ПРА ДУХА СВЯТОГА

Яшчэ не так даўно без слова «дух» немагчыма было сказаць нічога істотнага пра чалавека і пра час, у які ён жыве. Таму гаварылі пра «дух часоў», «дух законаў», «дух народу», пра страту і набыццё духа асобным чалавекам. Не было горшага няшчасця чым тое, калі «дух пакінуў» чалавека. Падчас цярпення паўтаралі: «духа не губляйце». Хто сёння памятае пра духа? Слова гэтае амаль знікла з літаратуры, з гісторыяграфіі, з палітыкі, засталося яно пераважна ў мове рэлігіі, у якой жыве як выгнаннік. На працягу пэўнага часу мы чуем пра «аднаўленне ў Духу Святым», пра «харызматыкаў», адораных «дарамі Духа Святога». Ян Павел ІІ прысвяціў бягучы(1998. - Рэд.) год Духу Святому. Аднак, ці ясна ўяўляем мы ў нашым «бяздушным свеце», што гэтыя словы азначаюць?

Як дайшло да таго, што «дух знік»?

Дыялектычны матэрыялізм абвяшчаў, што «дух» - ненавуковае паняцце, а навуковым з'яўляецца паняцце «высока арганізаванай матэрыі». Палітычная эканомія дабыла з цемры паняцце грамадскага «інтарэсу». Выявілася, што не «духоўныя каштоўнасці» валодаюць намі, але «інтарэсы» цела. Псіхааналіз адсланіў сілу падсвядомасці, непадзельна падпарадкаванай уладзе libido; «дух» з'яўляецца ілжывай сублімацыяй эратызму. Ніцшэ даказваў, што каля вытокаў высакародных ідэалаў любові бліжняга дзейнічае прымітыўны інстынкт помсты, які «пераварочвае шкалу каштоўнасцяў» і ўзвышае тых, хто прайграў, а пераможцаў прыніжае. Самыя вялікія спусташэнні адыход духу пакінуў у нашай штодзённай мове. «Літара забівае, дух ажыўляе». Калі «ажыўляльны дух» пакідае мову, то тыя ж самыя словы азначаюць штосьці іншае. Самыя ўзнёслыя лозунгі становяцца мёртвымі. «Айчына» - гэта ўжо не айчына, «жыццё» - гэта ўжо не жыццё, «любоў» - гэта ўжо не любоў, героі становяцца баязліўцамі, а баязліўцы - героямі. Мова, якая з'яўляецца вялікім вынаходніцтвам духу, становіцца шкілетам без духу.

Ці, пазбаўленыя перспектываў духу, мы яшчэ здолеем зразумець наш свет? Каб зразумець, трэба ўзвысіцца па-над тым, што дадзена для разумення. Як жа мы зможам узняцца па-над бяздушнасцю свету, калі дух не прычэпіць нам крылы?

У хрысціянстве дух звязаны з падзеяй Пяцідзесятніцы. Толькі потым, па меры развіцця хрысціянства, з'явіліся асацыяцыі з платанізмам. У платанізме, каб знайсці дух, трэба было пакінуць гэты свет; у хрысціянстве, каб знайсці дух, трэба было вярнуцца да свету і добра прыгледзецца да яго гісторыі. У платанізме дух звязаны з спрадвечнаю ідэяю Дабра. У хрысціянстве Дух аб'явіўся ў падзеі. Падзея грунтавалася на «спасланні Духа Святога». Хрысціянства адкрывала дух перш за ўсё як «Дух гісторыі».

Прыгадайма вядомыя падзеі. Пасля ўкрыжавання, а нават яшчэ пасля змёртвыхпаўстання, апосталы сядзелі, зачыніўшыся, у вячэрніку. Яны былі перапалоханыя і паралізаваныя. Іх жыццёвыя надзеі пайшлі дымам. Страх засланіў ім тое, што яны атрымалі. Атрымалі яны скарб непараўнальны - Добрую Навіну. Існавала небяспека, што яны застануцца з гэтым скарбам ва ўкрыцці на ўсё жыццё. Яны будуць падаграваць сваім страхам крыўду на Езуса, на сябе, на забойцаў і так сыдуць са свету як адны з тых, што закапалі атрыманы талент, каб мець яго толькі для сябе. Калі хтосьці мае скарб, але пра гэта не ведае, то як бы нічога не меў. Спасланне Духа Святога адкрыла вочы і вушы. «Ці ж нашыя сэрцы не палалі, калі адкрываў нам вочы? » Справа была не ў тым, каб абвясціць апосталам штосьці такое, аб чым яны зусім не ведалі, але ў тым, каб яны зразумелі тое, што ведаюць. І ў тым, каб, зразумеўшы, узялі адказнасць за гэты скарб.

Справаю Духа было перамяненне сведкаў у «дарыцеляў Хрыстовых таямніцаў».

Платонаўскае разважанне ішло ў іншым кірунку. Яно прымушала шукаць досведу духу ў спатканні з ідэяю Дабра. Ідэя Дабра павінна мець і сапраўды мае сабе адпаведнае «жыллё». Дзе «жыве» ідэя Дабра? Уражанні «жывуць» у пачуццях, успаміны «жывуць» у памяці, думкі «жывуць» у розуме... Дзе «жывуць» ідэі? Ідэі «жывуць» у духу. Інакш кажучы: дух - ёсць свядомасцю ідэі. Чым выразней свядомасць Дабра, тым большы дух; чым большы дух, тым выразней свядомасць Дабра. Дабро характарызуецца тым, што, каб быць дабром, яно павінна ведаць, што з'яўляецца Дабром. Нельга быць добрым несвядома. Каб пачаць існаваць паміж людзьмі, Дабро павінна быць распазнанае і ў распазнанні абранае. Той, хто распазнаў і выбраў Дабро, імкнецца «быць штораз лепшым». Такім чынам платонаўская думка адказвала на пытанне, адкуль у чалавеку бярэцца імкненне да дасканаласці.

Аднак гэтая думка ад пачатку была элітарнаю. Яе мог зразумець толькі адухоўлены чалавек. Таму Платон не бачыў вакол сябе нікога, каму мог бы перадаць найглыбейшыя досведы ў спатканні з Дабром.

У пэўны момант біблейскія і платонаўскія тэксты спаткаліся. Пасля вялікіх сутыкненняў яны прынеслі плён. Вынікам спаткання было, між іншым, развіццё ідэі пра Бога ў Тройцы Адзінага. Тэалогія Святой Тройцы з'яўляецца вялікаю справаю біблейскай веры і філасофскай спекуляцыі. Бог ёсць адзін у трох асобах. Вера ў адзінага Бога паходзіла з Бібліі. Таксама з Бібліі ўзнікла візія трыадзінства Бога. Паняцце асобы, як і ідэя Дабра, паходзіла з грэцкай думкі. Ва ўзнікшай канцэпцыі Бога ў Тройцы Адзінага асабліва цікаваю з'яўляецца думка, якая датычыць Духа Святога. Мысленне пра Духа Святога развівалася пад знакам сінтэзу. Памятаем, колькі ўзнікала ерасяў, непасрэдна ці ўскосна звязаных з асобаю Божага Сына. У выпадку канцэпцыі Духа ёсць інакш: не ўлічваючы першага ці другога эпізоду, гэтая думка перш за ўсё была скіравана на пераадольванне падзелаў, якія ўтваралі разнастайныя хрыстыялогіі, марыялогіі ці эклезіялогіі. Не выпадкова, што большая частка малітваў аб еднасці хрысціянаў скіравана менавіта да Святога Духа. Касцёл, які называе сябе «каталіцкім», а значыць «паўсюдным», ужо ў самой сваёй назве змяшчае адносіны да Духа. Ідэя паяднання з'яўляецца адным з галоўных кірункаў мыслення пра Духа Святога. Таксама гэты год - «год Духа Святога» - павінен быць годам пошукаў паяднання.

ВЕЛІКАДУШНАСЦЬ

Такім чынам, паяднанне ўзнікае ў выніку мыслення пра Духа Святога. Мы яшчэ вернемся да гэтага. Але пакуль што спытаем пра іншае: што з'яўляецца пачаткам мыслення пра Духа? Што ёсць яго падставаю - глебаю, з якой ён вырастае? Гаворка ідзе не толькі пра мысленне тэолагаў, але таксама і філасофаў - калі ўвогуле такое разрозненне ў гэтым выпадку абгрунтаванае.

Мысленне пра Дух прадугледжвае пазіцыю в е л і к а д у ш н а с ц і. Без усведамлення таго, чым з'яўляецца велікадушнасць, і без пазіцыі велікадушнасці шлях да Духу застанецца зачыненым. Што такое велікадушнасць?

Калі разважаем пра велікадушнасць з негатыўнага боку, мы разумеем яе як бескарыснасць. У бескарыснасці чалавек узвышаецца па-над «інтарэсамі», якія ён мае і якія яго трымаюць на гэтым свеце. Калі разважаем пра велікадушнасць з больш пазітыўнага боку, сустракаемся з захапленнем і ўдзячнасцю. Мы ўдзячныя і захопленыя дабром, хараством і праўдаю, якія знаходзяцца вакол нас. Арыстоцель гаварыў пра метафізіку: «Гэтая навука нарадзілася ад захаплення навакольным светам». Аб удзячнасці гаворыць уся класічная тэалогія. Тэалагічнае мысленне павінна быць адною вялікаю песняю ўдзячнасці за трайны дар Бога - дар стварэння, дар аб'яўлення, дар збаўлення. Межы паміж захапленнем і ўдзячнасцю няўстойлівыя. Адно яднаецца з другім, адно пранікае ў другое. Паверхняю ўзаемнага пранікнення з'яўляецца велікадушнасць.

Ці можна ўявіць сабе філасофію без велікадушнасці? Ці можна веру ўявіць без велікадушнасці? Нават калі і можна, то гэта будуць знявечаныя творы.

Велікадушнасць з'яўляецца ўвасабленнем парадоксу. Усё ўказвае на тое, што яна - «дар», які прыходзіць «зверху». Як гэта магчыма, што чалавек вызваляецца ад палону інтарэсаў, ад страху за хлеб і прытулак, ад прымусу распачынаць штодзённую барацьбу за якуюсьці там узнагароду? Ці гэта не супярэчыць натуры жывой істоты? Акрамя таго: нават калі прыняць тое, што велікадушнасць - «дар, дадзены зверху», то ці мог бы чалавек прыняць гэты дар, калі б ужо раней у якойсьці ступені не быў велікадушным? Велікадушнасці можна дасягнуць так, як дасягаецца тое, што ўжо мы маем, але маем так, як бы не мелі. Падобным чынам, зрэшты, дасягаецца Дабро.

Праўдзівая гісторыя чалавека - гэта гісторая ўзрастання да велікадушнасці.

Часам у гэтым выпадку гавораць пра любоў. Аднак гэтае слова мае столькі значэнняў, што патрэбна абавязкова дадаць: «сапраўдная любоў». Толькі сапраўдная любоў можа быць велікадушнаю; любоў несапраўдная, ілюзорная і ілжывая заўсёды хавае ў сабе якісьці «інтарэс». Велікадушнасць любові грунтуецца на тым, што яна выбірае і прызнае дабро толькі таму, што ёсць дабром, не зацікаўленая ў карысці. Чаму ты праўдзівы? Я такі, бо праўдзівасць - гэта дабро. Чаму ты міласэрны? Я міласэрны, бо пэўнаму дабру пагражае згуба. Ні больш, ні менш. Каб велікадушна любіць дабро, дастаткова бачыць дабро, якім яно ёсць.

Славуты кс. Канстанты Міхальскі калісьці гаварыў: «Трэба мець любоў у мысленні». Але з пункту гледжання маладога Гегеля мысленне і любоў так ці інакш атаясамліваюцца. Любоў ужо ёсць ў мысленні, а мысленне ў любові, і не трэба іх уводзіць адно ў другое. Прысутнасць любові ў мысленні выяўляецца пазіцыяй велікадушнасці. Гэта бачна: мысленне імкнецца пазнаць тое, што ёсць, а пазнаць тое, што ёсць,- гэта д а з в о л і ц ь б ы ц ь; тое ж самае датычыць сутнасці любові - яна таксама д а з в а л я е б ы ц ь. Аднак мысленне можа трапіць у залежнасць ад чужой для яго стыхіі, перадусім стыхіі ўлады. Тады пачынае «гуляць» праўдаю: цэніць толькі такую праўду, якая можа ўмацаваць панаванне. Калі «дазваляе быць», то толькі тую, што падтрымлівае якісьці «інтарэс». Адасобленае мысленне дапамагае ствараць наш бяздушны свет.

Узрастанне велікадушнасці патрабуе часу. Мы можам гэта назіраць на прыкладзе з Евангелля. Пётр быў рыбаком і ў лоўлі рыбы бачыў свой «інтарэс». У пэўны момант пачуў: «З гэтага часу ўжо будзеш лавіць людзей». Чалавеку здаецца, што ён не можа жыць без сецяў, якімі лавіў рыбу. Маленькі хлопчык не ўяўляе сябе без каня на колках. Дзяўчынка звязвае ўсё сваё шчасце з найпрыгажэйшай лялькай з выставы ў краме . Што з імі будзе, калі згубяць сетку, каня, ляльку? Іх тоеснасць будзе парушана. На працягу жыцця ўмовы тоеснасці змяняюцца, але страх застаецца. Толькі велікадушнасць можа вызваліць ад страху. Адзіным «інтарэсам» чалавека становіцца бескарыслівае прызнанне Дабра. У кожную хвіліну можна адысці ад рыбы і лавіць людзей, калі да гэтага заклікае Дабро. Дух надае плыні часу свой сэнс. Ахоўвае чалавека, каб ён не згубіўся ў часе. Злучае ўнутраныя перажыванні ў адзін непарыўны сюжэт драмы. Вучыць, што «на ўсё прыходзіць час».

Гёльдэрлін сказаў: «Бо разумны Бог ненавідзіць несвоечасовага росквіту».

Тое, аб чым мы дагэтуль гаварылі, датычыць сферы Духа. Успомнім. Дух, які ўзяты з самога сябе, з'яўляецца самасвядомасцю Бога. Самасвядомасць абсалютнага Дабра - гэта Бог. У Святой Тройцы, якая ёсць Духам, Дух ёсць Духам Святым. У нашым чалавечым досведзе дух ёсць вымярэннем велікадушнасці. З'яўляецца такім мысленнем, якое «дазваляе быць». Ёсць «мудрасцю, мудрэйшаю за мудрасць, і розумам, разумнейшым за розум». Ёсць таксама нястомным шуканнем паяднання. Перадусім бачым гэта ў рэчаіснасці часу; дух становіцца дакранальным у з'яве сталення - сталення асобных людзей, гістарычнага сталення чалавецтва. Дух - першы ў дзеянні, але апошні ў распазнанні. Толькі разважанне аб ужо існуючым дзеянні Духа можа весці да пазнання і разумення Духа.

Пазнанне Бога, які ёсць Духам, з'яўляецца жыццёвым заданнем хрысціяніна. Гегель пісаў: «Бог не жадае, каб Яго дзецьмі былі людзі з малымі сэрцамі і з пустымі галовамі, але такія, дух якіх, сам з сябе ўбогі, багаты пазнаннем Бога, і якія ў пазнанні Бога бачаць найвышэйшую каштоўнасць».

ПАЯДНАННЕ

Вернемся да ідэі паяднання. Рэлігійная думка бачыць у Святым Духу «дух паяднання». Дух Святы з'яўляецца паяднаннем і ўсім тым, што абумоўлівае паяднанне. Аднак не было б паяднання, калі б не было разладу. Гегель піша: «...дух ёсць сам у сабе сваім уласным супрацьпастаўленнем; ён павінен перамагчы сам сябе, як сапраўдную, варожую для сябе перашкоду. Развіццё, што ў прыродзе з'яўляецца спакойным працэсам утварэння, у сферы духа - гэта жорсткае, бясконцае змаганне з самім сабою. Тым, чаго хоча дух, - з'яўляецца дасягненне ўласнага зразумення, але ён сам засланяе яго перад сабою, высакамерны і задаволены з гэтага адасаблення».

Гэта глыбока драматычныя словы. Яны ўводзяць нас у поўныя таямніцаў сферы. Гегель гаворыць аб супрацьпастаўленні і нават аб варожасці. Мы ведаем супрацьпастаўленне як супрацьпастаўленне душы і цела. Ведаем варожасць як варожасць паміж цнотаю і няцнотаю. Няўжо ж гэтыя супрацьпастаўленні сталі прычынаю раздвоенасці духа? Гегель піша пра «дух», але ці маем мы права суаднесці гэтыя словы з «Духам»? Ці маем права гаварыць аб «супрацьпастаўленні» адносна асобаў Святой Тройцы? Ці з'яўляецца Сын супрацьпастаўленнем Айцу? Ці Айцец - супрацьпастаўленнем Сыну? Ці з'яўляюцца яны самі для сябе «варожаю перашкодаю, з якою трэба змагацца»? Скаланаемся ад такіх думак. Але ці без дапушчэння супрацьпастаўлення Дух Святы можа быць «Божым паяднаннем»?

Пра розніцу паміж Айцом і Сынам я ўжо пісаў (пар. ТР №23/98, а таксама «Znak» №517). Я пачаў ад паказу радыкальнага сэнсу слова «а д р о з н ы». Сын а д р о з н ы ў адносінах да Айца і Айцец адрозны ў адносінах да Сына. З асаблівым акцэнтам падкрэсліў значэнне традыцыйнага тэалагічнага тэзісу, паводле якога Божыя Асобы паміж сабою адначасова бясконца а д р о з н ы я і бясконца т а к і я с а м ы я. Чым большае адрозненне, тым большая тоеснасць; чым большая тоеснасць, тым большае адрозненне. Калі б штосьці падобнае здарылася з існасцю канчатковаю, то існасць гэтая «выбухнула б». Толькі вечная існасць Бога «вытрымлівае» гэтую супярэчнасць. Пісаў я таксама пра тое, што сімвалічным вобразам Святой Тройцы з'яўляецца чалавечая сям'я. Сімвалам Святога Духа ў чалавечай сям'і ёсць дзіця - жывы плод любові і падстава ўзаемнага паяднання.

Адзначым дакладней: пачаткам кожнай сям'і з'яўляецца «а д р о з н а с ц ь» паміж жанчынаю і мужчынам. Я калісьці жартаваў, што розніца паміж жанчынаю і мужчынам такая вялікая, што толькі пачуццю гумару Пана Бога можам дзякаваць за паяднанне іх на ўсё жыццё «на добрае і на нядобрае». Не буду сёння спрачацца аб пачуцці гумару Пана Бога, але затрымаюся на «а д р о з н а с ц і». Істотнаю з'яўляецца а д р о з н а я ўражлівасць. Такі самы розум і такая самая воля былі змешчаныя ў глыбока рознай уражлівасці на свет. Я не ўпэўнены ў тым, што той самы чырвоны колер, які бачыць жанчына і які бачыць мужчына, - аднолькава чырвоны. «А д р о з н а с ц ь» стымулюе цікавасць, але таксама выклікае і боль. Ці зможа хто палічыць, колькі болю міжволі і зусім несвядома прычыняюць адзін аднаму два полы? Ці хтосьці дадаў да гэтага боль, прычынены свядома, са страху альбо ў імя панавання аднаго боку над другім?

Аднак, калі б не было розніцы, не было б і любові. Любоў заснавана на тым, што «дазваляе быць» таму, што «іншае». Сімвал яднання - дзіця. Яно, народжанае з любові паміж «а д р о з н ы м і», таксама ёсць a д р о з н а е. Дзіця з'яўляецца яднаннем і падтрымліваннем «адрознасці».

Сямейная сімволіка ў пэўнай ступені набліжае разуменне «супрацьпастаўлення» і «варожасці», якія з'яўляюцца разладам духу. Аднак набліжэнне гэтае ёсць толькі да пэўнай ступені. Трохі далей вядзе нас унутраная дыялектыка любові, у якой ключавую ролю адыгрывае досвед «мець - не мець». Той, хто любіць, хацеў бы «прысвоіць сабе» і «мець» таго, каго любіць. Але гэтае «прысваенне» і «валоданне» азначае знішчэнне самастойнасці а д р о з н а г а. Любоў з'яўляецца супярэчнасцю паміж жаданнем валодання і невалоданнем; любоў - гэта вечная барацьба паміж «мець» і разам з тым «не мець». Як магчыма «мець», каб «не мець» і як магчыма «не мець», каб «мець»?

Гэтае пытанне закрануў Керкэгаард. Ён пісаў: «Калісьці існаваў народ, які меў добрае разуменне таго, што Божае; меркаваў, што сузіранне Бога азначае смерць. Хто ж зразумее гэтую супярэчнасць клопату і неспакою: не аб'яўляцца - гэта раўназначна смерці любові, а аб'явіцца - азначае смерць каханай асобы. Ах, чалавечы розум так часта жадае быць магутным і моцным, а паколькі ягоныя думкі бесперапынна да гэтага імкнуцца - як быццам дасягненне гэтай мэты вырашыла б усе праблемы - нават не прадчуваюць, што ў небе з гэтай прычыны пануе не толькі радасць, але і заклапочанасць: бо як жа цяжка адмовіць любаму ў тым, да чаго ён імкнецца ўсёю сілаю душы, і адмовіць яму менавіта па той прычыне, што ён з'яўляецца любым».

Апошнія словы можам аднесці да падзеі Укрыжавання. «Чаму мяне пакінуў?». Не толькі Айцец пакінуў Сына, таксама Сын пакінуў Айца і «прынізіў самога сябе». Вось што азначае Божая «адрознасць». Ці ідзе тут гаворка аб варожасці? Ці справа ў супрацьпастаўленні? Але якая варожасць, якое супрацьпастаўленне? Які боль? Гэты Божы боль іншы - якасна іншы, чым боль варожасці, супрацьпастаўлення, супярэчнасці, якія мы перажываем. Мы яшчэ не ўмеем разумець сэнс болю любові. Яшчэ мы не пазналі Дабра да самай глыбіні, Дабра, якое прагне быць сабою, а сабою становіцца праз пасвячэнне для а д р о з н а г а. Ведаем паяднанне найперш як кампраміс. Паяднанне праз п а с в я ч э н н е наганяе на нас жах.

ПАХОДЖАННЕ ДУХА

Асноўным для тэалогіі з'яўляецца пытанне паходжання Духа Святога. Пра Сына Божага гаворыцца, што Ён «зроджаны». Сын нараджаецца з Айца як такая ж самая бясконцасць і адначасова як бясконца а д р о з н а е адлюстраванне Айца. Як зразумець паходжанне Духа? Калі б мы і надалей прытрымліваліся сімволікі нараджэння, то Дух быў бы альбо братам Сына альбо ўнукам Айца. Гэта, напэўна, давяло б нас да эманацыйнай канцэпцыі Бога, і, такім чынам, да непрызнання догмату аб Святой Тройцы. Таму трэба адмовіцца ад тэрміну «нараджэнне». Замест «нараджэння» ўзнікае слова «паходжанне». Што гэта азначае дакладней?

Асабліва каштоўнаю з'яўляецца думка св. Банавентуры. Ён адрознівае дваякі пачатак: «пачатак з натуры», які грунтуецца на нараджэнні, і «пачатак са свабоды», які грунтуецца на любові. Дух Святы - як у сям'і дзіця - паходзіць са свабоды Айца і Сына. Айцец і Сын «бесперапынна» , гэта значыць спрадвечна, сябе в ы б і р а ю ц ь. На гэтым заснавана любоў, што а д р о з н ы выбірае а д р о з н а г а. Каментуючы гэты погляд, М. Белер піша: «Liberalitas» азначае дабравольнасць і свабоднае ахвяраванне любові, якая Духа ўчыняе проста дарам. Дух з'яўляецца любоўю, якою Айцец любіць Сына і Сын Айца, з'яўляецца супольнасцю абодвух, у якой абодва звяртаюцца адзін да аднаго і звязаны паміж сабою. Дыханне Банавентура акрэсліў як узаемную любоў, такім чынам, Дух з'яўляецца вынікам узаемнай любові, што імкнецца да паяднання, скіраванасці Айца і Сына».

Мова, якою Белер апісвае таямніцу Святой Тройцы, - гэта не мова анталогіі, а мова дыялогу. Еднасць у анталогіі - еднасць двух прадметаў, двух існасцяў - азначае тоеснасць, якая выключае ўсялякую адрознасць: якасную, колькасную, розніцу часу і месца; дзве лічбы «адзін»- гэта адна і тая ж лічба. Але еднасць паміж асобамі інакшая, яна не выключае адрознасцяў. Хутчэй за ўсё яна ўчыняе, што пэўныя адрознасці перастаюць быць «важнымі», а іншыя з'яўляюцца проста ўмоваю еднасці, як адрозненне полу ў сям'і. Міжасабовую еднасць мы называем «паяднаннем» або «яднаннем». Паяднанне і яднанне засноўваюць Дабро. Паяднанне ў Дабры - гэта важней за тоеснасць існасці. Сапраўднай дасканаласцю Бога з'яўляецца Дабро і Любоў.

Што гэта азначае: Дух «паходзіць» са свабоды, якою ёсць любоў?

Гэта азначае, што ён паходзіць з узаемнага пасвячэння Айца і Сына. «Натураю» Айца з'яўляецца «існаванне для Сына». «Натураю» Сына з'яўляецца «існаванне для Айца». «Быць для некага адрознага» - вось у чым сутнасць. Як дзіця з'яўляецца плодам «існавання для іншага» бацькі і маці, так Дух - плодам «існавання для А д р о з н а г а» Айца і Сына.

Нельга прамінуць велікадушнасці. Той, хто гаворыць пра свабоду, любоў і ахвяру, таксама гаворыць пра «велікадушнасць». Святы Дух з'яўляецца праяўленнем вялікай велікадушнасці Айца і Сына, схіленых адзін да аднаго. Каб падкрэсліць велікадушнасць, у біблейскай мове ўжываюцца словы «дзеля хвалы». Калі чалавек робіць штосьці выключна «дзеля хвалы Бога», то ён, як артыст, паглыблены ў музыку, якую ён іграе і якая ім іграе». Можна сказаць, што Дух Святы ёсць адначасова як «творам», так і «мастаком» унутранай музыкі Бога. Ён уваходзіць паміж Айцом і Сынам як музыка, што Іх яднае. Хто грае гэтую музыку? Граюць Айцец і Сын. Аднак таксама можна сказаць: «музыка грае» Айца і Сына, дазваляючы кожнаму з бакоў застацца сабою, нягледзячы на прыхільнасць да Іншага.

ПАБОЖНАСЦЬ ПАВОДЛЕ ДУХА

Сёння шмат супольнасцяў спасылаюцца на «натхненні» Духа Святога. Яны называюць сябе «харызматычнымі» супольнасцямі. Некаторыя з іх апынуліся нават па-за структурамі Касцёла. Аднак таксама гаворыцца, што яны - «надзея Касцёла». Харызматычны рух, рух «адновы» прыносіць шмат праблемаў. Дакладней пра гэта гаворыцца ў выдадзенай на польскай мове кнізе пад назваю: «Прыйдзі, Дух Святы», дзе змешчаны так званыя «Дакументы з Малінэс», укладальнікам якіх з'яўляецца кіраўнік адновы кардынал Суэнэнс (выд.»m»). Цяпер не месца і не час, каб уваходзіць у дэталі справы. Паспрабуем толькі сфармуляваць у форме прапановы некалькі агульных правілаў, якія датычаць «хрысціянскай пабожнасці паводле Духа Святога».

Тэалогія гаворыць, што Бог, дзейнічаючы «па-за сабой», дзейнічае як Бог у Тройцы Адзіны. Толькі «ўнутраная» дзейнасць Бога з'яўляецца дзеяннем пэўных Асобаў. Нягледзячы на гэта, улічваючы наш спосаб пазнання Бога, можам пэўным Асобам «прыпісаць» пэўныя справы. І так Айцу «прыпісваем» справу Стварэння, Сыну - справу адкуплення, а Духу Святому - справу аб'яўлення. Прытрымліваючыся прынцыпу «прыпісвання», мы сказалі: Дух ёсць першы ў дзеянні, але апошні ў распазнаванні. Кожнага чалавека «вядзе» Дух, «мудрэйшы за мудрасць і разумнейшы за розум», але даведваецца ён пра гэта - калі ўвогуле даведваецца - праз нейкі час. Гэта Дух вучыць разумець сэнс дару. Вучыць бескарыслівасці і велікадушнасці. Вучыць паяднанню ў любові. Вучыць, як траціць сябе, каб сябе знаходзіць. Вучыць велікадушнай веры, з якой і выплывае пабожнасць.

Ключом да гэтай пабожнасці застаецца велікадушнасць. Пабожнасць паводле Духа пачынаецца з велікадушнасці. Велікадушнасці таксама датычаць віны супраць Духа Святога. Гэтыя віны можна падзяліць на дзве групы: грахі супраць Духа Святога і адхіленні нясталасці альбо марнаванне дароў Духа.

Тэолагі не аднолькава інтэрпрэтуюць грэх супраць Духа Святога, які - паводле словаў Хрыста - «не можа быць прабачаны». Аднак можна з пэўнасцю сцвярджаць, што такім грахом будзе свядомы выбар нянавісці ў адказ на любоў. Інакш кажучы: бескарыслівая нянавісць да «бескарыслівасці», злосць супраць усялякай велікадушнасці толькі таму, што ёсць велікадушнасцю. У выніку такой злосці нішчыцца ўсялякае хараство, праўда, дабрыня. Кажучы яшчэ інакш: дэманічнае скажэнне, якое сцвярджае сябе праз нішчэнне кожнай надзеі, нават надзеі на ўласнае збавенне.

Другая група грахоў - гэта віны нясталасці: недахоп мудрасці, розуму, разважлівасці, адпаведнай Божай боязі. Нясталасць азначае залежнасць ад «інтарэсаў» і страхаў, што з іх выплываюць. Сярод гэтых «інтарэсаў» могуць з'явіцца эмоцыі і настроі, якія ствараюць часовую «цеплыню» таксама часовай супольнасці. Чалавек «грэецца» каля чалавека, «разагравае» яго і «падагравае», разам з іншымі, што знаходзяцца ў падобным настроі, будуе «гняздо» ў бяздушным свеце. Аднак разам з тым ён ізалюецца ад астатняга свету, губляе вымярэнне праўды, пазбаўляецца крытыцызму і самакрытыцызму. Праўдападобна, што некаторыя харызматычныя групы, ідучы гэтым шляхам, апынуліся па-за Касцёлам. Аднак можна знайсці і іншы прыклад. Нясталасць можа датычыць парадку ўлады. Пачуццё, якое яднае чалавека з чалавекам - гэта «інтарэс улады», у якім чалавек імкнецца знайсці ўласную тоеснасць. Аднак, як у першым, так і ў другім выпадку, супольнасць, якая ўзнікае такім чынам, з'яўляецца супольнасцю абмежаванаю і нават супрацьпастаўленаю іншым супольнасцям. Эмоцыі і імкненне да ўлады аб'ядноўваюць адных, але падзяляюць іншых. Пагражаюць з'яўленнем сектаў і рэлігійных партый...

Сэрцавінаю «веры паводле Духа Святога» з'яўляецца досвед велікадушнасці. У ім найбольш поўна выяўляецца прысутнасць свядомасці Дабра ў акце веры. Вера - гэта выбар абрання, гэта адказ на дар, гэта велікадушны давер сябе Таму, Хто даверыўся першы. Усё дапаўняецца вольным чынам, без прымусу. Свабода адорвання сабою - гэта спаўненне любові.

Экхарт піша: «Калі чалавек атрымлівае дар, то павінен вучыцца адмаўляцца ад сябе самога і не затрымліваць яго, і не шукаць нічога ўласнага: ні карысці, ні прыемнасці, ні сардэчнасці, ні асалоды, ні ўзнагароды, ні валадарства нябеснага, ні ўласнай волі. Бог ніколі не ўдзяляў чужой волі, Ён аддаецца толькі сваёй уласнай. А дзе яе знойдзе, там дае Сябе і дае ўсё, чым з'яўляецца . Мы, аднак, чым больш перастаем быць сабою, тым больш сапраўды становімся сабою. Таму не дастаткова толькі раз адрачыся ад сябе самога і ўсяго, што маеш і можаш, але мы павінны часта аднаўляцца і такім чынам ва ўсім дасягаць прастаты і свабоды».