І. Гістарычны нарыс

Горад Мінск літоўскі калісьці складаў частку правінцыі Вялікага Княства Літоўскага, а пасля аб’яднання Літвы з Польшчай на Гарадзельскім сойме ў 1413 годзе ўвайшоў у склад Мінскага ваяводства.

Пачатак каталіцтва ў Мінску і ўвогуле ў цяперашняй Мінскай губерні належыць да глыбокай даўніны. З суседняй Польшчы, якая прыняла каталіцтва ў 965 годзе, сюды прыходзілі прапаведаваць манаскія ордэны францішканцаў і дамініканцаў, а з нямецкіх земляў – рыцарскія ордэны мечаносцаў, крыжакоў і інш. Гістарычна, напрыклад, вядома, што літоўскі князь, уладальнік Мінска Міндоўг, замак якога, дарэчы, знаходзіўся каля Наваградка Мінскай губерні, прыняў каталіцтва разам з жонкай, двума сынамі і некаторымі з блізкіх да яго людзей ад хелмінскага біскупа Генрыха Армакана ў Кярнове ў 1252 годзе.

Але больш трывалы пачатак каталіцтву даў тут кароль польскі і вялікі князь літоўскі Уладзіслаў II Ягайла. Прыняўшы ў 1386 годзе каталіцтва і ажаніўшыся з польскай каралевай Ядвігай, Ягайла пачаў рупліва прымушаць сваіх падуладных, якія былі язычнікамі, прымаць каталіцкае вучэнне і будаваў храмы.

Першы з такіх каталіцкіх храмаў Ягайла пабудаваў з дрэва паміж 1386 і 1390 гадамі ў Мінскай губерні ў мястэчку Гайна Барысаўскага павета, а потым і ў прадмесці горада Мінска, званым Траецкай гарой, ім быў узведзены першы тут касцёл, які каля 1460 года ўжо атрымаў у дар ад польскіх каралёў фальварак Чурылавічы, або Плебанец, што знаходзіцца ў Мінскім павеце і парафіі, за тры мілі ад горада, і пазней адышоў у фундуш мінскага капітула. Дакладны час дару гэтай фундацыі невядомы, але з даўнейшых працэсаў бачна, што да 1560 года мінскія плябаны гэты фундуш згубілі. Пазней гэты фальварак адшукаў мінскі плябан Мікалай Морыс паводле рашэнняў, прынятых у асэсарскім судзе. Аднак невядома, адбылося гэта ў тых самых межах, як было падаравана польскімі каралямі, ці колькасць зямлі зменшылася. Паводле Візітнага апісання 1796 года ў фальварку Чурылавічы паказана 25 валокаў зямлі. З выпіскі ад 15 мая 1589 года, выдадзенай з рэвізорскіх кніг рэвізіі горада яго каралеўскай міласці Мінска, бачна, што гэты ж мінскі плябан Мікалай Морыс скардзіўся таксама рэвізору і маршалку, мінскаму старосце Дзмітрыю Скумін-Тышкевічу, на патравы і заборы касцельных земляў, якія ўчынялі суседзі.

Вышэйзгаданы першапачатковы Свята-Троіцкі фарны касцёл фундацыі Ягайлы Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі быў пабудаваны з дрэва на Траецкай гары ў горадзе Мінску на месцы, якое сёння займае земская бальніца, бліжэй да Ягор’еўскай вуліцы. Ён быў некалькі разоў перароблены і адрамантаваны, а ў пачатку 1700-х гадоў яго цалкам нанава перабудаваў мінскі плябан Карл-Пётр Панцяржынскі, пазней рыма-каталіцкі віленскі біскуп. Касцёл быў пабудаваны з дрэва ў выглядзе кавалерскага крыжа «Distinctorium Смоленской епархии» з круглым купалам пасярэдзіне. Калі ісці на цвінтар ад брамы, па баках касцёла былі пабудаваны дзве невялікія чатырохгранныя вежы з аздобленымі шарамі жалезнымі пазалочанымі крыжамі наверсе. Непадалёку ад касцёла знаходзілася драўляная званіца з трыма званамі. Галоўны алтар меў абраз Святой Тройцы, якая карануе Найсвяцейшую Панну ў сярэбраных шатах, і тут жа знаходзіліся дзве драўляныя пазалочаныя статуі святых апосталаў Пятра і Паўла. Па баках касцёла былі пабудаваны чатыры капліцы. А за крокаў 50 ад касцёла знаходзілася драўляная плябань з халоднымі пабудовамі. Зямлі пад гэтымі пабудовамі, гародамі і садамі, а таксама пад цвінтаром было каля трох моргаў.

Манстранцыя, аздобленая каляровымі каменнямі

14 жніўня 1809 года моцны пажар у горадзе Мінску знішчыў шмат мяшчанскіх дамоў, згарэў таксама і касцёл, а плябань з пабудовамі, размешчаныя і сёння на рагу Паліцэйскай і Георгіеўскай вуліц, засталіся некранутыя, што засведчана інтрамісіяй (увядзеннем), ажыццёўленай 25 лістапада 1809 года ў кнігах мінскага земскага суда. А набажэнства з фарнага касцёла, які згарэў, для яго парафіянаў было перанесена мінскім біскупам і кавалерам Дадэркам 1 лістапада 1809 года ў парафіяльны мінскі катэдральны касцёл, часткова ж яно адбывалася ў драўлянай капліцы, якая і сёння існуе на Залатагорскіх могілках; а ацалелая старая плябань была прададзена з публічных таргоў паводле данай, выдадзенай з мінскай Аб’яднанай палаты крымінальнага і грамадзянскага суда 12 кастрычніка 1879 года яўрэю Бенцыяну Шубу.

20 чэрвеня 1814 годаМінская гарадская камісія выдала мінскаму плябану і каноніку ксяндзу Яну Харэвічу пасведчанне пад № 10 на будаўніцтва каменнага фарнага касцёла, фасадам да Траецкай (сёння Паліцэйскай) вуліцы, і новай плябані з парафіяльнай вучэльняй на землях плябані – 1320 квадратных сажняў, архірэйскай і манахіняў бенедыктынак – 419 квадратных сажняў; а ўсяго пад гэтыя пабудовы было адведзена 1739 квадратных сажняў, у межах па вуліцах: Аляксандраўскай – 35 сажняў 1 аршын, Траецкай – 51 сажань, Георгіеўскай – 35 сажняў 1 аршын і ад мяжы траецкіх сясцёр базыльянак – 48 сажняў з умовай, што калі канонік Харэвіч на працягу двух гадоў не пабудуе на гэтым пляцы вучылішча і плябань, а фарны касцёл, як дазволіць час, не ўзвядзе, дык можна будзе гэты пляц, на падставе законаў, прадаць з публічных таргоў або перадаць у валоданне іншаму без усялякіх прэтэнзій з боку плябана. План пабудоў і касцёла быў зацверджаны паводле вызначэння Мінскага губернскага праўлення 30 чэрвеня 1814 года пад № 13956.

Гатычная манстранцыя, ахвяраваная кс. Міхалькевічам у 1905 г.

З-за недахопу сродкаў касцёл не быў пабудаваны, а пробашч ксёндз Ян Харэвіч, канонік мінскі, пабудаваў за свой кошт на вызначаным пляцы аднапавярховы мураваны будынак на рагу Аляксандраўскай і Траецкай (сёння Паліцэйскай) вуліц (паводле плана 1814 года ў 3-м квартале) з кухняй, людской і складамі ў склепе і па дзве крамы ад вуліц Аляксандраўскай і Траецкай, драўляную канюшню, дзве лядоўні, два свірны, паветку і хлеў. Усе гэтыя пабудовы складалі ўласнасць ксяндза Харэвіча і пазней разам з пляцам перайшлі пад земскую бальніцу.

Калі 19 ліпеня 1832 года з’явіўся ўказ пра скасаванне некаторых рыма-каталіцкіх кляштараў, у тым ліку і мінскіх дамініканцаў, біскуп мінскі ксёндз Матэвуш Ліпскі, жадаючы захаваць дамініканскі касцёл, ператварыў яго ў парафіяльны Св. Тройцы, бо пасля пажару там не быў пабудаваны касцёл, і перанёс сюды з катэдры набажэнства для парафіянаў. Мінскі дамініканскі кляштар і пры ім касцёл св. Тамаша Аквінскага пачала будаваць з дрэва ў 1600 годзе Соф’я з роду Завішаў, удава інфлянцкага ваяводы Крыштофа Слушкі. З-за недахопу сродкаў будаўніцтва гэтае зацягнулася на некалькі гадоў. Польскае рыцарства, якое ў 1604 годзе вярталася з-пад Масквы праз Мінск з багатай здабычай, убачыўшы няскончаныя сцены кляштарных пабудоў, вырашыла зрабіць паміж сабою складчыну ад колькасці коней, названую «капытковым зборам», і ахвяравала яе на гэтыя пабудовы, так што касцёл і кляштар былі хутка скончаны, і ўжо на генеральнай капітуле 1605 года ў Рыме ордэн дамініканцаў прыняў іх як дар. Пасля гэтага фундатарка выпісала сюды з Вільні манахаў, якія тут і пасяліліся. Неўзабаве мінскі ваявода Пётр Тышкевіч прыкупіў пляц на рагу Высокага рынка (Саборнай плошчы) на скрыжаванні вуліц Валоскай (Крашчэнскай) і Дамініканскай (Петрапаўлаўскай) і пачаў у 1615 годзе будаваць для дамініканскага ордэна мураваны касцёл і пры ім гэткі ж двухпавярховы кляштар. Касцёл даўжынёй 63 локці, шырынёй 48 і вышынёй 30 локцяў пакрыты гонтай, а ўсярэдзіне сцены абапіраюцца на шэсць філяраў. У 23 локцях ад фронту касцёла пабудавана мураваная званіца з дзвюма вежамі, а ўнізе была зроблена брама для ўваходу і ўезду на кляштарны цвінтар. З правага боку ад уваходу касцёла паміж філярам і сцяной ёсць капліца фундацыі Завішаў, на сценах якой намаляваны Мукі Панскія.

Усёй зямлі пад касцёлам і кляштарам мелася два моргі 58 прэнтаў і 15 прэнцікаў. Апрача Пятра Тышкевіча, фундатарамі дамініканцаў былі: Марцаліна з князёў Карэцкіх, у першым шлюбе Глябовіч, а ў другім – Букоўская, жонка віцебскага ваяводы; ксёндз Якаў Пацэвіч з Оршы; Юрый Завіша і Ян Волек, які ў 1640 годзе ў мінскім гродзе прызнаў акт даравання дамініканцам свайго маёнтка Румніцкае; апрача таго, мінскім дамініканцам належаў у Мінскім павеце фальварак Ваўкаўшчызна.

Алтар св. Роха

Калі пасля смерці біскупа Ліпскага ў 1840 годзе ў кіраванне Мінскай дыяцэзіяй уступаў пралат намінат Павел Рава, дык ён пад ціскам урада скасаваў былы парафіяльны дамініканскі касцёл, перарабіўшы яго ў трохпавярховы будынак; на двух ніжніх знаходзіліся клерыкі, а на трэцім паверсе для іх была зроблена капліца св. Тэадора, якая, такім чынам, павялічыла былы кляштарны будынак, дзе знаходзілася Мінская рыма-каталіцкая семінарыя. Набажэнства са скасаванага былога парафіяльнага дамініканскага касцёла было перанесена для парафіянаў у Залатагорскую драўляную капліцу, што існуе на могілках, якую дзеля гэтага парафіяне ў 1842 годзе капітальна адрамантавалі, перарабіўшы яе ў касцёл. Тут набажэнства для парафіянаў адбывалася да таго часу, пакуль у 1864 годзе не быў асвечаны зноў пабудаваны на гэтых жа могілках мураваны касцёл, які існуе і сёння. У 1869 годзе будынкі былога дамініканскага кляштара былі аддадзены пад казарму і каланчу. 26 сакавіка 1695 года Ян Кянсоўскі зрабіў запіс для алтара Троіцкага касцёла, які пазней згубіўся. Клопатамі пробашча касцёла ксяндза Карла-Пятра Панцяржынскага ў 1709 годзе пры касцёле, што існаваў да пажару ў 1809 годзе на Траецкай гары, заснавана брацтва «шчаслівай смерці», зацверджанае біскупам Бжастоўскім, якое мела пляц на Дамініканскай вуліцы з даходам за год арэнды 3 руб. 7 1/2 кап.У той час, паводле даўняга звычаю, мужчыны маліліся ў касцёле асобна ад жанчын з правага боку, а жанчыны – з левага; на велікоднай ютрані рабіліся стрэлы, дзеля чаго яэўрэйскі кагал павінен быў даваць порах, апрача таго, камень лою і па 50 руб. збору з лавак і складаў тавару. Пры касцёле знаходзіліся парафіяльная школа і багадзельня. Пяць старых метрычных кніг, выратаваных у час пажару 1809 года, у якіх запісы пра памерлых, нованароджаных і тых, хто бярэ шлюб, вяліся разам, перададзены на захаванне ў кафедральны касцёл у горадзе Мінску. Метрычныя запісы з 1809 года вяліся ў кафедральных кнігах да 1833 года, а з гэтага часу запісы сталі рабіцца пры былым дамініканскім касцёле, у заведзеных нанава метрычных кнігах.

На беразе ракі Свіслачы паблізу сённяшняга лаўскага маста (на Траецкай юрыдыцы) былі плябанскія лазні, арандаваныя яўрэямі і спале- ныя ў 1812 годзе французамі. Зямля, што была пад лазнямі, ператворана ў набярэжную вуліцу.

Тут нельга не прыгадаць некаторых з былых пробашчаў Свята-Троіцкага касцёла. Каля 1590 года плябанам быў ксёндз Мікалай Морыс, вядомы па судовых працэсах у абарону касцёльнай маёмасці. У 1700-х гадах ксёндз Карл-Пётр Панцяржынскі, пры якім заснавана брацтва «шчаслівай смерці», пазней віленскі біскуп у 1724—1730 гадах. З 1761 года быў сапраўдным плябанам ксёндз Уладзіслаў Ваньковіч, пратэгаваны каралём польскім Аўгустам III, а каад’ютарам – ксёндз Тэадор Ваньковіч з 1781 года. З 1809 года пробашчам быў пралат і кавалер ксёндз Ян Харэвіч, капітульны сеньёр, які памёр 30 мая 1844 года ва ўзросце 67 гадоў і пахаваны на Залатагорскіх могілках біскупам намінатам Равам. Потым пробашчамі былі: ксёндз Фелікс Мараўскі (1844—1847); ксёндз Ігнат Сабалеўскі (1847—1856), пры ім быў вікарным ксёндз Яўток у 1853 годзе; ксёндз Міхал Тэраевіч (1856—1865); ксёндз Пётр Валіцкі (1865—1866); ксёндз Піліп-Мікалай Тамашэвіч (1866—11 ліпеня 1869), пры ім вікарным быў у 1869 годзе ксёндз Антоній Граковіч; ксёндз А. Валентыновіч і ксёндз Браніслаў Заусцінскі ў 1870 годзе; ксёндз Ян Юзафовіч (1870—1871); ксёндз Фердынанд Сенчыкоўскі (1871—1879), які памёр у 1907 годзе ў Омску, ксёндз Сенчыкоўскі ўвёў рускую мову ў дадатковае набажэнства і ў трэбнік, а таксама пабудаваў вучэльню арганістаў з мэтай узмацнення новага парадку; у 1879—1900 гадах пробашчам быў ксёндз Сямён Макарэвіч, пры ім руская мова ў дадатковым набажэнстве і трэбніку, забароненая дэкрэтам Святога Пасаду ад 11 ліпеня 1877 года, заменена лацінскай паводле цыркулярнага распараджэння кіраўніка Магілёўскай рыма-каталіцкай архідыяцэзіі біскупа суфрагана Сымона ад 20 мая 1897 года пад № 1121, і ў гэтым жа годзе зачынена школа арганістаў; ксёндз Леанард Гашынскі выконваў абавязкі пробашча (1900—1902); а з 17 снежня 1902 года пробашчам і мінскім дэканам служыў ксёндз Казімір-Мікалай Усцінавіч Міхалькевіч, кандыдат багаслоўя, пры ім адноўлены ранейшы парадак, які існаваў да 70-х гадоў, як у дадатковым набажэнстве, гэтак і ў трэбніку, пры ім у 1903—1907 гадах вікарным быў ксёндз Юзаф Зноска, а з 13 студзеня 1907 года вікарным з’яўляецца ксёндз Ян Эйсмант.

ІІ. Апісанне існуючага мураванага касцёла

Алтар св. Антонія

Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі і св. Роха размешчаны на Захар’еўскай вуліцы (былы Барысаўскі паштовы тракт) і ўзведзены з высачайшага дазволу ад 6 ліпеня 1861 года, выкладзенага ў водгуку кіраўніка Міністэрства ўнутраных спраў ад 17 ліпеня гэтага ж года пад № 101 на імя мінскага рыма-каталіцкага біскупа Адама Вайткевіча, пры якім прысланы і высачайша зацверджаны план. Асвячоны без урачыстасцяў 1 лістапада 1864 года на падставе прадпісання яго вялебнасці біскупа Вайткевіча ад 27 кастрычніка пад № 647 ксяндзом Валіцкім у прысутнасці дэкана горада Мінска ксяндза Тамашэвіча і парафіянаў. Пабудаваны з завяшчанай 19 ліпеня 1861 года Сямёнам Леановічам сумы 14000 руб. і на ахвяраванні Ігната Лясковіча ў суме 5000 руб., Антаніны Камінскай – 3334 руб. 70 кап. і інш. асоб. Касцёл мураваны, гатычнай архітэктуры з 12 вокнамі, пакрыты жалезам, мае ў даўжыню 12 1/2 сажняў, у шырыню – 4 2/3 сажняў і ўсярэдзіне ў вышыню – каля 5 сажняў з двухпавярховай звонку вежай, у якой знаходзяцца званы: першы – вагой у 1 пуд (сігнатурка) пад назвай «Браніслаў», другі – вагой 53 пуды пад назвай «Леанард», трэці – вагой 20 пудоў з надпісам «Roku Paсskiego 1799» і чацвёрты – вагой 8 пудоў пад назвай «Стэфан». Званы «Леанард», «Стэфан» і «Браніслаў» пераліты пры ксяндзу Гашынскім фірмай Брэнгаша ў Мінску ў 1901 годзе. Усярэдзіну касцёла вядуць двое дзвярэй: ад фронту галоўныя двухстворкавыя дзверы для тых, хто моліцца, і справа ў закрыстыю. Пры галоўным уваходзе справа дзверы вядуць на хоры, а адтуль на званіцу. Пры гэтым жа ўваходзе справа і злева маецца па адным каменным сасудзе са святой вадой, пры адным з іх знаходзіцца распяцце, а пры другім – юбілейны крыж у гатычнай раме. Справа і злева ўсярэдзіне касцёла ля сценаў размешчаны дзве гатычныя спавядальні; на дзве драўляныя калоны абапіраюцца хоры; пад хорамі вісяць напісаныя алеем на палатне тры партрэты фундатараў касцёла сужэнства Леановічаў і Бжазіцкіх. Пасярэдзіне касцёла ў два рады стаяць лаўкі для тых, хто моліцца. Справа каля сцяны ёсць драўляная амбона. Да скляпення прымацаваны чатыры вяроўкі, на якіх вісяць тры жырандолі і лампадка, і ў скляпенні ў 1905 годзе зроблены чатыры дзіркі для чатырох вентылятараў з флюгерамі. У сцены ўмураваныя дзве дошкі пра пахаванне Юзэфы Арлоўскай і Стафаніі Гашынскай. Галоўны, або вялікі, алтар гатычнай архітэктуры, а над табэрнакулюмам змешчана гіпсавая фігура Лурдскай Божай Маці. За алтаром на сцяне знаходзіцца абраз Найсвяцейшай Панны Марыі з Езусам Дзіцяткам на руках у металічных шатах, які прыкрываецца выявай на палатне Святой Тройцы. Уверсе пад распяццем ёсць фігура Езуса Хрыста Назарэйскага. У алтарнай частцы змешчаны дзве гатычныя лаўкі, а двое дзвярэй па баках вядуць у дзве закрыстыі. Апрача галоўнага алтара ёсць яшчэ тры: справа – св. Роха з драўлянай цудатворнай фігурай гэтага ж святога, па баках якой стаяць дзве фігуры арханёлаў св. Міхаіла і св. Гаўрылы; злева – алтар св. Антонія з фігурай гэтага святога і за ёю абраз Хрыста Збавіцеля, а па баках стаяць дзве фігуры апосталаў св. Лукі і св. Яна. З левага боку каля ўваходу ў касцёл пабудавана капліца з алтаром Гробу Панскага. На сценах вісяць 14 абразоў з мазаікавай масы, ахвяраваныя ў 1905 годзе сужэнствам Янчэўскіх. Клопатамі ксяндза Гашынскага ў 1901 годзе віленскай фірмай Ф. Астраменцкага зроблены паўстажковы арган з дзвюма клавіятурамі з педалямі, на 18 галасоў і для адценняў ігры 7 рэгістраў, з гатычнай структурай на фронце. Арган гэты з прычыны яго пашкоджання клопатамі ксяндза Міхалькевіча ў 1905 годзе зноў перабудаваны Ф. Астраменцкім на вінклеву сістэму пры гэтых жа самых 18 галасах і высунуты наперад за балюстраду хораў не больш чым на адзін аршын.

У дольным касцёле знаходзяцца катакомбы, у якіх пахаваны фундатары гэтай святыні Сямён і Юзэфа Леановічы, Барбара Сабецкая, Ігнат Лясковіч і іншыя, у тым ліку Пацейка, Нарэйка, Марцінкевіч, Стафанія Гашынская. Тут жа пахаваны Яўстафій і Марыя Сенчыкоўскія паводле ўказа Віленскай рыма-каталіцкай духоўнай кансісторыі ад 1 снежня 1876 года пад № 10491, якім загадана таксама ўнесці ў вопіс свабодную катакомбу для іх сына каноніка ксяндза Фердынанда Сенчыкоўскага.

9 лістапада 1903 года парафіяне Свята-Троіцкага касцёла пад кіраўніцтвам пробашча ксяндза Міхалькевіча абралі камітэт з дзесяці парафіянаў для хадайніцтва перад урадам аб праве на пашырэнне касцёла з прычыны яго малых памераў, якія не задавальняюць парафіянаў. Потым быў складзены другі акт 25 верасня 1905 года ўжо на падставе Маніфеста 17 красавіка 1905 года аб узвядзенні асобнага будынка касцёла на Залатагорскай плошчы замест пашырэння старога касцёла. Планы гэтага будынка, складзеныя інжынерам Дзеконскім у гатычным стылі, ухвалены ў 1906 годзе ўрадам, і камітэт распачаў цяпер збор ахвяраванняў на будаўніцтва.

ІІІ. Драўляная капліца

Каплічка, пабудаваная ў 1901 г. на месцы старажытнай капліцы св. Роха

Непадалёку ад мураванага касцёла на могілках знаходзіцца стары драўляны касцёл, пабудаваны каля 1796 года на прыватныя ахвяраванні, у якім набажэнства стала не бывае і часамі ставяць нябожчыкаў. Апошні раз яго рамантавалі ў 1842 годзе. У ім ёсць двое дзвярэй. У даўжыню ён мае 6 сажняў 1 аршын, у шырыню – 3 сажні 2 аршыны 10 вяршкоў і ў вышыню – 2 сажні 2 аршыны. Пакрыты гонтай. У ім маюцца катафалк, алтар Св. Тройцы і некалькі старых абразоў. Пад падлогай знаходзіцца склеп, у якім ёсць некалькі ўсыпальняў з парэшткамі духоўных асобаў і фундатараў даўнейшых часоў. Непадалёку ад гэтай капліцы ёсць абгароджанае на сродкі парафіяніна Грынкевіча жалезнай рашоткай месца, пасярэдзіне якога на мураваным фундаменце змешчаны пад дахам вялікі драўляны крыж з распяццем, узяты з хораў касцёла. На гэтым месцы раней была капліца св. Роха, разабраная ў 1901 годзе, на шчыце якой было намалявана Вока Божае, што зрабілася пазней тэмай паданняў.

IV. Могілкі

Залатагорскія парафіяльныя могілкі ў межах Захар’еўскай і Даўгабродскай вуліц займаюць 2 дзесяціны 2243 квадратныя сажні зямлі і з усіх чатырох бакоў абнесены драўляным плотам. Адкрылі і асвяцілі іх у 1796 годзе. Ад Захар’еўскай вуліцы аж да самых могілак прымыкае неабнесены плотам пусты ўчастак зямлі, які належыць касцёлу і завецца Залатагорскай плошчай; на ім спыняюцца парафіяне, што ў святочныя і нядзельныя дні прыязджаюць з суседніх вёсак. Гэтая плошча цяпер здаецца ў арэнду, і на ёй мяркуецца пабудаваць новы касцёл. На могілкі ад Захар’еўскай вуліцы насупраць касцёла вядзе каменная брама ў гатычным стылі з дзвюма веснічкамі, пабудаваная ў 1893 годзе Бжазіцкім; дзверы ў іх жалезныя. Могілкі гэтыя паводле распараджэння мясцовых губернскіх уладаў у 1893 годзе зачынены і хаваюць на ім толькі ў фамільных склепах з дазволу начальніка губерні. Крокаў за 50 на паўночны ўсход ад Залатагорскіх могілак на зямлі памешчыка Ваньковіча знаходзяцца асобныя неадгароджаныя каталіцкія могілкі, так званыя Халерныя, на якіх хавалі памерлых ад халеры; яны займаюць каля 500 квадратных сажняў зямлі. Тут пахаваны вядомы філантроп Дамінік Манюшка, які памёр 24 жніўня 1848 года, Пётр Ганіч і інш. […]

VIII. Парадак набажэнства

Апрача агульных святаў, пазначаных у календары, у Залатагорскім касцёле з асаблівай урачыстасцю «Cum expositione S.S. Sacramenti» святкуюцца наступныя дні: Звеставанне, Нараджэння Панны Марыі, Беззаганнага Пачацця Найсвяцейшай Марыі Панны, Кармэльскай Панны Марыі ў першую нядзелю пасля 16 ліпеня, Найсвяцейшай Тройцы, Божага Цела, 2 жніўня Найсвяцейшай Марыі Панны Анёльскай «Porcyunkula», св. Роха (16 жніўня), перанясенне статуі св. Роха 1 мая і Ружанец. 3, 4 і 5 лістапада адбываюцца жалобныя набажэнствы за супакой душаў памерлых фундатараў і дабрачынцаў гэтага касцёла. Напярэдадні нядзельных і святочных дзён а 5-й гадзіне вечара адбываюцца нешпары. Потым раніцай а 9-й гадзіне Імша, пасля заканчэння якой спяваецца «Святы Божа», «Sanctum Ergo» і прысутны люд благаслаўляецца Найсвяцейшым Сакрамантам. Роўна а 11-й гадзіне раніцы акрапленне (asperges), потым працэсія вакол касцёла і тады ўрачыстая Імша, пасля заканчэння якой набажэнства за Папу, гасудара імператара і біскупа, а далей казанне і а 5-й гадзіне папалудні нешпары. Казанне і ўсё дадатковае набажэнства адбываюцца па-польску. Штодня раніцай, у палудзень і ўвечары ў касцёле б’юць званы на малітву. Увесь май і кастрычнік адбываюцца асаблівыя вячэрнія службы ў гонар Найсвяцейшай Марыі Панны.

У час святочных і нядзельных набажэнстваў у касцёле спявае змешаны аматарскі хор, які складаецца з 30 чалавек.

IX. Апісанне парафіі

ІІІ. Драўляная капліца

Адбіткі пячатак з касцёльнага архіва Роха

Мінская Свята-Троіцкая-залатагорская парафія мяжуе на поўначы з радашковіцкай рыма-каталіцкай парафіяй па самай мяжы Віленскай і Мінскай губерняў, на паўночным усходзе і ўсходзе – з лагойскай рыма-каталіцкай парафіяй, на поўдні – з каралішчавіцкай парафіяй, і на захадзе мяжа ідзе па цячэнні ракі Свіслачы, якая аддзяляе ад мінска-кафедральнай і ракаўскай парафій.

У склад залатагорскай парафіі ўваходзяць частка губернскага горада Мінска, размешчаная на левым беразе ракі Свіслачы, і паўночна-ўсходняя частка Мінскага павета з валасцямі: Сёмкава-Гарадзецкай, Заслаўскай, Сенніцкай, Бяларуцкай і Астрашыцка-Гарадзецкай. Такое абмежаванне парафіі зроблена на падставе булы Папы Пія IX, выдадзенай у 1848 годзе.

Да Свята-Троіцкай парафіі далучана ў 1866 годзе частка былой халяўскай парафіі з былым філіяльным і пазней ператвораным у праваслаўную царкву касцёлам, скасаваным паводле распараджэння галоўнага начальніка Паўночна-Заходняга Краю ад 5 кастрычніка 1865 года пад № 2343 на імя мінскага губернатара. Першапачатковы халяўскі касцёл быў пабудаваны з дрэва каля 1650 года, а потым у 1862 годзе на гэтым самым месцы, у прыгожай узгорыстай мясцовасці, узведзены на сродкі графаў Тышкевічаў новы мураваны касцёл, які меў цудатворны абраз Божай Маці, напісаны на меднай блясе, і адну валоку зямлі, ахвяраваную Халявамі. Цяпер у гэтай мясцовасці ў 1904 годзе адкрыты халяўскія рыма-каталіцкія могілкі і ў 1908 годзе тут пабудавана драўляная капліца, асвечаная ксяндзом Міхалькевічам 24 чэрвеня 1908 года. У 1907 годзе памешчык Франц Лянтоўскі атрымаў дазвол на арганізацыю могілак і капліцы ў яго маёнтку Вішнёўка.

У мястэчку Сёмкаў-Гарадок, цяпер залатагорскай парафіі, быў драўляны філіяльны касцёл, у 1791 годзе перабудаваны мінскім ваяводам Адамам-Міхалам-Станіславам Хмарам ў новы мураваны касцёл, якому гэты ж Хмара запісаў паводле дакумента, паказанага ў Мінскім Галоўным судзе 2-га дэпартамента, ад 18 снежня 1802 года чатыры дзесяціны 800 квадратных сажняў. Касцёл з могілкамі пры ім закрыты паводле распараджэння галоўнага начальніка Паўночна-Заходняга Краю ад 10 жніўня 1866 года пад № 1092 і ператвораны ў царкву, а парафія далучана да гэтага Свята-Троіцкага касцёла і часткова да заслаўскага касцёла.

Па прапанове міністра ўнутраных спраў ад 22 верасня 1854 года пад № 2563 на імя Рыма-каталіцкай калегіі графіні Марыі Тышкевіч дазволена пабудаваць у яе маёнтку Гарадок араторыю [капліцу], у якой часам адбываюцца набажэнствы.

У 1868 годзе да гэтай парафіі далучана і частка заслаўскай парафіі, размешчаная на левым беразе ракі Свіслачы, з прычыны скасавання ў Заслаўі касцёла.

У парафіі маецца шмат каталіцкіх крыжоў, у тым ліку на рагу Белацаркоўнай і Захар’еўскай вуліц, у Плябанскім завулку, на Міхайлаўскай вуліцы, за семінарыяй на Слабодцы — стоўп у гонар св. Роха і інш. На самай вялікай адлегласці ў парафіі ад Залатагорскага касцёла, больш чым за 30 вёрстаў, знаходзяцца вёска Бяларучы, засценак Буцэвічы, Вадапой і інш.

У парафіі, апрача прасёлкавых дарог, існуюць тракты: Віленскі, Лагойскі, Барысаўскі і Даўгінаўскі. Праходзіць Маскоўска-Брэсцкая чыгунка ад станцыі Мінск да станцыі Калодзішчы і яшчэ крыху далей, але ёю пры выкладанні адпраў карыстацца даводзіцца вельмі рэдка.

Пры Залатагорскім касцёле ёсць парафіяльная школа на 120 дзяцей абодвух полаў. У ёй пад наглядам пробашча вывучаюць: Закон Божы, рускую мову, арыфметыку, чыстапісанне і польскую мову. […]

Глядзі таксама
Уладзімір ДЗЯНІСАЎ. КАШТОЎНАЯ КРЫНІЦА ГІСТОРЫІ