ПЕРАМОЖАНЫЯ БОГАМ

Кшыштаф Палыс ОР нарадзіўся ў 1979 г., жыве ў Варшаве. Прамотар пакліканняў у Польскай правінцыі ордэну дамініканаў. Вядомы рэкалекцыяніст, вядзе свой блог: Kpalys.blogspot.com.

Для мяне як для святара цудоўны досвед, адзін з найлепшых, — гэта магчымасць знаёміцца з так званымі свецкімі містыкамі. У гэтых людзях адчуваецца незвычайнае ўнутранае святло і духоўная чуйнасць, хоць, пачуўшы пра гэта, яны толькі засаромеюцца. Яны падобныя да евангельскай Веранікі — прыносяць Езусу свае слёзы і цярпенні, часам гавораць, як абавязаныя нам, але насамрэч гэта яны выціраюць нашыя сэрцы хустаю.

Дзякуючы гэтым глыбока адданым Богу людзям многія сустракаюць Хрыста, адкрываюць у сабе надзею, але самі яны лічаць, што перасоўваюцца навобмацак, у цемры, нібыта Найвышэйшы Бог, стаўшы любоўю і крыніцаю святла ў іх жыцці, забыўся пра іх. Падобны досвед немагчыма апісаць словамі, і гэта палохае. Але ў такіх выпадках страх сведчыць пра дзеянне Духа Святога, якога чалавек спачатку баіцца, бо Ён зусім не такі, як мы. Адмовіцца прыняць і перажыць падобны досвед — значыць адмовіцца ад духоўнага ўзрастання. Нездарма многія героі Бібліі, пачуўшы, як Бог звяртаецца да іх, моцна палохаліся і крычалі, што не хочуць памерці, быццам Ён нясе смерць.

«А ўва мне — нічога...»

Людзі ўзгадвалі, што св. маці Тэрэза заўсёды прамянілася спакоем. Яна чыніла дзіўныя, нязвыклыя рэчы, але амаль ніхто не ведаў, што яна жыла ў вялікай цемры веры. Праз шмат гадоў яна адкрыла, што без гэтага досведу не змагла б зразумець людзей, з якімі ёй давялося працаваць.

Маці Тэрэза звярталася да арцыбіскупа Перэйры: «Прашу Вас асабліва маліцца за мяне, каб я не знішчыла Ягонай справы, і каб наш Пан паказаўся мне, бо ўнутры такая страшная цемра, нібыта ўсё ўва мне памерла. Гэта пачалося прыблізна тады, калі я распачала “справу”. <...> У маім сэрцы такая глыбокая адзінота, што не магу апісаць. Мне ўсё цяжэй гаварыць пра гэта».

У іншым лісце маці Тэрэза пісала: «Дзякуй Богу, учора ўсё было добра. Сёстры, дзеці, пракажоныя, хворыя і бедныя сем’і — усе ў гэтым годзе былі такія шчаслівыя і задаволеныя. Сапраўднае Божае Нараджэнне. А ўва мне — нічога, толькі цемра, супярэчнасці і страшная адзінота».

Сёння нам вядома, што яе цемра ў Божых руках стала вялікаю дапамогаю для іншых людзей.

Пра падобны досвед сведчыў і св. Ян ХХІІІ, які, яшчэ служачы Апостальскім нунцыем, занатаваў у дзённіку: «Мяне няспынна пераследуе адчуванне таго, што ні ў чым няма ніякай карысці, але менавіта яно змушае мяне ва ўсім спадзявацца на Бога». Псальміст усклікае: «Як доўга яшчэ, Пане, будзеш вечна забываць пра мяне?» (Пс 13, 1), а бездапаможны Ёў, гледзячы, як разбураецца ягоны свет, крычыць: «Хоць бы забіў мяне Усёмагутны — веру» (гл. Ёв 13, 15). Гэтыя прызнанні надзвычай уражваюць, у іх гучыць давер, хоць, здавалася б, не засталося нічога, у што можна было б верыць.

Досвед перажывання Хрыстовай любові не робіць жыццё лягчэйшым. Павел з Тарса гаворыць пра абразанне Духам Святым, Ян Хрысціцель — пра хрышчэнне агнём. Калі агонь выпальвае сэрца, у душы расце пачуццё пранізлівай адзіноты, быццам усё, што дагэтуль радавала, стала такім маленькім, што няздатнае запоўніць пустэчу душы. Гэта стан трывогі, калі чалавек не разумее, што з ім адбываецца. Ён шукае шчасця, дасягае пастаўленых мэтаў, але замест супакою яго напаўняе пачуццё расчаравання і голаду. Тое, што раней чалавек лічыў шчасцем, цяпер пустое, не прыносіць плёну, не насычае.

У чалавека нараджаецца балючае ўсведамленне штодзённага сіроцтва, нідзе на зямлі ён не адчувае сябе як дома. Нават у атачэнні іншых людзей ён чужы, а калі спрабуе гаварыць пра гэта, то словы здаюцца нязначнымі, неадпаведнымі. У рэшце рэшт чалавеку хочацца ўвогуле маўчаць, але, на дзіва, навокал з’яўляецца ўсё больш людзей. Яму гэта незразумела, бо яны гавораць, што ў ім адчуваюць спакой.

У дамініканскіх архівах ёсць узрушальнае апісанне таго, як маліўся св. Яцак: «Часта ў слязах і стагнаннях ён маліўся, каб Бог вывеў яго з гэтай вязніцы смерці і прывёў у айчыну, бо тленнае цела абцяжарвае душу, а зямное жыццё прытупляе розум, перашкаджаючы разумець найвышэйшыя рэчы. І Бог, Айцец міласэрнасці, пачуў яго тугу…».

Стан, калі чалавек аказваецца пераможаны Богам, звязаны з вялікаю тугою, якая чыніць яго падобным да старазапаветнага Якуба, які насамрэч атрымаў благаслаўленне, але з таго часу застаўся кульгавым і быў вымушаны вучыцца жыць па-новаму. Свет і яго месца ў свеце змяніліся.

Абразанне сэрца

Дасведчаныя садаводы гавораць, што калі дрэва абразаюць, яно пачынае расці ў тры разы хутчэй, бо гэтая працэдура вызваляе ў тканках эцілен, які змушае плады выспяваць хутчэй. Каб зразумець, у чым заключаецца моц зраненага сэрца, трэба звярнуцца да Кнігі прарока Амоса. Калі Бог паклікаў яго, ён адказаў, што не падыходзіць для вялікай справы, бо ўмее толькі абразаць сікаморы. Насамрэч Амос яшчэ не ўсведамляе, што стане магутным прарокам, а яго словы будуць абразаннем для чалавечых сэрцаў.

Хрысціянская традыцыя назвала гэтае калецтва «ранаю любові». Сапраўднае сэрца — скалечанае і працятае. Калі Бог паклікаў прарока Ісаю, ён атрымаў ад аднаго з серафімаў распалены вугаль, каб дакрануцца ім да вуснаў. А вусны сведчаць пра тое, што на сэрцы. Адразу пасля гэтай балючай працэдуры сэрца прарока ачышчаецца і вызваляецца ад граху, а сам Ісая, усведамляючы сваю нявартасць, усё ж прымае Божае пасланніцтва. З таго часу ён становіцца ўбогім духам чалавекам, цалкам залежным ад Найвышэйшага Бога, і ведае, што без Яго ён — нішто. Рана любові заўсёды нагадвае яму пра гэта.

Іншымі словамі, сэрца чалавека, прышчэпленага да Найсвяцейшага Бога, мусіць найперш атрымаць рану. Гэта вельмі балюча, а ўсё навокал перамяняецца ў цемру. Але такое выпрабаванне неабходнае, хоць і пакутнае. З раны выцякае кроў, якая дае жыццё. Таму самыя вялікія духоўныя настаўнікі сведчаць аб дзіўнай праўдзе: любіць можа толькі той, хто дазваляе сябе параніць, а той, хто ўцякае ад болю і пакуты, не навучыцца любіць і ніколі не будзе аздароўлены. Сябар Езуса жыве са шнарам на сэрцы і носіць у сабе пачуццё, што ён пераможаны Стварыцелем. А людзям, пераможаным Богам, жывецца зусім нялёгка.

«Бог Айцец». Мазаічнае пано. Рым.

Воблака і цемра вакол Яго

У Святым Пісанні воблака — гэта знак, які ўзнікае ў самыя ўзнёслыя моманты гісторыі збаўлення. Воблака ўтваралася, калі Бог аб’яўляў чалавеку свае самыя важныя таямніцы. Майсей на гары Сінай увайшоў у воблака, і тады Бог аб’явіў яму, Хто Ён. Воблачны слуп вёў ізраэльцянаў праз пустэльню, Саламона атачала воблака, калі ён асвячаў новую святыню Бога. Падчас Звеставання ўзнік знак Божай прысутнасці: «Дух Святы сыдзе на Цябе, і моц Найвышэйшага ахіне Цябе» (Лк 1, 34). Воблака — вобраз Божай славы, але, як дадае псальміст, вакол Бога ўзнікае таксама і цемра (гл. Пс 92, 2), а дарога да святла вядзе праз яе.

Не без прычыны людзі, якіх агарнула Божае воблака, перажываюць спачатку час, калі на іх сплывае багацце Божых ласкаў, але хутка пасля гэтага над імі згушчаецца цемра, нібыта іх вочы не ў стане глядзець на чыстае святло. У выніку яны застаюцца зраненымі, абкрадзенымі, амаль калекамі, і адначасова з іх праменяць надпрыродная прыгажосць і душэўная раўнавага. Вытрываўшы цемру да канца, можна дасягнуць духоўнай сталасці.

Айцец Ёахім Бадэні, дамініканін, які памёр у святасці, у свае апошнія гады змагаўся з духоўнаю цемраю, але ўсведамляў, што гэта патрэбны перыяд ачышчэння, каб убачыць Бога: «Да таго як уступіць у ордэн, я вельмі цешыўся, што можна бачыць Пана Бога тут, на зямлі. Вядома не так, як у небе, інакш. Але каб убачыць Пана Бога, неабходна прайсці праз смутак гэтага свету. Трэба паддацца гэтаму смутку і чакаць святла. Калі чалавек будзе цярпліва чакаць святла, — а гэта вельмі балюча, — то праз нейкі час пачне яго бачыць. Аднак пасля зноў прыйдзе смутак, ужо іншы, і зноў трэба будзе яго перацярпець. Праходзячы праз гэтыя этапы, чалавек пачынае бачыць глыбей, пачынае заўсёды бачыць нябачнага Бога».

Святы Ян ад Крыжа называў выпрабаванне Ёва і барацьбу Якуба цёмнаю ноччу душы, якая доўжыцца, пакуль у нас не знікне д’ябальская спакуса зладзіць свет па-свойму, насуперак Стварыцелю. У гэты перыяд ачышчэння ўсе пачуцці знікаюць, а душа напаўняецца цемраю. Чалавек перастае давяраць самому сабе, ён ужо не ведае, што ёсць праўда, а што — падман. Ідзе аперацыя на адкрытай ране, і чалавек у гэты час застаецца безабаронным. Аднак, нягледзячы на тое, што боль усё павялічваецца, трэба дазволіць хірургу завяршыць аперацыю. Магчыма, мы не ў стане ўбачыць у гэтым сэнс, а наадварот, нічога не разумеем, але з дапамогаю надпрыроднага даверу ўсведамляем, што, магчыма, гэта самы кароткі шлях. Шлях праз цемру доўжыцца, пакуль у нас цалкам не выпаліцца фальшывае «я» і не з’явіцца пакорная здольнасць прымаць тое, што дае Бог.

Праз выпрабаванне прайшоў і св. Пётр, які пасля арышту Езуса быў зусім зламаным. Аўтар аднаго з біблійных каментараў заўважыў, што Пётр, тройчы адмаўляючыся ад Хрыста, паступова, крок за крокам страчваў сваю тоеснасць. Найперш, выракшыся сувязі з Езусам, ён страціў кантакт з Богам. Пасля, выракшыся сувязі з супольнасцю, ён страціў кантакт з людзьмі. Урэшце, выракшыся сваіх карэнняў і паходжання, ён страціў кантакт з асабістай гісторыяй.

У жыцці можна ператрываць любы досвед, галоўнае, каб было з кім яго раздзяліць. Пётр застаўся ў адзіноце, зруйнаваны, спаралізаваны адзінотаю. Яму засталіся толькі роспач і цемра. Менавіта ў такім стане яго дасягае міласэрны позірк Езуса. Пётр плача, усведамляючы, што без Езуса не мае жыцця, што па-за Езусам ён страціў сябе самога. Без Яго ён не скала, а пясок. Цяпер Пётр разумее, што іншы чалавек можа прытуліць цела, але толькі Хрыстус здольны прытуліць душу.

Гэтыя краты не ламаюць косці

Ёсць старая гісторыя пра тое, як адзін манах атрымаў ласку з’яднання з Богам. Гэтыя навіны выклікалі ў кляштары вялікае ўзрушэнне, многія хацелі ўбачыць свайго брата. Калі ў манаха спыталі, як ён сябе цяпер адчувае, той адказаў: «У такой нястачы, як ніколі дагэтуль».

Наша культура патрабуе ад чалавека няспыннага павелічэння і развіцця, а Езус гаворыць пра іншую канструкцыю чалавечага «я», што заключаецца ў памяншэнні. Чалавек, які прагне стаць свабодным, павінен імкнуцца стаць меншым: не для таго, каб прынізіцца, а каб вызваліць у сабе месца для той незаўважнай таямнічай сілы, якую хрысціяне называюць ласкаю.

Усвядоміўшы, хто такі Езус, Пётр усклікнуў: «Адыдзі ад мяне, Пане, бо я чалавек грэшны!» (Лк 5, 8). Ісая, убачыўшы Бога, закрычаў: «Гора мне, бо я загінуў, таму што я чалавек з нячыстымі вуснамі!» (Іс 6, 5). Чаму ж гэтыя біблійныя святыя, усведамляючы ўласную недасканаласць, змаглі прывесці да Бога такое мноства людзей? Яны адкрылі, што духоўнае развіццё не ў павелічэнні нейкіх таямнічых здольнасцяў, а ў стратах. Тут шлях ідзе ўніз, не да ўдасканалення, а да пакоры. У гэтым дзіўная евангельская праўда.

Знікаюць усе якасці, якія ты падсвядома лічыў адлюстраваннем Абсалюта ў сваёй душы, напрыклад, святасць, дасканаласць, цнота. Знікае таксама і спакуса лічыць сябе лепшым за іншых. Пачынае даймаць усведамленне таго, што ты здольны да найбольшага ў свеце лайдацтва. Больш за тое, ты і ёсць найбольшы ў свеце лайдак. Знікае ўсё, што давала нагоду бачыць у сабе хоць нейкае дабро.

Паглыбляючыся ў Бога, чалавек пачынае больш выразна бачыць, што без Яго ён безабаронны, ён — нішто. Без Яго волі ніводзін промень сонца не можа асвятліць зямлю, ніводзін лісток не можа затрапятаць на дрэве, а чалавек не можа нават уздыхнуць.

Арамейскае і грэцкае слова «ўбогі» адносіцца да жабракоў, а жабрак — гэта той, хто цалкам залежыць ад дапамогі іншых людзей. Усе настаўнікі хрысціянства вучаць гэтаму. Першая і найважнейшая ўмова духоўнага ўзрастання — гэта ўсведамленне ўласнага духоўнага ўбоства, прыніжанасці і бездапаможнасці перад Божым абліччам. Спроба абмінуць гэтае ўсведамленне — нібыта спроба хадзіць без ног. Усвядоміць уласнае ўбоства — не тое самае, што страціць ахвоту нешта рабіць і паддацца таннаму самашкадаванню. Парадаксальна, але яно дае чалавеку свабоду. Той, хто ўсвядоміў уласнае духоўнае ўбоства, становіцца больш адкрытым на дапамогу звыш. Тады Найвышэйшы Бог можа ўчыніць у ім цуд перамянення.

Эгацэнтрызм — асноўная прычына, якая не дае многім людзям пайсці шляхам кантэмпляцыі. Чалавек, засяроджаны выключна на сабе, ніколі не знойдзе спакою. Бог не адорвае за дасканаласць, перадусім Ён адорвае за пакору. Адзін з манахаў Усходу параўнаў гэты працэс з тым, як у рэшце рэшт ламаюцца дрэвы, якія не гнуцца пад напорам ветру. Гэтак жа і чалавек, які заўсёды змяшчае сябе ў цэнтр, разбівае галаву, бо не жадае саступіць, і хоць не знаходзіць спакою, але ўсё адно стаіць на сваім. Толькі тады, калі памрэ эгаізм, здолее ўваскрэснуць душа.

Манахі кантэмпляцыйнага жыцця, апісваючы падобны стан, нават не спрабуюць схаваць праўду за ветлівымі фармулёўкамі. Кажучы пра Бога, яны бескампрамісна праўдзівыя, таму гэта часам палохае і выклікае супраціў. Айцец Геранім, трапіст, які жыў у французскім абацтве Сэт-Фон, назваў свой духоўны досвед «расціснуты Богам». У яго духоўных нататках няма ні кроплі самашкадавання, а толькі словы, што дзякуючы гэтаму выпрабаванню «Бог прыпадабняе нас да сябе».

Словы іншага трапіста, айца Міхала Зёлы, гэтаксама шакіруюць, бо ён гаворыць, што Бог дзейнічае як драпежнік: «Бог як тыгр: ціха крадзецца, кружыць, выкрадае. Так, але чалавек таксама як тыгр: скажа Богу „так“ — і адразу адбываецца тое самае, што ў заапарку, калі тыгр хварэе. На жывёлу з аднаго боку клеткі наязджаюць моцныя краты, прыціскаючы да сцяны. Гэтыя краты не ламаюць косці, але не даюць драпежніку рухацца. Вялікі кот вымушана дазваляе дакрануцца да сябе: ён увесь дрыжыць, але пасля ўкола засынае і вылечваецца. Небяспеку нясе не Бог, а духоўныя эколагі. Гэтыя, пачуўшы аб кратах, пачнуць пратэставаць».

* * *

Кожны чалавек праходзіць праз уласнае «выпрабаванне крыжам», праз цемру, якую трэба вытрываць. Але Бог абяцае, што не ўскладзе на нашыя плечы цяжару большага, чым мы можам вынесці (гл. 1 Кар 10, 13). У Бібліі ясна гаворыцца, што пасля кожнага выпрабавання, перажытага разам з Хрыстом, мы становімся «кімсьці большым», трапляем туды, дзе дзейнічаюць не столькі нашы сілы, колькі перадусім Яго ласка.

Я памятаю, што сказаў адзін манах картузіянін, страціўшы зрок. Ён здзіўляў усіх стрэчных людзей сваёю лагоднасцю і звышнатуральным унутраным спакоем. На пытанне журналіста манах адказаў: «Не трэба клапаціцца пра тое, што з намі здараецца. Я часта дзякую Богу за тое, што Ён дапусціў, каб я аслеп. Я перакананы, што Ён дазволіў гэта дзеля дабра маёй душы».

Хто ж здольны дасягнуць такой унутранай свабоды? Толькі чалавек, які дазваляе Богу перамагчы яго.

Пераклад з польскай мовы
Юліі Шэдзько.
Паводле: «W drodze»,
№ 10, 2016 г.