СВЯТЛО ЗАГАДКІ

«Кожны з нас — так ці інакш — спасцігае таямніцу Быцця: задумваючыся над вялікай загадкай ці падсвядома далучаючыся да яе. Святло гэтай загадкі — можа, найбольш яркае і незамглёнае ў дзяцінстве і юнацтве. Але промні таго святла адчуваюцца ўсё жыццё — асабліва калі яно пачыналася ў слынным горадзе Наваградку. Пра тое — вольны аповед «Святло загадкі», часам лірычна-асэнсавальны, часам — свядомасна-аналітычны. І геаграфія, і гісторыя, і асяродак, і дзейныя асобы кнігі — рэальныя, канкрэтныя, але на ўсім: адбітак суб’ектыўнага ўспрымання, бачання свету, прынцыпу адбору сюжэтных ліній жыцця».
Так піша аўтарка ў прадмове да свае кнігі. Дадаць да гэтага можна толькі тое, што гэта своеасаблівая гісторыя душы, далучанай да высокай таямніцы Быцця, галоўная кніга нашай надзвычай цікавай пісьменніцы Алы Сямёнавай, выдадзена на ёю ж заробленыя грошы. А паколькі грошай тых было няшмат, то кніга выйшла мізэрным тыражом і адразу ж стала бібліяграфічнаю рэдкасцю.
Як працяг гэтае кнігі ў такім жа лірычна-філасофскім ключы напісаны і твор «Птушка фенікс», што яшчэ чакае свае публікацыі. Акрамя таго, падрыхтавана кніга эсэістыкі і крытыкі «Гульні эпохі», якая, па словах самой пісьменніцы, «у нечым працягвае лінію маіх даўніх кніг крытычнай эсэістыкі — «Гарачы след таленту» і «Слова сапраўднага лад», а ў нечым — пазначае новы кірунак мастацкіх пошукаў». Пошукаў, несумненна, цікавых і таленавітых, як і ўсё, што дасюль зроблена ў літаратуры пісьменніцаю Алаю Сямёнаваю. Пажадаем жа ёй і яе новым творам шчаслівага творчага і выдавецкага лёсу.

Раней гэта быў горад рыцараў і паэтаў. У пару сваіх ружовых мрояў і белых бантаў яна адчувала іх прысутнасць не толькі ў памяці чытаных кніг. І нават не толькі ў гэтым, спракаветным: «Дзве вежы вякі тут збіраюць на веча...» Ёй здавалася - у самім паветры ёсць нешта куды больш адчувальнае, як сама рэальнасць атачэння. Водгук, водбліск ідэалаў мінулага, ідэалаў вечнага. Аблічча ж зямлі нібыта давала расшыфроўку душы гэтых мясцінаў.

Ёй пашанцавала. Яна мела магчымасць зведаць гэты эліксір, бальзам, канцэнтрат духу. Глытала не разбаўленае бензінавым чадам і мітуслівым галёканнем натоўпу паветра, а зведала чысты, натуральны экстракт нябёсаў, настоены на паэзіі быцця, водары эпох, рамантычных марах, практыкаваннях інтэлекту і на непахісным кодэксе местачковых суадносін. Ёй пашанцавала. Тут - яе пачатак...

Яна кожнага года вяртаецца сюды...

Дзеля чаго? Каб закансерваваць надзейна ўспаміны? Пахі, колеры, адчуванні маленства? Сустрэць людзей юнацтва? Большасць з іх далёка адсюль. Ці ўвогуле па той бок добрага і злога. Не, яна едзе не толькі таму, каб пакласці кветкі на іх магілы. Хаця на могілкі абавязкова ідзе...

...Можа, яна вяртаецца сюды таму, што толькі тут і было сапраўднае? Бо толькі чаканне - існае? У спраўджаным канкрэтыка руйнуе наслойванне сэнсаў. Гармонія першапачатковая, harmonia praestabilitata, раскідваецца, распадаецца на відавочнае, веды трушчаць непахіснасць таямніц. Цуд быцця блякне ад нудоты штодзённага, рэчаіснасць запіхвае індывідуума ў натоўп, у выпадковыя соцыумы - суседзяў, супрацоўнікаў, сустрэчных, пляжыць асобу ў чарговых гістарычных сутаргах. ...Яна ўвесь час збіраецца ехаць. А дні бяруць у палон. Мінае зіма, ідзе вясна, пракручваецца, як у калейдаскопе, лета, надыходзіць восень. І толькі недзе прыземкам, як у палонку, яна кідаецца ў вандроўку. І, прыехаўшы, разумее, чаму нікому не дала званка. Не напісала. І не будзе спяшацца тэлефанаваць.

Яна павінна быць тут сам-насам. Любая прысутнасць канфіскуе яе галоўны скарб. Прывідны? Мабыць. Рэальны? Таксама магчыма. Але ў кожным выпадку бясспрэчна - калі нехта побач, знікае адчуванне сябе адзіным суб'ектам сярод мноства існасцяў, якія так доўга і пэўна - займаюць сваё месца - у Космасе, Сусвеце, на планеце Зямля, на гэтай геаграфічнай прасторы, з пэўнымі гістарычнымі адзнакамі.

Замкавая гара... Касцёл... Цэрквы... Пагоркі...

Горад увесь на пагорках. Скрутак вуліц, што стройным рэзрухам, ладным бязладдзем колькі ўжо стагоддзяў імчаць уніз з цэнтральнага пляца стромымі зломамі.

Гэты пейзаж пракручваецца ў яе ўяўленні як часткі Святога Ружанца. Sanctum Sanctorum. Святая Святых.

Яна магла б прамовіць, як Сальвадор Далі: горад майго дзяцінства, юнацтва і ўсяго жыцця.

...Людзі яе жыцця. Знаёмыя...

Абавязковыя візіты...

Ці блізкія ёй людзі, якім яна абавязкова надае ўвагі? Блізкія. На аддаленасці. І аддаленасць тая не залежыць ад прасторавай дыстанцыі, што паміж імі. На суседняй вуліцы, у недалёкім горадзе, побач... Аддаленасць, дыстанцыя - як неабходны і бясспрэчны гарант суадносін. Гэта мела для яе надзвычаную прыцягальнасць. Не інакш. Аддаленасць рабілася абсалютам, ператваралася ў самамэту, у нешта выразна эйдэтычнае.

Гукі званоў плывуць - як некалі. І так, як тады, галсчуць вароны у восеньскі, халаднавата-адчужаны дзень. І водар гэтае пары - даўні, памятны. І сённяшні - недалёкія кастрышчы, спелы яблычны дух... Дадаецца яшчэ нешта - раней не было... Смурод ад машын... Нешта няўлоўнае... Пах часу?

І яна спадзяецца... І выракаецца ўсяго... Як тады. І як сёння. Нават смерць, што падціснулася бліжэй, на велічыню збытых гадоў - на аддаленасці непрыняцця. На нейкі час. Не in aeternum - не назаўсёды.

Яна едзе ў гэты горад, каб адчуць свой сённяшні стан як інерцыю папярэдняга руху.

Бяжыць ад будзённага жыцця? Так. Але і не толькі таму. Хоча наноў адчуць хараство свету? Пазнаць, дзе ж там, у высокай Натуры, месціцца яе местачковае ego?

Вярэдзіць пытанне - у якіх усё ж суадносінах яно з еўрапейскай свядомасцю? З усяленскім вопытам? Які спектр мае для яе святло Загадкі? Загадкі Быцця. Дзе самая найвялікшая таямніца вымагае маўчання. І самае Высокае Імя не вымаўляецца наўслыш...

Горад пачатку... Частка яе істоты. Яе існасці. Горад, у якім спрасаваліся Вечнасць і Гісторыя. І імгненні рэальнага сённяшняга жыцця. Горад, што ніколі не знікаў у яе ўсведамленні. Горад, на гербе якога быў Чорны Анёл - Анёл у ценю сваіх крылаў.

Менавіта тут ім згадвалі некалі - урачыста, пафасна, з націскам - уваходзіце ў жыццё. Адным з іх жыццё здавалася простым арыфметычным дзеяннем: дадаць, падзяліць, вылічыць. Другім - складаным рэбусам. Трэцім - рызыкоўнай гульнёй. Чацвёртым - абавязкам. Пятым... Вялікай Таямніцай, загадкай, калі магчыма «пабачыць тое, пра што не было сказана ім, і даведацца таго, чаго не чулі...»1.

Яна вяртаецца сюды. Да пейзажу жыцця. Пейзажу душы. «У кожнай справе май давер да душы сваёй...»

І хаця знаёмая тут амаль кожная цагліна і кожнае дрэва, гэта яе orbis terrarum2 і terra incognita3.

Тую частку магістралі, што па Брэсцкай шашы, Дана прамінае, быццам похапкам перагортвае старонкі кнігі, дзе важна хутчэй патрапіць на патрэбныя радкі. Аўтобус збочвае да Міра. І тут яна ўглядаецца ледзь не ў кожную сцежку і кожную травінку.

Пачынаюць тоўпіцца ўспаміны.

І недзе за Сяльцом, калі па сутнасці пачынаецца ўжо яе горад, віднеюцца вежы. Як сімвал. Як аблічча жыццёвай інерцыі.

Прыгожыя. Можа, асабліва прыгожыя таму, што гэта рэшты вежаў. Рэшты былой велічы. Былой славы. Адзнакі былой красы.

Калі толькі адзнакі - можна заўсёды намысліць Бог ведае які цуд, што некалі меўся быць. Яна так сабе і ўяўляла. Трансфармуючы абрысы. То маючы ў думках вытанчаную тэктоніку і дэкор, як у Ішкальдзі і Сынковічах - маці неяк вазіла Дану паглядзець славутыя святыні, едучы ў Баранавічы і Зэльву, - на тую пару вялікае падарожжа. Пурпуровы спакой цэглы і белая цнота аздобы. А то можна было ўявіць сабе непахісныя змрочныя муры, як дзе-небудзь у Шатландыі. Або - ганарліва-надзейны данжон і бакавыя вежы, нібыта ў Каркасоне. А ўсё можа быць - высілася тут гарэзлівая ці то вежа, ці то званіца, накшталт Сэн-Мішэль Д'Эгіль - наўпрост выйшла на размову з небам.

Фантазія Даны рэальна сыцілася скарбам на гарышчы суседскай бабулі - Варвары Мікалаеўны. Побач з Дзюма-бацькам і Стывенсанам там былі Сянкевіч, кнігі па гісторыі архітэктуры: Рандэлье, Факільён, Обэр, Забжыцкі. Кнігі на польскай, расейскай, французскай. Асобныя нумары «Нашай Нівы» - лацінкай. Французскай Дана не ведала, але школьны ангельскі даваў нейкі ключык, і муры у аўры незнаёмых, загадкавых слоў, сэнс якіх часам можна было ўгадаць, былі яшчэ больш вабліва-таямнічымі. І мелі сувязь з крушняй камення і цэглы на гары перад як вокнамі.

Неяк пазней Дана пабачыла зроблены паводле ўсіх навуковых высноў малюнак-рэканструкцыю замка і была не тое каб расчараваная, але гэта зусім пэўная, застыглая ў сваёй відавочнай завершанасці форма пярэчыла мройлівай перманентнасці яе рухомых вобразаў.

Вежы тыя бясконца малявалі, фатаграфавалі, здымалі ў кіно, апісвалі - і ў яе было адчуванне гонару: маё. І адчуванне крыўды, нібыта ў чалавека, якога рабуюць белым днём. Маё! Ракурс, у якім найбольш падавалі вежы, быў відам з іх вокнаў. Хаця ў картатэцы яе памяці было некалькі вобразаў-краябразаў горада. Калі глядзець на горад з прабоіны бакавой вежы - касцёл, дахі дамоў, купы дрэў, воданапорная вышка, белыя калоны яе дома, ускраек лесу каля Сяльца. Калі ісці абарончым валам замка: панарама горада, ваколіц, вуліцы, вулкі, зялёная пестрадзь парку, пагоркі, жыты, хмызнякі... І яшчэ - яе горад, які мала хто паказваў і ведаў, - не з усходняга, а з паўночна-заходняга боку. Падобны на ўсе старажытныя, сярэднявечнай забудовы, гарады. Горад - на ўзгорку, увесь бела-зялёны, з высакароднымі бела-чырвонымі адзнакамі. Шаравата-чырвоныя цагляныя вежы замка, белы касцёл пад чырвонай дахоўкай. Бела-зялёны - таму, што Дана бачыла горад адсюль улетку і ўвосень - класа з чацвёртага яна хадзілі ў калгас каля возера Літоўка. Летам - палоць лён, восенню - капаць бульбу. Пешшу - хто ж ездзіў за чатыры кіламетры на тую пару! У Літоўку ісці было лёгка - раніца, свежа, ненатомлена. З Літоўкі - прыемна: дахаты.

Гасцінец быў стары, «екацярынінскі» - не такія нікчэмныя былі тыя «пацёмкінскія вёскі» - абсаджаны дрэвамі. Брукаванка. Ісці было зручна - усе спрэс дзеці і падлеткі, з вясны да восені, шыбавалі ў «балетках», тапках-гумовіках. Ісці было звычна - радыус кіламетраў з дзесяць, а то і дваццаць пераадольвалі больш пехатою. Ці на фурманцы. Машынэрыя прыйшла пазней. І хаця ад вайны было ўжо гадоў сем - дзесяць, аўто лічыліся нармальнай з'явай, але звычайным сродкам перасоўвання не сталі.

Горад нейкі час вабліва захоўваў выгляд старадаўняй гравюры, што набыла колер. Потым паволі набліжаўся - нібыта наязджала на яго кінакамера. І ўрэшце набягаў на яе знаёмымі вулкамі - яны спяшаліся ад цэнтральнага пляца на шляхі: Гародзенская, Слонімская, Менская.

Тое даўняе жыццё ішло пэўным, зададзеным нібыта самой натурай рытмам. Лета доўжылася некалькі месяцаў, не праскоквала гарачым бензінавым пеклам. Былі канікулы: бясконцыя, бесклапотныя. Можна было рабіць усё, што зажадаецца. Сноўдацца бясконца па парку і ваколіцах, чытаць кніжкі, сядзець на ўлюбёнай лаўцы пад касцёлам, хадзіць да касцёла, ляцець стрымгалоў на Замкавую гару. Стаяць доўга-доўга - у праёме вежы і адчуваць вецер, які ляцеў здалёк і тут увачавідкі даводзіў, што ён - рух паветра. Рух быў заўсёды імклівы, свавольны і нібыта даказваў, няўмольна, што жыццё - таксама рух. І яна адчувала тое фізічна, усёй істотай. Нібыта існаванне вось у гэтыя хвіліны набывала свой сутнасны сэнс, а сутнасць кандэнсавалася ў моманце.

Пасля таго бязмежнага лета надыходзіла восень - непаспешліва, спакваля. І шкаленне здавалася разумнай зменай, натуральнай, патрэбнай. Пачыналі выбіраць бульбу, лістота спакойна ўбіралася ў вераснёва-кастрычніцкі цвет, на гарышчы пахла штрыфелем і грабштэйнам, над печчу падвісалі вязкі цыбулі. Ваколле поўнілася злагадай, паспакайнелым сонечным светам. Ставілі другія рамы, мылі аконныя шыбы, варылі журавіны з ігрушамі, сушылі грыбы. Журавы зацягвалі сваю шчымліва-развітальную коду. Ва ўсім было адчуванне законапарадку прыроды. Дзень не драбніўся мітуснёй, поўніўся зменшанай даўжынёй сваёй. Саступаў месца доўгай ночы. А спакойная цеплыня - ліставею. Прымаразкам.

Зіма таксама не абрыналася знянацку, а прыходзіла - чаканая, светлая, снежная. Снег полуднем на гасцінцы заўсёды падтаваў, але горы, пагоркі меліся быць густа заснежанымі, парк стаяў нечапана белы, а клёны, што звісалі насупраць іх дома над студняй і дарогай, набывалі суцэльна казачны выгляд. Каляды і Новы год, а вясной - Вялікдзень надыходзілі пад канец чвэрці, кантрольныя зазвычай ужо адбыліся, адзнакі выстаўлены, усе рыхтуюцца да святаў: ладзяць яліны, фарбуюць яйкі, пякуць, смажаць, вэндзяць. Рыхтуюць маскарадныя строі. Розрыўка канікул. Бібліятэкі. Кнігі. Санкі. Драмгурток. Вечары...

...Усе былі заняты сваёй справай. Маці хадзіла на працу, Ніна, а пазней - Зося - паліла ў печы і гатавала. Дана хадзіла ў школу. Зіма, лета, восень - кругазварот адбываўся ў тэмпе і рытме, зададзеным адвеку, упэўнена і цвёрда. Аднастайнасць была адзнакай жыццёвага парадку. Не ператвараючыся ў сумоту, яна, гэта аднастайнасць, нібыта нагадвала пра той вобраз, што мы трымаем у сваім усведамленні - ідылію. І неяк зводзіла на нішто крыўды, няўладзіцы, боль.

Ці гэта ружовы падман памяці? Салодкае мроіва з-за завесі гадоў? А быў - звычайны распарадак правінцыі? І для Даны ён выдаваў прыдатным пачаткам жыцця. І яна яшчэ ўспрымала гэты кругабег як адну са шматлікіх фігур жыццёвай дыстанцыі, уяўляючы, што сваім намаганнем зможа выбіраць варыянты - простую лінію і актаэдр, трохкутнік і спіраль. Гармонія - адзіна магчымая выява светапарадку, лічыла яна. Апакаліпсіс, катастрофы - гэта адбываецца на біблейскім, гістарычным прасцягу. Адно чалавечае жыццё можа і прамінуць тыя катаклізмы. Вайна - была. У раннім маленстве. Усявышні не можа даваць шмат выпрабаванняў на адно жыццё. (...)

Узыход сонца было лепш за ўсё сустракаць на замку. Сонца толькі-толькі з'яўляецца, перасоўваецца ад Сяльца да Градзілоўкі, што яшчэ не мела свайго сумнага прызначэння як месца вечнага спакою, а была ўтульным лясочкам з рачулкай і млыном.

Свет суцішыўся ў будзённа-ўрачыстым чаканні дня. Гаючая самота. Сума гадоў яшчэ не абавязвае, не пагражае, не прыціскае да зямлі, нагадваючы: «Таму што зямля ты і ў зямлю сыдзеш». Душа засяроджана. І лётна свабодна. Далягляды прыгожыя і на пару Данчынага дзяцінства яшчэ не маюць дакучных адзнак цывілізацыі. Мабыць, усё так, як было ў часы Гражыны. Ці Міндоўга. І нехта таксама глядзеў адсюль на спакой зяленіва і Боскую чысціню неба. І аднекуль таксама пазіраў на яго Анёл Божы. Чаму, дарэчы, Анёл іх горада з шалямі і цёмны, нібыта на яго ўпаў цень? Што ён узважае - рух жыцця, яго зменлівыя абліччы? Можа, час? Прыкідвае - каму колькі гадоў адшкадаваць? А магчыма, вызначае меру поспеху? Меру славы і няславы? Меру таленту? Меру сумлення?

Дана зазвычай углядвалася ў неверагодную верагоднасць фарбаў, ліній, абрысаў, ідучы абарончым валам. Потым скіроўвалася самым стромым схілам гары на дно былога рова (напрадвесні і вясною тут заўсёды вада), бегма бегла на наступны пагорак, з яго - у парк, да сажалак, і паўз ручэй, цыркліва негаманкі, цацачна нешырокі, выкіроўвалася да прыступак фарнага касцёла - Фары.

Тут Дана зазвычай прыпыняла хаду, ішла доўга, павольна, садзілася на лаўку ля касцёла. Проста сядзела. Слухала птушак. Глядзела на дрэвы. І адчувала фізічна гармонію існага. Раніцы. Цішыні. Свежасці. Адчувала на сабе ясвіны святла вялікай Загадкі Быцця.

Гадзін у сем дзверы касцёла адчыняліся. Там было строга-прыгожа. Заўсёды многа кветак. Увесну - бэз і півоні. У ліпені - белыя лілеі. У жніўні - гладыёлусы і астры. А потым ад восені да самай вясны - хрызантэмы. Асабліва ёй падабаліся лілеі і хрызантэмы. І дзіўна - у пакоях у хаце пах лілеяў меў нейкую склівую слодыч, быў даўка-задушны. Тут, у храме, пах раствараўся ў паветры, у прасторы і набываў адухоўленую вытанчанасць, рабіўся ўстойліва-няўлоўным. Нейкім асаблівым хараством выдавалі лілеі каля абраза Святой Тэрэзы - мо таму, што і Святая, і кветкі - сімвалы цноты і чысціні. Тоеснасць сэнсаў. А хрызантэмы - белыя як снег і пяшчотна-дробныя, як сняжынкі (тут ніколі не стаялі тыя, падобныя на баб-снегавікоў, з галовамі-шарамі). Гэтыя хрызантэмы ўвогуле нібыта з'явіліся на свет дзеля таго, каб упрыгожваць касцёл. Невялікі - фарны то і ёсць фарны. Без асобай аздобы, але з арыстакратычна-спакойнай прасторай. Ніякага дэкору. Строгая готыка, межаваная з раманскім абрысам. Стральчатыя вокны, аднакаляровасць сценаў, цёмнае, самавітае разьбярства спавядальні і амбона, нешыкоўная завершанасць алтару. Цішыня храма была працягам наўкольнай. Імшу на тую пару не правілі. Афіцыйна. Ксяндза не было. Касцёл лічыўся нібыта зачыненым. Даглядала, вартавала, садзіла кветкі каля касцёла сястра Малгажата, назарэтанка.

Яе сясцёр у Хрысце расстралялі пад час вайны немцы. За міласэрнасць. За дабрату. Яны прынеслі ахвяру. Сястра Малгажата пад час арышту законніц знаходзілася ў шпіталі на службе і засталася жывою.

...Дзверы храма не зачыняліся. Парафіяне хадзілі да касцёла. А зазвычай гадзін да васьмі там нікога не бывала. Дана была адна. Доўга стаяла каля дзвярэй, потым праходзіла ў правы неф, да абраза Святой Тэрэзы. Урэшце садзілася на лаву...

Тады Дана яшчэ нічога не ведала ні пра споведзь святога Аўгустына, ні пра «Шматграннасць рэлігійнага вопыту» Уільяма Джэймса, нічога не чула пра «Суму тэалогіі»... Не ведала, што былі святая Тэрэза Авільская і святая Тэрэза з Лізьё.

Афіцыйна касцёл адчынілі, калі Дана ўжо ад'ехала з горада, атрымаўшы атэстат сталасці, ва універсітэт. Але ж усё роўна тут, у святыні, адчынялася ёй нешта вельмі важнае, пакрыёмае, падсвядома яна адчувала неабходнасць сваіх стасункаў з Сусветам, а догмат Святой Тройцы рабіўся зразумелым, ачышчэнне здавалася блізкім, абавязковым, натуральным. Бог-Айцец вядзе шляхам Памяці, Бог-Сын - шляхам Розуму, Бог-Дух Святы - шляхам Любові.

А ітэнерарый (шлях) падаваўся адзіным, выпрабаваным і зацверджаным канонамі спосабам жыцця. Аскеза... Толькі так... Гіём з Сен-Т'еры, Тамаш Аквінскі... Іх высновы - непарушныя...

Як цішыня і маўчанне. Ідэальныя ўмовы для яе modus vivendi5. Засяроджанасць і праца. Хаця пазней цішыня стала вялікай раскошай. Рэдкім святам. Як за маску, Дана стала хавацца за шматслоўе - так было зручна, так яна раскідвала шматкалёрныя пацеркі і зачыняла галоўнае, што было на душы. Улюбёны ж стан быў - маўчанне. Але маўчанне як стратэгію паводзін, як зброю жыцця яна ніколі не засвоіла. Не ўмела маўчаць - калі ганьбілі іншых, не ўмела - калі спрабавалі таўчы яе. Анёл у ценю сваіх крылаў - што ён узважваў на шалях у гэтыя хвіліны?

Як ён паглядаў на калякасцельных жыхароў, на суседзяў Даны? (...)

Пэўна - той раніцы Анёл у ценю сваіх крылаў паспрыяў ёй. З касцёла, калі Дана падышла да яго, даносіліся гукі - яна нават не ўсвядоміла адразу, што нехта спявае. Сапрана было чыстае, як усмех дзіцяці. Лірычнае сапрана, што мела, мабыць, схільнасць і да каларатуры. Старэнькі клавесін нягучна падыгрываў голасу. А голас не ляцеў, а ўзносіўся - і сціхаў недзе высока пад скляпеннямі, потым зноў - узнікаў і лёгка плыў далей.

Так было цэлае лета - дзяўчынка прыходзіла і слухала ў пустым касцёле голас. Пазней адбылося знаёмства з жанчынай, што пела. На вуліцы яна сама падышла да Даны. А тая не схацела звязаць голас, тыя хвіліны з будзённага выгляду жанчынай у шараватай паркалёвай сукенцы. Чар голасу не супадаў з уражаннем ад яго ўладальніцы. Дана яшчэ была ў палоне рамантычных мрояў, і несупадзенне выгляду і голасу было не тое каб асабістай абразай, але відавочным непаразуменнем. Яна ніколі ў жыцці не будзе глядзець на хоры, нібыта яе можа прычакаць пакаранне Лотавай жонкі. І таму, што не схоча парушаць канон, і таму, што будзе баяцца пабачыць твары, падобныя на выцвілую кашулю ці квяцісты імбрык. Яна будзе толькі слухаць што-небудзь нашкталт:

Чысцейшая Панна, Без жаднай сказы, Усцеражы нас хвароб, заразы, Ты найстрайнейша Райска лілея, Ачысці паветра - Вітай, Марыя!

Жанчыну Дана не ўпадабала, але ўражанне ад голасу ў касцёле засталося. Уражанне, якое выпадала з часавых і побытавых рэалій, незвычайнасць гукаў, за якімі нібыта і не было нікога - як быццам Высокі Дух субліміраваўся ў гэты ясны і высокі голас. І пустата касцёла, яго строгія і класічна вызаначаныя абрысы толькі падкрэслівалі гэта, акустыка святыні несла гукі пад нефы храма, нагадваючы пра першапачатковую існасць музыкі, яе Боскую надзвычайнасць.

Тады Дана кампазіцыю жыцця ўяўляла сабе ідэальнай. Свет выдаваў добрым, прыязным, добразычлівым. У тыя гады ёй пашанцавала - яна мела стасункі з істотамі, што нібыта выпраменьвалі дабрату і цноту. На тую пару ёй гэта выдавала натуральным - хіба бывае інакш? І потым яна адчувала сябе безабароннай перад злом, не тое каб слабай, проста не была падрыхтаваная да тых хітрыкаў, якімі д'ябальскага складу дэміург надзяляе сваіх «пратэжэ».

Тады... жыццё давала ёй свае шчасныя знакі.

Тады днём яны былі з Ірай. Каля касцёла кульгаваты Яцак пілаваў, так бы мовіць, дровы: тоненечкія сухадрэвіны. Але цягаць пілу аднаму было нязручна. І яны падбіліся дапамагчы. Узнагародаю былі дзве шклянкі смачнага малінавага сіропу. І - галоўнае! Знаёмства. З сястрой Малгажатай. І пані Магдай.

Сястру Малгажату Дана заўсёды бачыла здалёк. Тая - нязвычна і прыгожа апранутая - доўгая спадніца, чапец. Не падобная ні да каго. Гэтая асобнасць адзеткам яе толькі падкрэслівалася - галоўнае было не ў тым. Адчувальным было episteme6, тое веданне, што было недасягальным для атачэння. Тое празарэнне існага, дачыненне да субстанцыяльнага - адухоўленасць. Для Даны, і не толькі для яе, сястра Малгажата была стварэннем іншага парадку. Хаця рабіла сястра, - а яна ўвесь час нешта рабіла, - «не ўжывала хлеба ляноты», - працу звычайную: даглядала кветкі, прыбірала касцёл (калі яна даводзіла яго да ладу? - з ранку да вечара касцёл быў адчынены), рабіла з вялікім густам, вось тую самую, жывую аздобу з кветак, акрасу... Гатавала... Мыла...

Як пазней зразумела Дана, сястра Малгажата па сутнасці выратавала касцёл - ад нядобрых рук нядобрых людзей, пражыла не адзін і не два гады ў муры, прыняла пакуты хваробы веку: памёрла ад раку лёгкіх.

Дана вазіла сястры Малгажаце з Менска лімоны, цукеркі, нейкія прысмакі. А яе на вакацыі заўсёды чакаў букет хрызантэм, а ўлетку - пунсова-ружовыя трускалкі - іх сястра Малгажата прыносіла ў парцалянавым кошыку, абкладзеныя лістом. Твор мастацтва, абразок местачковай культуры...

Маці Даны ў касцёл хадзіла - нібы выпадкова, між іншым. Адвакат, здаецца, не ўлада, і беспартыйная, але ўсё ж афіцыйная асоба...

Аднак Вольга Станіславаўна не адну ноч праседзела разам з пані Магдай, каб пісаць апеляцыі, - трэба адчыніць касцёл для вернікаў. Маці з таго таксама мела, мабыць, на тую пару рызыку... Як і ад знаёмства дачкі з жанчынамі пры касцёле. У жыццёвых, побытавых варунках - найперш з пані Магдай.

Пані Магда была чалавекам свецкім, святовым, у адрозненне ад сястры Малгажаты. Сваёй сям'і ў пані Магды не было - і Дане пашчасціла зазнаць увагу і спагаду яе. Дарэчы, Дана не разумела ні тады, ні пазней гэтага з жальбой прамоўленага: самотная, адзінокая. Магчыма, то не было splendid isolation7, але было станам, які дае магчымасць засяродзіцца на руху душы, спрычыніцца волі духу, спазнаць мудрасць не затлумленага клопатам жаночым, сямейным існавання. Пані Магда не была ні маралісткай, ні ментаркай, яна проста прыходзіла да іх у дом. Да маці. Пазней, можа, больш да дачкі. Без нагоды. З нагоды. Яна адна называла Дану яе імем. «Панна Дамініка», - прамаўляла яна, пасміхаючыся. Хто і калі стаў клікаць Дамініку Данай - ніхто не памятаў. І мала хто ведаў, што яна не Данута, як то павінна было б вынікаць са скарочанага імя. «Дамініка!» - пані Магда прамаўляла гэта нават радасна-ўрачыста. Потым мала хто ў жыцці яе так клікаў, але было тое неверагодна прыемным напамінам. Часам пані Магда давала сабе клопат аднавіць строі, часам распачаць якое шытво. «Крыху памадэліруем», - прамаўляла пані Магда. І яны мадэліравалі - больш, падобна, душу, як постаць. Калі была пашытая тая самая сукенка, якую саромелася апранаць Дана, - занадта шыкоўная, - дзед быў задаволены: «Насі доўга. Колеры нашай дзяржавы». Пані Магда падтрымала: «Святыя колеры».

З пані Магдай яны вялі доўгія размовы пад час школьных і студэнцкіх вакацый. Калі Дана з'ехала ў Менск, пані Магда пісала ёй: «Дарагая мая! Набліжаецца нікому не вядомы дзень Твайго Імя. Сапраўдныя твае імяніны. І толькі тая твая старая, несучасная сяброўка лічыць гэты дзень важным для цябе.

Ліст гэты ты павінна атрымаць напярэдадні, тады згадай сабе, што некалі жыла маладая, можа, прыгожая асоба з такім імем, што фігуруе ў календары. Звярніся да Яе, пад Яе абарону...

Не май сумніву, па той бок могуць быць у нас Сябры і Абаронцы. І калі нам цяжка, мы ва ўзбуджэнні можам да іх звяртацца і ў іх шукаць парады. Толькі трэба прыслухоўвацца да іх адказу, а можа, іх адказ нам не заўсёды прыйдзецца даспадобы.

Мы жывём сённяшнім днём, але здараецца так, што тое, што сёння выдае важным, надалей у будучым прымае зусім іншую вагу».

«Sursum corda8», - суцяшала Дану пані Магда.

Surcum corda! Трымайся! Згадвала Дана пані Магду, калі было скрушна і крыўдна, калі лірычныя ілюзіі і рамантычныя мроі раструшчваліся безапеляцыйнай рэчаіснасцю, што шчарупкі пад ботам рыбара. І брала мудрую кнігу і чытала: «...бачыў я пад сонцам, што не спрытным даецца ўспешлівы бег, не храбрым - перамога, не мудрым - хлеб, і не спраўным - благасць, але час і выпадак для ўсіх».

Час і выпадак здараліся зрэдзьчасу, але здараліся. Былі дарункі жыцця. І знаёмства з пані Магдай і сястрой Малгажатай - з найважнейшых. І ведучы, больш падсвядома, у будзённай сумятні, падлік страт і набыткаў у адвечнай спрэчцы паміж Боскім і чалавечым, Дана ўсё сваё існенне ў чарадзе дзён адчувала іх прысутнасць у сваім жыцці як сімвал сапраўднага і справядлівага. Яны не прысутнічалі на дзействе яе жыцця, яны далікатна нагадвалі пра ідэалы і светлы наіў маленства.

Хаця рэчаіснасць пасміхалася з ідэалу і наіву. І ў гады маленства. І ў часы дарослыя. Падкідваючы дзействы па прынцыпу абсурду. (...)

...Яны развітваліся - са школай, з горадам, з бацькамі, з блізкімі. Развітваліся лёгка, нават нецярпліва - нарэшце пачынаецца сапраўднае жыццё. Скончылі падрыхтоўку. Будуць жыць самастойна.

Студэнцтва - ад аднаго гэтага слова займала дух.

Яны яшчэ не ведалі прыцягальнасці магнітнага поля сваёй зямлі, горада маленства і юнацтва, яны не ўсведамлялі, што, які зарад духу яны атрымалі тут. Пакуль яны жылі «чуццём дарогі», «чуццё глебы» прыйшло пазней. Яны яшчэ не ведалі магічнай улады вобразаў дзяцінства, гармоніі той пары, таго максімуму варыяцый жыцця, якіх не зазнае ўжо ніякая іншая пара. Усё наперадзе - тут не было яшчэ ні іроніі, ні самападманнай надзеі. У гэтым, можа, і ёсць заўсёды разгадка прыцягальнасці тых год. Нават калі зусім не рамантызаваць юначую пару, духоўная спадчына кожнага - там. І Дане тут не былі блізкія Дастаеўскі, Марыак, Джойс... З іх нярэкрутнай свядомасцю, паталагічнымі спазмамі памяці. Яна разумела Сент-Экзюперы, Пруста, Както, «на ўсё жыццё пазначаных знакам, пячаткай дзяцінства». Асветленых даўнім, ранішнім святлом жыцця.

Дана заўсёды адчувала гэты знак - як галоўнае і неад'емнае ў сваёй асобе. Як святло і цяпло тых дзён, як грунт культуровага тыпу асобы і як грунт асобы ўвогуле.

Апошнія дні... Апошні школьны баль... Усе святочныя, прыгожа ўбраныя. Але знайшоўся дзяцюк, што адной фразай, нязграбнай, грубай, здратаваў усю тую весялосць і ўрачыстасць. Усім, не толькі Дане. І Дане стала сумна і схацелася сысці. Чаму б не на слыннае возера?

Возера было баладна-прыгожае, чыстае, яшчэ не засмечанае «акультурваннем» і цывілізацыяй. Ані душы, ані будынка зблізу:

Jakiż to chłopiec piękny i młody? Jaka to obok dziewica? Brzegami sinej Świteziu wody Idą przy swietle księżyca.9

Зразумела - нікога. Дана была адна. І ўрачыстасць была тут. Не там - у актавай зале. Тут чулася мелодыя яе жыцця. Мелодыя яе душы. Але тую мелодыю чула яна адна. Ніхто не схацеў даўмецца, чаго ёй стрэліла ў голаў ляцець сюды. І было крыўдна, ніхто не даў веры, што яна прыйшла сюды пешшу. Што гэтыя дваццаць кіламетраў у яе семнаццаць год ды ў чэрвеньскую ноч! Як гэта яна пазней чытала ў разумных кніжках? Экалогія развіцця ў іх была розная. Нават з Вольгай Станіславаўнай, для якой стэрэатыпы мыслення і ўспрымання іх атачэння былі калі не законам, дык абавязковымі правіламі. І Дана сваё першае «дарослае» лета правяла досыць сумна. Самым цікавым было субяседаванне ва універсітэце. Хто яго прыдумаў - невядома, але на той момант ёй гэтыя практыкаванні спадабаліся. Іх, залатых медалістаў, было ажно дзесяць чалавек на месца. І было прыемна адчуць сябе сярод пераможцаў. Прайшла! Знайшлося месца пад філфакаўскім сонцам!

Напрыканцы жніўня Дана зрабіла развітальную праходку абарончым валам, зайшла ў касцёл, дзе заўсёды адчувала тую мелодыю існага, што і на слынным возеры. Згадала гукі, што ўзносіліся тут пад час візітаў той жанчыны, з яе, Даны, дзяцінства. Яны супадалі з мелодыяй яе душы. Як супадалі гукі мелодый Шапэна, Вівальдзі, Моцарта, Баха... І не супадалі з гэтай метрарытмікай сінкопы рэчаіснасці. Сляпая цвярозасць рэальнасці рабіла прымглёным святло загадкі, разбурала магію быцця, гармонію існага...

Аднак, магчыма, у гэтых дысанансах і бясконцай размаітасці былі свой сэнс, свая логіка? Нават свой водар? Але ёй не было дадзена адчуванне гэтага сэнсу, гэтай логікі, чароўнасці гэтага водару. Думкай і пачуццём яна вярталася сюды...

І задавала сябе пытанне - дзе прытулак душы тваёй?

Пад небам, спаласаваным знакамі звышгукавікоў. На зямлі, закатаванай жорсткасцю і неўразуменнем, у скрыготных натоўпах, дзе столькі твараў, не праясненых ані думкай, ані чуццём.

Яна адчувала сябе ўсё больш адстаронена - як ля калодзежа бездані, нібыта ў прадчуванні трубнага гуку Чацвёртага Анёла. Яна шукала страчанай сувязі са светам. Згадвала тое, даўняе, пажыццёвае. Настойліва імкнулася ў куткі, дзе тая марнасць марнасцяў не правіла баль.

Ішла ў будынак на гары, будынак, поўны кніг. Дрэвы з яго вокнаў здаваліся прыгожымі, як на выявах майстроў італьянскага Кватрачэнта, а неба такім, нібыта яно не ведала ні крыжавання антэнамі, ні кіпцюроў і драпін ліній ЛЭПа, ні канквістадорскага наступу самалётаў... Яснае і цнатлівае, нават ягоная шэрань глядзелася адсюль злагаднай і класічна чыстай.

І класічна прыгожымі выдавалі паркі, якімі яна ішла адсюль: стары, на ўзгорках, дзе кожнае дрэва нібыта пацвярджала мізэрную недаўгавекасць тых, што лічаць сябе вяршыняй светапарадку. І маладзейшы парк, праз дарогу, той самы, нягеглы - пад час яе першага прыезду ў Менск, а цяпер фацэнтна-прыгожы: помнік Янку Купалу, музей, цяжкаватае хараство бронзавых красунь ля фантана, ліпы - што векавечны сімвал згубленай утульнасці маёнткаў і фальваркаў, таемны поступ клёнаў - увосень рытуальна-прыгожых: нібы ганаровая варта ў якім каралеўскім палацы. Яна заўсёды не даходзіла да фантана - там людзі і чарада каменных стварэнняў. Гэтую чараду прынята лічыць музеем пад адкрытым небам. Вернісаж, аднак, зацягнуўся, і Дане страшэнна назалялі каменныя галубы, падобныя да парсючкоў, і невыразна-нязграбныя цёткі без рук і ног.

Хаос жыцця заставаўся недзе зусім далёка, калі яна трапляла да таполевых прысадаў у верхнім парку: цёмныя строгія ствалы - на вясновым малодзіве і святочна-узнёслыя на шыкоўным дыване з апалай гарача-залатой лістоты ў верасні. Тут Дана заўсёды востра адчувала: так, жыццё ўсё ж - найвялікшы дарунак.

Азірнуўшыся назад на сцяжыне над ракой, яна заўсёды прыпынялася зірнуць адсюль на лукавіну ракі, на купы дрэў, кожнай часцінкай сваёй істоты адчуваючы хараство ландшафту. І - злагадную згоду з Быццём. Існуючае - усё ж разумна. Існуючае - прыгожа. Існуючае - павінна быць. І нават здавалася - «пакрыёма пранеслася слова, і слых... прыняў нешта ад яго».

Гэтай самай сцяжынай Дана хадзіла раннім ранкам у нядзелю ў тое ўзнёсла-прыгожае збудаванне - нібыта высокі Дух зазначыў яго на зямлі нават без дапамогі рук звычайных смяротных. Прасторава арганізаваная структура... Так, здаецца, фармулююць у сваіх прафесійных гаворках дойліды... Выдатна арганізаваная структура. Замысленая так, каб было відаць задалёк: на горцы. Адно людзі, якія нават сонцу, мабыць, адвялі б сацыяльна і класава функцыянальнае месца, замаскавалі бажніцу з усіх бакоў мурамі. Але паспрыялі іншаму эфекту - кожным разам касцёл узнікае на фоне неба як цуд, як нешта нечаканае, як дарунак лёсу. Святыня на горцы... Ёй падабаецца непаспешліва падымацца па прыступках...

І згадваць: да таго храма, у яе горадзе, таксама вялі прыступкі. Ад ціхага ручая і парку...

Дараваны Лёсам куток - яе горад...

Як гэта сцвярджаў абат Сугерый? «Наш дух занадта слабы, і толькі праз матэрыялізаваныя рэаліі ён здольны ўзвысіцца да ісціны». З ХІІ стагоддзя, як жыў святар, дух не стаў больш моцным. Толькі праз матэрыялізавaныя рэаліі... Абат Сугерый Дана ў сваёй зямлі і ў землях нетутэйшых заўсёды згадвала гэтыя словы: калі глядзела на бажніцы, катэлі, святыні... Розум, веды, інтуіцыя - магутны лёт духу, створанае людзьмі, якім было дадзена спрычыніцца да Высокага. Гісторыя і Натура - разам.

І гэтыя матэрыялізаваныя рэаліі, і другая прырода, і першая прырода спрыялі таму, каб расла душа, ачышчалася ад мітусні, размыкала ланцуг, якім яе спрабавалі аблытваць факты быцця, адыходзіла ад сваёй і агульнай Таямніцы і адчувала тое, што на самым - не, не донцы, на самым высокім краі душы. Нявыказанае. Невыслоўленае. Невыказнае...

І вярталася душой і думкай у свой горад. Да родных пагоркаў. Да родных вежаў. Да той - яе - Фары. Бо тут Высокая Воля пазначыла галоўны ўзлёт і галоўны спачын душы. Тут адчула яна святло Высокай Загадкі Быцця. Тут - яе Існае. Яе Лёс. Яе Знак. Яе Sanctum Sanctorum.