той Істоты.
Ў стратах непатрэбных не трымай нас, пані,
Аднаго нам трэба – душы выратавання.
< Цэзар загадвае адвесці сясцёр да суддзі Дульцыя>

Сцэна 5
Дульцый, Агасп, Агапа, Хіонія, Ірэна

Дульцый
Ах, глядзі, Агаспе, што тут за фігуры,
Хіба Венера толькі гэткае ж натуры.
…Вазьмі, Агаспе, іх, вядзі да свайго дома,
І я прыйду туды паволі, пакрыёма…

Сцэна 6
Дульцый
Няшчаснай вольнасці закон сплыве ў імгненне,
Няхай бы розум быў мацнейшы за каменне!
Адзіны позірк зблытаў думкі нечакана,
Прывабнасць нішчыць сэрца і куе кайданы.
Каханне шчырае на розум не зважае;
Пакуль не бачыць вока, ён перамагае.
Калі ж хоць раз натуру пачуццё збунтуе,
То змогуць вочы розум, звада запануе.
Я вольны быў, як матылёк, што на свабоду
Ляціць заўжды, збірае з кветак асалоду,
І вось на ружу яе шып асцісты трапіў:
Хоць цернем зраніла, ды бляск мяне прывабіў.
Хоць мне і вера, й абавязак самі радзяць:
Хай згінуць смерцю ўсе, хто боствам сваім здрадзяць,
Чаму ж мяне глыбокі роздум тут катуе?
Пайду, куды мяне каханне накіруе.
Калі ж з пагардаю адмовяць мне раптоўна –
Што я хачу, вазьму, не просячы, гвалтоўна.
<…>

Сцэна 11
Агапа, Хіонія, Ірэна ў куце моляцца Богу,
Дульцый замест іх абдымае і цалуе кухонны посуд, выбруджваецца ім і там жа вар'яцее.

Дульцый
Адна, а вунь другая, трэцяя каханкі,
Майго жадання й страсці што ж вы за тыранкі!
Хіонія, цалую прагна твае вусны,
Імі так нядаўна крычала: «Ах, распусны!»
Гожая Агапа, цябе я прытуляю,
Хай твая спагада ад скрухі ацаляе!
Душа мая, Ірэна! З вуснаў я прымаю
Столькі асалоды! Сыходзіць не жадаю!
Чаго ж вы дасягнулі?.. Што ж, а dieu 5 , дзяўчынкі,
Думайце пра свой і мой добрыя спачынкі!
Дзякуй Богу, першую атрымаў ахвяру,
А за былую ўпартасць атрымаюць кару.
Як я ж сябе насыціў, аж душа спявае.
Каго ж цікаўнасць сэрца гэтак не кранае?

<Дульцый выходзіць, людзі ад яго ўцякаюць, бачачы, што ён спэцканы ў чорнае і дзівачыць>.
<…>

Сцэна 17
<Сізіній учыняе новы допыт сёстрам>

Агапа, Хіонія
Паліць ахвяр не будзем, не жадаем волі.

Сізіній
То ў агонь – абедзьвюх, хай будзе з вас вуголле!

Агапа
Пойдзем, так, Сізіній, бо радасць немалая
Нам да сэрца шэпча, што вечнасць нас чакае.
Адзін кароткі момант, часу так нямнога –
І пахвалім разам мы ласку Пана Бога.
Прыгадай жа сам ты жыцця свайго пачаткі:
Чым быў? Чым ёсць? Чым будзеш? Ты ж з улоння маткі
Голы, неразумны ды з плачам нарадзіўся.
Падросшы, апрануўся, постам быў марыўся…
Напаткае страшны час цела неўзабаве –
І чарвяк яго згрызе, і згніе ў няславе.
Прызначана спрадвеку смерць жывым стварэнням,
А ў сконе чалавечым – момант нараджэння.
Які твой час на свеце, дый жыццё якое?
Ці ўспомніш, што ўчыніў ты – добрае й благое –
Цела наша сцерпіць: як церне яго коле,
Гняце вялікі цяжар – не памрэ ад болю!
Мінае ўсё: хвіліна квадранс6 даганяе,
Міне гадзіна… Вечар. Ноч сышла… Світае.
Хто запомніць гэта? Раз дождж, другі пагода,
Сонца, потым месяц. Кіруе так прырода.
Маладосць, калоссе і парастак зялёны
Ці згніюць, ці змерзнуць – бо час вядзе да скону.
Хто жыццё са смерцю ў сваёй руцэ трымае?
Пан Бог дае ўсё шчодра – Бог і адбірае.
Незнішчальная душа, смерць ёй невядома,
Ёй не шкодзяць час і век у нябесным доме.
Асалода ж без мяжы і хвала бясконца
Там пануе і жыве славай таго Сонца.
Яно кіруе светам, цемру асвятляе,
Праўда – ў ім адзіным, хто верыць – не зблукае.
Ты, стараста, падумай пра спакой душэўны,
А для мужных сэрцаў нястрашны погляд гнеўны.

Хіонія
Які тут страх? Нікога смерць не абмінае,
Ні з кім не пасябруе і не паспрыяе.
Да людзей прыходзіць, каб з кожным парадніцца.
Мусіш з ёю (быў – няма) на жыццё забыцца.
Дзень дый зробіць цемрай – і раптам, нечакана
Зложыць побач пастуха, караля і пана.
А калі якую косць выкапаеш з гліны –
Дык ці панская яна, ці лясной звярыны?
Невядома! Сам кароль роўны там галоце,
А за веру – ў небе скарб, гонар годнай цноце.
З найвышэйшых перспектыў – парашок ці атам
І палац, і пышны фэст, троны з маястатам.
Там – бясконцая карысць, там звышнатуральны
Блаславёны шчодры густ, што для ўсіх спрыяльны.
Новае для добрых душ Бога там спазнанне,
Там бязночнае7 святло і выратаванне.
Смела я пайду ў агонь, слёзы я прагнала,
Каб жа імі буйны жар я не залівала.
Дык вядзі ж хутчэй – душа прагне зведаць лёсу,
Што наканавалі ёй светлыя нябёсы.