|
|
№
1(7)/1999
На кніжнай паліцы
Юбілей святарства
Сведчанне
Мастацтва
Роздум аб веры
Постаці
Пошукі і знаходкі
Нашы святыні
Навука
Паэзія
Пошукі і знаходкі
Проза
Архітэктура
Haereditas
Традыцыя
|
Дзверы адчыняў асцярожліва, паволі. Адразу не ўвайшоў. Стаяў перад парогам яшчэ нейкі час і ўглядаўся ў густую цемру, што напаўняла агромністую прастору катэдры з таго боку дзвярэй. Баяўся яе. Баяўся холаду, якім яна цяжка дыхала. Баяўся загасіць гэты кволы агеньчык, што адзінока мільгацеў у лямпе. Баяўся зрабіць першы крок і пераступіць высокі парог, за якім яго чакае... Што яго там чакала, ён і сам не ведаў. У святыні не было бачна ні калон, ні вакон, ні алтароў — усё было схавана пад цяжкім палатном начной цямрэчы. Прыгожая ўдзень, катэдра цяпер была падобная да бязмежнай адхлані, якая быццам намагаецца паглынуць у сябе рэальнасць. Адна жа гэта была не пустая прорва. У дзівосным спакоі, які тут панаваў, можна было адчуць штосьці жывое, што існуе па сваіх законах. Жыве, дыхае і нават рухаецца, застаючыся і надалей нерухомым. Гэтая цемра палохала, але адначасна і прыцягвала да сябе сваёй таямнічасцю. Яе холад моцна апякаў сэрца, гарачыня ад якога разносілася далей па жылах. Усё гэта было добра знаёма яму. Любіў прыходзіць сюды ўначы. Ад малых дзвярэй бочнай капліцы да вялікага алтара ён мог прайсці, заплюшчыўшы вочы, таму даўно ўжо пачаў пакідаць лямпу за парогам. Ягоныя ногі добра памяталі кожны выступ на каменнай падлозе. Аднак сёння ён пайшоў па цэнтральным праходзе. У гэтую ноч усё было іншым: ягоныя крокі, калі так можна назваць павольнае пасоўванне ног, адсутнасць усмешкі, якая заўсёды была на ягоным худым твары, ды нават... Нават тое, што сёння ён не прывітаў Гаспадара, як заўсёды рабіў гэта адразу пры ўваходзе. Заўсёды... Ён часта прачынаўся ўначы ад моцнага жадання быць з Ім. І тады гэтае моцнае жаданне вяло біскупа праз цемру вузкіх калідораў і парогі шматлікіх дзвярэй. Сёння ж... Сёння ён прачнуўся ад страху. Гэты страх не дазволіў яму болей заплюшчыць вачэй, але пагнаў яго па калідорах біскупскага палаца і пераследваў ажно да самых дзвярэй катэдры. І цяпер ён ужо не меў ані моцы, ані адвагі — усяго таго, чаго, як лічылі многія, ніколі не бракавала біскупу Канстанцінопаля. Адзінае, што яшчэ заставалася, — маленькі праменьчык надзеі. Але і ён пакрысе растайваў, знікаў. Бязлітаснае ўсведамленне “пройгрышу” нахабна лезла ў думкі і наводзіла там свой жорсткі парадак. Гэтая хвіліна не была для біскупа нечаканай. Ён ведаў, што яго не міне цяжкая барацьба з самім сабой, і тады... Не, пра тое не думаў. Баяўся думаць. Ён хаваўся ад гэтага “тады”, усёй сваёй істотай пратэстуючы супраць вякамі наладжанага наступства рэчаў. Хаваўся ад яго, нягледзячы на тое, што прадчуванне бяды пераследвала яго ўвесь апошні месяц, не пакідаючы нават у кароткія хвіліны адпачынку альбо ў доўгія гадзіны малітваў. Цяпер жа гэтае “тады” было ўжо зусім блізка. Яно нібы затаілася і вычэквала ягонага апошняга кроку. Ён ведаў гэта і праганяў ад сябе навязлівыя думкі аб пройгрышы, ён марудзіў і не жадаў уступаць у гэтую барацьбу, хоць на самай справе ўжо даўно пачаў змагацца з рэальнасцю, з сабою і нават з самім Богам. Прыйшоў у гэтую ноч у катэдру. Навошта? Не ведаў. Не хацеў ісці, але прыйшоў, так, як прыходзіць да яго ўсё тое, чаго ён баяўся. Раптоўна ягоныя ногі скамянелі, цела застыла ў нерухомасці. Голас... Хтосьці зусім блізка прамовіў усяго толькі адно слова: “Кірые...” Але ці гэта быў чалавечы голас? Ды не, гэта не мог быць голас аднаго з тых, хто жыве на зямлі... Адчуў, як мацней затахкала ў грудзях сэрца. Яно, змучанае болем, цяпер з усёй сілай білася ў грудзях, просячы хоць бы на хвіліну літасці і палёгкі. Беднае, яно першае пазнала голас. Гэта быў ягоны ўласны голас. — Кірые... — нібы для пэўнасці прамовіў ён яшчэ раз, і ягонае знясіленае барацьбой цела асунулася на падлогу. — Кірые! Гэта канец. Усё скончана, Кірые! У мяне больш нічога няма. Раздаючы хлеб на катэдральнай плошчы Канстанцінопаля тым, хто цярпеў голад, біскуп Ян заўсёды казаў, што ён раздае не сваё, але Богава. Пра дабрыню Хрыста, які карміў найбяднейшых, біскуп казаў у сваіх казаннях ужо тры гады, столькі ж, колькі доўжыўся гэты жорсткі голад. Біскуп нічога не пакінуў для сябе — ні славы, ні нават гонару. Ён раздаў усё, нават асабістыя рэчы. Біскупскі палац апусцеў. За апошнія тры дні прададзена апошняе, што было. Было... Так, гэта ўжо было. Гэта ўжо ў мінулым. А цяпер... Цяпер ён не мае анічога. Яшчэ ўчора ён меў надзею, што прыйдзе нейкі паратунак “з вышыні”. Цяпер жа не засталося нічога. — У мяне больш нічога няма. Нічога, — гэта быў ужо не шэпт, але голас, якім прамовілі роспач і слабасць, боль і страх. Да іх прымешвалася пачуццё цяжкавытлумачальнае злосці. — Але ж Ты, Пане, таксама нічога не маеш, — імгненна пачуў у сваіх жа думках адказ, які адгукнуўся чарговым прылівам ужо добра знаёмага болю. — Ты таксама нічога не маеш. Нічога. І нават, калі б аддаў той апошні кавалачак Хлеба, у якім прабываеш, то і гэтага ім бы не хапіла. Ім гэтага мала. Ім... Яны стаялі ў біскупа перад вачыма ўдзень і ўначы: іхнія худыя, змучаныя твары, падраная вопратка. Бачыў іхнія патрэсканыя вусны, што крычалі пад катэдрай: “Біскуп, ты святы, Златавусты! Ты святы!” Гэта была падзяка. Ён яе не прагнуў. Ён жадаў толькі аднаго — каб нарэшце суцішыўся гэты жудасны, галодны лямант над іхнім горадам. Ён так марыў, што настане некалі той шчаслівы дзень, і кожная змучаная рука ў Канстанцінопалі атрымае кавалак хлеба — сапраўднага, духмянага жытнёвага хлеба... Яны прыйдуць на плошчу і сёння. Прыйдуць і зноў будуць чакаць, калі а дванаццатай зазвоняць званы катэдры і да іх выйдзе ён — біскуп Канстанцінопаля. Выйдзе і вынесе ім хоць бы трохі... Не, ужо не вынесе... Няма больш чаго яму несці ім... Калі б яны толькі ведалі... Калі б яны ведалі, што ўвесь гэты час біскуп есць зусім не болей за іх. Калі б яны ведалі, колькі яму давялося за гэты час выцерпець зласлівых нападкаў духавенства, якое папракала яго ў “непамяркоўнай міласэрнасці”. Калі б хтосьці з іх ведаў, як цяжка цяпер, у гэтую хвіліну, іхняму біскупу! Калі б толькі яны... Але што могуць яны? Усё гэта ведае Ён! Усё гэта ведае Той, хто цяпер глядзіць на біскупа, распластанага на падлозе, са сваёй залатой чашы. Ён усё гэта добра ведае. Ведае. Чуе. Разумее. І... маўчыць... Чаму Ён маўчыць? Чым гэтыя людзі, што прыйдуць заўтра на плошчу ў чаканні спажытку, горшыя за тых, якіх Ён некалі карміў у пустэльні? Ці голад і боль гэтых людзей Яго зусім не кранаюць? Чым яны горшыя? Так, горшыя. Гэты народ не шукае Бога. Тыя ішлі за Ім, ішлі слухаць Яго, а гэтыя... Гэтыя прыходзяць толькі па хлеб, па той хлеб, які можна зараз жа з’есці. Хіба ж дзіва, што яны не могуць утаймаваць свой голад? Ім без розніцы, хто дае гэты хлеб і якой цаною ён здабываецца. Яны б схапілі акраец і з іншае рукі — ад біскупа, забойцы, тырана... Яны хочуць есці. Так, усё правільна. Тут жа не пустэльня, дзе навокал адзін толькі пясок. Тут цывілізаваная краіна. Тут няма хлопца з двума боханамі хлеба і рыбінай. Затое тут ёсць багатыя гандляры, чые склады трашчаць ад багацця. Тут ёсць шмат тых, хто разбагацеў за гэтыя апошнія гады, насыціўшыся чужым інстынктам голаду. Усё правільна. Усё на сваіх месцах. Няма хлеба — няма нічога. Нічога...
— Мне трэба ісці. Я павінен пайсці ўжо адсюль, Пане. Гэтыя словы біскуп шаптаў ужо добрую гадзіну. Ды нават ужо і не шаптаў, адно што вусны ледзь варушыліся. У ранішнім святле ягоны твар быў сухі, пажоўклы. На ім нібы паболела за гэту ноч тонкіх маршчынак. Ягонае сэрца быццам скамянела за апошнія гадзіны. Боль, слёзы, словы — усё было ў мінулым. Яму ж не засталося нічога. І менавіта гэтае “нічога” пранізвала цяпер усю ягоную істоту. Яно, пераможнае, трыумфавала над разбітым, стомленым ушчэнт чалавекам. Не меў сілы падняцца з падлогі. А трэба ячшэ было ісці адсюль, нічога не прыдбаўшы. Адысці з пустымі рукамі. Каб заўтра з пустымі рукамі з’явіцца а дванаццатай гадзіне да іх... Але... чаго яму... ісці да іх — з пустымі рукамі? Яны чакаюць яго толькі з поўнымі. Нарэшце падняўся. Доўга стаяў і глядзеў на залатую чашу, упрыгожаную дыяментамі, з якімі ўжо некалькі гадзін забаўлялася сонца, асцярожліва кранаючы яе сваімі промнямі. Тут, у гэтай чашы жыве Ён. І менавіта з гэтага залатога дамка біскуп намагаўся атрымаць адказ, як яму накарміць галодных. І адсюль біскуп напіўся за гэтую ноч маўчання, горкага і вязкага. Цяпер трэба было зрабіць той першы крок назад... Паволі, але рашуча павярнуўся. Зноў боль. Дакуль? Колькі ж ён можа прымаць гэтыя балючыя ўдары ў сэрца. Трэба ісці... Разумеў і... не меў на гэта сілы. Што трымае яго тут і надалей? Хіба толькі боль? Ён падумаў.. Годзе! Гэта была ўсяго толькі думка! Што толькі не ўзбрыдзе ў галаву ў часе такой немачы! Не мае ён аніякага права нават думаць пра гэта. Цела пякло агнём. Нібы хтосьці рассыпаў у грудзях гарачае вуголле, што разляталася цяпер па ўсім целе. Пальцы рук раптоўна зрабіліся мокрымі, пачалі дрыжэць. — Божа, я сапраўды аслаб. Як я мог падумаць такое? Біскуп павярнуўся да алтара і рэзка крутнуў галавой: — Не! Не! Пане, я не змагу гэтага зрабіць! Я не зраблю гэтага! Прашу Цябе... Прашу Цябе, Кірые...
Звон, як заўсёды, ударыў а дванаццатай. З-пад сцен старых пабудоў, якія з усіх бакоў атачалі плошчу, людзі рушылі да святыні. Сёння, як і раней, хлеба хапіла на ўсіх. Ніхто не застаўся без духмянай скібы хлеба — сапраўднага, жытняга. Ніхто з іх не ведаў таксама, што сёння з катэдры знік першы залаты келіх... Біскуп стаяў на высокіх прыступках святыні і глядзеў у натоўп. Гэта была адзіная магчымасць убачыць, як худыя, высахлыя твары шчасліва ўсміхаюцца. Слабая ўсмешка кранула таксама і тонкія вусны біскупа Яна. Узняў голаў і паглядзеў проста ў яркае, без адзінае хмурынкі сонечнае неба. Ён прымружыўся, глядзеў проста й адкрыта, а на ягоных вуснах застыла ўсё тая ж ясная, спакойная ўсмешка. Хто мог ведаць, пра што думае ён у гэтую хвіліну, чаму ўсміхаецца? Ягоныя ж вусны ледзь прыкметна варухнуліся і ціха прашапталі: — Дождж... будзе... Даўно не было.
|
|
|