Айцец Антоніу Віэйра (1608–1697) — выдатная асоба ў партугальскай і бразільскай гісторыі і культуры. Няпроста пералічыць сферы дзейнасці і творчасці, у якіх ён вызначыўся незвычайнымі дасягненнямі: Віэйра быў тэолагам, місіянерам, літаратарам, прамоўцам, дыпламатам, ваенным стратэгам, дзяржаўным і гаспадарчым дзеячам, каралеўскім дарадцам... Святар-езуіт насуперак норавам сваёй эпохі смела бараніў правы чалавека і правы народа. Індзейцы — аўтахтоннае насельніцтва Бразіліі (у той час калонія Партугаліі) — дагэтуль захоўваюць удзячную памяць аб Віэйры, які нёс ім Слова Божае і самаахвярна змагаўся супраць прыгнёту і эксплуатацыі, несправядлівасці і эгалітарызму каланіялістаў. Вялікі патрыёт, ён бачыў родную Партугалію свабоднай і незалежнай краінай, цэнтрам хрысціянскай цывілізацыі. Усю сваю творчую энергію ён аддаваў здзяйсненню гэтай ідэі. Ужо пры жыцці ён уславіўся ў Старым і Новым Свеце, але адмовіўся ад высокіх дзяржаўных тытулаў і не прыняў біскупскай тыяры, каб зноў вярнуцца ў джунглі Амазонкі да сваіх любых «дзяцей» — індзейцаў.

Антоніу Віэйра нарадзіўся ў Лісабоне, але ў маленстве трапіў у Бразілію, дзе вучыўся ў езуіцкіх навучальных цэнтрах, а ў 1635 г. прыняў сакрамэнт святарства. Ужо ў маладосці ён плённа даследаваў біблейскія тэксты, напісаў каментарыі да трагедый Сенэкі і «Метамарфозаў» Авідзія. Падчас галандскай агрэсіі супраць Бразіліі ў 1640 г. ён упершыню выступіў з палымянай патрыятычнай прамовай «За перамогу партугальскага войска». У тым жа годзе Партугалія вярнула сабе незалежнасць пасля 80-гадовага перыяду каланіяльнай залежнасці ад Іспаніі. Віэйра накіраваўся ў Лісабон як прадстаўнік бразільскага грамадства, каб запэўніць новую дынастыю ў вернасці бразільскіх каланістаў. Пры двары караля Жоаў ІV святар служыў выхавацелем нашчадка, прыдворным прапаведнікам, членам каралеўскай рады. Падчас абарончай вайны супраць Іспаніі ён прыняў чынны ўдзел у распрацоўцы стратэгічных планаў, якія прывялі да бліскучых перамогаў партугальскай арміі і флоту. Віэйра адыграў таксама цэнтральную ролю ў станаўленні нацыянальнай банкаўскай сістэмы і Бразільскай гандлёвай кампаніі. Святар смела крытыкаваў суровыя метады інквізіцыі і выступаў з патрабаваннямі роўнай адказнасці ўсіх грамадзянаў перад дзяржавай (за універсальную падаткавую сістэму). Кароль выпраўляў яго з дыпламатычнымі місіямі ў Парыж, Гаагу, Лондан і Рым. Падчас побыту ў Рыме (1669–1675), куды Віэйра накіраваўся ад пераследу партугальскай інквізіцыі і скарумпаваных прыдворных новага караля Афонсу VI, яго вельмі прыхільна сустрэлі Папа Клямент Х, кардыналы, генерал езуіцкага ордэну, вялікі прапаведнік Аліва і шведская каралева Крыстына (якая адмовілася ад трону ў сваёй пратэстанцкай краіне, прыняўшы каталіцызм). Усе былі ў захапленні ад ягонага красамоўства. Але Віэйра адмовіўся ад сваіх еўрапейскіх трыумфаў, каб зноў і зноў вяртацца ў Бразілію. Святар вёў душпастырскую працу сярод індзейцаў, прайшоўшы тысячы кіламетраў у пушчах тропікаў, арганізоўваў пераклад і выданне на мясцовыя мовы літургічных тэкстаў. Ягоныя выступы ў абарону індзейцаў выклікалі нянавісць рабаўладальнікаў, судовы пераслед і несправядлівыя абвінавачванні. Афіцыйная рэабілітацыя праведніка адбылася толькі пасля яго смерці.

Антоніу Віэйра — аўтар многіх тэалагічных твораў: каментараў да святых тэкстаў, казанняў, ружанцовых разважанняў, у якіх раскрыўся вялікі літаратурны талент прапаведніка. Даследчыкі называюць яго найярчэйшай зоркай партугальскага пісьменства XVII стагоддзя. Непахісная вера, маляўнічасць вобразаў, спалучэнне глыбокай духоўнасці і жыццёвага досведу — неад’емныя рысы ягоных твораў. З «Казаннем на свята Нараджэння Панны Марыі» Віэйра выступіў у касцёле езуіцкага калегіума бразільскага горада Сао Луіс ду Мараньяо ў 1657 г. Жыццё і творчасць прапаведніка, безумоўна, адпавядаюць накрэсленаму ім жа самім хрысціянскаму ідэалу асобы: «Мы вернемся з душамі, поўнымі святла...»

Гл. таксама:
Антоніу ВІЭЙРА. «КАЗАННЕ НА СВЯТА НАРАДЖЭННЯ ПАННЫ МАРЫІ»