«Я АДПЛАЦІЎ НАРОДУ, ЧЫМ МОЦ МАЯ МАГЛА...»

Леў і Сяргей Гумілеўскія. «Янка Купала», 2008.

У гэты раз на другой вокладцы нашага часопіса мы вырашылі змясціць твор Пётры Сергіевіча «Званар», і ўзялі мы яго з альбома-каталога «Я адплаціў народу, чым моц мая магла...», які выйшаў улетку (у чэрвені) у выдавецтве «Беларусь» да 75-годдзя заснавання Дзяржаўнага літаратурнага музея Янкі Купалы. Мы звярнуліся менавіта да гэтага твора, таму што вобраз званара — будзіцеля, вестуна, супадае з вобразам Янкі Купалы, як супадае і з вобразамі тых, каго П. Сергіевіч маляваў на партрэтах і на гістарычных палотнах, — з вобразамі Усяслава Полацкага, Францішка Скарыны, Кастуся Каліноўскага, Францішка Багушэвіча, ксяндза Станіслава Глякоўскага. Супадае гэты вобраз і са слынным Купалавым гусляром, да постаці якога звярталіся многія беларускія мастакі (Р. Грамыка, В. Ціхановіч, У. Мінейка, М. Бельскі, П. Сергіевіч, М. Басалыга, А. Кашкурэвіч) і скульптары (А. Ліпень, А. Шаціла, А. Курачкін). Многія іх працы змешчаны ў альбоме-каталогу, старонкі якога стануць для прыхільнікаў беларускага мастацтва і радасным знаёмствам, і прыемным адкрыццём — альбом сапраўды ўнікальны і адразу наводзіць на думку пра тое, што мастацкая купаліяна, сабраная музейшчыкамі за 75 гадоў, вартая вялікіх выставачных залаў, якіх так не хапае музею, дзе мастацтва цесна месціцца ў цесных фондах, у тым ліку 14 палотнаў П. Сергіевіча, з якім сябравала (захавалася перапіска) Уладзіслава Францаўна — слынная Купаліха з французскага роду Манэ, энергіяй і любоўю якой і быў заснаваны ўжо ў 1944 годзе музей, і гэта яна збірала першыя мастацкія творы. Згадаўшы імя Уладзіславы Францаўны, адразу скажу, што музею ад пачатку і да сёння шанцуе менавіта на дырэктарак, кожная з іх рабіла для музея Янкі Купалы сапраўды штосьці важнае, яркае, адметнае: Жанна Казіміраўна Дапкюнас з мастаком Эдуардам Агуновічам у 1970-я гады стварыла выдатную экспазіцыю, і, здавалася б, быць гэтай экспазіцыі вечнай, але Алена Раманаўна Ляшковіч, прыйшоўшы на дырэктарства, вырашыла напоўніцу заглыбіць Купалу і яго творчасць у сучасныя тэхналогіі, і таксама атрымалася выдатна. Менавіта Алена Ляшковіч і стала аўтарам ідэі і навуковым кіраўніком праекту альбома-каталога «Я адплаціў народу, чым моц мая магла...», які ствараўся на працягу двух гадоў. Разам з ёю ўкладальніцамі альбома сталі вядучы навуковы супрацоўнік музея Валянціна Ціханавецкая і галоўны захавальнік фондаў музея Надзея Саевіч, якія да дробязяў ведаюць, чым багатыя іх фонды. Па-майстэрску дасканала зрабіў сваю працу фатограф Сяргей Калтовіч, а ў цэлым выпуск выдання быў ажыццёўлены па заказе і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь.

Арлен Кашкурэвіч. «Янка Купала ў Пецярбурзе», 1981.	Арлен Кашкурэвіч. «Янка Купала ў Ляўках», 1981.

Увогуле мастацкая купаліяна ў музеі складаецца з 2 500 адзінак захавання, а ў альбоме-каталогу змешчаны ўсяго (!) 482 мастацкія работы, аб’яднаныя ў чатыры раздзелы: партрэты паэта; скульптура; Купалавы мясціны; ілюстрацыі да твораў Янкі Купалы — пра гэта ў кароткім суправаджальным уступе напісала В. Ціханавецкая, якая згадала ўсіх былых музейшчыкаў, што мелі дачыненне да збору і захавання мастацкай купаліяны на працягу доўгіх гадоў сваёй працы: Уладзіслава Францаўна Луцэвіч, Ядвіга Юльянаўна Раманоўская, Жанна Казіміраўна Дапкюнас, Марыя Кандратаўна Чабатарэвіч, Фаіна Аляксандраўна Ваданосава, для якіх музей быў адзіным месцам працы ў іх працоўнай біяграфіі.

Мікола Купава. «Смольня», 1982.

Істотнаю адметнасцю альбома-каталогу з’яўляецца тое, што гэта не толькі і не проста найпаўнейшы збор купаліяны, але яшчэ і маляўнічая панарама дасягненняў нацыянальнай школы выяўленчага мастацтва ад 1920-х гадоў да сённяшніх дзён, і ў тым ліку пра гэта цікава разважае ў грунтоўным уступным артыкуле мастацтвазнаўца, гіторык мастацтва Таццяна Бембель, якая, падкрэсліваючы, прыцягальнасць асобы і творчасці Янкі Купалы, называе яго «архітэктарам» нацыянальнай самасвядомасці. «Візуальная прэзентацыя нацыянальнага героя (у дадзеным выпадку героя нацыянальнай культуры) — рэч няпростая, — піша Таццяна Бембель. — <...> Ад таго, хто названы героем у бягучы момант, залежыць і наша адзнака часу, эпохі. Мы бачым кожны дзень, як многія з былых герояў цалкам страцілі сваю вядомасць, часта штучную, а нехта, наадварот, выняты з нябыту насуперак намаганням былых «будаўнікоў гісторыі». Якім мы бачым Купалу цяпер? Якімі мы бачым сябе ў ім? Купала, як атрымліваецца фактычна, — герой ва ўсе часы. <...> Матэрыялы альбома-каталога, сістэматызаваныя, пракаментаваныя, структураваныя па храналогіі і тыпалогіі, даюць магчымасць праз вобразныя інтэрпрэтацыі аблічча Янкі Купалы, зробленыя некалькімі пакаленнямі мастакоў і сабраныя ў музеі, здзейсніць тую ўнутраную працу, якую здзяйсняе кожны homo culturae, сустракаючыся са сваім нацыянальным геніем літаральна твар у твар. Музей Янкі Купалы падрыхтаваў для гэтага працэсу акадэмічна вывераную глебу»...

Лазар Ран. «Могілкі. Вёска Корань» (з серыі «Па купалаўскіх мясцінах»), 1960-я гг.	Янка Раманоўскі. «Партрэт Янкі Купалы», 1963.

Менавіта гэтай сустрэчы «твар у твар» адпавядае і назва альбома-каталога «Я адплаціў народу, чым моц мая магла...», бо яна міжволі змушае кожнага творцу, кожнага свядомага беларуса запытацца ў самога сябе: «А ці адплаціў я?», і да гэтага адказу заклікае нас і Купалаў званар, і сам Купала, які, бязлітасна скінуты са званіцы сваёй творчасці ў лесвічны пралёт, пакінуў у прасторы вечнасці вечны голас-звон свайго слова, паспеўшы сказаць: «Я буду маліцца і сэрцам і думамі...», і гэта яго абяцанне пасланае кожнаму беларусу, які, магчыма, запытаецца ў самога сябе: «А я?».

Лідзія Камінская

Гл. таксама:
ВАЛЕРЫ БУЙВАЛ :: МАЙСТАР ГІСТАРЫЧНАЙ КАРЦІНЫ ::