«УСТАНЬЦЕ, ХАДЗЕМ!»

Уступ

Калі з’явілася кніга «Дар і Таямніца», якую склалі ўспаміны і разважанні, звязаныя з пачаткам майго святарства, да мяне прыйшло шмат сардэчных водгукаў на яе, асабліва ад маладых людзей. Як я зразумеў, для многіх з іх гэты больш асабісты дотык да адгартацыі Pastores dabo vobis стаўся каштоўнаю дапамогаю ў правільным распазнанні ўласнага паклікання. Я вельмі рады гэтаму. Хачу, каб Хрыстус і надалей паслугоўваўся тымі разважаннямі, каб як мага больш маладых людзей пачула Яго запрашэнне: «Ідзіце за Мной, і Я зраблю вас лаўцамі людзей» (Мк 1, 17).

Былі просьбы, каб таксама ў сувязі з сорак пятай гадавінай маёй біскупскай сакры і сярэбраным юбілеем паслугі на Сталіцы Пятровай я напісаў працяг тых успамінаў, пачынаючы з 1958 года, у якім я стаў біскупам. Я згадзіўся прыняць гэтае запрашэнне, гэтаксама як і ідэю тае першае кнігі. Дадатковаю прычынаю, каб сабраць і ўпарадкаваць гэтыя ўспаміны і разважанні, быў працэс узнікнення дакументу, прысвечанага біскупскай паслузе: адгартацыі Pastores gregis, у якой я падаў сінтэз думак, што нарадзіліся падчас Х Звычайнага Агульнага Сходу Сіноду Біскупаў, які адбываўся ў часе Вялікага Юбілею 2000 года. Калі я слухаў выказванні біскупаў у аулі, а пасля чытаў тэкст пададзеных прапановаў, у маёй душы абуджалася шмат успамінаў, звязаных як з гадамі, аддадзенымі служэнню Касцёлу ў Кракаве, так і з новым досведам, перажытым у Рыме ў якасці наступніка Пятра. Я паспрабаваў запісаць гэтыя думкі, прагнучы падзяліцца з іншымі сведчаннем любові Хрыста, які праз стагоддзі прызначае чарговых наступнікаў Апосталаў і пры дапамозе крохкіх сасудаў улівае ласку ў сэрцы братоў. Гэтым успамінам пастаянна спадарожнічалі словы св. Паўла, скіраваныя да маладога біскупа Цімафея: «Ён выбавіў нас і паклікаў прызваннем святым не паводле ўчынкаў нашых, але паводле пастановы сваёй і ласкі, дадзенай нам у Хрысце Езусе перад вечнымі часамі» (2 Цім 1, 2).

Гэты запіс ахвярую Братам у біскупстве і ўсяму Люду Божаму. Няхай ён паслужыць усім, хто прагне пазнаць веліч біскупскай паслугі, працу, звязаную з ёю, але таксама і радасць, якая штодзённа спадарожнічае яе выкананню. Запрашаю ўсіх узносіць са мною Te Deum хвалы і падзякі. З позіркам, засяроджаным на Хрысце, умацаваныя надзеяй, якая не можа падвесці, будзем крочыць разам шляхамі новага тысячагоддзя: «Уставайце, хадзем!» (Мк 14, 42).

Частка І

Пакліканне

«Не вы Мяне выбралі, але Я вас выбраў»

(Ян 15, 16)

Крыніца паклікання

Шукаю крыніцы майго паклікання. Яна пульсуе там... у ерузалемскім Вячэрніку. Падзяку складаю Пану, што ў часе Вялікага Юбілею 2000 года дадзена мне было маліцца менавіта там, у верхнім пакоі (пар. Мк 14, 15), у якім адбылася Апошняя Вячэра. У думках пераношуся да таго памятнага Чацвярга, калі Хрыстус, палюбіўшы сваіх ажно да канца (пар. Ян 13, 1), устанавіў Апосталаў святарамі Новага Запавету. Бачу Яго, схіленага перад кожным з нас, наступнікаў Апосталаў, каб абмываць нам ногі. Чую, як быццам кажа мне, нам гэтыя словы: «Ці ведаеце, што Я зрабіў вам? Вы называеце Мяне Настаўнікам і Панам і справядліва кажаце, бо Я і ёсць такі. Дык вось, калі Я, Пан і Настаўнік, абмыў вам ногі, дык і вы павінны абмываць ногі адзін аднаму, бо Я даў вам прыклад, каб, як Я зрабіў вам, рабілі і вы» (Ян 13, 12-15).

Разам з Пятром, Андрэем, Якубам, Янам... слухаем далей: «Як палюбіў Мяне Айцец, так Я палюбіў вас; аставайцеся ж у любові Маёй.

Вы другі Мае, калі спаўняеце тое, што Я загадваю вам» (Ян 15, 9-14).

Ці ж не заключана ў гэтых словах mysterium caritatis нашага паклікання? Гэтыя Хрыстовы словы, прамоўленыя ў гадзіну, дзеля якой Ён прыйшоў (пар. Ян 12, 27), з’яўляюцца каранямі кожнага паклікання ў Касцёле. З гэтых слоў выплываюць жыватворныя сокі, якія даюць пачатак кожнаму пакліканню: Апосталаў і іх наступнікаў, гэтаксама, як пакліканню кожнага чалавека, бо Сын прагне быць «другам» кожнага; за ўсіх Ён аддаў сваё жыццё. Самае важнае, самае каштоўнае і самае святое закладзена ў гэтых словах: любоў Айца і любоў Хрыста да нас, Яго і наша радасць, таксама як наша сяброўства і вернасць, якія выяўляюцца ў выкананні запаведзяў. У гэтых словах заключаны таксама сэнс і мэта нашага паклікання: каб вы ішлі і прыносілі плод, і каб плод ваш трываў... (пар. Ян 15, 16).

Урэшце любоў ёсць повяззю ўсяго: субстанцыянальным спосабам яна яднае Боскія Асобы і яднае таксама, хоць іншым чынам, асобы людскія і іх разнастайныя пакліканні. Мы даверылі сваё жыццё Хрысту, які першы нас палюбіў і як добры Пастыр прысвяціў нам сваё жыццё. Апосталы Хрыста пачулі гэтыя словы і ўспрынялі іх як асабістае пакліканне. Гэтаксама і мы, іх наступнікі, пастыры Касцёла Хрыстовага, не можам не адчуваць патрэбы ўдзелу, каб першымі адказваць на гэту любоў: у вернасці, у выкананні запаведзяў і ў штодзённай аддачы жыцця дзеля прыяцеляў нашага Пана.

«Добры пастыр аддае жыццё сваё за авечак» (Ян 10, 11). У гаміліі, якую я прамовіў на плошчы св. Пятра 16 кастрычніка 2003 года ў сувязі з 25-годдзем пантыфікату, сказаў: «Апосталы, чуючы гэтыя словы Хрыста, не ведалі, што Ён казаў пра сябе. Не ведаў нават Ян, Яго ўлюбёны вучань. Ян зразумеў гэта толькі на Кальварыі, каля падножжа Крыжа, бачачы, як Хрыстус моўчкі аддае жыццё «за сваіх авечак». А калі прыйшоў час для яго і для іншых Апосталаў узяць на сябе гэтую місію, яны прыгадалі тады Яго словы. Усведамлялі, што тое заданне, якое Ён ім даверыў, змогуць выканаць толькі таму, што Ён сам (як іх запэўніў) будзе ў іх дзейнічаць».

«Не вы Мяне выбралі, але Я вас выбраў і паставіў вас, каб ішлі і прыносілі плод, і каб плод ваш трываў» (Ян 15, 16).

Не вы, але Я! – кажа Хрыстус. Вось аснова дзейнасці пастырскай місіі біскупа.

Выклік

У малітоўным роздуме...

1958 год. Еду цягніком на Ольштын з байдарачнаю групаю. Пачынаем вакацыйную праграму, якая ўвайшла ў звычку з 1953 года: частку канікулаў мы праводзілі ў гарах, найчасцей у Бяшчадах, а частку – на мазурскіх азёрах. Нашаю мэтаю была рака Лына. Менавіта таму (гэта было ў ліпені) мы едзем цягніком у кірунку Ольштына. Я кажу так званаму «адміралу» (наколькі памятаю, быў ім тады Здзіслаў Хэйдэль): «Слухай, Здзісь, я павінен буду выключыцца з паходу, бо атрымаў выклік ад Ксяндза Прымаса (з часу смерці кардынала Аўгуста Хлёнда ў 1958 годзе быў ім кардынал Стэфан Вышынскі) і мушу да яго з’явіцца.

«Адмірал» на тое: «Зробім». Таму, калі надышоў вызначаны дзень, мы адбіліся ад групы, каб даехаць да бліжэйшай чыгуначнай станцыі, да Альштынка.

Ведаючы пра абавязковы візіт да Ксяндза Прымаса ў часе паходу па Лыне, я абачліва пакінуў у Варшаве ў знаёмых святочную сутану. Не выпадала ісці да Прымаса ў гэтай, якую выкарыстоўваў у часе байдарачных паходаў (на прагулкі я заўсёды вазіў з сабою сутану і камплект арнатаў, каб адпраўляць Святую Імшу).

Такім чынам найперш мы вырушылі байдаркаю па хвалях ракі, а пасля грузавіком, які вёз мяхі з мукою, і так я дабраўся да Альштынка. Цягнік да Варшавы адыходзіў позна ўночы. Таму я ўзяў з сабою спальнік, спадзеючыся, што ў чаканні цягніка трохі прыдрамлю і папрашу кагосьці, каб мяне разбудзілі. Аднак такой патрэбы не ўзнікла, бо зусім не заснуў.

У Варшаве я прыйшоў у прызначаны час на вуліцу Мядовую. Ужо на месцы ўбачыў, што разам са мною былі выкліканы яшчэ тры святары: ксёндз са Слёнска Вільгельм Плюта, пробашч з Бохні, што ў дыяцэзіі Тарноўскай, ксёндз Міхал Бляхарчык і ксёндз Юзаф Джазга з Любліна. Напачатку я не звярнуў увагі на такі збег акалічнасцяў. Потым зразумеў, што яны былі выкліканы з тою ж мэтаю, што і я.

Калі я ўвайшоў у кабінет Ксяндза Прымаса, то пачуў ад яго, што Святы Айцец менаваў мяне дапаможным біскупам арцыбіскупа Кракава. У лютым таго ж самага 1958 года памёр ксёндз біскуп Станіслаў Роспанд, які на працягу многіх гадоў быў дапаможным біскупам у Кракаве ў часе ардыянарыяту князя мітрапаліта кардынала Адама Стэфана Сапегі.

Пачуўшы словы Кс. Прымаса, які абвясціў мне рашэнне Апостальскай Сталіцы, я сказаў: «Эмінэнцыя, я замалады, мне ўсяго толькі 38 гадоў». А Прымас на тое: «Гэта такая слабасць, ад якой мы хутка вылечваемся. Прашу не супраціўляцца волі Святога Айца». Таму я сказаў у адказ адно слова: «Прымаю». «Ну, то пойдзем на абед», – закончыў размову Прымас.

Ён запрасіў нас усіх чатырох на абед. Тады я даведаўся, што кс. Вільгельм Плюта быў менаваны біскупам з прызначэннем у Гожаў Велікапольскі. У той час гэта была найбольшая ў Польшчы апостальская адміністрацыя. Яна ахоплівала Шчэцін і Калобжэг, гэта значыць адну з найстарэйшых польскіх дыяцэзій, бо Калобжэг быў заснаваны ў 1000 годзе, адначасова з заснаваннем Гнезненскай мітраполіі, у склад якой уваходзілі біскупствы Калобжэг, Кракаў і Вроцлаў. Ксёндз Юзаф Джазга быў менаваны дапаможным біскупам у Любліне (пазней ён перайшоў у Ольштын), а ксёндз Міхал Бляхарчык – дапаможным біскупам у Тарнове.

Пасля заканчэння тае, такой важнай у маім жыцці аўдыенцыі, я зразумеў, што не магу тут жа вярнуцца да сяброў на байдаркі, бо мусіў найперш паехаць у Кракаў і сустрэцца з кс. арцыбіскупам Эўгеніюшам Базякам, маім ардынарыем. Чакаючы начнога цягніка да Кракава, я шмат гадзін маліўся ў капліцы сясцёр уршулянак у Варшаве на вуліцы Віслянай.

Ксёндз арцыбіскуп Базяк, львоўскі мітрапаліт лацінскага абраду, падзяліў лёс усіх так званых перасяленцаў: ён мусіў пакінуць Львоў і пасяліўся ў Любачове, у тым закутку Львоўскай дыяцэзіі, што застаўся ў межах народнай Польшчы пасля Ялцінскіх пагадненняў. Князь Сапега, кракаўскі арцыбіскуп, у апошні год перад смерцю прасіў, каб кс. арцыбіскуп Базяк, якога насільна змусілі пакінуць сваю дыяцэзію, быў ягоным каад’ютарам. Такім чынам храналагічна маё біскупства звязана з гэтым так выпрабаваным лёсам іерархам.

І вось на наступны дзень я прыйшоў да ксяндза арцыбіскупа Эўгеніюша Базяка на вуліцу Францішканскую, 3 і ўручыў яму ліст ад Кс. Прымаса. Памятаю, як сёння, што арцыбіскуп узяў мяне пад руку, вывеў у прыёмны пакой, дзе сядзелі святары, і сказаў: Habemus papam. У святле пазнейшых падзеяў можна сказаць, што гэта былі прарочыя словы.

Я звярнуўся да кс. арцыбіскупа з просьбаю вярнуцца на Мазуры да пакінутай групы сяброў, якія плылі на байдарках па Лыне. Ён адказаў: «Хіба ўжо не выпадае».

Засмучаны гэтым, я пайшоў у касцёл францішканаў і адправіў Крыжовую дарогу каля стацый, намаляваных Юзафам Мэхоффэрам. Ахвотна туды хадзіў на Крыжовую дарогу, бо гэтыя стацыі арыгінальныя і сучасныя. Пасля яшчэ раз вярнуўся да арцыбіскупа Базяка, узнаўляючы сваю просьбу. Сказаў: «Прашу, аднак, дазволіць мне вярнуцца на Мазуры».

На гэты раз арцыбіскуп адказаў: «Калі ласка, калі ласка. Але прашу, – дадаў з усмешкаю, – вярнуцца на кансэкрацыю».

Такім чынам яшчэ ў той жа вечар я сеў зноў у цягнік, што ішоў на Ольштын. З сабою ў мяне была кніга Хэмінгуэя «Стары і мора». Я чытаў яе ўсю ноч, толькі на нейкую хвіліну западаючы ў дрымоту. Адчуваў сябе неяк дзіўна...

Калі я прыехаў у Ольштын, там ужо была мая група, якая дабралася туды, плывучы байдаркамі па рацэ Лына. «Адмірал» прыйшоў па мяне на станцыю і кажа: «І што, стаў Вуек біскупам?»

Я пацвердзіў. А ён: «Каб мяне..., я так сабе ў душы думаў і гэтага Вуйку жадаў».

Сапраўды, не так даўно, калі я адзначаў дзесяцігоддзе святарства, ён мне гэтага жадаў. У дзень менавання біскупам у мяне было няпоўных дванаццаць гадоў святарства.

Я мала спаў і калі прыехаў на месца, быў змучаны. Аднак перш чым адпачыць, пайшоў у касцёл, каб адправіць Святую Імшу. У тым касцёле студэнцкім арцыпастырам тады быў пазнейшы біскуп, ксёндз Ігнацы Такарчук. Калі пасля кароткага сну я абудзіўся, аказалася, што вестка ўжо разляцелася, бо ксёндз Такарчук сказаў мне: «А, новы біскуп, віншую!»

Я ўсміхнуўся і пайшоў да групы сяброў-байдарачнікаў. Аднак, калі сеў на вёслы, зноў адчуў сябе неяк дзіўна. Ударыла мяне супадзенне датаў: датай менавання, якое атрымаў, было 4 ліпеня; на гэты дзень прыпадае гадавіна пасвячэння Вавельскай катэдры. Гэтую гадавіну я заўсёды насіў у сэрцы. Мне здавалася, што такое супадзенне штосьці азначае. Таксама думалася, што, магчыма, гэтыя байдаркі для мяне ўжо апошнія. Аднак потым, павінен зазначыць адразу, яшчэ шмат разоў я плаваў на байдарках, набіраючы сілы на водах рэк і азёраў Мазоўша. Фактычна ажно да 1978 года.