Хто ён, аўтар цікавых, вельмі актуальных, а часам нават і правакацыйных пытанняў у кнізе «Пераступіць парог надзеі»? 53-гадовы італьянскі публіцыст (як сам сябе любіць называць – «хранікёр»), вядомы журналіст і пісьменнік. Ён – супрацоўнік італьянскай каталіцкай газеты «Avvenire» («Будучыня»). Цікавы і неардынарны шлях Вітторыё Мэссоры да навяртання, да глыбокай веры і заангажаванасці ў жыццё і пісьменніка, ён быў спачатку «ваяўнічым агностыкам» і належаў да антыклерыкальнай італьянскай левай групоўкі. Але аднаго разу ў маладосці яму ў рукі трапілі чатыры Евангеллі. Іх прачытанне зрабіла на Мэссоры глыбокае ўражанне і, як ён сам успамінае, выклікала душэўны шок. Нечакана з агнастыцызму Мэссоры навяртаецца ў глыбінны каталіцызм. Ласка гэтага раптоўнага азарэння святлом Хрыста абуджае ў ім дух апостальства. У сваёй журналісцкай і пісьменніцкай працы В. Мэссоры паглыбляецца ў хрысціянскую каталіцкую тэматыку. З-пад яго пяра выйшлі такія надзвычайныя цікавыя кнігі, як «Рапарт аб стане веры» (інтэрв’ю з карыдыналам Ёзафам Ратцынгерам, прэфектам ватыканскай Кангрэгацыі да спраў Дактрыны веры), «Замучаны пры Понцкім Пілаце», «Opus Dei», «Выклік смерці» і «Думкі пра Езуса» – бестселер, выдадзены ў 1976 г. (з таго часу толькі ў самой Італіі было прададзена больш за мільён экзэмпляраў гэтай кнігі). Творы пісьменніка і публіцыста В. Мэссоры шырока вядомыя і любімыя ва ўсім свеце. Будзем спадзявацца, што калі-небудзь дойдуць яны і да нашага беларускага чытача.

<<< Пачатак

Евангелле — гэта вялікае сцвярджэнне свету і чалавека, таму што яно — аб’яўленне праўды пра Бога. Бог — першакрыніца радасці і надзеі чалавека. Менавіта такі Бог, якога аб’явіў нам Хрыстус.

Ян Павел ІІ

Пасля гэтых абавязковых тлумачэнняў на тэму хрысціянскай малітвы, дазвольце мне вярнуцца да папярэдняга пытання: як і за каго, а таксама аб чым моліцца Папа?

- Трэба пра тое б запытаць у Духа Святога! Папа моліцца так, як Дух дазваляе яму гаварыць. Думаю, што Папа павінен так маліцца, каб, паглыбляючыся ў таямніцу, аб'яўленую ў Хрысце, мог лепш выконваць сваё служэнне.

І Дух Святы, несумненна, такім чынам вядзе яго. Калі толькі чалавек не стварае перашкодаў, «Дух дапамагае ў слабасці нашай».

Аб чым моліцца Папа? Чым напоўнена ўнутраная прастора яго малітвы?

Gaudium et spes, luctus et angor hominum huius temporis - радасць і надзея, а разам з тым смутак і трывога сучасных людзей (гэта пачатковыя словы апошняга дакументу Другога Ватыканскага Сабору душпастырскай Канстытуцыі аб Касцёле ў сучасным свеце) - прадмет малітвы Папы. Евангелле - гэта значыць добрая вестка, а Добрая Вестка - заўсёды заклік да радасці. Што ж такое Евангелле? Евангелле - гэта вялікае сцвярджэнне свету і чалавека, таму што яно - аб'яўленне праўды пра Бога. Бог - першакрыніца радасці і надзеі чалавека. Менавіта такі Бог, якога аб'явіў нам Хрыстус. Бог - Стварыцель і Айцец, Бог, які «так палюбіў свет, што аддаў Сына Свайго, каб чалавек не згінуў, але меў жыццё вечнае» (пар. Ян 3, 16).

Евангелле - гэта перадусім радасць ад стварэння. Бог, які, ствараючы, бачыць, што створанае Ім - добра (пар. Быц 1, 1-25), з'яўляецца крыніцаю радасці ўсіх стварэнняў і перш за ўсё - чалавека. Бог Стварыцель, здаецца, гаворыць усяму стварэнню: «Добра, што ты ёсць». Гэта радасць Бога перадаецца ў прыватнасці праз «добрую вестку» аб тым, што дабро большае за ўсё тое, што ў свеце з'яўляецца злом. Зло - не галоўнае і не канчатковае. Гэтым хрысціянства радыкальна адрозніваецца ад усялякіх відаў экзістэнцыйнага песімізму.

Стварэнне было дадзена і даручана чалавеку не як крыніца цярпення, але як аснова творчага існавання ў свеце. Чалавек, які верыць у прынцыповую дабрыню стварэнняў, здольны адкрываць усе таямніцы стварэння, каб пастаянна ўдасканальваць справу, даручаную яму Богам. Хто прымае Аб'яўленне і, асабліва, Евангелле, той павінен разумець, што лепш існаваць, чым не існаваць. І таму ў полі зроку Евангелля няма месца ніякай «нірване», ніякай апатыі ці адрачэнню. Затое ёсць вялікае пакліканне дасканаліць усё тое, што створана, - і сябе, і свет.

Гэта істотная радасць ад стварэння ў сваю чаргу дапаўняецца радасцю ад збаўлення, радасцю адкуплення. Евангелле, перш за ўсё, - вялікая радасць ад збаўлення чалавека. Збавіцель чалавека - таксама і яго Адкупіцель. Збаўленне не толькі супрацьстаіць злу, якое існуе ў свеце ў любой яго форме, але і абвяшчае перамогу над злом: «Я перамог свет», - гаворыць Хрыстус (пар. Ян 16, 33), і словы гэтыя цалкам пацвярджаюцца ў пасхальнай таямніцы. У часе Велікоднай Вігіліі Касцёл узнёсла спявае: O felix culpa, guae talem ac tantum meruit habere Redemptorem («О, шчаслівая віна, якая заслужыла мець такога вялікага Адкупіцеля; пар. Exultet). Такім чынам, прычына нашай радасці ў гэтай моцы перамогі над злом і ў прыняцці Божага сыноўства, якое складае сутнасць Добрай Весткі. Гэту моц Бог дае чалавеку ў Хрысце. «Сын Адзінародны прыходзіць на свет не дзеля таго, каб судзіць свет, але каб збавіць чалавека ад зла» (пар. Ян 3, 17).

Справа Адкуплення ўздымае справу стварэння як бы на новы ўзровень. Усё, што створана, ахопліваецца адкупленчым асвячэннем, а дакладней, абагаўленнем, як бы ўцягваецца ў арбіту Боскасці і ўнутранага жыцця Бога. На гэтым узроўні перамагаецца разбуральная сіла граху. Незнішчальнае жыццё, якое аб'явілася ў змёртвыхпаўстанні Хрыста, як бы паглынае смерць. «Смерць, дзе твая перамога?», - пытае, углядваючыся ў уваскрослага Хрыста, апостал Павел (1 Кар 15, 55).

Папа, які з'яўляецца сведкам Хрыста і слугою Добрай Весткі, з гэтае ж прычыны - чалавек радасці і надзеі, чалавек прынцыповага сцвярджэння вартасці існавання, вартасці стварэння і надзеі жыцця вечнага. Зразумела, што тут не ідзе гаворка ані пра наіўную радасць, ані пра марную надзею. Радасць перамогі над злом не засланяе рэалістычнага ўсведамлення зла, якое існуе ў свеце і ў кожным чалавеку. Наадварот, яна нават абвастрае гэтае ўсведамленне. Евангелле вучыць называць сваімі імёнамі дабро і зло, аднак таксама вучыць упэўненасці, што «зло можна і трэба перамагаць дабром» (пар. Рым 12 ,21).

Менавіта ў гэтым хрысціянская мараль праяўляецца найбольш поўна. Аднак, калі яна так моцна скіравана да каштоўнасцяў, калі з'яўляецца такім універсальным сцвярджэннем дабра, то яна не можа не быць вельмі патрабавальнаю. Бо дабро не даецца лёгка, яно заўсёды той «вузкі шлях», пра які гаворыць Хрыстус у Евангеллі (пар. Мц 7, 14). Такім чынам, радасць ад дабра і надзея на яго перамогу ў чалавеку і ў свеце не адсоўваюць на другі план страху за гэтае дабро, за знішчэнне надзеі.

Так, Папа, як і кожны хрысціянін, павінен мець асабліва абвостранае ўсведамленне тае небяспекі, якой падвержана чалавечае жыццё ў свеце і яго зямная будучыня, а таксама яго будучыня канчатковая, вечная, эсхаталагічная. Аднак усведамленне гэтай небяспекі не нараджае песімізму, а мабілізуе да змагання за перамогу дабра ў кожным вымярэнні. Гэтае змаганне за перамогу дабра ў чалавеку і ў свеце менавіта й нараджае патрэбу малітвы.

Малітва Папы мае аднак асаблівае вымярэнне. Клопат пра ўсе Касцёлы наказвае яму штодня на малітве думкаю і сэрцам вандраваць па ўсім свеце. З гэтага складваецца як бы асаблівая геаграфія папскай малітвы. Гэта геаграфія супольнасцяў, Касцёлаў, грамадстваў, а таксама праблемаў, якімі жыве сучасны свет. Значыць, у гэтым сэнсе Папа пакліканы да універсальнай малітвы, у якой sollicitudo omnium Ecclesiarum (клопат пра ўсе Касцёлы, пар. 2 Кар 11, 28) дазваляе яму адкрываць перад Богам менавіта ўсе гэтыя радасці і надзеі, і разам з тым клопат і трывогі, якімі жыве Касцёл у сучасным свеце.

Можна было б таксама гаварыць пра малітву нашага часу, пра малітву ХХ стагоддзя. 2000-ы год - гэта свайго роду выклік. Трэба бачыць велізарнасць дабра, якім сталася таямніца Уцелаўлення Слова, але ў той жа час не ўпускаць з віду таямніцы граху, якая пастаянна разрастаецца ў свеце. Святы Павел піша, што там, «дзе [...] памножыўся грэх» (ubi abundavit peccatum), «яшчэ больш памножылася ласка» (superabundavit gratia; Рым 5, 20).

І гэта тая глыбокая праўда, якая пастаянна нараджае заклік да малітвы. Яна паказвае, наколькі патрэбна малітва свету і Касцёлу, бо ў рэшце рэшт - самы просты спосаб зрабіць свет жытлом Бога і Яго збаўчай Любові - менавіта малітва. Бог даверыў людзям збаўленне людзей, даверыў людзям Касцёл, а ў Касцёле - усю адкупленчую справу Хрыста. Даверыў кожнаму ўсіх і ўсіх кожнаму. Гэтае ўсведамленне павінна пастаянна знаходзіць адлюстраванне ў малітве Касцёла, асабліва ў малітве Папы.

Усе мы - «дзеці абяцання» (Гал 4, 28). Хрыстус казаў апосталам: «майце адвагу: Я перамог свет» (пар. Ян 16, 33), але Ён таксама пытаў: «Сын Божы, калі прыйдзе другі раз, ці знойдзе яшчэ веру на зямлі?» (пар. Лк 18, 8). Адсюль нараджаецца місійнае вымярэнне малітвы Касцёла і Папы. Касцёл моліцца, каб усюды спаўнялася справа збавення праз Хрыста. Касцёл моліцца аб тым, каб і сам ён заўсёды жыў ахоплены атрыманай ад Бога місіяй. Гэта місія ў пэўным сэнсе вызначае яго сутнасць; нагадаў аб тым Другі Ватыканскі Сабор. Значыць, Касцёл і Папа моляцца за людзей, якім гэта місія асаблівым чынам даверана, моляцца аб пакліканнях - не толькі святарскіх і законных, але таксама аб шматлікіх пакліканнях да святасці сярод люду Божага, сярод свецкіх.

Касцёл моліцца за церпячых. Бо цярпенне - гэта заўсёды вялікае выпрабаванне не толькі фізічных, але і духоўных сіл. Паўлава праўда аб «дапаўненні мукаў Хрыстовых» (пар. Кал 1, 24) - частка Евангелля. Ёсць у ёй тыя радасць і надзея, істотныя для Евангелля, але чалавек не пераступіць парогу гэтай праўды, калі яго не памкне Дух Святы. Такім чынам, малітва за церпячых і з церпячымі - асаблівая частка таго вялікага малення, якое разам з Хрыстом узносяць Касцёл і Папа. Гэта маленне аб перамозе дабра таксама праз зло, праз цярпенне, праз усялякую людскую крыўду і несправядлівасць.

Урэшце, Касцёл моліцца за памерлых, і гэта малітва гаворыць асабліва шмат аб ім самім. Яна гаворыць, што Касцёл трывае ў надзеі жыцця вечнага. Малітва за памерлых - як бы асаблівае змаганне з рэальнасцю смерці і знішчэння, якія навіслі над зямным існаваннем чалавека. Яна ёсць і заўсёды застаецца асаблівым аб'яўленнем змёртвыхпаўстання. Гэта сам Хрыстус дае ў гэтай малітве сведчанне жыцця і несмяротнасці, да якога Бог прызывае чалавека.

Малітва - гэта пошукі Бога і таксама аб'яўленне Бога. Праз малітву Бог аб'яўляецца як Стварыцель і Айцец, як Адкупіцель і Збаўца, як Дух, які «ўсё пранікае, і глыбіні Божыя» (1 Кар 2, 10), а перадусім - «таямніцы людскіх сэрцаў» (пар. Пс. 44 [43], 22). Праз малітву Бог аб'яўляецца найперш як Міласэрнасць, гэта значыць, як Любоў, якая выходзіць насустрач церпячаму чалавеку, як Любоў, якая ўзвышае, уздымае з упадку, запрашае да даверу. Перамога дабра ў свеце арганічна звязана з гэтаю праўдаю. Чалавек, які моліцца, вызнае гэту праўду і ў нейкай ступені сцвярджае прысутнасць Бога, які ёсць Любоў міласэрная ў свеце.

Вера хрысціян-католікаў, для якіх Ваша Святасць з'яўляецца пастырам і настаўнікам (у імя адзінага Пастыра і Настаўніка), мае як бы тры «ступені», тры «ўзроўні», цесна звязаныя паміж сабою: Бог, Езус Хрыстус, Касцёл.

Кожны хрысціянін верыць, што Бог ёсць. Кожны хрысціянін таксама верыць, што гэты Бог не толькі загаварыў, але і прыняў чалавечае цела ў гістарычнай асобе Езуса з Назарэту ў часы Рымскай імперыі. Але католік ідзе далей: верыць, што гэты Бог, што гэты Хрыстус жыве і дзейнічае ў «целе» Касцёла (калі скарыстаць паняцце з Новага Запавету), бачная галава якога на зямлі - Біскуп Рыму.

Несумненна, вера - гэта дар, ласка Божая. Але дар Божы таксама і розум. Згодна з выказваннямі святых і дактароў Касцёла, хрысціянін «верыць, каб зразумець», але пакліканы таксама «разумець, каб верыць».

Таму пачнем ад пачатку: Святы Ойча, хочучы застацца, - калі гэта магчыма, прынамсі, пакуль што - у чалавечай перспектыве, ці можа чалавек - і якім чынам - прыйсці да пераканання, што Бог сапраўды існуе?

- У Вашым пытанні маецца на ўвазе па сутнасці паскалеўскае адрозненне паміж Абсалютам, ці Богам філосафаў («libertins», рацыяналістаў) і Богам Езуса Хрыста, а перад Ім - Богам Айцоў ад Абрагама да Майсея. Толькі гэты другі з'яўляецца Богам Жывым. Першы - гэта плён чалавечай думкі, чалавечай спекуляцыі, якая, зрэшты, здольна сказаць ім штосьці слушнае пра Яго, як нагадала нам гэта Саборавая Канстытуцыя Dei verbum (раз. 3). Усе гэтыя разумовыя аргументы па сутнасці ідуць дарогаю, указанаю ў Кнізе Мудрасці і Лісце да Рымлянаў: ад бачнага свету да нябачнага Абсалюту.

Па-свойму ідзе тою дарогаю Арыстоцель, па-свойму - Платон. Хрысціянская традыцыя да Тамаша з Аквіну, а значыць і Аўгустын, была хутчэй звязана з Платонам, ад якога адначасова старалася дыстанцыявацца і слушна, бо для хрысціян філасофскі Абсалют, ці як Першае Быццё, ці як Найвышэйшае Дабро, з'яўляецца чымсьці другарадным. Навошта ім займацца філасофскімі спекуляцыямі на тэму Бога, калі прамовіў да іх Жывы Бог і не толькі праз прарокаў, але праз Свайго Сына? Тэалогія Айцоў, асабліва на Усходзе, яшчэ больш дыстансуецца ад Платона і ад філосафаў. Яна застаецца тэалогіяй нават тады, калі распрацоўваецца як філасофія (напрыклад, у нашым часе ў працах Уладзіміра Салаўёва).

Затое святы Тамаш у пэўным сэнсе не пакінуў дарогі філосафаў. Ён распачаў сваю «Суму тэалогіі» з пытання: «An Deus sit?» - «Ці ёсць Бог?» (пар. І, q. 2, а. 3), гэта значыць, з таго самага пытання, якое ставіце Вы. І пытанне гэтае аказалася вельмі патрэбным. Гэтае пытанне стварыла не толькі тэадыцэю, але таксама і цэлую заходнюю цывілізацыю. Цывілізацыя гэта, нібыта найбольш развітая, пайшла ў рытме гэтага пытання.

І хоць сёння, на жаль, «Сума тэалогіі» адкладзена на паліцы, аднак тое першапачатковае пытанне «Сумы» застаецца ў нашай цывілізацыі і гучыць па-ранейшаму.

У гэтым месцы выпадае цалкам зацытаваць наступны фрагмент Канстытуцыі Gaudium et spes Другога Ватыканскага Сабору: «Парушэнне раўнавагі, ад якога пакутуе сённяшні свет, па сутнасці, звязана з больш важным парушэннем раўнавагі, якое мае месца ў чалавечым сэрцы. Бо ў самім чалавеку ўзаемна змагаецца шмат элементаў. Бо, з'яўляючыся стварэннем, ён, з аднаго боку, зведвае размаітыя абмежаванні, з другога боку, адчувае сябе не абмежаваным у сваіх памкненнях і пакліканым да вышэйшага жыцця. Яго прыцягваюць шматлікія спакусы, і ён павінен пастаянна выбіраць паміж імі, адмаўляючыся ад некаторых. Больш таго, будучы слабым і грэшным, чалавек нярэдка робіць тое, чаго не хоча, а не тое, што хацеў бы рабіць. Адсюль церпіць ад раздвоенасці ў самім сабе, ад чаго ў сваю чаргу ў грамадстве нараджаецца гэтулькі і такіх вялікіх супярэчнасцяў. [...] Нягледзячы на гэта, у сувязі з сённяшняй эвалюцыяй, з кожным днём усё больш становіцца тых, якія альбо ставяць найбольш важныя пытанні, альбо з новаю пранікнёнасцю разважаюць: чым ёсць чалавек; які сэнс цярпення, зла, смерці, што надалей існуюць, хоць адбыўся такі вялікі прагрэс? Навошта ж гэтыя перамогі, аплачаныя такою вялікаю цаною; што можа чалавек даць грамадству і чаго можа ад яго спадзявацца; што будзе пасля гэтага зямнога жыцця? Касцёл жа верыць, што Хрыстус, які за ўсіх памёр і ўваскрос, можа даць чалавеку праз Духа Свайго святло і сілы, каб ён быў здольны адпавядаць свайму найвышэйшаму прызначэнню; і што не дадзена людзям іншага пад небам імені, у якім яны маглі б быць збаўленыя. Таксама верыць, што ключ, цэнтр і мэта ўсяе чалавечай гісторыі знаходзяцца ў яго Пану і Настаўніку» (Gs, 10).

Вельмі змястоўны гэты саборавы тэкст. З яго добра відаць, што адказ на пытанне: «An Deus sit?» - не толькі справа інтэлекту, але і справа ўсяго чалавечага існавання і залежыць ад шматлікіх сітуацый, у якіх чалавек шукае значэння і сэнсу таго ж існавання. Пытанне аб існаванні Бога найглыбей звязана з мэтанакіраванасцю чалавечага быцця. Гэта не толькі справа розуму, але таксама справа чалавечай волі, больш таго, справа чалавечага сэрца. («les raisons du coeur» Блэза Паскаля). Думаю, існуе няправільнае меркаванне, што пазіцыя святога Тамаша перадусім рацыяналістычная. Па праўдзе кажучы, трэба прызнаць слушнасць Эцьена Жыльсана, калі ён услед за Тамашам кажа, што найцудоўнейшы з Боскіх твораў - розум, але гэта зусім не азначае аднабаковага рацыяналізму. Тамаш - выразнік усяго багацця і складанасці кожнай створанай істоты і асабліва істоты чалавечай. Нядобра сталася, што яго мысленне ў паслясаборавы перыяд адсунута ўбок, бо не перастае ён быць настаўнікам філасофскага і тэалагічнага універсалізму. У гэтым кантэксце трэба таксама прачытваць яго guingue viae, гэта значыць, «пяць дарог», якія вядуць да адказу на пытанне: «An Deus sit?»

Дазвольце ненадоўга перапыніць Вас. Зразумела, не выклікае пярэчання філасофская ці тэарэтычная слушнасць таго, што Святы Айцец пачаў тлумачыць. Аднак ці мае гэты род аргументацыі яшчэ якое-небудзь значэнне для чалавека, які сёння ставіць перад сабою пытанні на тэму Бога, Яго існавання і Яго сутнасці?

- Я сказаў бы, што сёння больш, чым калі-небудзь; напэўна больш, чым у нядаўнія эпохі. Пазітывісцкі склад розуму, які найбольш магутна развіўся на пераломе ХІХ і ХХ стагоддзяў, сёння ў пэўнай ступені адступае. Сучасны чалавек наноў адкрывае Saсrum, хоць не заўсёды ўмее назваць яго па імені.

Пазітывізм быў не толькі філасофіяй, не толькі метадалогіяй - ён быў адною з тых школаў недаверу, што дасягнулі росквіту ў сучасную эпоху. Ці чалавек сапраўды здольны спазнаць штосьці большае за тое, што бачаць яго вочы і чуюць яго вушы? Ці існуюць якія-небудзь іншыя веды па-за ведамі строга эмпірычнымі? Межы чалавечай рацыянальнасці цалкам падпарадкаваны пачуццям, унутрана ж яны кіруюцца законамі матэматыкі, якія аказаліся асабліва прыдатнымі для рацыянальнага ўпарадкавання з'яў, а таксама для кіравання працэсамі тэхнічнага прагрэсу. Калі стаяць на пазітывісцкай пазіцыі, такія паняцці, як, напрыклад, Бог ці душа, проста не маюць сэнсу. Бо нішто не адпавядае ім у сферы пачуццёвага вопыту.

Такім чынам, менавіта гэткі пункт погляду цяпер адыходзіць, прынамсі, у некаторых сферах. У гэтым адыходзе можна ўпэўніцца нават параўнаўшы творы ранняга і пазнейшага Людвіга Віттгэнштэйна, аўстрыйскага філосафа першай паловы нашага стагоддзя.

Зрэшты, ні для каго не дзіва, што чалавечае пазнанне ў першай інстанцыі, - пачуццёвае. Ні адзін з класікаў філасофіі, - ні Платон, ні Арыстоцель, - не сумняваліся ў гэтым. Пазнавальны рэалізм аднолькава, як і так званы наіўны, гэтак жа як і рэалізм крытычны, пагаджаецца з тым, што «nihil est in intellectu, quod prius non fuerit in sensu» («няма нічога ў інтэлекце, чаго найперш не было б у пачуццях»). Аднак жа межы гэтага «sensus» не з'яўляюцца выключна сэнсуалістычнымі. Вядома ж, што чалавек пазнае не толькі фарбы, адценні або формы, але пазнае прадметы цэласна - напрыклад, не толькі набор якасцяў, звязаных з прадметам «чалавек», але таксама чалавека самога ў сабе (значыць, чалавека як асобу). Такім чынам, ён пазнае ісціны па-надпачуццёвыя альбо, інакш кажучы, транс-эмпірычныя. Нельга таксама сказаць, каб тое, што з'яўляецца транс-эмпірычным пераставала быць эмпірычным.

Зыходзячы з гэтага, з поўнай адказнасцю можна гаварыць пра досвед чалавека, пра досвед маральнасці ці досвед рэлігіі. А паколькі можна гаварыць пра такі досвед, то цяжка запярэчыць, што ў арбіце чалавечага досведу знаходзяцца таксама дабро і зло, знаходзяцца праўда і хараство, знаходзіцца таксама Бог. Безумоўна, сам Бог не з'яўляецца прадметам чалавечай эмпірыі, што па-свойму падкрэслівае і Святое Пісанне. «Бога ніхто ніколі не бачыў, і ўбачыць не можа» (пар. Ян 1, 18). Калі Бог - прадмет пазнання, то, як адзінадушна вучаць Кніга Мудрасці і Ліст да Рымлянаў, з'яўляецца ім на падставе досведу бачнага свету, а таксама ў пэўнай ступені на падставе ўнутранага досведу самога чалавека. У гэтым месцы Імануіл Кант, адыходзячы ад старой дарогі гэтых Кніг і святога Тамаша з Аквіну, абірае шлях досведу этычнага. Чалавек спазнае сябе як істоту этычную, здольную да дзеяння паводле крытэрыяў дабра і зла, а не толькі карысці і прыемнасці. Спазнае сябе таксама як істоту рэлігійную, здольную да кантакту з Богам. Малітва, пра якую папярэдне ішла гаворка, у пэўным сэнсе - першы крытэрый гэтай рэальнасці.

Разам з адступленнем ад пазітывісцкіх перакананняў, сучасная думка дасягнула прагрэсу ў больш поўным адкрыцці чалавека, прызнаючы паміж іншага каштоўнасць мовы метафарычнай і сімвалічнай. Сучасная герменэўтыка, якая прысутнічае, напрыклад, у працах Пауля Рыкёра ці ў іншым плане ў Эмануіла Левінаса, паказвае нам з новага пункту гледжання праўду пра свет і пра чалавека.

Наколькі ад гэтага больш поўнага зразумення пазітывізм нас аддаляе, а ў пэўным сэнсе цалкам адлучае, настолькі герменэўтыка, якая дакопваецца да значэння сімвалічнай мовы, дазваляе нам гэтую паўнату зноў вярнуць і нават пэўным чынам паглыбіць. Гаворачы гэта, мы, зразумела, не хочам адмаўляць здольнасці розуму ствараць праўдзівыя ўяўленні пра Бога і пра ісціны веры.

Таму такая важная для сучаснай думкі філасофія рэлігіі, хоць бы такая, якою займаецца Мірчэ Эліядэ, а ў нас у Польшчы, напрыклад, арцыбіскуп Мар'ян Яворскі і Люблінская школа. Мы становімся сведкамі знамянальнага вяртання да метафізікі (філасофіі быцця) праз інтэгральную антрапалогію. Немагчыма ўявіць чалавека без гэтых адносінаў да Бога, якія з'яўляюцца для яго галоўнымі. Святы Тамаш вызначыў гэта на мове філасофіі існавання як actus essendі. Філасофія рэлігіі выражае гэта ў катэгорыях антрапалагічнага досведу. У гэты досвед вельмі вялікі ўклад зрабілі філосафы дыялогу, такія, як Марцін Бубер ці толькі што згаданы Левінас. Тут мы ўжо вельмі блізкія да святога Тамаша, таму што дарога вядзе не столькі праз быццё і існаванне, колькі праз асобы і спатканне асобаў: «я» і «ты». Гэта галоўнае вымярэнне быцця чалавека, якое заўсёды - субыццё.

Адкуль гэтаму навучыліся філосафы дыялогу? Навучыліся перадусім з досведу Бібліі. Усё чалавечае жыццё ў штодзённым вымярэнні - субыццё: «ты» і «я», а ў вымярэнні абсалютным і канчатковым: «я» і «Ты». Біблейская традыцыя канцэнтруецца вакол гэтага «Ты». Гэта перш за ўсё Бог Абрагама, Ісаака і Якуба, Бог Праайцоў, а пасля Бог Езуса Хрыста і апосталаў, Бог нашае веры.

Наша вера - глыбока антрапалагічная, глыбока заснаваная на субыцці, на супольнасці люду Божага і на супольнасці з тым Прадвечным «Ты». Гэтае субыццё для нашай юдэахрысціянскай традыцыі вельмі істотнае і паходзіць з ініцыятывы самога Бога. Яно - працяг стварэння і адначасова - як вучыць святы Павел - «адвечнае абранне чалавека ў Слове, якое ёсць Сынам» (пар. Эф 1, 4).

Працяг >>>