ШЭСЬЦЬ ПРАЎДАЎ ВЕРЫ

<<< Пачатак

Маючы на ўвазе другую праўду веры – «Бог – Суддзя справядлівы, які за дабро ўзнагароджвае, а за зло карае» – хачу напачатку высветліць цяжкасці, якія звязаны з яе ўспрыняццем.

Першая з іх тычыцца справядлівасці Бога, які выступае ў ролі Пана, перад каторым трэба адказваць за ўсе ўчынкі. Варта ведаць, што людзі на зямлі не цэняць лагоднага, добрага, ласкавага ўладара, але наадварот любяць моцнага, бязлітаснага, які моцнай рукой уладна кіруе справамі свайго каралеўства і з пазіцыі сілы справядліва ўзнагароджвае і справядліва карае. Гэткага ўладара шануюць і баяцца. Чаму? Значыць, насуперак сваім поглядам людзі не тужаць па волі. Дзевяноста працэнтаў людзей зусім не прагнуць волі, бо воля цесна звязана з адказнасцю. Грамадства хоча мець цвёрдага ўладара, якога трэба баяцца. Калі закон гарантаваны моцнай санкцыяй, то мушу гэткі закон выконваць, а калі мушу, то й вызвалены ад адказнасці; за ўчынкі адказвае заканадаўца. Чым большы страх перад суровым суддзёю і яго законам, тым меншая адказнасць. Менавіта гэта з’яўляецца прычынай таго, што на працягу стагоддзяў чалавек пастаянна праяўляе тэндэнцыю да стварэння вобразу Бога на ўзор суровага суддзі, якога трэба баяцца, бо Ён узнагароджвае вялікіх герояў і бязлітасна карае за ўсялякія правіны.

Гэткую тэндэнцыю назіраем у многіх рэлігіях, а асабліва ў рэлігіі старазапаветнай. Габрэі заўсёды бачаць у Богу суддзю, каторы сам выносіць прысуд. Пры такім падыходзе тыя, што атрымліваюць і церпяць дзеля Бога крыўды на зямлі, папракаюць Яго ў несправядлівасці і з тае прычыны часта прыходзяць ажно да атэізму. Менавіта другая дрэнна зразумелая праўда веры аб Божай справядлівасці становіцца падставай атэістычных поглядаў сучаснага чалавека.

Другое высвятленне тычыцца самога слова «суддзя». Аб чым кажа гэтае слова? Аб адказнасці. Бог з’яўляецца самым высокім трыбуналам справядлівасці і трэба несці перад Ім адказнасць за кожнае слова, думку, учынак. Тыя, што тужаць па волі, выракаюцца Бога-Суддзі і лічаць, што калі мусяць перад кімсьці адказваць, то яны абмежаваныя, а значыць, і не вольныя. Гэта другі полюс. Адны людзі, уцякаючы ад адказнасці, усё выконваюць з-за страху, бо баяцца Бога. Другія выракаюцца Бога-Суддзі, бо не хочуць ні перад кім адказваць. У імя дрэнна зразумелай вольнасці яны адмаўляюць усялякую адказнасць. Яны хочуць адказваць толькі перад сабою. Гэтыя людзі хочуць самі сябе ўзнагароджваць і самі сябе караць. Тым самым яны самі становяцца суддзямі і заканадаўцамі, гэта значыць, займаюць месца Бога. Гэтая спакуса існуе ў кожным грэху. Ужо ў раі Ева пачула таямнічы заклік зламысніка: «Будзеце, як багі», гэта значыць, самі будзеце вырашаць, што дабро, а што зло, прымеце адказнасць за гэтае рашэнне ва ўласныя рукі. Вось адна з самых вялікіх трагедый чалавека.

Непаразуменне вынікае з тае прычыны, што людзі часта разумеюць Бога як Суддзю, які прадстаўляе трыбунал Найвышэйшага Суда. Лічыцца, што чалавек у гэтай сітуацыі сядзіць на лаве падсудных, а Бог выносіць яму вырак. Гэта вельмі бяздарны і непраўдзівы вобраз. Божы суд заснаваны не на вынясенні прыгавору чалавеку, але на адкрыцці праўды, змешчанай у чалвечым сэрцы. Чалавек сам убачыць, кім ён быў і кім ёсць. Гэта будзе падобна на візіт да лекара. Чалавек сцвярджае, што здаровы, калі ж пабудзе ў лекара і высветліцца, што ён пакрыты язвамі, то лекар не выносіць яму выраку, але хвораму толькі кажуць аб яго фактычным стане. То не Бог будзе выдаваць выракі. Бог – сама Праўда, і ў той момант, калі мы наблізімся да Яго, то самі сабе вынесем прысуд, адкрыем праўду. Хацелася б, каб той вобраз судовай залы знік з нашага поля зроку. Гэта толькі адзін з вобразаў і нічога больш. Чалавек сам сабе выдае вырак, у часе спаткання з Богам ён бачыць праўду аб сабе.

Калі можна звярнуцца да вобразу суддзі, то думаю, што ён быў бы падобны да суддзі марафонскага бегу на стадыёне. Суддзя не карае спартсмена, які адстаў. Яго задачай з’яўляецца ўзнагарода пераможцаў. Гэта – ягоная справядлівасць. Карай жа для таго, хто застаўся далёка, з’яўляецца сам той факт, што ён прайграў, і гэта ягоная праблема. Суддзя не выносіць выраку. Калі хочам апеляваць нейкімі паняццямі аб суддзі, то, напэўна, не з залы суда, але хутчэй з алімпійскага стадыёну. Там справядлівы суддзя ўзнагароджвае і гатовы даць суцяшальную ўзнагароду таму, хто не выйграў. Кара заключаецца ў горычы паражэння: не ўдалося мне, зрабіў памылку, падмануў сам сябе. Гэткія рахункі сумлення робіць кожны спартсмен.

«Бог – Суддзя». Боскае Адкрыццё кажа нам аб трохразовым спатканні з Богам-Суддзёю, які ўзнагароджвае і карае. Першая сустрэча адбываецца ў гэтую хвіліну, цяпер. Бог гаворыць цераз сумленне тут і цяпер, у гэты момант. Бог ёсць Суддзя, не «будзе» Суддзёю, але ёсць Суддзёю. Ёсць Тым, Каторы кажа мне праўду. Кажа аб маіх думках, словах, учынках. У гэты момант асуджана кожнае маё слова, скіраванае да вас, і ўся ваша пазіцыя ў часе гэтага казання. У гэты момант Бог з’яўляецца нашым Суддзёю.

Другое спатканне з Богам, справядлівым Суддзёю, адбудзецца тады, калі кожны з нас пераступіць парог вечнасці і гляне на ўсё сваё жыццё. Нарэшце трэцяе, аб якім гаворыцца ў Боскім Адкрыцці, будзе на мяжы дзеянняў, калі Бог паможа нам убачыць усе дзеянні чалавецтва, адкрыць праўду аб гісторыі свету і адкрыць наш удзел у гэтай вялікай справе. Тры спатканні.

Вось што я хацеў сказаць у якасці ўступу да разважанняў над вялікім багаццем другой праўды веры: «Бог – Суддзя справядлівы, які за дабро ўзнагароджвае, а за зло карае».

Няварта абмяжоўваць справядлівага Божага прысуду ні да падрабязнага суда пасля смерці чалавека, ні тым больш да падсумавання дзеянняў свету ў межах гісторыі зямлі. Бог – справядлівы суддзя, які за дабро ўзнагароджвае і карае за зло ў кожным моманце, гадзіна па гадзіне. Гэта адбываецца пры дапамозе сумлення.

Перад учынкамі чалавека Бог выступае не столькі ў ролі Суддзі, колькі ў ролі Прыяцеля, які добра радзіць. Радзіць, што трэба рабіць, а чаго не. Ацэньваючы будучы ўчынак чалавека з пункту гледжання маралі, Бог указвае на яго дабро і зло. Адказвае на пытанне: «Чым варта кіравацца?» А таксама дапамагае прыняць рашэнне: ісці ў касцёл ці не, ісці на выбары альбо не. Гэта дзеянні сумлення перадучынкавага.

У часе ўчынку Бог выступае як Суддзя. У папярэднім разважанні я звяртаў вашу ўвагу, каб не асацыіравалі Бога з суддзёю ў судзе, але з суддзёю, які выступае ў спартыўных спаборніцтвах. Ён хоча ўзнагародзіць, але адначасна адказны за захаванне нормаў.

Калі чалавек робіць нейкі ўчынак, ягонае сумленне заўсёды кажа яму, што ў ім дабро, а што – зло, альбо што не адпавядае норме. Бог больш дасканалы ў асуджэнні ўчынкаў чалавека, чым самыя дасканалыя гадзіннікі, якія выкарыстоўваюцца на алімпіядзе. Гадзіннік улічвае толькі час. Ён здольны дакладна ацаніць магчымасці, якія ў гэты час былі ў чалавека, ягоную ступень стомы, узрост, самаадчуванне і г. д. Бог пры ацэнцы ўчынку ўлічвае таксама і сітуацыю, у якой учынак быў зроблены. Напрыклад, хтосьці есць лусцікі з вяндлінай, а пасля таго, як з’еў, успамінае, што сёння – пятніца. Ацэнка гэтага ўчынку зусім іншая, чым таго, калі хтосьці купляе лусцік з кілбасой толькі таму, што баіцца, каб калегі не высмеялі яго. Адзін і другі выпадак ацэньваюцца па-рознаму. Падобныя акалічнасці Бог і бярэ пад увагу.

Пасля ўчынку Ён з’яўляецца ў голасе сумлення як Суддзя, каторы ўзнагароджвае і карае. Узнагароджвае спакоем і радасцю сумлення. Чалавек, які зрабіў учынак згодна свайму сумленню, ганарыцца сабой. Ён застаўся верны сабе. Гэта вялікі ўнутраны поспех. Быць кімсьці, гэта значыць, у тысячу разоў больш, чым валодаць дзесяццю мільёнамі даляраў. Менавіта той спакой, які напаўняе сумленне чалавека, і ёсць узнагарода Справядлівага Бога. Гэтым спакоем сумлення цяпер пагарджаюць і недаацэньваюць яго. А менавіта гэты спакой робіць чалавечае сэрца шчаслівым. Гэта ад яго залежыць унутраная чалавечая прыгажосць. І калі хтосьці зведаў радасць з прычыны спакою сумлення як узнагароды, атрыманай ад Бога, то ён аддасць усе каштоўнасці, каб толькі не страціць гэтага спакою. Польская прымаўка кажа: «Хто мае спакой у сумленні, той выспіцца і на камені». За пэўныя ўчынкі чалавек можа шмат страціць. Спаць на камені – гэта не мець дзе спаць, але калі гэткая беднасць – цана спакою сумлення, то гэткі чалавек па-сапраўднаму шчаслівы. І гэта – Божая нагарода, якая непасрэдна пасля ўчынку адразу напаўняе чалавечае сэрца спакоем і радасцю.

Калі зробленае не ў згодзе з тым, што Бог да таго падказваў, то будзе ўчынена кара. І гэтай карай з’яўляецца неспакойнае сумленне. Чалавек пасля дрэннага ўчынку застаецца ўнутрана раздвоеным, губляе годнасць, сам да сябе мае прэтэнзіі. Ён усведамляе, што не толькі не набыў, але і ўнутрана шмат згубіў. Калісьці паклікаў мяне бацька да сваёй дачкі, якая мела няпоўных дваццаць гадоў і ляжала ў гіпсе пасля няшчаснага выпадку. Ён прыехаў па мяне на прыгожай японскай машыне. Заходжу ў дом, падобнага да якога ў Польшчы не сустракаў. Восем пакояў і кожны ў сваім стылі: японскім, бразільскім, гуральскім. У пакоі хворай дачкі – прыгожы кошык з заморскімі пладамі. Бацька распараджаецца вялікім капіталам. Паразмаўляў, падаў Езуса ў святой Камуніі хворай дачцэ і выходжу. Калі выйшаў з дому, бацька запыніў мяне і пытае: «Скажыце, вы лічыце, што ў гэтым доме можна быць шчаслівым?» Унікліва адказаў яму, што ў гэты час шчаслівая ягоная дачка, бо вельмі чакала святой Камуніі. І тады бацька прамовіў: «Шчасце не ўтым, што маем, шчасце – у спакоі сэрца». Пасля ўзяў мяне пад руку, падвёў да вакна і паказаў суседні дом. «Там жыве вельмі бедны сусед, які мае шасцярых дзяцей і цяжка хворую жонку. А я зайздрошчу ягонаму шчасцю. Мы жывем у грамадзянскім шлюбе, і таму я ніколі не ведаю спакою». Пакуты сумлення – найцяжэйшыя пакуты, якія ёсць на зямлі. Ці гэта Бог нам іх чыніць? Не, чалавек сам сябе мучае. Варта памятаць, што наколькі грамадскі закон можна пераступіць беспакарана, настолькі закон маральны не ўдасца пераступіць беспакарана. Ужо ў тым, што чалавек пераступае яго, хаваецца кара. Калі хтосьці ідзе на чырвонае святло, трапляе пад машыну і калечыцца, то яго ўжо не трэба караць вязніцай. Да канца жыцця ён пакараны сваім калецтвам. Можна перайсці на чырвонае святло і не стаць калекам, але нельга парушыць закон маралі і не зрабіцца пры гэтым духоўным калекам. І менавіта гэтым калецтвам з’яўляюцца пакуты сумлення. Гэта яно тады баліць. Гэта не Бог карае, гэта не Бог катуе; кара ў тым, што парушаны закон.

Колькі мы існуем на зямлі, столькі ж часу існуе ў нас шанец вылечыцца, супакоіць пакуты сумлення. але трэба для гэтага спаткацца з Богам, які як справядлівы Суддзя выступае ў сакрамэнце пакаяння. Аб падвядзенні выніку пэўных перыядаў жыцця, аб спатканні з Богам-Суддзёю, які хоча перадусім узнагародзіць нас спакоем, будзе размова ў наступным разважанні.

У папярэднім разважанні я ўзгадваў, што Бог – Суддзя кожнай нашай хвіліны, які праз голас сумлення ўказвае нам, што ёсць дабро, а што зло. Ён узнагароджвае нас спакоем сумлення і карае неспакоем. Пакуты сумлення належаць да найцяжэйшых мучэнняў, якія існуюць на зямлі. Узнікае пытанне: «Ці магчыма супакоіць сумленне?»

Дык вось: гэткія спатканні са справядлівым Суддзёю дзеля супакаення сумлення і былі прадбачаныя Богам. Хрыстус устанавіў трыбунал сваёй справядлівасці ў сакрамэнце пакаяння і паяднання. Колькі разоў мы падыходзім да спавядальніцы, столькі ж разоў падыходзім да Бога, які як справядлівы суддзя ў гэтым сакрамэнце найперш прабачае нам, шчодра абдорвае сваёй міласэрнасцю. У гэтым сакрамэнтальным спатканні Бог чакае як Суддзя, і ніхто перад Ім чалавека не абвінаваціць. Чалавек сам добраахвотна з’яўляецца на гэты трыбунал справядлівасці і сам сябе абвінавачвае. Бог нікому не выносіць выраку, і мы – не на лаве падсудных. Мы прыходзім да Яго самі і добраахвотна адкрываем Яму свае ўласныя беды. У сакрамэнце пакаяння нельга асуджаць іншых. Калі хтосьці асуджае суседа, мужа, жонку, дзіця, бацькоў, то гэта не споведзь, а абгаворы. Спавядальніца – гэта месца, дзе чалавек сам сябе абвінавачае і прызнае свае правіны, просячы памілавання.

Гэткі ўжо чалавек: грэх можа столькі трымацца на ягоным сумленні і мучыць яго, пакуль ён не прызнаецца ва ўчыненым другому чалавеку. Прызнанне патрэбна для супакаення сумлення. Класічны прыклад гэткага прызнання віды ў літаратуры паказаны ў рамане Дастаеўскага «Злачынства і пакаранне». Гэты твор вельмі глыбока аналізуе патрэбу прызнання сваёй віны, злога ўчынку, пра які ніхто не ведае, апрача Бога і чалавека. Для супакаення сумлення недастаткова прызнання грэху перад Богам, але трэба гэта зрабіць і перад другім чалавекам. Дастаеўскі паказвае, як злачынца супакойваецца толькі тады, калі прызнаецца ў здзейсненым дзяўчыне, давярае сваю страшную тайну другому чалавеку. Гэтая прага прызнання ў граху ўпісана ў нашу натуру.

Бог пайшоў насустрач гэтаму імкненню, устанавіў сакрамэнт пакуты (пакаяння) і даў святару ўладу чыніць адпушчэнне грахоў. Не толькі выслухоўваць, але і памілаваць. Знамянальна, што ў каталіцкіх краінах, дзе адкінута споведзь, існуюць тысячы псіхааналітычных кабінетаў. Людзі прыходзяць спавядацца да лекараў. Гэта сучасная форма тэрапіі, лячэння духа. Між тым у тысячу разоў карысней тая, у якой святар у імя Бога не толькі выслухае, але і ўдзеліць разграшэнне. Святар мае права распараджацца Божай ласкай, у лекара гэткага права няма. Ён можа выслухаць, але не памілаваць.

Пакаранне каля спавядальніцы – гэта прызнанне ў грэху. Эгаізм заўсёды абараняецца. Таму гэта нікому не лёгка. Кожны чалавек саромеецца сваіх дрэнных учынкаў. Але ён вымушаны перамагчы свой сорам. І гэта ўжо кара, прычым цяжкая. Бывае часам, што грэшнік, прызнаўшыся ў сваіх грахах, ажно спацее. Гэта частка пакарання. Бывае, што хтосьці баіцца святара і ягонай рэзкай рэакцыі на прызнанне ў грахах. Але найчасцей гэта боязь дарэмная. Святар ведае грахі, бо ведае аб людскіх грахах болей,чым любы другі чалавек. Слухаючы гадамі споведзі, ён ужо ведае, на што здольны чалавек. Падобным вопытам ніхто, апрача святара, не валодае. Адначасна і сам ён як чалавек грашыць і разумее, як лёгка ўчыніць грэх. Святара не трэба баяцца, бо ён не валодае ўладай прызначэння кары, ён толькі мае ў распараджэнні мажлівасць разграшэння. Сакрамэнт пакуты – гэта трыбунал Божай справядлівасці, у часе якога святар дае разграшэнне.

А што з’яўляецца ўзнагародай у сакрамэнце пакуты? Спакой сумлення. І хто хоць раз у жыцці яго зведаў, той ведае, што гэта адна з найбольшых ласкаў, якія можна атрымаць на зямлі. Самая ж высокая ўзнагарода пасля святой споведзі – гэта Святая Камунія, альбо поўнае паяднанне чалавека з Богам, напаўненне нашага сэрца Богам. Нельга аддзяліць споведзь ад Святой Камуніі. Спавядаюся дзеля таго, каб мог адкрыць сваё сэрца і запоўніць яго Богам. Гэта выдатная ўзнагарода за добраахвотнае прызнанне сваёй віны. Узнагарода, якая дае чалавеку ўдзел у нябесным шчасці. Спавядальніца стаіць паблізу алтара, каб радасць навяртання да Бога была ўвянчана паяднаннем чалавека з Богам.

Якія ёсць небяспекі ў падыходзе да сакрамэнта пакуты? Існуе мажлівасць падману сябе і ашуканства святара. Тады чалавек не толькі не знойдзе спакой, але і ўзмацніць свае мучэнні пакутамі сумлення. Трэба, аднак, памятаць, што можна ашукаць святара, ашукаць сябе, але ніколі нельга ашукаць Бога. Ашукваючы святара, мы не ашукаем свайго сумлення з-за ўчыненых грахоў, але дабавім яшчэ адзін грэх – святакрадства, у выніку якога наступнае спатканне са справядлівым Богам будзе яшчэ цяжэйшым.

Таму, хто патрапіць добра ацаніць свае чарговыя адрэзкі жыцця перад справядлівым Богам у сакрамэнце пакуты, няма чгао баяцца апошняга спаткання на парозе вечнасці, бо пераўлік ужо зроблены, а ў небе ўсе памілаванні залічаны. Гэткае спатканне са справядлівым Суддзёю будзе вялікай радасцю.

У часе Вялікага Посту вельмі прасіў бы, каб усе, хто хоча займець поўную вольнасць духа, даступную для чалавека на зямлі, поўны спакой, які перавышае ўсе іншыя зямныя дары, адважыліся і падышлі да спавядальніцы на спатканне з Суддзёю, які памілуе, ператворыць іх жыццё ў песню радасці.

Мы ўжо разважалі над таямніцаю Бога як справядлівага Суддзі, які ацэньвае кожны наш учынак тут і цяпер праз сумленне. У папярэднім разважанні мы ўзгадвалі аб трыбунале сакрамэнту пакуты, у якім Бог дзеля таго засядае, каб памілаваць грэшніка. Сёння наш роздум – над спатканнем з Богам-Суддзёю на парозе вечнасці.

У катэхізме гэтае спатканне называецца падрабязным судом. Гаворка ідзе пра ацэнку ўсяго жыцця ў імя праўды. На зямлі ніхто з нас не здолее як след ацаніць свайго жыцця, бо ніхто не можа ахапіць яго цалкам. Не зможам зрабіць гэткага аналізу, з дапамогаю якога ў імя праўды аб’ектыўна былі б ацэненыя ўсе дні нашага жыцця – ад першай да гэтай вось хвіліны. Мы па чарзе ацэньваем учынкі, можам, прынамсі, у пэўнай меры, ацаніць па чарзе адрэзкі нашага жыцця, але аб правільнай ацэнцы ўсяго жыцця тут, на зямлі, няма гаворкі. Менавіта з гэтае прычыны Касцёл заклікае, каб чалавек як найменей раз на год спавядаўся, гэта значыць, каб паспрабаваў ацэньваць гадавыя адрэзкі свайго жыцця, бо калі адкладзе яшчэ і надалей, то тады чалавек баіцца не столькі самой споведзі, колькі таго, што не патрапіць добра гэта зрабіць. Тут ужо страх за добрую споведзь. Хіба праз шмат гадоў мы можам добра паспавядацца?

Маючы на ўвазе спатканне з Богам на парозе вечнасці, трэба памятаць, што ў хвіліну смерці мы пакідаем свет, у якім кіруе закон часу, і ўваходзім у свет, дзе кіруе закон вечнасці. Менавіта таму мы і патрапім ацаніць усё наша жыцё. Гэта падобна, як бы хтосьці плыў праз жыццё ад крыніцы, з якой пачынаецца Вісла, да мора. Колькі мы знаходзімся ў рачной вадзе, столькі ж бачым толькі той адрэзак берагу, які ляжыць у абсягу нашага пагляду, і не ў стане ахапіць вокам усяго бегу Віслы ад пачатку і да канца. А цяпер уявім сабе, што ляцім у паветры гэтак высока, што бачым усю Віслу ад крыніцы да вусця. Гэтак жа і ў хвіліну смерці мы ўбачым усё сваё жыццё, убачым сэнс кожнай найменшай падрабязнасці ў гэтым жыцці. Нічга не будзе забыта. Заўважым сэнс кожнай усмешкі, скіраванай да другога чалавека, пададзенай рукі, часу, прызначанага на размову з другімі людзьмі, сэнс кожнага зычлівага слова. Таксама ўбачым і адсутнасць сэнсу кожнага злога ўчынку, павышанага голасу на дзіця, парушанай клятвы, кожнай хвіліны са сціснутымі ў гневе кулакамі, бяссэнсіцу кожнай зайздроснай і злоснай думкі. Прыблізна гэтак жа, калі б Бог паказаў фільм нашага жыцця, хвіліну па хвіліне. Калі пераступім парог вечнасці, у адну секунду гэты фільм будзе нам паказаны, і Пан Бог папросіць нас ацаніць галоўнага героя гэтага фільма, якім мы і з’яўляемся. Ацаніць трэба будзе з пункту гледжання дасканаласці. Убачым тады, якімі павінны быць нашыя чыны ў імя дабра, любові і мудрасці. Бог нас стварыў для любові і прагне толькі аднаго, каб мы тут, на зямлі, навучыліся любіць так, як Ён любіць нас, альбо любіць мудрай любоўю. Мерка, якою Ён мерае нас, азначае: наколькі з дня на дзень мы станавіліся лепшымі, наколькі з дня на дзень мы вучыліся любіць Бога, людзей, сябе, навакольны свет, наколькі мы патрапілі жыць для іншых? Бо жыццё на зямлі трактавана Богам як шанец сфармаваць вялікага чалавека, які Ён ахвяруе кожнаму з нас. Мы маем у распараджэнні доўгія гады і шмат сродкаў. На мяжы нашага зямнога падарожжа Пан Бог прагне спраўдзіць, наколькі мы выкарысталі гэты шанец.

Як з адлегласці Божага суда будзе выглядаць успрыняцце нашых грахоў? Відаць, не з пункту гледжання кодэксу пакарання. Не, размова найперш пра самастойнасць. Кожны настаўнік і выхавацель – суддзя. Ён ацэньвае ўчынкі свайго вучня і не здзіўляецца, што той робіць памылкі. Ён чакае толькі аднаго: каб вучань зрабіў для сябе высновы з тых памылак і ў будучым не паўтараў іх. Чаму ж навучыліся мы на ўласных памылках, на ўласных грахах? Наколькі ўзрасла мая мудрасць пасля нейкіх маіх учынкаў? Будзе гэта нечым падобна да пачуццяў пяцідзесяцігадовага чалавека, які знайшоў свой сшытак з пятага класа і ўбачыў, як рукою настаўніка чырвоным алоўкам падкрэслены ягоныя памылкі. Ён усміхнецца і скажа: «Так-так, тады я яшчэ гэтак шмат не ведаў. Ужо болей не буду пакараны за памылкі, бо настаўнік яшчэ тады пакараў і паставіў дрэнную адзнаку». Але тым часам народзіцца пытанне, ці не паўтарыліся і ў наступныя гады тыя ж памылкі? Калі паўтарыліся, калі чалавек не стаў мудрэйшым, то вымушаны браць за іх адказнасць. Таму, хто любіць

Бога, усё памагае на лепшае. Чалавеку, які вучыцца мудрасці, памагаюць абагаціць сэрца ягоныя ўласныя прамашкі. Калі на шляху да духоўнай сталасці грэшнік змог перапрасіць Бога, выправіць свае рахі і кампенсаваць іх, то гэткі грэх не будзе на судзе ставіцца яму ў віну.

Тады будзем таксама ацэньваць усю нашу нядбайнасць, альбо як выкарыстоўваліся шанцы выпраўлення памылак пры жыцці. Напрыклад, маці пераканаецца, што магла заміж аднаго дзіцяці выхаваць чацвярых, і жыццё яе было б тады значна багацейшым і прыгажэйшым. Яна ўбачыць таксама, наколькі гэтыя дзеці ўзбагацілі б грамадства і якая была б карысць ад нашчадкаў, ад тых яе ненароджаных дзяцей. Яна зразумее, што зямля не пабагацела з-за яе эгаізму. Тут размова не аб грэху знішчэння дзіцяці, тут размова аб свядомым і добраахвотным адмаўленні: «Досыць мне аднаго». Размова пра адкідванне шанцу рабіць дабро. Тады яна ўбачыць, колькі страціла. Гэта будзе суд над яе нявыкарыстанымі магчымасцямі дзеля дабра. Тут усяго толькі адзін прыклад, але маюцца на ўвазе ўсе тыя дробныя рэчы, калі мы ў імя эгаізму адмаўляемся ад росквіту любові.

Той, хто ў часе прагляду фільма свайго жыцця, зможа адкрыць радасць, убачыць, як ён узрастаў, удасканальваўся, убачыць, што яго жыццё ўдалося, кінецца Богу – як Айцу – на шыю, каб падзякаваць Яму за дар жыцця і ўсю яго прыгажосць. Тым часам Бог прыгорне свайго сына альбо дачку, цешачыся, што Ягонае дзіця – безумоўна, значны чалавек. Уласна, шчасце сустрэчы з Богам, удзячнасць Богу за тое, што стварыў мяне дзеля любові, што даў мне гэты вялікі шанец удасканалення сябе – гэта неба. Гэта ўзаемная радасць Бога і чалавека з тае прычыны, што жыццё ўдалося, што любоў, якой Бог чакаў, была рэалізавана, што ёсць хтосьці, хто ўжо навекі будзе цябе любіць.

Чалавек на працягу свайго жыцця можа доўга памыляцца, грашыць. Бог зацікаўлены ў тым, каб убачыць у нас духоўную сталасць, каб мы змаглі мудра любіць.

Можа, аднак, здарыцца, што чалавек, які на працягу доўгіх гадоў жыў у грахах эгаізму і рабіў крыўды многім людзям, адкрые пад канец жыцця, што яно не ўдалося, што павінна было быць усё зусім інакш. Гэтая мудрасць, адкрытая над руінамі свайго жыцця. Падобную сцэну паказвае нам Хрыстус у прыпавесці пра марнатраўнага сына, які прайграў жыццё, знішчыў усё, што атрымаў, але і зразумеў, што ягонае жыццё прайшло марна, што павінна было быць іншым. Напрыканцы ён паразумнеў і вярнуўся да свайго бацькі. Паколькі гэта здарылася яшчэ падчас зямнога існавання і таксама адбілася на стужцы ягонага жыццёвага фільму, то ў фільма шчаслівы канец. Герой у апошні момант разумее: выбраў для сябе дрэнны шлях, гэтак жыць нельга, неразумна пачаў і неразумна жыў, але цяпер бачу, што ўсё гэта нядобра. Памудрэў. Мае рукі зусім пустыя, але прыношу Табе, ва ўсялякім разе, маю галаву, якая гэтак позна набралася мудрасці. Убачыў нарэшце, што эгаізм у жыцці не аплочваецца; маё сэрца не ўмела любіць, я раніў людзей на працягу дзесяткаў гадоў.

Цяпер прыношу Табе сэрца, якое ўжо набралася мудрасці і калі б яно магло яшчэ і даўжэй біцца, то любіла б людзей.

Паколькі Бог чакае чалавечай мудрасці, то нягледзячы на тое, што жыццё чалавека прайшло марна, прыгорне яго і зробіць гэта ў імя справядлівасці. Бо для Яго вельмі важна, каб чалавек навучыўся мудрай любові. Калі я як педагог бачу вучня, які амаль цэлы год не вучыўся, але ў травені зразумеў, што дарма пражыў год і за два апошнія тыдні дзень і ноч сядзіць над падручнікамі, вучыць прапушчанае і здае экзамен, то па справядлівасці выстаўляю яму добрую адзнаку. Можа здарыцца, што чалавек, які доўга жыў нягоднікам, у апошні момант убачыць, што сутнасцю жыцця з’яўляецца мудрая любоў, то і ён па справядлівасці атрымае збаўленне.

Калі ж, аднак, ён не зразумее гэтага пры жыцці і смерць надыдзе ў часе чарговых памылак, то яго чакае надзвычай сумная сустрэча з Богам-Суддзёю. Гэта будзе сустрэча Айца з марнатраўным сынам, які не вярнуўся дахаты. Айцец прыйдзе да яго, да ягоных свіней і скажа яму: «Сыне, што ж ты выбраў? Заміж дому – хлеў, заміж бацькі і братоў – свіней? Што ж ты, сыне, выбраў у жыцці?» Сэрца гэткага сына напоўніцца тады сорамам і шкадобаю. І ўбачыць ён тады апошні кадр свайго фільма: як назаўсёды застаецца пры свіннях. Праляцела жыццё, а ён не набраўся мудрасці. І з тае прычыны будзе толькі вялікая нянавісць. Не да Бога, не да людзей, але да самога сябе: жыццё прайграна па ўласнай віне. І гэта – пекла.

Хачу заклікаць вас да падзякі Богу за тое, што Ён дае нам час: пакуль наш фільм яшчэ ідзе, мы маем вялікі шанец выкарыстаць чарговыя нашыя дні, каб узрасці ў мудрай любові.

Дык не спіце ж, бо не ведаеце, у якую гадзіну Пан ваш прыйдзе. Але гэта вы ведайце, што калі б ведаў гаспадар дома, у якую пару ночы прыйдзе злодзей, дык не спаў бы і не дазволіў бы зламаць дзверы свайго дома. Таму і вы будзьце гатовыя, бо ў любую гадзіну, у якую і не падумаеце, Сын Чалавечы прыйдзе.
         Мц 24, 42-44.

Вечная ўзнагарода і вечная кара. Што ў святле Боскага Адкрыцця можна сказаць на гэтую тэму? Перадусім трэба памятаць, што неба – не заплата, але ўзнагарода. Таму што бракуе прапорцыі паміж выпрабаваннямі, якія чалавек нясе тут, на зямлі, і тым, што атрымлівае за ўзнагароду. Прыкладна гэтаксама, як бацька абяцае аддаць дачцэ прыгожы дом, калі яна добра скончыць вучобу. Дыплом яна атрымлівае па справядлівасці, а дом ад бацькі як узнагароду. Неба – гэта ўзнагарода, абяцаная нам Богам.

Неба – гэта жэст Божай любові і дабрыні да сваіх дзяцей. Не можам нічога казаць пра неба. Святы Павел, які атрымаў ласку назіраць гэтую Божую рэчаіснасць, напісаў: «Ні вока не бачыла, ні вуха не чула... што Бог падрыхтаваў тым, хто Яго любіць». Бо немагчыма чалавечаю моваю выказаць багацце таго свету, якое нам Бог падрыхтаваў у якасці ўзнагароды за верную службу на зямлі.

Параўнанне, але і яно замалое, можна зрабіць хіба гэткае: свет дзіцяці ў лоне маці і свет зямлі ды космасу. Кожны з нас дзевяць месяцаў знаходзіўся ў невялікім замкнёным свеце пад сэрцам маці. Законы таго свету зусім іншыя і немагчыма растлумачыць дзіцяці, што ў ім знаходзіцца, якое прыгожае сонца, які прыгожы свет чакае яго, калі яно пакіне матчына лона. Гэта немагчыма, бо дзіця не ў стане таго зразумець, не зможа таго ўявіць. Падобна і тут: ніхто не зможа растлумачыць нам, што жывуць у прыгожым і цудоўным свеце нашай Зямлі і космасу, прыгажосць і багацце таго свету, у які мы скіроўваем пасля другога свайго нараджэння. Адно безумоўна: гэты свет будзе ў мільярды разоў прыгажэйшы і цудоўнейшы за наш. Вось хіба што адзінае супастаўленне, якое на падставе аналогіі можа нам дапамагчы ўявіць багацце нябеснага свету, да якога мы пакліканыя.

Сутнасцю неба з’яўляецца для нас асабістае, нязвыкла блізкае, заснаванае на любові спатканне з Панам Богам. Святы Ян кажа, што будзем «бачыць Бога твар у твар», гэта значыць, без ніякіх пасрэднікаў. Паглядзім Богу ў вочы, а паколькі Бог – гэта сама прыгажосць, сама дабрыня, сама любоў, то будзем знаходзіцца ў свеце найбольшых каштоўнасцяў. Гэта свет чыстай любові, і ўваход у яго, альбо атрыманне ўзнагароды вечнага збаўлення, магчымы толькі тады, калі ў чалавечым сэрцы ёсць сапраўдная любоў. Гэта яна дае права ўваходу на неба. Гаворка не аб словах «я люблю», не аб добрых жаданнях – «хацеў бы любіць». Тут гаворка аб дзейснай любові.

Памятаю, як шмат гадоў таму, яшчэ ў школе, я ўпершыню адкрыў, чаго хоча ад нас Бог, рыхтуючы нас да неба. У часе рэкалекцый для дзяцей прапаведнік ужыў вельмі просты вобраз. На Божым судзе стаіць скупы. Ягоныя ўчынкі самі яго абвінавачваюць. Няма ў ім любові, шмат людзей пакрыўдзіў сваім эгаізмам. Пераглядаючы сваё жыццё, ён роспачна шукаў, прынамсі, хоць бы аднаго ўчынку, зробленага з праўдзівай любоўю. У гэты час падышоў да яго Анёл Ахоўнік і прынёс вязанку саломы. І ўзгадаў яму той вечар, калі ў непагадзь пастукаўся да яго бяздомны чалавек, скупы адразу ж адчыніў дзверы і даў бяздомнаму начлег. Гэта быў ягоны чын любові. Богу важныя нашы ўчынкі сапраўднай любові. Гэта яны даюць права на неба. Нашае сэрца складаецца з эгаізму і любові. Толькі два сэрцы на зямлі былі створаны з чыстае любові: Сэрца Хрыстуса і Сэрца Марыі, і таму Яны не засталіся на зямлі, а былі перанесеныя на неба. Адно – праз Унебаўшэсце, другое – праз Унебаўзяцце.

Мы ўсе закранутыя паралічом эгаізму і ўласнымі намаганнямі павінны гэты эгаізм замяніць на любоў. Адным гэта ўдаецца на некалькі працэнтаў, другім – на 10-20, трэцім – на некалькі дзесяткаў, але нават самыя вялікія святыя не дасягнулі тут, на зямлі, ста працэнтаў чыстае любові. Калі ў сэрцы ёсць хоць бы адзін працэнт любові, то гэтае сэрца мае права на неба, яно належыць небу. І тым не менш, з эгаізмам мы не зможам увайсці на неба. Перад тым як пераступім нябесны парог, мусім ачысціцца ад эгаізму. Туды можна ўвайсці толькі са стамі працэнтамі чыстае любові. Мучанікі ўдасканальвалі любоў праз пакуты, напрыклад, айцец Кольбэ з дапамогаю вялікай любові ачышчае сваё сэрца; ён памірае з любоўю да другога чалавека і падрыхтоўваецца да ўваходу на неба. Але калі мы не зможам на зямлі ачысціць сваё сэрца, то нас чакае балючы працэс ачышчэння перад домам Нябеснага Айца. І гэты працэс ачышчэння называецца чысцам.

Чысцец не трэба разумець як вязніцу, у якой Бог за кару трымае людзей. Чысцец – гэта цяжар чалавека, які прыйшоў на прыём, бо быў запрошаны самім Богам. Але калі ён убачыў цудоўную залу, ідэальна прыгожых, чыстых людзей у ёй, то затрымаўся ў парозе і прамовіў: «Не магу туды ўвайсці, мушу тут ачысціцца». Сам чалавек хоча ачысціцца, прагне здабыць святло чыстае любові. Чысцец – гэта працэс удасканалення, ачышчэння ад усяго таго, што было звязана з эгаізмам, гэта час удасканалення сваёй любові. Уявім сабе, што нехта пастаянна капрызіцца: пастаянна і ўсюды наркае то на дзяцей, то на мужа, то на надвор’е. Гэткі не ступіць на неба. З капрызамі на неба немагчыма ступіць, ён мусіць адвучыцца ад іх, ачысціцца ад іх. Уласна, чысцец заснаваны на ўдасканаленні любові. Чысцец – гэта вялікі шанец для многіх. Гэта – праява Божай цярплівасці, якая робіць магчымым дасягнуць духоўнай дасканаласці тым, хто сумуе і імкнецца на сустрэчу з Ім. Ён пакідае ім таксама магчымасць чыніць дабро для людзей на зямлі. Людзі ў чысцы могуць удасканальваць сябе праз любоў да людзей на зямлі. Гэта не заслугі іхнія, але ачышчэнне.

Пекла – лёс тых, што не любілі, тых, у чыіх сэрцах няма і працэнту любові, тых, хто адрынуў ад сябе Бога-любоў. Тыя людзі самі ствараюць пекла. Бог не стварае пекла. Пекла стварае чалавек. Магчымасць яго стварэння ў Божых планах – ёсць вынік свабоды, якую Ён даў для людскіх сэрцаў. Пекла – месца эгаізму. Калі б Бог не даў гэткай магчымасці, то абмежаваў бы чалавечую свабоду, а тым самым абмежаваў бы таксама і мажлівасць дасканалай любові.

Пекла існуе, бо яго стварылі духі, што адышлі ад Бога. Ніхто, аднак, не зможа адказаць на пытанне, ці ёсць цяпер у пекле нейкі канкрэтны чалавек. Ён можа там знаходзіцца, але ці знаходзіцца – гэтага не ведаем. Пекла стварае чалавек, які адвярнуўся ад Бога і не хоча да Яго вярнуцца. Ён навекі хоча застацца без Бога, і Бог тады зусім бездапаможны. Шануючы вольнасць таго чалавека, Ён згаджаецца на яго няшчасце. Пекла выбірае сам чалавек. Касцёл афіцыйна сведчыць, як многа людзей ужо дасягнула неба. У часе кананізацыі нейкай асобы беспамылкова сцвярджаецца, што гэты чалавек ёсць на небе. Ні пра каго, аднак, ніколі Касцёл не сказаў, што ён – у пекле. Ёсць толькі адзін чалавек, якога Касцёл не абараняе ад утрымання ў пекле. Гэта – Юда. Але Касцёл ніколі аўтарытэтна не сказаў, што Юда ёсць у пекле.

Вострыя выказванні Езуса пра Юду нібы адкрываюць перспектыву вечнай драмы гэтага чалавека, і таму Касцёл не забараняе залічваць яго да навечна асуджаных.

Ніколі не можам сказаць, што хтосьці цяпер знаходзіцца ў пекле. Пекла з’яўляецца рэальнасцю, калі яго ствараюць людзі. І таму не Бог карае чалавека пеклам. Гэта сам чалавек выбраў жыццё без Яго, сам выбраў жыццё ў няшчасці, сам адносна сябе з’яўляецца катам. Калі хтосьці спаткаўся на зямлі з эгаістам, то тым самым зведае пекла: дзеці, з якіх здзекуюцца бацькі, што любяць толькі сябе; жонка, якая церпіць пакуты ад мужа, што любіць толькі сябе; народ, спляжаны праз уладу, што бачыць толькі сябе. На зямлі можна зведаць эгаізм, які з’яўляецца папярэджаннем пякельнага кашмару. Каб толькі ніхто з нас не выкарыстаў гэтай страшнай магчымасці, каб пекла было для нас усяго толькі магчымасцю! Каб ніхто ніколі ў ім не знаходзіўся і не выбраў няшчасця на ўсю вечнасць.

Такі вось роздум на тэму вечнае перспектывы, якая адкрываецца перад чалавекам. Надзвычай прыгожай і цудоўнай перспектывай неба, якая дасягаецца любоўю, і ўражваючай перспектывай пекла, у якое прыводзіць эгаізм.

Працяг >>>