Гравюра Густава Дарэ. Святы Францішак Асізскі намагаецца навярнуць у сваю веру султана.

Ніводзін чалавек, якому была б дадзеная свабода веры, наўрад ці ўпадзе ў такую крайнасць, у якую ўпалі францішкане, — спрабавалі сканцэнтравацца цалкам на святым Францішку як на другім Хрысце, стварыцелю Новага Запавету. Насамрэч, падобная заўвага робіць нонсэнам любы матыў чалавечага жыцця, бо ніводзін чалавек не будзе ўзнёсла ўсхваляць тое, з чым ён павінен быў супернічаць. Як вы ўбачыце далей, аўтар сцвярджае, што менавіта мудрасць Папы выратавала вялікую плынь францішканаў для ўсяго свету і Касцёла, не дазволіўшы ім знікнуць, як знікае састарэлая і другарадная секта, якая называе сябе новай рэлігіяй. Усё, што напісана тут, супрацьпастаўлена пакланенню манахаў францішканаў святому Францішку. Розніца паміж Хрыстом і святым Францішкам — гэта розніца паміж Стварыцелем і стварэннем, і, вядома, ніводнае стварэнне так выдатна не разумела гэты велізарны кантраст, як сам святы Францішак. Але адначасова надзвычай істотна тое, што Хрыстус быў тым узорам, паводле якога святы Францішак вырашыў сфармаваць сябе, і што шмат у чым іх чалавечае і гістарычнае жыццё было незвычайна падобным і святы Францішак больш за ўсіх наблізіўся да свайго Уладара. І, з’яўляючыся пасярэднікам, святы Францішак з’яўляецца цудоўным і міласэрным адлюстраваннем Хрыста. І гэта сведчыць пра тое, што, на маю думку, амаль незаўважна, але з’яўляецца вельмі важкім доказам велічы і моцы Хрыста, якія маюць працяг у Каталіцкім Касцёле.

Кардынал Н’юмэн напісаў у сваёй працы сказ, які можа быць прыкладам таго, што мы маем на ўвазе, кажучы, што погляды святога Францішка ясныя і адначасова смелыя сваёй логікай. Разважаючы пра тое, як лёгка можна зрабіць, каб праўда здавалася сваім уласным ценем, кардынал піша: «І калі Антыхрыст падобны да Хрыста, Хрыстус таксама падобны да Антыхрыста». Гэты сказ можа абурыць рэлігійныя пачуцці, але ніхто не будзе яму пярэчыць, акрамя логіка, які сказаў, што Цэзар і Пампеі былі вельмі падобныя. Тое, што я скажу, можа выклікаць менш абурэння: большасць з нас забыла, што, калі святы Францішак быў падобны да Хрыста, Хрыстус таксама мог быць падобным да святога Францішка. І я лічу вельмі істотным зразумець, што Хрыстус быў падобны да святога Францішка. Я маю на ўвазе, што, калі адказы на шматлікія загадкі з гісторыі Галілеі можна знайсці ў гісторыі Асізі, то сакрэт знаходзіцца ў адной рэлігійнай традыцыі і ні ў якой іншай. Гэта паказвае, што шкатулку, якую замкнулі ў Палестыне, можна адчыніць у Умбрыі, бо Касцёл захоўвае ключы.

У той час, калі здаецца натуральным пісаць пра святога Францішка ў святле Хрыста, нават думка не ўзнікае пісаць пра Хрыста ў святле святога Францішка. Магчыма, слова “святло” не зусім трапная метафара ў дадзеным выпадку, але тое ж самае можна было б сказаць пра ўсталяваную метафару люстэрка. Святы Францішак ёсць адлюстраваннем Хрыста, як месяц —адлюстраваннем сонца. Месяц нашмат меншы за сонца, але нашмат бліжэй да нас і, з’яўляючыся менш яркім, ён адначасова лепш бачны. Дакладна гэтак жа святы Францішак бліжэй да нас, і паколькі ён быў, як і мы, простым чалавекам, яго лягчэй уявіць. Святы Францішак у меншай ступені ахінуты загадкавасцю, і таму ён не размаўляе з намі загадкамі. Але адначасова шмат якія рэчы, якія здаюцца нам загадкавымі ў словах Хрыста, былі б звычайнымі парадоксамі ў словах святога Францішка. Гэта натуральна — разбірацца ў больш даўніх здарэннях з дапамогай больш блізкіх. Банальна казаць, што Хрыстус жыў перад надыходам хрысціянства. Яго постаць таксама з’яўляецца часткай паганскай гісторыі. Я маю на ўвазе, што асяроддзе, у якім Ён жыў, было з большага асяроддзем старой паганскай Імперыі, з чаго вынікае, што абставіны жыцця Хрыста нам больш чужыя, чым жыццё італьянскага манаха, падобнага да якога мы можам сустрэць нават сёння. Я мяркую, што нават самы ўплывовы каментатар з цяжкасцю можа быць упэўнены ў цяперашняй моцы ўсіх словаў Хрыста і ў тым, якія з іх раней здаваліся алюзіяй, а якія дзіўнай фантазіяй. Тое архаічнае асяроддзе зрабіла шмат ягоных словаў сімвалічнымі, якія кожны можа інтэрпрэтаваць і ўспрымаць па-свойму. Але праўда, што амаль усе словы Хрыста, калі іх проста перакласці на умбрыйскі дыялект, будуць выглядаць часткай гісторыі францішканаў. Усе крытычныя супярэчнасці верцяцца вакол словаў, якія прапануюць людзям лічыць сябе кветкамі і так, як і кветкі, не думаць пра тое, што будзе заўтра. Скептык выбраў паміж тым, каб сказаць нам, што ён ёсць сапраўдным хрысціянінам і быць ім, і тлумачэннем, што гэта немагчыма зрабіць. Калі ён камуніст ці атэіст, ён звычайна сумняваецца, ці папракаць нас за тое, што мы прапаведуем, ёсць непрактычным ці за тое, што мы адразу ж не выкарыстоўваем гэта на практыцы. Я не збіраюся абмяркоўваць тут пытанне маралі і эканомікі, я толькі заўважу, што нават тыя, хто збятэжаны словамі Хрыста, наўрад ці адмовяцца прыняць гэта як выказванне святога Францішка. Ніхто не здзівіцца, калі даведаецца, што ён сказаў: «Я малю вас, мае меншыя браты, каб вы былі такімі ж мудрымі, як Брат Рамонак і Брат Дзьмухавец, бо яны ніколі не ляжаць і не думаюць пра заўтра, але яны маюць залатыя кароны, як каралі і імператары ва ўсёй сваёй велічы». Нават больш гаркоты і збянтэжанасці з’явілася вакол прапановы падставіць сваю другую шчаку і аддаць кашулю рабаўніку, які адабраў у цябе паліто. У шырокім сэнсе гэтыя словы азначаюць зло вайны сярод нацыяў, хаця пра саму вайну не гаворыцца ні слова. Калі разглядаць гэтыя словы літаральна, яны больш ясна азначаюць зло ўсіх законаў і кіравання. Але можна знайсці шмат паспяховых міратворцаў, якія не прымаюць ідэю выкарыстання брутальнай моцы салдат супраць уплывовага замежніка, але могуць выкарыстаць сілу паліцэйскага супраць беднага суайчыніка. Тут я зноў хачу адзначыць, што парадокс становіцца чалавечым і магчымым у Францішка ці францішканаў. Нікога не здзівіць, што Брат Ядленец пабег за рабаўніком, які скраў ягоны капялюш, просячы яго, каб ён забраў таксама і ягонае паліто, бо так загадаў яму святы Францішак. Ніхто не здзівіцца, што святы Францішак сказаў маладому высакароднаму чалавеку, які хоча быць прынятым у яго супольнасць, што замест таго, каб бегчы за злодзем з мэтай вярнуць свае чаравікі, ён павінен дагнаць яго, каб падараваць свае шкарпэткі. Нам можа падабацца ці не падабацца атмасфера, якая пануе вакол гэтых рэчаў, але мы ведаем, што яны насамрэч азначаюць. Мы распазнаем пэўную натуральную і ясную мелодыю, падобную да мелодыі птушынага спеву, — мелодыю святога Францішка. Ёсць у ёй трошкі мяккай кпіны з ідэі ўладання, штосьці падобнае да надзеі абяззброіць ворага велікадушнасцю, трохі камічнага адчування блытаніны зямнога і нечаканага. Але тым не менш, лёгка можна пачуць гэтую мелодыю, прачытаўшы штосьці пра Братоў Меншых і пра той рух, які яны распачалі ў Асізі. Трэба заўважыць, што, калі гэта быў дух, які змог зрабіць такія неверагодныя рэчы ў Умбрыі, гэта быў той жа дух, які рабіў цуды ў Палестыне. Калі мы чуем тую ж мелодыю, якую ні з чым нельга пераблытаць, і адчуваем той жа смак у дзвюх рэчах, якія знаходзяцца на такой адлегласці адна ад адной, здаецца натуральным лічыць, што тое, што больш далёкае ад нашага вопыту, было падобным да таго, што бліжэй да нас. Калі мы кажам, што Францішак размаўляў з францішканамі, можна сказаць, што Хрыстус таксама размаўляў з пэўнай аўдыторыяй, якая выконвала тую ж ролю, што і францішкане. Іншымі словамі, здаецца натуральным сцвярджаць, як сцвярджае Каталіцкі Касцёл, што гэтыя дзве постаці з’яўляліся часткай адмысловага паклікання, каб здзівіць і разбудзіць свет. Але ў любым выпадку варта адзначыць, што, калі мы сапраўды знаходзім гэтыя пэўныя рысы з іх неверагодным падабенствам, калі мінула больш за тысячу гадоў, мы знаходзім іх у той жа рэлігійнай сістэме, якая з’яўляецца толькі працягам. Шмат філасофіяў паўтораць банальнасці хрысціянства, але толькі старажытны Касцёл можа здзівіць свет парадоксамі хрысціянства. Там, дзе Пётр, там і Францішак. Але, калі мы разумеем, што святы Францішак рабіў гэтыя незразумелыя і дзіўныя ўчынкі міласэрнасці натхнёны Хрыстом, мы павінны зразумець, што да гэтага ж натхнення можна аднесці ягонае самаадмаўленне і аскетызм. Зразумела, што гэтыя больш менш вясёлыя прытчы аб каханні да людзей сталі зразумелымі толькі пасля дэтальнага вывучэння Нагорнай пропаведзі. Але відавочна, што ён яшчэ больш дэталёва вывучыў тую пропаведзь без словаў на іншай гары, гары, якая называлася Галгота. Тут зноў ён казаў гістарычную праўду, кажучы, што ў час посту ці церпячы знявагі ён стараўся зрабіць штосьці, што рабіў Хрыстус.

Цяпер гэтая асабістая і ярка ўвасобленая амбіцыя святога Францішка праяўляецца ўсё больш і больш. Хаця ў яго ёсць паслядоўнікі, ён не параўноўвае сябе з імі, якім ён можа здавацца ўладаром, ён параўноўвае сябе ўсё часцей і часцей са сваім Уладаром, для якога ён з’яўляецца толькі слугой. Гэта адна з маральных і нават практычных зручнасцяў аскетычнага прывілею. Усялякі іншы від вышэйшасці можа быць высакамернасцю. Але святы ніколі не быў высакамерным, бо ён заўсёды знаходзіцца ў прысутнасці вышэйшага. Перасцярога арыстакратыі за святарства без Бога. Але ў любым выпадку, служба, якой аддаў сябе святы Францішак, ёсць служба, якую ён адчуваў больш у дачыненні да ахвяры і ўкрыжавання. Яго перапаўняла адчуванне віны за тое, што ён церпіць недастаткова, каб быць хаця б самым далёкім паслядоўнікам свайго церпячага Бога. І гэтая частка гісторыі святога Францішка можа быць акрэсленая як Шуканне Пакутаў.

Гэта была канчатковая мэта ягонага вядомага падарожжа да сарацынаў у Сірыю. Былі, праўда, і іншыя моманты ў ягонай канцэпцыі, якія вартыя больш усвядомленага разумення. Святы Францішак хацеў скончыць Крыжовыя паходы ў двайным сэнсе: дасягнуць іх завяршэння і адначасова іх мэты. Толькі ён хацеў зрабіць гэта праз навяртанне, а не пераслед, інтэлектуальнымі, а не матэрыяльнымі сродкамі. Сучасны розум цяжка задаволіць, і таму сучасныя людзі звычайна называюць шлях Готфрыда1 дзікім і жорсткім, а шлях святога Францішка фанатычным. Такім чынам, людзі называюць любы маральны сродак непрактычным, а любы практычны сродак амаральным. Але ідэя святога Францішка была далёкая ад таго, каб быць фанатычнай і непрактычнай ідэяй, хаця, магчыма, ён бачыў гэтую праблему занадта простай, яму не хапала ведаў яго вялікага спадкаемца Рэйманда Лаллі2, які разумеў больш, але якога разумелі менш. Ідэя святога Францішка была з аднаго боку простая, як і большасць ягоных ідэяў. Але яна не была бессэнсоўнай і магла прынесці вынікі. Сэнс ідэі быў у тым, што прасцей стварыць хрысціянаў, чым знішчыць мусульманаў. Калі б удалося навярнуць мусульманаў, свет стаў бы больш аб’яднаны і шчаслівы. Па адной прычыне, што сучасная гісторыя не ведала б тры чвэрці ўсіх войнаў. Не было абсурдам лічыць, што гэта магчыма зрабіць без вайсковай сілы, шляхам місіянераў, якія былі таксама і пакутнікамі. Касцёл такім чынам захапіў Еўропу і працягвае захопліваць Азію і Афрыку. Але святы Францішак не думаў пра пакутніцтва як пра сродак пакласці канец, але як пра канец у сабе, у тым сэнсе, што для яго найвышэйшай мэтай было наблізіцца да прыкладу Хрыста. Ён заўсёды паўтараў сабе: «Я цярплю недастаткова, я недастаткова ахвяраваў сябе, я не варты нават ценю ад яго цярновага вянца». Ён хадзіў па далінах, шукаючы пагорак з абрысамі чэрапа.

Трохі раней за яго адыход на Усход адбыўся вялікі збор усяго ордэна каля Партыюнкулы, які называўся Сходам Саламяных Хацінаў з-за асаблівасцяў іх размяшчэння на полі. Гісторыкі кажуць, што падчас гэтага сходу святы Францішак першы і апошні раз сустрэў святога Дамініка. Таксама кажуць, што практычны іспанец спалохаўся пабожнай безадказнасці італьянца, які сабраў такі натоўп, не арганізаваўшы камісарыяту. Дамінік быў, як амаль кожны іспанец, чалавекам з розумам салдата. Яго дабрачыннасць прыняла практычную форму забеспячэння і падрыхтоўкі. Але апроч дыскусій аб веры, якія натхняюць такія сходы, ён, напэўна, так і не зразумеў моцы папулярнасці святога Францішка. Жыхары ўсіх навакольных вёсак прыйшлі, каб прынесці ежу і пітво на гэтую пабожную маёўку. Сяляне прыцягнулі вазы з віном, людзі высокага паходжання хадзілі вакол, выконваючы ролю лакеяў. Гэта была сапраўдная перамога для францішканаў і іх неасцярожнай веры ў Бога, але і ў чалавека. Вядома, існуе шмат сумненняў і спрэчак наконт самой гэтай гісторыі і адносінаў Францішка і Дамініка. Але меркаваны сход варта ўзгадаць, бо гэта было якраз перад тым як святы Францішак выправіўся ў свой Крыжовы паход без праліцця крыві, ён сустрэў святога Дамініка, якога так шмат крытыкавалі за тое, што ён падтрымліваў Крыжовыя паходы. На жаль, у гэтай маленькай кнізе немагчыма патлумачыць, як святы Францішак разам са святым Дамінікам згадзіўся б на выкарыстанне зброі ў абароне адзінства хрысціянаў. Сапраўды, спатрэбілася б вялікая кніга замест маленькай, каб развіць гэтую думку з самага пачатку. Сучасны чалавек разумее філасофію талерантнасці, а звычайны агностык даўніх часоў не мог даць азначэння рэлігійнай свабодзе і роўнасці. Ён успрымаў свае маральныя законы — прыстойнасць ці грэх ерасі Адаміта — як відавочныя і ўзмацняў іх. І быў збянтэжаны, калі пачуў пра існаванне іншых, мусульманіна ці хрысціяніна, якія таксама ўспрымалі свае маральныя законы — глыбокую пашану ці грэх ерасі Атэіста — як відавочныя і ўзмацнялі іх. Пасля ён знайшоў выйсце, калі, несвядома сустрэўшы незнаёмае, назваў яго ліберальнасцю свайго розуму. Сярэднявечны чалавек лічыў, што, калі сацыяльная сістэма была пабудаваная на пэўнай ідэі, яна павінна змагацца за гэтую ідэю, нават калі яна была такой простай, як іслам, ці такой старанна збалансаванай, як каталіцызм. Сучасны чалавек, насамрэч, думае тое ж самае. Але ў той час, калі, магчыма, святы Францішак неахвотна пагадзіўся б са святым Дамінікам, што вайна за праўду была правільнай у надзвычайным выпадку, адназначна, што святы Дамінік ахвотна пагадзіўся б са святым Францішкам у тым, што лепш дзейнічаць сродкамі асветы і пераканання, пакуль яны былі магчымыя. Святы Дамінік прысвяціў сябе больш перакананню, чым пераследу, але ўсё роўна ў тым, як святыя пераконвалі, была розніца проста таму, што яны самі былі розныя. Ва ўсім, што б ні рабіў святы Францішак, адчувалася штосьці, што ў добрым сэнсе нагадвала ўпартае дзіця. Ён аддаваўся ідэям нечакана, быццам яны толькі што прыйшлі да яго. Ён кінуўся ў сваё Міжземнае падарожжа так, як маленькі хлопчык кідаецца да мора, калі бачыць яго.

Святы Францішак ніколі не шукаў заступніцтва ці падтрымкі, якую ён і так меў ад багатых і адказных людзей. Ён проста бачыў човен і адразу ж сядаў у яго, без ваганняў, як ён рабіў і ўсё астатняе. Усё гэта стварала ўражанне, што ён бяжыць навыперадкі ці ўцякае ад чагосьці. Яго падарожжа аказалася няўдалым і скончылася вяртаннем у Італію. Неўзабаве пасля гэтага першага ложнага старту адбылося вялікае аб’яднанне ў Партыюнкуле, і паміж гэтым і апошнім падарожжам у Сірыю ён нават спрабаваў прапаведаваць мурам у Іспаніі, дзе былі замучаныя некалькі першых францішканаў. Святы Францішак ішоў туды, працягваючы рукі для пакутаў і жадаючы агоніі дарэмна. Ніхто з большай гатоўнасцю, чым ён сам, не сказаў бы, што ён быў менш падобны да Хрыста, чым тыя, хто ўжо знайшоў сваю Галготу, але гэта заставалася ягоным сакрэтам, самай дзіўнай пакутай чалавека.

Яго наступнае падарожжа было больш паспяховым. Ён прыбыў на месца размяшчэння крыжакоў, перад абложаным горадам Дамета, і адразу ж хутка і адзін пайшоў шукаць месца размяшчэння сарацынаў. Ён атрымаў дазвол на размову з султанам, і менавіта падчас гэтай размовы святы Францішак прапанаваў кінуцца ў агонь і, як сцвярджаюць некаторыя, кінуўся ў яго сам, заклікаючы мусульманаў зрабіць тое ж самае як Боскае выпрабаванне. Магчыма, ён зрабіў так імпульсіўна, бо кінуцца ў агонь было настолькі ж адчайным, як кінуцца на арду ўзброеных прыхільнікаў Магамета і прасіць іх адмовіцца ад іх прарока. Далей кажуць, што мусульмане засталіся халоднымі да прапанаванага спаборніцтва і што адзін з іх сышоў падчас спрэчкі. Але, што б там ні было, Францішак вярнуўся гэтак жа, як і пайшоў. Гэта можна прыпісаць моцы ўражання, якое ён зрабіў на султана, ці таму, што святы быў падсвядома ў бяспецы сярод азіятаў з-за свайго арэолу святасці. Магчыма, ёсць нешта больш высакароднае ў гэтай прыгожай, хаця і зменлівай ветлівасці і спагадзе, якая змяшалася з дзікунскімім рэчамі пры саладзіне. Нарэшце, гісторыю святога Францішка можна распавесці як іранічную трагедыю і камедыю адначасова, якая будзе называцца «Чалавек, які не можа быць забіты». Людзі занадта любілі яго, каб дазволіць яму самому загінуць за сваю веру. Тым не менш, гэтая спроба святога Францішка магла б стаць тым мостам, які мог аб’яднаць Усход і Захад, але яна, на жаль, застаецца толькі вялікім «можа быць» у гісторыі.

Тым часам вялікі рух францішканаў у Італіі неверагодна развіваўся. Цяпер, калі яго падтрымлівалі Папа і ўсё больш людзей з розных сацыяльных класаў, рух пачаў праводзіць змены ўсіх бакоў рэлігійнага і сацыяльнага жыцця. І з асаблівым энтузіязмам узяўся за будаўніцтва, што з’яўляецца адметнай рысай Адраджэння ў Заходняй Еўропе. У Балоньі быў пабудаваны велічны місіянерскі дом Братоў Меншых, які быў адзінадушна ўхвалены. Аднак нейкі чалавек у гэтым натоўпе ўхвальных воклічаў павярнуўся і знянацку пачаў ганьбіць будынак, нібы гэта была Вавілонская вежа, раз’юшана кажучы, што гэтай раскошай зняважана ледзі Беднасць. Гэтым чалавекам быў святы Францішак, дзікі чалавек, які вярнуўся са свайго Усходняга Крыжовага паходу, і гэта быў першы і апошні раз, калі ён у гневе звяртаўся да сваіх дзяцей.

Пасля трэба будзе сказаць некалькі словаў пра гэта сур’ёзнае раздзяленне пачуццяў і паводзінаў, з-за якога шмат францішканаў і сам Францішак пакінулі рух з больш стрыманай лініяй паводзінаў, якая ў канцы атрымала перавагу. Тут патрэбна толькі заўважыць, што гэты момант стаў яшчэ адным ценем, які азмрочыў ягоны дух пасля расчаравання ў пустыні, і ў пэўным сэнсе гэта была прэлюдыя да наступнага перыяду яго шляху, які з’яўляецца найбольш загадкавым. Праўда, што ўсё звязанае з гэтым перыядам, пакрыта воблакам спрэчак, нават наконт часу. Але, нягледзячы на храналогію, гэты перыяд адназначна быў кульмінацыяй ягонай гісторыі. Гэта было загадкай і ў высокім маральным і ў больш трывіяльным гістарычным сэнсе. Усё адно абставіны выглядалі прыблізна так. Францішак і яго малады спадарожнік падчас іх сумеснага падарожжа праходзілі каля палаца, які ззяў святочнымі агнямі, прыўрочанымі да надання сыну гаспадара палаца тытула рыцара. Яны ўвайшлі ў гэты арыстакратычны палац, назва якога паходзіць ад Гары Фэльтро, па-свойму прыгожа і проста і пачалі распавядаць пра свае добрыя навіны. Былі тыя, хто слухаў святога, «нібы ён быў анёлам Бога», сярод іх і чалавек, якога звалі Арланда з К’юзі, у якога былі вялікія ўладанні ў Таскане і які зрабіў святому Францішку незвычайны падарунак. Ён падараваў святому гару, рэч даволі унікальную для падарунка. Правілы францішканаў забаранялі прымаць грошы, але нічога не казалі пра прыняцце гары ў якасці падарунка. І святы Францішак ператварыў гэтую гару ў нешта накшталт прытулку больш для пустэльніцкага, чым манаскага жыцця. Ён ішоў туды, калі хацеў маліцца і трываць у посце, і ён не прасіў нават сваіх самых блізкіх сяброў ісці за ім. Гэта была гара Альвэрна ў Апенінах, і над яе вяршыняй заўсёды адпачывае цёмнае воблака з арэолам славы.

Што здарылася на гэтай гары на самай справе ніхто, можа, ніколі ўжо не даведаецца. Гэтая падзея з’яўляецца тэмай спрэчак шматлікіх вучоных. Магчыма, святы Францішак ні з кім не размаўляў пра гэта, гэта было б вельмі характэрна, але ў любым выпадку вядома, што размаўляў ён пра гэта вельмі мала. Я думаю, што ён казаў пра гэта толькі аднаму чалавеку. Я прызнаюся, што мне асабіста гэтыя адзіныя і вакольныя чуткі здаюцца нечым вельмі рэальным, нават больш рэальным, чым нашыя дзённыя рэаліі. Нават неадназначнае і загадкавае ў гэтым вобразе робіць моцнае ўражанне, як той эпізод у Аб’яўленні звышнатуральных стварэнняў, якія маюць шмат вочаў. Здаецца, што святы Францішак бачыў у небе над сабой анёла з раскінутымі крыламі ў выглядзе крыжа. Загадкавым здаецца тое, ці была гэтая выява з крыламі распятая сама ці толькі ў постаці распяцця, ці яна толькі прыклала да сваіх крылаў абрысы крыжа. Але ясна, што ў гэтым было пытанне мінулага ўражання, бо святы Бонавентура выразна кажа, што святы Францішак сумняваўся, ці можа анёл быць распяты. Святы Бонавентура мяркуе, што гэтая супярэчнасць можа значыць, што святы Францішак мог быць укрыжаваны духам, бо ён не мог быць укрыжаваны як чалавек. Але якое б значэнне ні мела гэтае летуценне, асноўнае значэнне вельмі вобразнае і ашаламляльнае. Святы Францішак бачыў над сабой вялікую спрадвечную моц, якая запаўняла ўсё неба, старажытную, як Старажытны Свет, і ўсё гэтае дзіва з крыламі цярпела боль, нібы параненая птушка. Гэтыя цярпенні анёла працялі ягоную душу мечам гора і жалю, і адначасова святы знаходзіўся ў агоніі, якая няспынна ўзмацнялася. Нарэшце летуценне знікла з неба і агонія ўнутры сціхла, і настала цішыня, і свежае паветра напоўніла ранішні змрок, і павольна апусцілася ў барвовыя расколіны і прорвы Апенінаў. Галава святога панікла сярод гэтай цішыні і спакою, і час паплыў далей з адчуваннем чагосьці закончанага і завершанага. І калі святы Францішак спускаўся ўніз, ён убачыў знакі стыгматаў на сваіх руках.

Гл. таксама:
:: КВЕТАЧКІ СВЯТОГА ФРАНЦІШКА ::