У ВЕРНАСЦІ ЯГОНАЙ ВОЛІ

18 сакавіка адзначыў сваё 50-годдзе ардынарый Віцебскай дыяцэзіі, Старшыня Канферэнцыі Каталіцкіх Біскупаў Беларусі біскуп Алег Буткевіч. З гэтай нагоды мы друкуем інтэрв’ю з Яго Эксцэленцыяй і зычым яму шчодрых дароў Духа Святога на наступныя паўвеку.

— Ваша Эксцэленцыя, восем гадоў мінула з часу атрымання Вамі біскупскай сакры, а такое адчуванне, быццам учора ўсё адбывалася. Ці Вам, можа, іначай усё бачыцца?

— Сапраўды, адчуванне такое, быццам новае прызначэнне ў маім жыцці адбылося зусім нядаўна. Дзіўна, бо гэтулькі часу мінула, а ўражанне ад нечаканасці намінацыі і, адпаведна, уяўлення, што ўсё гэта адбываецца не са мной, а з кімсьці іншым, усё не пакідае мяне… Факт, які сёння ўспрымаецца з пачуццём усё яшчэ «не пачатага краю работы» і адначасова — вялікай удзячнасці Богу за тое, што правёў праз гэты перыяд, як калісьці габрэяў «сухой нагой праз Чырвонае мора».

— Азірючыся на гэтыя восем гадоў, ці можаце сказаць, што ўсё, што планавалі на пачатку працы ардынарыем дыяцэзіі, здзейснілася?

— Віцебская дыяцэзія як самастойная частка Касцёла ў Беларусі — структура маладая. У 2019 годзе мы адзначалі толькі дваццаць гадоў яе існавання, але гэтыя дваццаць гадоў былі часам вельмі моцнага імпульсу для яе развіцця, найперш дзякуючы энтузіязму і харызме майго папярэдніка — ксяндза біскупа Уладзіслава Бліна і значным дасягненням у аднаўленні каталіцкага жыцця ў рэгіёне. Таму ад самага пачатку сваім заданнем я бачыў захаванне і развіццё таго добрага, што было здзейснена папярэднікам, як у плане арганізацыі жыцця Касцёла, так і ўдасканалення душпастырска-евангелізацыйнай працы. Мяркую, збольшага гэтыя намеры ўдалося ажыццявіць, аднак, зразумела, клопатаў наперадзе яшчэ шмат.

— Што на сённяшні дзень уяўляе з сябе Віцебская дыяцэзія ў сэнсе наяўнасці касцёлаў і капліцаў, колькасці парафій і іх забяспечанасці кадрамі святароў і законных сёстраў?

— Тэрытарыяльна наша дыяцэзія знаходзіцца ў адміністратыўных межах Віцебскай вобласці. Да 1999 года яна ўваходзіла ў склад Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі, і з таго часу змены адбыліся вельмі значныя, асабліва ва ўсходняй частцы, дзе зруйнаванне касцёлаў і капліцаў у гады атэізму было найбольш брутальнае, дзе, дарэчы, даўней было часам не менш касцёлаў, чым на захадзе краіны, які традыцыйна лічыцца «больш каталіцкім». На сённяшні ж дзень Віцебская дыяцэзія налічвае сто дваццаць восем рыма-каталіцкіх, без уліку капліц на могілках, і дзве грэка-каталіцкія святыні. Больш за сто тысяч вернікаў з’яўляюцца парафіянамі дзевяноста трох рыма-каталіцкіх і чатырох грэка-каталіцкіх парафій. Абслугоўваюць іх адпаведна восемдзесят два святары рыма-каталіцкага і тры — грэка-каталіцкага абраду. Спраўна служаць людзям і Богу сорак адна сястра-манахіня і два браты-манахі.

— З прыведзеных Вамі лічбаў вынікае, што ў дыяцэзіі не хапае святароў. У чым прычына такога недахопу, і як такое становішча адбіваецца на душпастырстве? Якія Вы бачыце захады па выпраўленні сітуацыі?

— Сапраўды, шляхам элементарнага падліку можна зразумець, што без сталага душпастыра на сённяшні дзень застаецца ў дыяцэзіі адзінаццаць парафій. Частка з іх, такія, напрыклад, як у Езярышчы Гарадоцкага раёна, у Обалі Шумілінскага раёна, у Ветрыне ці Фарынаве Полацкага раёна або ў знакамітым нашым Парыжы Пастаўскага раёна, з прычыны невялікай колькасці вернікаў не прэтэндуе на тое, каб мець уласнага святара. Тым не менш вернікі кожнага з названых населеных пунктаў маюць поўнае права на ахоп душпастырскай паслугаю. Гэта значыць, што святар так ці іначай павінен туды даязджаць, і гэта — нагрузка, якую ён атрымлівае ў дадатак да той, што мае ў асноўнай сваёй парафіі. Нярэдка ж такіх пунктаў дадатковага душпастырства ў мясцовасці не адзін, а нават некалькі. Справа ўскладняецца тым, што з усяго персанальнага складу духавенства дыяцэзіі толькі крыху больш за палову — сорак дзевяць асобаў з васьмідзесяці дзвюх — з’яўляюцца інкардынаванымі, прыпісанымі да яе. Астатнія ў пэўным сэнсе «пазычаныя» або належаць да манаскіх супольнасцяў, а гэта значыць, што яны могуць у любы момант быць адазванымі ўладай манаскага ордэну.

Не на карысць справе і тое, што святарам, як і братам і сёстрам манаскіх супольнасцяў, з замежжа неабходна рэгулярна, раз на год, паўгода або нават і тры месяцы, атрымліваць дазвол ад свецкай улады на вядзенне рэлігійнай дзейнасці. Усё гэта не спрыяе якаснай паслузе святара, які вымушаны размяркоўваць свае намаганні на ўладжванне справаў і сітуацый, не звязаных з яго непасрэднымі святарскімі абавязкамі.

Безумоўна, не выпадае абмінуць у кантэксце закранутага пытання і тэмы паклікання да святарства, семінарыйнага выхавання і адукацыі. У хрысціянстве святарства не з’яўляецца прафесіяй у прамым сэнсе гэтага слова. Выбар юнаком, мужчынам святарскай паслугі звязаны з пакліканнем — Божай ласкай, прызначэннем, на якое чалавек павінен добраахвотна выказаць згоду, прыняць яго, пайсці за голасам Бога. Таму спачатку пакліканне трэба распазнаць, а потым мець адвагу адказаць на яго згодай, сказаць сваё «fiat», «так», Пану Богу. Вялікай дапамогай у гэтым з’яўляецца для чалавека хрысціянскае жыццё ў сям’і і ўжо потым — семінарыйная фармацыя. Гэта няпросты і не хуткі працэс, які складаецца з высілкаў як самога кандыдата да святарства, так і выхаваўцаў-фарматараў і, зразумела, Божай ласкі, якая павінна адпаведным чынам быць прынятаю і як мага больш поўна выкарыстанаю. На кожным з этапаў гэтага працэсу могуць узнікаць свае цяжкасці, сумнівы, спакусы. Сітуацыя ўскладняецца яшчэ і тым, што ў наш час духоўнасць і маральныя прынцыпы не заўсёды з’яўляюцца прыярытэтнымі арыенцірамі для чалавека, які абірае ў якасці ўзору паводзінаў і штодзённага існавання больш прагматычны падыход да жыцця. Таму ў свеце наогул назіраецца спад пакліканняў, а ў некаторых краінах нават фіксуецца іх крызіс.

Як мы выглядаем у гэтым плане? На сённяшні дзень Віцебская дыяцэзія мае чатырох клерыкаў — студэнтаў Вышэйшай духоўнай семінарыі ў Гродне, і за гэта ўжо варта дзякаваць Богу. Канечне, гэта кардынальна не пераломіць сітуацыі, аднак вырашальным застаецца не колькасць, а якасць падрыхтоўкі святароў. Якое выйсце? Хрыстус па гэтым пытанні кажа наступнае: «Жніво сапраўды вялікае, ды работнікаў мала; таму прасіце Гаспадара жніва, каб выслаў работнікаў на жніво сваё» (Мц 9, 37–38). Менавіта «работнікаў», кожнага з якіх Ён хоча бачыць як «Добрага пастыра» (Ян 10,11), паводле прыкладу, які нам пакінуў у сваёй Асобе, у адрозненне ад «наймітаў». Пакліканне да святарства і яго якасць — гэта дар, аб якім трэба прасіць, таму першы крок — гэта малітва: малітва аб пакліканнях, малітва аб добрых сем’ях, якія былі б такой глебай, у якой пакліканне магло б паспяхова ўзрастаць і развівацца. Вельмі важны і добры прыклад святара, яго святарскага жыцця, і ўжо потым — семінарыя, аб чым было сказана вышэй. Таму «прасіце і будзе дадзена вам, шукайце, і знойдзеце; стукайце, і адчыняць вам» (Мц 7,7).

Чэслаў Буткевіч з сынам Алегам, будучым біскупам.

— Ці ёсць у дыяцэзіі нейкія «брэндавыя», уласцівыя толькі ёй традыцыі, дзеі, мерапрыемствы?

— Побач з традыцыяй культу Найсвяцейшай Дзевы Марыі, ушанавання непаўторнага абраза Маці Божай Браслаўскай Валадаркі Азёраў, змешчанага ў адным з найбольш маляўнічых куткоў нашай краіны, а таксама культам росіцкіх мучанікаў з яго адметнымі набажэнствамі і пакутнай працэсіяй да «брэндавых» можам аднесці таксама Дні хрысціянскай культуры, якія ладзяцца ў дыяцэзіі ў перыяд Божага Нараджэння. Яны ўключаюць у сябе выставы, творчыя імпрэзы розных мастацкіх калектываў, конкурсы батлеек і калядных спеваў з віншаваннямі і адзначэннем ды заахвочваннем не толькі пераможцаў, але і кожнага ўдзельніка такога мерапрыемства.

Асаблівае месца займаюць у жыцці вернікаў абласнога цэнтра адмысловыя сустрэчы пад агульнай назвай «Кожны талент ад Бога» пры катэдральным касцёле Езуса Міласэрнага з удзелам не толькі вядомых музыкаў, літаратараў, мастакоў, але і прадстаўнікоў іншых прафесій. Штогод у абласной бібліятэцы агульнымі намаганнямі касцёла і адміністрацыі ўстановы адбываюцца калядныя вечарыны з удзелам творчых калектываў як аматарскага, так і прафесійнага ўзроўню.

Яшчэ адной адметнай падзеяй, якая стала ўжо традыцыйнай у Прыдзвінскім краі і мае пэўнае практычнае сацыяльнае і прафесійнае значэнне, з’яўляецца медыцынская канферэнцыя па праблемах біяэтыкі ў сучасным свеце. Яна мае, дарэчы, статус міжнароднай і сёлета будзе праводзіцца васемнаццаты раз, гэтым разам на тэму актуальнай сёння ў свеце праблемы каранавіруса. Як заўсёды, удзел у ёй возьмуць навукоўцы, выкладчыкі, студэнты медыцынскіх навучальных установаў, прадстаўнікі духавенства нашай краіны і замежжа, прадстаўнікі мясцовай улады і Міністэрства аховы здароўя Беларусі.

— Вы закранулі тэму каранавіруса. Ведаю, што Вас і Вашых блізкіх гэтая пошасць таксама, на жаль, не абышла.

— Так, у мінулым годзе з-за ўскладненняў ад каранавіруса адышоў у вечнасць мой тата. Семдзесят шэсць гадоў — не малады век, але ж, згадзіцеся, і не катэгарычная нагода развітвацца з жыццём. На жаль, гэтак сталася. Прыняць такую вялікую страту было цяжка: моцнае адчуванне пакінутасці і пустэчы ў душы не пакідала досыць доўга. Тата не проста быў радзіцелем, побач з якім ты, дарослы чалавек, адчуваеш сябе ўтульна і бяспечна, як у дзяцінстве. Ён быў сябрам, з якім можна было паразмаўляць пра звычайныя жыццёвыя справы ці проста моўчкі пабыць разам у нейкую скрушлівую або радасную хвіліну. І цяпер, калі яго не стала, больш выразна пачынаеш разумець, які ты быў шчаслівы ўжо толькі таму, што гэты чалавек у тваім жыцці быў, не кажучы ўжо пра выхаванне і прыклад веры, які яны разам з маці давалі сваім дзецям, а гэта па-сапраўднаму вялікі Божы дар.

— Як, на Ваш погляд, паўплывала пандэмія на стан справаў у Касцёле?

— Зразумела, што, стаўшы выклікам для ўсяго свету, яна не магла не ўнесці нейкіх зменаў і ў жыццё Касцёла. Абмежаванні, звязаныя з неабходнасцю засцерагацца ад пагрозаў здароўю, а часам і жыццю чалавека, шмат у каго абвострылі пытанне веры і асабістых стасункаў з Богам. У пэўным сэнсе яны сталі выпрабаваннем веры, пра трываласць якой мы зможам меркаваць, напэўна, тады, калі з Божаю дапамогай гэты цяжкі шлях да аздараўлення паспяхова адолеем.

— Што, на Ваш погляд, самае складанае ў працы біскупа?

— Пасланне апостала Паўла да Ціта падае асноўныя рысы, якімі павінен валодаць біскуп: «...як Божы распарадчык, павінен быць бездакорны, не дзёрзкі, не гняўлівы, не п’яніца, не задзірысты, не карыслівы, але гасцінны, прыхільны да дабра, разважлівы, справядлівы, пабожны, дысцыплінаваны, які трымаецца, згодна з вучэннем, праўдзівага слова, каб быў моцны, мог заахвочваць у здаровым вучэнні і пераконваць тых, хто супярэчыць» (Ціт 1, 7–9). Калі вылучаць сярод гэтых якасцяў асноўную, то на першае месца я паставіў бы веру, асабістыя ўзаемаадносіны з Богам, якія ў першую чаргу павінны дапамагчы ўсвядоміць, што Касцёл — гэта не ўласнасць біскупа ці святара, але Валадарства Хрыста, якому мы ўсе служым, і што эфектыўнасць гэтага служэння залежыць у першую чаргу ад нашай паслухмянасці і вернасці, адданасці Ягонай волі. Што датычыць найбольш складанага ў біскупскай паслузе, то, на маю думку, гэта захаванне поўнай аб’ектыўнасці падчас прыняцця рашэнняў, для якой трэба валодаць дакладнай інфармацыяй, што з розных прычын не заўсёды бывае магчымым.

— А якімі якасцямі ардынарый найперш мусіць валодаць дзеля найбольш паўнавартаснага слугавання Пану Богу і пастве?

— Святарскае пакліканне, як казаў Хрыстус, нельга «схаваць пад пасудзінай», і запаленую свечку «не хаваюць пад ложкам». А біскуп — гэта той самы святар, толькі з крыху большым «заплечнікам» удзеленай яму ўлады і адказнасці. Святарства ж прадугледжвае служэнне людзям, з якіх «святар быў узяты і да якіх пастаўлены». З іншага боку, жывы кантакт з людзьмі, веданне іх цяжкасцяў і клопатаў, а таксама радасцяў і поспехаў дапамагаюць «трываць у рэчаіснасці», то бок — самому заставацца чалавекам.

— Сваю працу пробашчам у парафіях часта ўзгадваеце?

— Часам узгадваю як «залаты век» свайго святарства. Але разам з тым нельга забываць і выраз апостала Паўла: «Забываю тое, што за мною, і сягаю да таго, што наперадзе» (Флп 3,13). Вызначаючы кожны раз новае заданне, Бог дае нам і адпаведныя ласкі і здольнасці. Адсюль жа і біскупскі заклік «Будзь воля Твая».

— Што Вас як асобу духоўную найбольш непакоіць на сённяшні дзень у свеце і грамадстве?

— Непакоіць, наколькі важнае месца духоўнасць і маральныя нормы займаюць у жыцці чалавека, ці дастаткова ўвагі ім надаецца ў розных сферах жыцця, а асабліва ў выхаванні дзяцей і моладзі. Ці не ўспрымаюцца яны як архаізм, перажытак мінуўшчыны ці нават цемрашальства, бо ігнаруючы клопат пра гэтыя дзве згаданыя катэгорыі, каштоўнасці, а перадусім веру як іх крыніцу і фундамент, мы рызыкуем заблытацца ў невырашальнасці як асабістых, так і грамадскіх пытанняў і праблемаў: несправядлівасці, злоўжыванняў рознага кшталту, агрэсіі, безадказнасці, абыякавасці. Гэта першае. Па-другое, не можа не непакоіць разрыў між узроўнем тэхнічнага развіцця сучаснага свету, які найлепшыя свае дасягненні часцей выкарыстоўвае ў ваеннай сферы, а не дзеля вырашэння сацыяльных ці грамадскіх праблем, і духоўным узроўнем грамадства, які ў пэўны момант можа проста быць няздольным стрымаць выкарыстанне тэхнічнага патэнцыялу супраць чалавека ў імя той ці іншай ідэалогіі са сцёртымі або ўсталяванымі кімсьці на свой прыватны густ межамі паміж дабром і злом. Занядбанне духоўнай сферы пагражае чалавецтву катастрофамі горшымі за каранавірус. Варта пра гэта памятаць.

— Што б Вы хацелі пажадаць тым, хто будзе чытаць гэтую размову?

— Шаноўным чытачам хачу пажадаць перадусім вытрываласці ў веры, у перакананні, што нашае жыццё, з усімі яго цяжкасцямі і праблемамі, заўсёды знаходзіцца ў далонях Нябеснага Айца. Няхай гэтая праўда кожнаму з вас, тут і цяпер, дорыць спакой, дапамагае з надзеяй глядзець у будучыню, а ў выпрабаваннях ратуе сэрцы ад нянавісці, захоўваючы ў іх любоў. Здароўя, поспехаў і Божага благаслаўлення!

Францішак Дубраўскі.

Здымкі з сямейнага архіва Буткевічаў.