НАДЗЕЯ СУЧАСНАГА ЧАЛАВЕКА

Хрысціянская надзея — тэма другой энцыклікі Бэнэдыкта XVI Spe salvi (SS), якая была абнародавана 30 лістапада 2007 года. Назва энцыклікі ўзятая з Паслання святога апостала Паўла да Рымлянаў: «праз надзею мы збаўленыя» (пар. Рым 8, 24). У ёй Святы Айцец жадае вярнуць чалавеку, які ў наш час часта знаходзіцца ў адчаі і ўціску, надзею, падараваную чалавецтву Хрыстом.

Дакумент, які складаецца з васьмі раздзелаў, распачынаецца Уступам, у якім Папа падкрэслівае, што збаўленне, у адпаведнасці з хрысціянскаю вераю, не з’яўляецца толькі звычайнаю падзеяй, нейкімі «фактычнымі дадзенымі», але яно таксама падаравана нам у тым жа сэнсе, што і надзея, дзякуючы чаму мы можам супрацьстаяць цяжкасцям штодзённага жыцця, бо ў нас ёсць мэта — вечнае жыццё (пар. SS 1).

Сама вера з’яўляецца надзеяй. Рысаю, якая адрознівае хрысціянаў ад няверуючых, з’яўляецца той факт, што яны маюць будучыню. Яны не ведаюць дакладна, што іх чакае, але ведаюць, што іх жыццё не скончыцца пусткаю. Гэтая выключна важная акалічнасць гарантуе ім якасна новае жыццё на гэтай зямлі. Гэта значыць, што Евангелле з’яўляецца не толькі перадачаю інфармацыі, але і весткаю, якая змяняе жыццё (пар. SS 2).

Пазнаць Бога — гэта значыць атрымаць надзею, прычым гэтая надзея ў Ім, у Богу як Любові з вялікай літары; Любові, якая заўжды чакае (пар. SS 3).

Кажучы пра надзею, Папа падкрэслівае, што хрысціянства не з’яўляецца сацыяльна-рэвалюцыйным пасланнем, у імя якога змагаўся Спартак і прайграў. Езус не быў Спартаком, не ваяваў за палітычную свабоду. Ён прынёс штосьці якасна іншае, а менавіта — сустрэчу з жывым Богам і, такім чынам, з надзеяй, якая знутры змяняе жыццё і свет (пар. SS 4).

Вяртаючыся да хрысціянскіх каранёў, Бэнэдыкт XVI паказвае, наколькі вялікім і нават рэвалюцыйным было значэнне хрысціянскай надзеі ў свеце, калі філасофскі рацыяналізм прывёў да таго, што Бог, да якога можна было б маліцца, больш не існаваў, бо боства ўяўлялася як касмічная сіла. У новым жа, дадзеным Хрыстом жыцці, ужо не законы Космасу валодаюць светам і чалавекам, а Бог-асоба, і калі мы Яго ведаем, то з’яўляемся не нявольнікамі Космасу і яго законаў, а вольнымі, таму што Валадар сусвету — гэта Бог, які ў Езусе Хрысце з’явіў сябе як любоў (пар. SS 5).

Звяртаючыся да ідэі малюнкаў, якія можна ўбачыць на раннехрысціянскіх саркафагах, Святы Айцец падкрэслівае, што выяўлены на іх Хрыстус з Евангеллем і пастырскім посахам з’яўляецца і філосафам, які паказвае жыццёвы шлях, і пастырам, які заўсёды знаходзіцца з чалавекам і ахоўвае яго. Менавіта Хрыстус кажа, кім насамрэч з’яўляецца чалавек і што ён павінен рабіць, каб сапраўды быць чалавекам. Ён паказвае нам шлях, які ёсць у праўдзе. Ён сам з’яўляецца дарогаю, праўдаю і жыццём, якіх мы ўсе шукаем. Ён паказвае шлях, што вядзе па-за межы смерці (пар. SS 6). Таму для Папы Бэнэдыкта XVI канчаткова зразумела, што сапраўдная надзея — гэта не штосьці, а Хтосьці; яна грунтуецца не на прамінальных рэчах, якія могуць быць узятыя ад нас, але на Богу, які дае нам сябе заўсёды (пар. SS 8).

У гэтым сэнсе крызіс веры звязаны перш за ўсё з крызісам хрысціянскай надзеі. Тэхнічная рэвалюцыя ХІХ ст. стварыла новую сацыяльна-палітычную сітуацыю: з’явіўся «прамысловы пралетарыят», драматычныя ўмовы жыцця якога патрабавалі кардынальных пераменаў, што вылілася пазней у шэраг рэвалюцый. Маркс цудоўна разумеў сітуацыі свайго часу і накрэсліў шлях да рэвалюцыі. Аднак яе перамога выявіла памылкі Маркса. Ён дакладна паказаў, як здзейсніць рэвалюцыю, але не растлумачыў, што рабіць потым, мяркуючы, што з падзеннем пануючай палітычнай улады і аграмаджаннем сродкаў вытворчасці на зямлі ўсталюецца Новы Ерузалем і настане роўнасць. Ва ўсіх гэтых выкладках быў забыты чалавек і ягоная свабода. Меркавалася, што калі будзе наладжана эканоміка, тады ўсё само па сабе прыйдзе да ладу. У той жа самы час чалавек не з’яўляецца прадуктам эканамічных умоваў і немагчыма яго поўнае аздараўленне выключна звонку, дзякуючы спрыяльным эканамічным умовам (пар. SS 20–21).

Ілюзорным аказваецца і міф пра тое, што навуковы прагрэс можа збавіць чалавецтва. Навука можа ўнесці вельмі шмат у справу гуманізацыі свету і чалавецтва. Аднак, як паказвае жыццё, навуковы прагрэс, які выкарыстоўваецца амаральна, можа разбурыць як чалавека, так і свет. Не навука збаўляе чалавека, а любоў Бога, якая ёсць у Хрысце (пар. SS 24–26).

Кажучы пра канкрэтнае пазнаванне і здзяйсненне надзеі, Бэнэдыкт XVI вызначае чатыры месцы пазнання надзеі ў наш час. Першае месца — гэта малітва. Ён кажа, што нават калі нас ужо ніхто не слухае, то заўжды застаецца Бог, які гатовы нас выслухаць. Пры гэтым Папа прыводзіць прыклад Слугі Божага Нгуэн Ван Тауна, в’етнамскага кардынала, які 13 гадоў правёў у зняволенні, 9 з якіх — у адзіночнай камеры. Гэты кардынал напісаў вельмі каштоўную кнігу — «Малітва надзеі», у якой піша, што ў сітуацыі, здавалася б, поўнай роспачы, слуханне Бога і малітва дадавалі яму надзеі. Размаўляючы з Богам і слухаючы Яго, мы ачышчаемся, дзякуючы чаму адкрываемся для надзеі і становімся слугамі надзеі для іншых, бо сапраўдная хрысціянская надзея заўсёды з’яўляецца надзеяй для іншых, надзеяй, якая адкрывае свет для Бога (пар. SS 32–34).

Другім месцам з’яўляецца нашае дзеянне, нашае штодзённае жыццё, якое таксама можа вярнуць надзею іншым. Надзея ў хрысціянскім яе разуменні з’яўляецца таксама надзеяй для іншых людзей. Яна з’яўляецца актыўнаю надзеяй, якая вядзе да таго, каб свет стаў больш светлым і чалавечым (пар. SS 35).

Трэцім месцам з’яўляецца цярпенне, якое, таксама як і дзеянне, уласцівае чалавечаму існаванню. Неабходна рабіць усё магчымае, каб перамагчы цярпенне, і сапраўды, у справе барацьбы з фізічнымі пакутамі зроблена шмат. Аднак цалкам перамагчы цярпенне не ў чалавечых сілах. Гэта можа зрабіць толькі Бог, які, становячыся чалавекам, сам уваходзіць у гісторыю і ў ёй церпіць. Разам з Ім у свет уваходзіць Яго збаўчая моц, якая нараджае надзею на аздараўленне свету. Неабходна падкрэсліць — надзею, а не яе абавязковае здзяйсненне. Аднак гэтая надзея дае нам адвагу выбіраць дабро, хоць сілы зла вельмі вялікія і здаецца, што ўсё безнадзейна. У сувязі з гэтым Папа падкрэслівае, што не пазбяганне цярпення духоўна аздараўляе чалавека, а здольнасць яго прыняць і сталець у ім праз яднанне з Хрыстом, які з любоўю цярпеў. Суцяшаць церпячых, цярпець разам з імі і для іх — гэта фундаментальныя элементы чалавечнасці. Таму Папа настойліва заклікае да спачування хворым з мэтаю вярнуць ім надзею (пар. SS 36–39).

І нарэшце, чацвёртае месца практыкавання ў надзеі — гэта Апошні Суд. Яго перспектыва заўсёды ўздзейнічала на жыццё хрысціяніна, з’яўляючыся тым крытэрыем, паводле якога ён фармаваў сваё жыццё як выклік для сумлення і надзею на Божую справядлівасць. Атэізм, выключаючы Бога, перш за ўсё таму, што ў свеце ёсць несправядлівасць, стварае ўмовы для таго, каб на месца Бога паставіць чалавека. Аднак, як сведчыць гісторыя, менавіта такі падыход стаў прычынаю несправядлівасці і цярпення многіх мільёнаў людзей. Свет, які сам па сабе, без Бога будуе справядлівасць, з’яўляецца светам без надзеі. Суд Божы — гэта надзея яшчэ і таму, што ён з’яўляецца справядлівасцю і адначасова ласкаю (пар. SS 41–47).

Істотны элемент вучэння Бэнэдыкта XVI яшчэ і ў тым, што нашая надзея — гэта таксама надзея для іншых. Як сапраўдныя хрысціяне мы не павінны задаваць сабе пытання «як я магу збавіцца?», але «што я магу зрабіць, каб збавіліся і іншыя, каб таксама і для іх узышла зорка надзеі?» (пар. SS 49–50).

На заканчэнне энцыклікі Святы Айцец паказвае Марыю як зорку надзеі, звяртаючыся да Яе з малітваю: «Маці Божая, нашая Маці, навучы нас верыць, спадзявацца і любіць разам з Табою. Пакажы нам шлях да Яго Валадарства. Зорка мора, ззяй над намі і вядзі нас на нашым шляху!» (пар. SS 49–50).

Такім чынам, новая энцыкліка Бэнэдыкта XVI, з’яўляючыся філасофскім і багаслоўскім гімнам, які ўслаўляе хрысціянскую надзею, паказвае нам цноту надзеі перш за ўсё ў кантэксце адкуплення. Гэтае адкупленне было падараванае нам праз любоў, што Папа выразна падкрэсліў у сваёй першай энцыкліцы Deus caritas est — «Бог ёсць любоў».

Хрысціянства дало свету новую рэальнасць надзеі, паказваючы, што не сілы матэрыяльнага свету, не сілы Космасу кіруюць чалавекам, а Бог. Гэта значыць, што нашая надзея — у Богу, які можа нам прапанаваць тое, чаго мы самі не можам дасягнуць. Таму адной з галоўных прычынаў сучаснага крызісу веры якраз і з’яўляецца страта той перспектывы, якую дае хрысціянская надзея. Вера ж, у сваю чаргу, з’яўляецца першаасноваю (субстанцыяй) надзеі.

Святы Айцец выказвае сваё крытычнае стаўленне да сцвярджэння, што толькі развіццё навукі дае новую надзею, бо не заўсёды навуковы і тэхнічны прагрэс ідзе поруч з духоўным удасканаленнем чалавека. Усё гэта патрабуе новага пераасэнсавання ці нават аднаўлення адносінаў веры і навукі, бо толькі Бог з’яўляецца асноваю надзеі. Бэнэдыкт XVI вызначае месцы надзеі ў сучасным свеце, якімі з’яўляюцца малітва, дзеянне ці хрысціянскае сведчанне, цярпенне і Апошні Суд. На шляху да шчасця нам спадарожнічае Марыя — зорка надзеі.

Маючы на ўвазе тое, што першая энцыкліка Бэнэдыкта XVI была прысвечана любові, а другая — надзеі, можна казаць, што яна з’яўляецца часткаю трыпціха, прысвечанага тром тэалагічным цнотам: любові, надзеі і веры. Гэта азначае, што ў недалёкай будучыні можна чакаць энцыкліку, прысвечаную веры. Гэта даў зразумець кіраўнік прэс-службы Святога Пасаду Фэдэрыко Ламбардзі SI падчас прэзентацыі энцыклікі Spe salvi.

Гл. таксама:
:: ЭНЦЫКЛIКА SPE SALVI СВЯТОГА АЙЦА БЭНЭДЫКТА XVI ::