СПАДЧЫНА ЯНА ПАЎЛА ІІ
НА БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ

Пан Бог даў мне ласку быць далучанай да пачэснай, хоць і нялёгкай працы над перакладамі тэкстаў Вялікага Папы, над пашырэннем і папулярызацыяй яго апостальскага слова ў беларускамоўным свеце. А гэтае слова было заўсёды такім чаканым, бо адкрывала новыя глыбіні праўды пра чалавека, пра яго душу, умацоўвала ўсіх нас у веры. «Чалавек не перастае быць вялікім нават у сваёй слабасці, — не стамляўся паўтараць Ян Павел ІІ. — Не бойцеся сведчыць аб годнасці кожнай чалавечай асобы — з хвіліны зачацця і ажно да смерці...». Нам так патрэбны былі сіла яго пераканання, непахіснасць яго веры, яго высокі маральны аўтарытэт. Нас, як магнітам, цягнула туды, дзе быў ён — нястомны Божы пілігрым, бо нават кароткая сустрэча з ім дадавала сілы, станавілася адным з самых шчаслівых момантаў жыцця. Я бязмежна ўдзячная Пану Богу за дзве такія сустрэчы з Янам Паўлам ІІ. Яны да скону будуць у маёй памяці і ў сэрцы, а сёння я дазволю сабе толькі кораценька згадаць пра іх, бо яны маюць непасрэднае дачыненне да тэмы майго рэферата і ўвогуле — да пачатку тае рэадакцыйна-выдавецкае справы, якая з Божае ласкі і з апостальскага благаславення Вялікага Папы ўзнікла і развілася за гэтае дзесяцігоддзе ў нас у Мінску.

Быў пачатак 90-х. Быў пачатак духоўнага і рэлігійнага адраджэння ў нашай краіне і на ўсёй посткамуністычнай прасторы. Нашы сэрцы поўніліся надзеяй, новымі ідэямі і энтузіязмам. Акурат тады, на хвалі гэтага ўсеагульнага ўздыму ў невялікай групы беларускіх католікаў-аднадумцаў узнікла ідэя распачаць выданне двух каталіцкіх часопісаў на роднай мове: спачатку штомесячніка «Ave Maria», а потым і квартальніка «Наша вера». Што й казаць, задума тая была сама па сабе наколькі смелая, настолькі й рызыкоўная... Але, відавочна, што спадабалася яна не толькі нам, слабым звычайным людзям, але таксама й Пану Богу, і Ён вырашыў паспрыяць і дапамагчы. А, як вядома, Божая дапамога заўсёды прыходзіць праз добрых спагадлівых людзей. Так сталася, што ў верасні 1994 года (гэта акурат год выхаду першага нумара часопіса «Ave Maria») я ўпершыню выехала ў Італію: была запрошана Польскім інстытутам хрысціянскай культуры на двухмесячны курс італьянскай мовы. Едучы ў Вечны горад, нават не марыла, што буду мець шчасце сустрэцца і паразмаўляць з Папам Янам Паўлам ІІ. Але менавіта так сталася. 25 верасня ў летняй рэзідэнцыі Святога Айца ў Кастэль Гандольфо адбылася тая першая незабыўная сустрэча. І я расказала Яну Паўлу ІІ пра нашы рэдактарскія планы і атрымала яго апостальскае благаславенне на гэтую справу. У тую восень 1994 года якраз выйшла ў свет амаль адначасова на італьянскай і польскай мовах кніга Яна Паўла ІІ «Пераступіць парог надзеі»: дыялог вядомага італьянскага журналіста і пісьменніка Віторыё Мессоры з Папам. Памятаю, як з першых старонак уразілі і захапілі адказы Святога Айца на самыя нечаканыя, а часам і проста правакацыйныя пытанні журналіста: «Бог — гэта любоў, але чаму ў свеце столькі зла?» «Бяссілле Бога?» «Чаму так шмат рэлігій?» «Няўжо праўда толькі за Каталіцкім Касцёлам?» «Чаму мы падзеленыя?» «Ці існуе яшчэ жыццё вечнае?» «Верыць: але якая з гэтага карысць?»...

Кніга стала сапраўдным адкрыццём «рэлігійнага і інтэлектуальнага свету Яна Паўла ІІ», своеасаблівым «ключом да разумення і інтэрпрэтацыі ўсяго яго вучэння», бо на яе старонках былі адлюстраваны «асабістыя прызнанні, рэфлексіі і духоўныя парады, містычная медытацыя (...), тэалагічныя, а таксама філасофскія разважанні» Вялікага Папы. Было зразумела, што кніга вельмі неабходная ўсім нам, закладнікам нялюдскай таталітарнай сістэмы, бо яна можа паслужыць важнаю дапамогаю і падтрымкаю многім людзям, якія прагнуць вызваліць сваю душу і сваё сумленне ад страшнай камуністычнай «спадчыны». Менавіта тады падумалася пра тое, як добра было б мець такую кнігу на беларускай мове... Неяк у размове з Яго Эмінэнцыяй кардыналам Казімірам Свёнткам падзялілася гэтаю думкаю і адразу сустрэла разуменне. Больш за тое, кардынал папрасіў неадкладна ўзяцца за тлумачэнне. Пасля некаторага роздуму — згадзілася. Гэта быў, па сутнасці, мой першы перакладчыцкі вопыт, звязаны з такою тэматыкаю, а таму быў ён вельмі нялёгкі. Не хапала адпаведнай лексікі і адпаведных ведаў... Пачынала пераклад і адкладвала, ізноў пачынала... Бо тады, як я ўжо казала, пачыналася ўсё. І праца Камісіі па перакладзе літургічных тэкстаў, і гарачыя, упартыя дыскусіі, і развагі над кожным словам, над кожным тэрмінам. Рыхтаваліся першыя выданні Імшала па-беларуску, малітоўніка, святых сакрамэнтаў... Тады ж, у сакавіку 1995 года, выйшаў 1-ы нумар квартальніка «Наша вера» і ў ім быў змешчаны пачатак кнігі «Пераступіць парог надзеі». Неўзабаве рэдакцыя атрымала першыя чытацкія водгукі: чытачы дзякавалі за публікацыю і чакалі яе працягу. Гэта абавязвала і натхняла, а да таго ж увосень 95-га адбылася мая другая сустрэча з аўтарам гэтага незвычайнага бестселера, незабыўным Янам Паўлам ІІ.

І вось на тую, ужо другую, сустрэчу я змагла прывезці ў Рым пакуль што сціплы, але ўсё ж вынік апостальскага благаславення Яго Святасці, а менавіта — некалькі нумароў часопіса «Ave Maria». Ніколі не забуду рэакцыі Папы. Ён услых прачытаў назву часопіса, адгарнуў першыя старонкі і, ўважліва зірнуўшы ў вочы, перапытаў-удакладніў: «Па-беларуску выдаеце?» Пачуўшы станоўчы адказ, прамовіў: «Няхай вас Бог узнагародзіць за гэтую працу. Важна, што маеце ўжо каталіцкі друк на роднай мове...». Памятаю, як ад узрушэння мне цяжка было вымавіць слова. «Увесь час малюся за Беларусь, — сказаў Папа. — За ўсіх вас на Беларусі. Памятайце пра гэта...». Дырэктар Польскага інстытута хрысціянскай культуры ў Рыме, ксёндз Стэфан Выленжэк, які прысутнічаў пры размове, сказаў Святому Айцу пра маю працу над перакладам кнігі «Пераступіць парог надзеі». Папа ледзь заўважна ўсміхнуўся: «Хіба, нялёгка даецца?» Я разгублена кіўнула ў знак згоды, бо гэта была чыстая праўда. І тут жа стала лягчэй ад гэтага спагаднага разумення, і падумалася тады, што ўсё яно будзе добра, бо іначай проста быць не можа...

Згадваючы працу над перакладам першай кнігі Яна Паўла ІІ, не магу не згадаць таксама ўдзячным словам тагачаснага нунцыя Апостальскай Сталіцы ў Беларусі арцыбіскупа Аўгустыно Маркетто. У яго адкрытай зычлівасці і падтрымцы, у яго жывой і заўсёднай зацікаўленасці і працаю над перакладам і нялёгкім пачаткам нашай рэдакцыйна-выдавецкай дзейнасці нам заўсёды бачылася падтрымка самога Святога Айца... Ужо сёння, з адлегласці дванаццаці гадоў, на працягу якіх спаўна хапіла і цяжкасцяў, і перашкодаў, і выпрабаванняў, той няпросты час успамінаецца як самы светлы і благаславёны. Іншы раз думаецца, што наўрад ці змаглі б мы пазней выстаяць, не расчаравацца і не пакінуць пачатага, калі б не было таго ўпэўненага старту, таго моцнага першапачатковага імпульсу, які падтрымлівае і дадае сілы яшчэ й сёння...

Кніга «Пераступіць парог надзеі» была амаль цалкам надрукавана ў квартальніку «Наша вера», а потым, праз тры гады, у 1997 годзе, выйшла асобным выданнем. З таго часу ў нас склалася добрая традыцыя: усе перакладзеныя кнігі (ці хоць бы ўрыўкі з кніг) Святога Айца абавязкова друкаваць спачатку ў часопісе. Гэта заўсёды служыла добраю рэкламаю і спрыяла ўдасканаленню самога тэксту: ён праходзіў праз дзве рэдактуры — часопісную і кніжную.

У апошнія гады да справы папулярызацыі і нашых перыядычных выданняў, і кніг выдавецтва «Pro Christo» актыўна далучыўся Інтэрнэт. Пра тое, што гэта віртуальная прастора становіцца ўсё больш асвоенаю і запатрабаванаю, сведчыць колькасць наведвальнікаў на нашых сайтах: толькі часопіс «Наша вера» штомесяц набірае, так бы мовіць, патройны наклад... А значыць, слова Слугі Божага Яна Паўла ІІ трапляе да сэрцаў усё большай колькасці тых, хто прагне ўспрымаць яго на беларускай мове. Гэта яшчэ больш павялічвае не толькі ўпэўненасць у правільнасці аднойчы абранага шляху, але й адказнасць як перакладчыкаў і рэдактараў, так і ўсіх супрацоўнікаў нашага дружнага выдавецка-рэдакцыйнага калектыву...

Увогуле, трэба сказаць, што каталіцкія мас-медыя зрабілі шмат для папулярызацыі вучэння Вялікага Папы ў нас у Беларусі. У гэтым сэнсе хачу яшчэ раз згадаць часопіс «Ave Maria», на старонках якога пастаянна друкаваліся матэрыялы з усіх замежных пілігрымак Святога Айца, урыўкі з яго выступленняў і гамілій, а то й цэлыя гаміліі ў перакладзе на беларускую мову.

Да больш шырокага знаёмства католікаў Беларусі з Апостальскімі лістамі, адгартацыямі, пасланнямі Папы актыўна спрычыніўся ў свой час бюлетэнь «Каталіцкія навіны», які выходзіў з благаславення Мітрапаліта Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі кардынала Казіміра Свёнтка на дзвюх мовах — беларускай і польскай.

Зусім юныя каталікі нашай краіны мелі і маюць магчымасць чытаць і ведаць пра Святога Айца дзякуючы свайму добраму сябру — часопісу «Маленькі рыцар Беззаганнай», які паспяхова рэдагуе пісьменніца Ірына Жарнасек...

Тут варта згадаць таксама трохмоўны часопіс «Дыялог», які выдаюць айцы вербісты ў Баранавічах, газету Гродзенскай дыяцэзіі «Слова жыцця», што выходзіць на дзвюх мовах — беларускай і польскай, газету «Царква», якую выдаюць беларускія грэка-католікі, бо на старонках гэтых выданняў з’яўляліся як урыўкі з працаў Вялікага Папы, так і матэрыялы пра найбольш значныя падзеі з яго апостальскага жыцця...

І ўсё ж, калі сёння агледзець спадчыну Слугі Божага Яна Паўла ІІ, што выдадзена ў нас у краі па-беларуску, то яе колькасць зусім невялікая. Ды на тое заўсёды былі і ёсць, на жаль, свае аб’ектыўныя прычыны. Але, мабыць, на гэтым урачыстым форуме не час і не месца пра іх казаць. Сёння, наадварот, хочацца парадавацца таму, што маем. А маем, калі браць агулам, апроч усяго надрукаванага ў перыёдыцы, дзесятак кніг Вялікага Папы. Сярод іх — энцыклікі: «Fides et ratio», «Ecclesia de Eucharistia», «Evangelium vitae»; адгартацыя «Christifidelis laici», Апостальскі ліст пра Ружанец «Rosarium virginis Mariae», Апостальскае пасланне «Святло Усходу», выдадзенае Грэка-каталіцкаю Царквою ў Беларусі, некалькі асабістых кніг Яна Паўла ІІ: названая ўжо тут «Пераступіць парог надзеі», «Дар і Таямніца», томік паэзіі з «Рымскім трыпціхам» уключна, зусім нядаўна выдадзеная апошняя кніга Папы «Памяць і самасвядомасць». Перакладзена і падрыхтавана да друку аўтабіяграфічная кніга Яна Паўла ІІ «Устаньце, хадзем!» — своеасаблівы працяг «Дару і Таямніцы». Што праўда, яна яшчэ толькі чакае выдання... Дасць Бог — прычакае.

У сумныя дні развітання з Вялікім Папам быў перакладзены на беларускую мову яго «Тэстамэнт» і змешчаны ў прысвечаных святой памяці Слугі Божага нумарах часопісаў «Ave Maria» і «Наша вера»...

Вельмі важнаю падтрымкаю ў папулярызацыі спадчыны Вялікага Папы ў асяроддзі беларускай інтэлігенцыі былі артыкулы, якія час ад часу з’яўляліся ў свецкай рэспубліканскай перыёдыцы. Сярод іх хацелася б удзячна згадаць эсэ «Ззянне праўды» вядомай пісьменніцы і крытыка Алы Сямёнавай, якое было надрукавана ў тыднёвіку «Літаратура і мастацтва», інтэрв’ю і артыкулы ў газетах «Культура», «Кніжны свет» і іншых...

На працягу ўсяго гэтага года, які прайшоў у Каталіцкім Касцёле на Беларусі пад знакам Яна Паўла ІІ, каталіцкая перыёдыка змяшчала ўрыўкі з тых яго працаў, якія не былі дасюль выдадзеныя па-беларуску...

Зразумела, што ўсё гэта — толькі нейкі адсотак ад створанага за ахвярнае святарскае і пантыфікальнае жыццё Яна Паўла ІІ. І тым не менш, сёння варта падзякаваць Богу, самому Папу і ўсім тым дабрачынцам, якія паспрыялі выданню хоць бы й гэтай часткі надзвычай багатай духоўнай спадчыны Слугі Божага Яна Паўла ІІ.

Хочацца таксама падзякаваць яшчэ раз Яго Эмінэнцыі кардыналу Казіміру Свёнтку за пастырскі давер да нас, свецкіх перакладчыкаў і супрацоўнікаў, за падтрымку і кансультацыі, зычлівасць і павагу, якія мы заўсёды адчувалі і якія так дапамагалі нам у гэтай нялёгкай працы.

Не магу не згадаць з удзячнасцю таксама былога нунцыя Апостальскай Сталіцы ў Беларусі арцыбіскупа Івана Юркавіча, бо менавіта пры яго падтрымцы ўбачыла свет такая важная энцыкліка Папы як «Evangelium vitae», якая з-за адсутнасці сродкаў даволі доўга чакала часу свайго выдання.

Хочацца сёння шчыра падзякаваць рэцэнзенту і рэдактару многіх працаў Яна Паўла ІІ на беларускай мове, рэктару Вышэйшай духоўнай семінарыі ў Пінску ксяндзу-доктару Яну Саламону за яго дапамогу ў падрыхтоўцы да друку спадчыны Вялікага Папы.

Дзякуй усім тым кансэкраваным і свецкім асобам, хто працаваў і працуе ў Камісіі па перакладзе літургічных тэкстаў за іх ахвярную працу, бо без яе немагчымая была б праца над спадчынаю Слугі Божага Яна Паўла ІІ, а яна нам так патрэбна на роднай мове. Нам трэба пастаянна да яе вяртацца, перакладаць, чытаць і вывучаць, каб па-сапраўднаму яе адкрыць, каб убачыць і зразумець увесь яе духоўны скарб. Каб зноў пачуць жывы голас Вялікага Папы і Вялікага Чалавека, які вучыць нас, а часам па-айцоўску дакарае і папярэджвае, які запрашае ўсіх без выключэння ў сваю школу любові і пакоры, без якіх не можа быць сапраўднага хрысціяніна.

Як перакладчыца, а найперш як захопленая і ўдзячная чытачка гэтай спадчыны, я шчыра радуюся выхаду апошняй кнігі Яна Паўла ІІ «Памяць і самасвядомасць», бо гэта (без перабольшвання) — вялікая кніга, «кніга-роздум, кніга-перасцярога, кніга-запавет». Гэта філасофскае і тэалагічнае асэнсаванне эпохі, пазначанай злом дзвюх таталітарных сістэмаў, эпохі, у якой большасці з нас давялося таксама жыць, і якая так ці іначай параніла нашыя душы і нашае сумленне. Мне не даводзілася за апошні час чытаць нічога больш актуальнага і глыбокага ў сферы даследавання прыроды зла гэтых сістэмаў, але самае, бадай, важнае, што менавіта на старонках апошняй кнігі Яна Паўла ІІ кожны з нас, чытачоў, можа знайсці хрысціянскія шляхі пераадолення гэтага зла дабром.

Якія ж актуальныя сёння яе раздзелы, прысвечаныя паняццям Айчыны, народа, гісторыі, культуры, патрыятызму! Асабліва ў нашай беларускай рэчаіснасці словы Святога Айца кладуцца, як гаючы бальзам на збалелую душу, бо вучаць пашане да аднойчы і назаўсёды дадзенай нам мовы, культуры, гісторыі народа і радзімы.

«Патрыятызм, — піша Ян Павел ІІ, — гэта менавіта такая ўнутраная пазіцыя ў адносінах да айчыны, якая для кожнага сапраўды з’яўляецца маці. Гэтая духоўная спадчына, якою адорвае нас айчына, прыходзіць да нас праз бацьку і маці і ўгрунтоўвае ў нас абавязак гэтай pietas. Патрыятызм азначае любоў да ўсяго роднага: любоў да гісторыі, традыцыі, мовы, да родных краявідаў. Гэта любоў, якая ахоплівае таксама творы землякоў і плён іх генія...».

Вялікі патрыёт свае любай айчыны, Папа-паляк заўсёды разумеў і падтрымліваў гэтыя святыя пачуцці ў кожным чалавеку, незалежна ад яго нацыянальнасці ці веравызнання. І гэта, лічу, яшчэ адзін вельмі важны ўрок ў яго школе, які нам усім трэба добра засвоіць.

У сваім вершы «Калі вакол гавораць на мовах...» Караль Вайтыла піша:

Калі вакол гавораць на мовах, звініць сярод іх адна: наша ўласная. Заглыбляецца ў думы пакаленняў, плыве вакол нашай зямлі... (...) Так, знітаваныя адной мовай, існуем ў глыбіні каранёў сваіх і чакаем, калі ж плод нальецца, даспее. Атуленыя штодня прыгажосцю мовы свае, не адчуваем гаркоты, хоць на рынках замежных не купляюць думак у нас, бо надта дорага словы каштуюць...

Далучаючыся да думкі вядомай беларускай паэткі і перакладчыцы паэзіі Караля Вайтылы Дануты Бічэль, у заключэнне хачу сказаць, што перакладаць спадчыну Яна Паўла ІІ — «нялёгкае, але вялікае шчасце».

Дзякуй Богу, што даў нам і гэтае шчасце, і гэтую вялікую ласку і гонар на працягу цэлага дзесяцігоддзя жыць словам Вялікага Папы, перакладаць яго на родную мову, спасцігаючы глыбіню інтэлектуальнага і духоўнага свету незвычайнага чалавека і Пастыра, вучыцца ў яго школе Любові, пакоры і цярплівасці. Без гэтай навукі ўжо не ўяўляю свайго жыцця.

Дзякуй Богу за дар Вялікага Папы для Каталіцкага Касцёла і для ўсяго чалавецтва.