«ВЕРУ Ў БЯЗМЕЖНЫЯ ЦУДЫ»:
АНТОНІЯ ПОЦЦЫ

Серыя «Паэты планеты» выдавецтва «Зміцер Колас», заснаваная ў 2016 годзе, карыстаецца заслужанай папулярнасцю, а колькасць выдадзеных кніг набліжаецца да ста. У іх прадстаўлены творы аўтараў ці не ўсіх кантынентаў, у тым ліку шэдэўры беларускай паэзіі. У канцы 2022 года пабачыла свет і кніга выбраных вершаў італьянскай паэткі Антоніі Поццы (Antonia Pozzi, 1912–1938) ў перакладзе Аксаны Данільчык.

Вершы Антоніі Поццы падчас яе кароткага жыцця былі вядомыя толькі вузкаму колу сяброў-інтэлектуалаў, а першая кніга Словы (Parole) выйшла ў 1939 годзе ўжо пасля смерці аўтаркі дзякуючы намаганням бацькі. Спатрэбіўся пэўны час, каб яе творчасць атрымала належнае прызнанне: «<...> для тых, хто сярод жаночых паэтычных тэкстаў аддаваў перавагу несумненна больш спакойным вершам Ады Негры1 ці палкім творам Сібілы Алерама2, наватарская паэзія Антоніі Поццы не магла быць зразумелай з-за сваёй неверагоднай арыгінальнасці. Пасля смерці і першага анталагічнага выдання твораў <...> яе вершы сапраўды добразычліва ўспрымаліся рознымі крытыкамі, але хутчэй дзякуючы сваім тэматычным элементам, прынамсі, знешне больш звыклым і супакойлівым (такім, як прырода, каханне, сяброўства, прага мацярынства, жаль з-за пакутаў чалавецтва), а таксама ўвогуле з-за свежасці паэтычнай мовы»3.

Антонія Поццы была цікавай і разнапланавай асобай, захаплялася фатаграфіяй і альпінізмам, пісала вершы, вывучала філалогію і філасофію ў міланскім універсітэце. Сярод яе універсітэцкіх сяброў былі паэт Віторыо Серэні (Vittorio Sereni, 1913–1983) і філосаф Рэмо Кантоні (Remo Cantoni, 1914–1978), а таксама філосаф і мастацтвазнаўца Дзіно Фармаджо (Dino Formaggio, 1914–2008). Паэтка належыла да забяспечанай сям’і: бацька, Рабэрто Поццы, удзельнік Першай сусветнай вайны, быў паспяховым адвакатам, маці, Ліна Каванья Санджуліяні, паходзіла з сям’і арыстакратаў, іх кватэра знаходзілася ў прэстыжным квартале Мілана.

Вытокі паэзіі Антоніі Поццы італьянскія крытыкі бачаць у мадэрнісцкай паэзіі Італіі пачатку ХХ стагоддзя, адзначаючы таксама пэўны ўплыў паэтыкі герметызму і нямецкага экспрэсіянізму. Тэматыкай некаторых вершаў апошніх гадоў (цікавасцю да праблем штодзённага жыцця) паэзія Антоніі Поццы набліжаецца і да «ламбардскай лініі» — літаратурнай плыні, якая ўзнікла ў Мілане ў канцы ХІХ ст., але атрымала такую назву у 1952 годзе пасля публікацыі аднайменнай анталогіі (Linea Lombarda. Sei poeti), укладзенай Лучано Анчэскі (Luciano Anceschi, 1911–1995), таксама выпускніком міланскага ўніверсітэта. Творам Антоніі Поццы ўласцівыя «<...> цеплыня, адчуванне цела і эмоцый, моцны экспрэсіянізм з інтэнсіўным храматызмам на службе элінскага charis4 (які варта разумець не столькі як жаль да сябе, бясконцы боль і пакуту Мантале5, колькі як чалавечы ўдзел у жыцці ўсіх стварэнняў, асабліва сціплых). Гэты «выкрывальны» экспрэсіянізм <...> перасякаецца з «ламбардскай лініяй»6. Грацыэла Бернабо лічыць, што ўвага да людской нядолі звязаная найперш з духоўнасцю Антоніі, тым больш, што гэтаму спрыяла і сяброўства з Лючыяй Боццы, якая пазней стала законніцай, і хоць Антонія не была практыкуючай каталічкай, але, на думку даследчыцы, падзяляла ідэалы хрысціянскай салідарнасці і таму часта суправаджала сяброўку ў аддаленыя кварталы Мілана.

Cяброўства з Лючыяй, а таксама з Эльвірай Гандзіні, якія былі на чатыры гады старэйшыя, адыграла вялікую ролю ў фармаванні светапогляду Антоніі: «<...> у іх гутарках цікавасць да літаратуры <...> і дыскусіі па пытаннях эстэтыкі спалучаліся з разважаннямі над сэнсам жыцця і з духоўным пошукам, які іх збліжаў, хоць іх пазіцыі не былі аднолькавымі: Лючыя і Эльвіра былі перакананымі каталічкамі, у той час як Антонія <...> належала да сям’і, якая прынамсі тады не надта практыкавала веру <...>. Аднак яна гаварыла сяброўкам, што зайздросціць іх магчымасці маліцца, і ў любым выпадку, хоць і своеасабліва, настойліва шукала Бога, як відаць з многіх яе высокадухоўных твораў»7. Згаданым сяброўкам прысвечаны верш «Сёстры» і, ведаючы гэтую акалічнасць, зусім інакш чытаеш наступныя радкі:

…дзеля гэтага дзве белыя зоркі вядуць сляпую зорачку да ўлоння марскога8.

Г. Бернабо адзначае, што паэзія А. Поццы засяроджана на чатырох прыродных стыхіях, чатырох касмічных элементах. Гэта «<...> зямля — урадлівая або цвёрдая (асабліва таму, што прамерзла); паветра — праз выявы светлага або цёмнага неба; чыстая крынічная вада, цёмнае возера ці бязмежная марская вада; агонь, як разбуральны, але і як жыццёва важны элемент; як розныя аспекты шматтанальнай песні, што ад аднаго верша да другога, а часам і ўнутры аднаго і таго ж тэксту вагаецца паміж лёгкай каларыстыкай, у якой пераважаюць далікатныя празрыстыя колеры, і каларыстыкай моцнай, з перавагай чырвонага, чорнага і сіняга»9.

Лірычнае «я» эмацыйна рэагуе на прыгажосць навакольнай прыроды, а прырода — мора, вецер, горы — і краса знаходзяцца ў няспынным руху. Лірычная гераіня часам у захапленні назірае за навакольным светам, часам актыўна з ім узаемадзейнічае (верш Дзікая песня (Сanto selvaggio, 1929):

Я крычала радасна на заходзе сонца. Шукала пад сіверам цыкламены: паднялася да падножжа круглай скалы, паморшчанай і расколатай карэннем хмызоў10.

Краявід, адлюстраваны ў паэзіі А. Поццы, гэта горы, даліны, званіцы, касцёлы, часта гэта краявід не маўклівы, а напоўнены звонам, што далятае са званіцаў. Духоўныя пошукі прыводзяць лірычную гераіню ў месцы, дзе магчыма знайсці трансцэндэнтнае, напрыклад, на вайсковыя ці сельскія могілкі, да цвінтара або ў невялікую вёску, цэнтрам якой заўсёды з’яўляецца плошча з касцёлам. У рэальнасці часцей за ўсё гэта было Пастура, дзе бацька Антоніі набыў дом, і якое яна вельмі любіла. У выніку адбываўся «<...> вельмі асабісты пошук Бога незалежна ад канфесійных рамак, які тым не менш прыводзіў да напісання твораў глыбокай інтымнай рэлігійнасці, напрыклад, такіх, як Малітва і Дзень мёртвых, абодва тэксты 1932 года, якія лічацца і ў каталіцкім асяроддзі найвышэйшымі дасягненнямі рэлігійнай паэзіі ХХ стагоддзя»11. У тым жа годзе, які, мяркуючы па ўсім, быў даволі няпростым для Антоніі, яна напісала і пранізлівы верш Крык:

Не мець Бога, не мець магілы, не мець нічога застылага, а толькі жывыя няўлоўныя рэчы — быць без учора, быць без заўтра і аслепнуць ад нябыту — — дапамога — для бясконцай пакуты12.

А. Поццы неаднаразова звяртаецца і да тэмы паэзіі як да тэмы паклікання. Для яе лірычнай гераіні творчасць — унутрана абумоўленая неабходнасць (верш Лёс (Un destino, 1935), творца — не старонні назіральнік, ён актыўна рэагуе на навакольны свет, а эмацыйная ўзаемасувязь паэткі і яе творчасці раскрываецца ў такім вершы, як Малітва да паэзіі (Preghiera alla poesia, 1934):

Паэзія, дары сябе толькі таму, хто расчуленымі вачыма шукае сваю душу, о, зрабі мяне вартай цябе і ахоўвай мяне, паэзія13.

Аўтарскую стратэгію Антоніі Поццы можна вызначыць як інтраспекцыю, але ў позніх вершах ужо ёсць, хай імпліцытна, водгукі гістарычных падзей і атмасферы, што панавала ў той час у краіне, накладзеныя на асабістыя праблемы, хоць «<...> у цёмнай атмасферы Італіі напярэдадні Другой сусветнай вайны, у такім асяродку, не звязаным з фашысцкім рэжымам, як група Банфі14, было лёгка ўбачыць простую персанальную праблему ў экзістэнцыйнай драме Антоніі Поццы, для якой у сапраўднасці свет і «я» не былі абсалютна супрацьпастаўленымі, нават калі адносіны паміж гэтымі двума палюсамі пражываліся ёю не так, як іншымі»15.

Дом у Пастура, дзе на сельскіх могілках пахавалі Антонію, яе маці завяшчала Кангрэгацыі Сясцёр Найдаражэйшай Крыві (Сongregаzione delle Suore del Preziosissimo Sangue), і менавіта сёстры, сярод якіх найбольш вядомае імя даследчыцы і ўкладальніцы шматлікіх выданняў Антоніі Поццы Анарыны Дзіна, сёння захоўваюць і ахоўваюць архіў паэткі, а таксама яе мемарыяльны пакой. І нездарма большасць кніг паэткі, а таксама крытычных выданняў, прысвечаных яе творчасці, публікуе міланскае выдавецтва «Анкара» каталіцкай скіраванасці.

На жаль, аб’ём выдання не дазволіў уключыць усе перакладзеныя тэксты. Прапаную ўвазе чытачоў некалькі вершаў Антоніі Поццы, якія не ўвайшлі ў згаданую кнігу.

Аксана Данільчык

Гл. таксама:
Антонія ПОЦЦЫ :: ВЕРШЫ ::

1. Ада Негры (Ada Negri, 1870–1945) — італьянская паэтка.
2. Сібіла Алерама (Sibilla Aleramo, 1876–1960) — італьянская паэтка, пісьменніца. Гл. таксама: Алерама С. Якая ты прыгожая, зямля! Вершы, пераклад А. Данільчык, «Верасень», 2017, № 2, с. 125–129.
3. Bernabò, Graziella. Antonia Pozzi e la poesia del corpo // «Dialogoi. Rivista di studi comparatistici», 2020, № 7. — С. 166. Тут і далей пераклад з італьянскай мовы А. Данільчык.
4. Charis (грэц. Χάρις) — хараство.
5. Эўджэніо Мантале (Eugenio Montale, 1896–1981) — італьянскі паэт, празаік, літаратурны крытык. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі (1975).
6. Rinaldi, Luisa. Poesia che rimani: una lettura di Antonia Pozzi. Režym dostupа: https://www.tropismi.it/2016/03/25/poesia-che-rimani-una-lettura-di-antonia-pozzi/, (доступ: 20.03.2022).
7. Bernabò, G. Per troppa vita che ho nel sangue: Antonia Pozzi e la sua poesia. — Milano, Ancora Editrcice, 2012. — С. 64.
8. Поццы, А. Выбраная лірыка / Антонія Поццы ; пер. з іт. А. Данільчык. — Мінск: Выдавец «Зміцер Колас», 2022. — С. 8.
9. Bernabò, Graziella. Antonia Pozzi..., с. 168.
10. Поццы, А. Выбраная лірыка…, с. 25.
11. Bernabò, G. Per troppa vita che ho nel sangue…, с. 77.
12. Тамсама, с. 95.
13. Поццы, А. Выбраная лірыка…, с. 19.
14. Антоніо Банфі (Antonio Banfi, 1886–1957) — філосаф, палітык, выкладчык міланскага ўніверсітэта і кіраўнік дыпломнай працы Антоніі Поццы, прысвечанай творчасці Флабэра.
15. Bernabò, Graziella. Antonia Pozzi..., с. 160.