ПАХАВАННІ

1		У кіпарысаў ценю між магілаў слязьмі суцешаных хіба лягчэйшы смяротны сон? І калі Сонца болей мяне жыццём сям’і цудоўнай не пацешыць
5		раслінаў і жывёлін на зямлі, і будучыня поўная надзей шчаслівых наперадзе не будзе болей таньчыць, і не пачую, мілы дружа2, тваіх вершаў з гармоніяй тужлівай, іх царыцай,
10		калі я ў сэрцы духа не адчую цнатлівых Музаў, полымя кахання — у снах выгнанніка адзіных суцяшэнняў, што дасць за страчаныя дні мне камень, які пазначыць мае косткі сярод іншых,
15		раскіданых па моры і па сушы шчодрай смерцю? Вось яно як, Піндэмонтэ! З кладоў адыходзіць нават Надзея — Багіня апошняя; рэчы ўсе забыццё акаляе ў начной цішыні, іх безупынна нястомная сіла
20		перастварае; людзей, іх магілы, сляды прысутнасці,— усё, што ад зямлі і неба застаецца, час змяняе. Але чаму заўчасна так смяротны ілюзію губляе, што ля межаў Дзіта3
25		яго, памерлага, спыніць магла б? Ці не працягвае ён жыць і пад зямлёю, калі яму змаўкае музыка сусвету, і ці не можа ён праз сумны клопат у родных памяці яе трымаць? Ідзе ад неба
30		такая сувязь сэрцаў дарагіх, нябесны дар людзям; і часта цераз яе душа жыве з памерлым сябрам, і з намі ён, калі зямля, што міласэрна яго дзіцёнкам прыняла і ўзгадавала,—
35		у мацярынскім чэраве сваім апошні даючы прытулак, абараняе мёртвыя парэшткі ад бур раз’юшаных і ног неасцярожных натоўпу, а імя каменне захавае, і сябар, што струменіць водар кветак,
40		суцешыць прах яго сваім пяшчотным ценем. І толькі той, хто ў спадчыну пачуццяў не пакіне, магілай не суцешыцца, і ў думках пасля хаўтураў беспрытульны дух свой бачыць між плачу ў сутарэннях Ахерона4 ,
45		або прынятым пад крылом магутным ўседаравання Боскага5: але свае парэшткі пакіне ў крапіве пустэльнай глебы, дзе не памоліцца каханая жанчына, і не пачуе ўздыхаў рэдкі падарожнік,
50		што нам з кладоў Прырода пасылае. Новы закон між іншым загадвае сёння, каб пахаванні схавалі ад сумных паглядаў, і забірае імёны ў нябожчыкаў. Спіць без магілы святар6 твой, Талія7; спяваючы табе пашану,
55		ён лаўр8 узгадаваў пад бедным дахам з такой любоўю і вянок табе ўскладаў, а ты сваімі жартамі ўпрыгожвала куплеты, што джалілі ламбардскага Сарданапала9, якому толькі рык быкоў прыемны:
60		яны са стайняў Адды і Цічына10 яго суцешваюць заганы і патрэбы. О, Муза мілая, ты дзе? Не чую я амброзій водару — нябеснасці прыкметы — між тых раслін, дзе я сяджу і ўспамінаю
65		свой родны дом. А ты сюды злятала, каб сустракаць паэта ўсмешкаю пад ліпай, што шамаціць сваім схілёным веццем. Чаму не закрывае, о, Багіня, пахавальню, таго, каму раней дарыла ціш і прахалоду?
70		Магчыма, ты сярод магіл плебейскіх шукаеш месца, дзе святая спачывае твайго Парыні галава? Бо гэты горад, юрлівы спакушальнік вылегчаных спевакоў, не даў яму між сцен сваіх ні ценю,
75		ні каменя, ні слова; і, магчыма, яго косткі скрываўленыя галавой бандыта, што аплаціў грахі свае на пласе. Ты чуеш, як скрабецца між развалін і вецця ссохлага бадзяга-пёс, блукае
80		сярод магіл і з голаду скуголіць; як з чэрапа выходзіць, дзе ад поўні схаваны быў, шакал і скача між крыжамі, параскіданымі па полі пахавальным, і брудны папракае сваім плачам
85		праменні, што так шчодра дораць зоркі забытым могілкам. Цяпер дарэмна, расе няшчаснай ночы над паэтам, о Багіня, ты молішся сваім. Ах! Болей кветка, якой патрэбныя жывых пашана і каханых
90		слёзы, над памерлымі не ўзыдзе. Ад дню таго, як людзям першабытным алтар, суды і шлюб11 адкрылі міласэрнасць як да саміх сябе, так і да іншых, жывыя ад дрэннага паветра і жывёлаў
95		няшчасных рэшткі забіралі, для якіх Прырода спрадвечным рухам сэнс інакшы вызначае. Магілы славы сведчаннем былі і алтаром сынам; ад іх адказы хатніх Лараў12 сыходзілі, трымалі людзі
100		над прахам продкаў дадзенае слова: свяшчэнны культ, што ў розных рытуалах радзімы гонар, шкадаванне родных перадаваў на працягу стагоддзяў. І не заўжды служылі надмагіллі
105		падлогамі ў катэдрах; дзе змяшаны з ладанам іх пах малельнікаў бянтэжыць, а гарады не засмучаліся шкілетаў прывідамі, бо начной парою маці перапалоханыя прачынаюцца і цягнуць
110		аголеныя рукі да галоўкі любай сваёй малечы, каб яе не патрывожыў душы памерлай несупынны лямант, што са святыні просіць у нашчадкаў аплочаных малітваў. Кедры й кіпарысы,
115		струменячы ў паветры чысты водар, вечназялёныя галіны над кладамі прасціралі у гонар вечнай памяці, і вазы каштоўныя прымалі слёзы запаветаў. Сябры скрадалі сонечныя промні,
120		каб асвятліць начныя сутарэнні13, бо вочы чалавека перад смерцю шукаюць Сонца; і апошнія грудзей усіх уздыхі святлу, якое знікне, узыходзяць. Фантаны, разліваючы ваду жывую,
125		вырошчвалі фіялкі, амаранты на глебе могілак; і хто садзіўся, каб малако разліць і выказаць свой смутак памерлым дарагім, той найсвяцейшым пахам дыхаў, бы тым, які лунаў над Елісейскімі палямі14.
130		Ілюзія, народжаная сумам, што робіць мілымі гаі кладоў вясковых ангельцам маладым, пакліканым любоўю да маці страчаных, дзе Геніям15 яны маліліся, каб той герой вярнуўся,
135		які з галоўнай мачты карабля ім пераможанага16 вырабіў труну. Ды там, дзе прага слаўных дзеянняў заснула, дзе страх і сквапнасць грамадой кіруюць, пампезнасць непатрэбная магільных
140		калон і новых манументаў мармуровых паказвае праклятай Смерці вобраз. А мудры люд, багаты люд, шляхетны17, краса і розум італійскіх земляў, жывым у пышных залах пахаваны
145		і герб яму адзіным суцяшэннем. І нам прытулак ціхі смерць рыхтуе, дзе ўрэшце задаволіцца фартуна сваёй вендэтай, дзе сябры спадкуюць не скарбніцу багацця, а пачуцці
150		высокія і вольных вершаў прыклад. Да спраў шляхетных запальваюць моцных духам моцных магілы, о Піндэмонтэ, і робяць для пілігрымаў святой і прыгожай зямлю, у якой іх прытулак. Калі я знайшоў надмагілле,
155		дзе спачывае цела таго велікана18, што, гартаваўшы жазло для далоні ўладарнай, лаўраў пазбавіў яго і тлумачыў народу, колькі крывавай слязы па-над ім пралілося; і мастака надмагілле19, што ў Рыме Анёлам
160		новы Алімп збудаваў; і таго, хто пабачыў20 рухі пад купалам вечным нябёсаў іншых планет у святле нерухомага Сонца, хто ўпершыню для Ангельца21, каб крылле змог распрасцерці, дарогі Сусвету разведаў,
165		то закрычаў: «Блаславёнаю будзь за паветра22, поўнае моцы жыццёвай, за рэкі, што праліваюць з вяршыняў сваіх Апеніны. Радасны Месяц з празрыстых вышыняў ясным святлом апранае пагоркі
170		ад вінаграду вясёлыя; кветкі з поўных сядзіб і аліўкавых дрэваў далінаў тысячы водараў небу твайму пасылаюць: слухала першай, Фларэнцыя, ты песняспевы, што залагодзілі сум Гібеліна23 ў выгнанні,
175		ты і бацькоў дарагіх, ты і мову вуснам салодкім дала Каліёпы24, тым, што Любоў, распранутую ў Грэцыі й Рыме, зноў захінаючы ў вэлюм бялюткі вярнулі чыстым абдымкам Нябеснай Венеры;
180		ды шчаслівейшая болей, бо ў храме адзіным25 гонар сабраны Італіі ты зберагаеш, можа апошні з часоў, як трыклятыя Альпы і пераменлівы лёс чалавечай фартуны зброю тваю захапілі і скарбы, і веру,
185		і захапілі радзіму, — усё, апроч успамінаў, — дзеля таго, каб у час, як надзея на славу дзецям Італіі розумам смелым заззяе, мы б атрымалі натхненне адсюль. І да мармураў гэтых часта Віторыё26 натхняцца прыходзіў.
190		Моўчкі блукаў на багоў раззлаваны радзімы па берагах апусцелых Арно27, прагна палеткі сузіраючы і неба; а паколькі нішто не супакойвала трывогі, суровы прыпыняўся; і на твары
195		надзею замяняла бледнасць суму. Тут, сярод волатаў духу, ён вечна жывы, а косці любоў да радзімы хвалюе. О, так! Богі вяшчаюць з той цішыні найсвяцейшай: грэкаў адвагу і ярасць натхнялі яны супраць персаў
200		у Марафоне28, калі асвяцілі Афіны слаўных герояў магілы. Морапраходзец, што бараздзіў тыя хвалі навокал Эўбеі, бачыў праз цемру начную, як іскры ляцелі ад сутыкнення са шлемамі мечаў,
205		як узнімаліся дым і агонь, і як здані салдатаў бліскалі зброяй жалезнай, — бойкі шукалі; між жахаў начной цішыні доўга грымелі па полі і ўдалеч ляцелі грукат фалангаў і заклікі трубаў,
210		і набліжэнне шалёнае коней, што на скаку паміраючых шлемы тапталі, лямант і гімны, і Паркаў29 трывожныя спевы. Шчаслівы ты, бо вольную краіну ветру30, парою маладой, Іполіта, наведаў.
215		І калі плыў твой карабель за выспы мора Эгейскага, чуў ты, бясспрэчна, спеў Гелеспонта аб справах мінулых, аб бітвах, чуў, як трывожнае мора шумела, што па-над целам Аякса Ахілаву зброю
220		несла да мыса Рэтэйскага: шчодрым смерць справядліва пашану адмерыць: зброяй здабытай пацешыцца хітрага розуму і дапамогі цароў не хапіла Улісу 31, — у карабля беспрытульнага хваля яе адабрала,
225		што замагільныя богі паслалі. Але мяне, каго часы і гонару пачуцці ісці змушаюць у чужыя людзі, мяне згадаць герояў клічуць Музы, якія думак ход падказваюць смяротным.
230		Яны садзяцца вартаўніцамі магіл і ў момант, як час сваім халодным крыллем там змятае руіны нават, радуюць Пімплеі32 сваімі спевамі пустэльні, і перамагае гармонія тысячагоддзі цішыні.
235		І сёння ў незасеянай Траядзе33 наведвальнікаў прываблівае месца, што ўвекавечыла сабою Німфа, Юпітэра нявеста, бо дала яму Дардана-сына34, і ад яго пайшлі і Асарак, і Троя,
240		і пяцьдзесят сыноў, і царства Юліі людзей. Аднак калі пачула Паркі спевы, што да Элізіума клікалі Электру з жыццёвае прасторы, то апошні Юпітэру паслала заклік свой. Казала:
245		«Калі мой твар і косы дарагімі табе былі і ночы, поўныя бяссоннае пяшчоты, а воля Лёсу для мяне не мае лепшых падарункаў, абарані, хаця б, ад неба мёртвую сяброўку, каб памяць пра тваю Электру засталася».
250		І так гаворачы памерла. Плакаў несуцешна па ёй Алімп; ківаючы бяссмертнай галавою, ліў з валасоў сваіх амброзію на німфу і асвячаў ёй цела і магілу35. Тут Эрыхтоній36 спачыў, дрэмлюць рэшткі
255		мудрага Іла37; тут валасы дарэмна распускалі траянскія жанчыны, ай! прасілі сваіх мужоў, каб аддалілі лёс няўмольны; сюды Касандра, калі Бог прадбачыць ёй ранак дапамог смяротны Троі,
260		прыйшла і ценям праспявала спеў журботны, сюды скіроўвала нашчадкаў і вучыла журботным лямантам траянцаў юных. Казала, уздыхаючы: «О, як дазволіць вам воля неба з Аргасу38 вяртанне,
265		дзе давядзецца вам пасці каней Лаэрта сына і Цідзіда39, дарма вы будзеце радзіму шукаць! Муры, стварэнне Феба40, дыміцца будуць у сваіх руінах!» Ды родны дом Пенаты41 Троі знойдуць
270		у пахавальнях, дадзеных Багамі, каб славу захаваць высокую ў нягодах. Вы, кіпарысы з пальмамі, якіх нявесткі Прыамавыя42 садзяць, вырасціце хутка, удовінай палітыя слязою;
275		абараніце маіх продкаў; ну а той, хто зможа адвесці ад свяшчэнных дрэў сякеру, адчуе за памерлых боль слабейшым і алтара кранецца блаславёна. Абараніце маіх продкаў! І аднойчы
280		убачыце: сляпы жабрак43 блукае пад вашым ценем старажытным, і рукамі махаючы, у пахавальні зазірае, гладзіць урны і задае пытанні ім. Паскардзяцца глыбіні таемныя, распавядуць усе магілы
285		пра двойчы зруйнаваны Іліён і двойчы адроджаны над вулкамі нямымі, каб прыгажэйшым стаў трафей апошні Пелеевых сыноў44 пасланых фатам. Святы паэт пакуты лірай супакоіць,
290		і ўвекавечыць Грэцыі цароў па свеце усім, што бацька Акіян вялікі абдымае. Ты гонар слёз таксама атрымаеш, Гектар45: паўсюдна кроў, якая льецца за радзіму, святою і аплаканаю будзе, покуль Сонца
295		над бедамі ўзнімаецца людскімі.

Глядзі таксама:
Аксана ДАНІЛЬЧЫК :: УГО ФОСКАЛА ::