|
|
№
4(34)/2005
Галерэя
На кніжнай паліцы
Нашы святыні
Падзеі
На кніжнай паліцы
Vaticanum II
Кантрапункт
Хрысціянская думка
Культура
Паэзія
Юбілеі
Бібліятэка часопіса
«Наша вера» Проза
На кніжнай паліцы
Постаці
Нашы святыні
|
Шасцідзесятыя гады мінулага стагоддзя — гэта спецыфічны час. Час эканамічнага ўздыму і дэмаграфічнага ўзросту ў Заходняй Еўропе, час «хрушчоўскай адлігі» ва Усходняй і час дэкаланізацыі і ўтварэння незалежных дзяржаў у краінах трэцяга свету. Заходнееўрапейскі свет перажываў небывалы прыліў творчых, стваральных сіл. Жудасць Другой сусветнай вайны была ўжо справаю мінулага, а перамога над крывавым фашызмам была канчатковаю. Адначасна ж па Заходняй Еўропе блукаў прывід «камуністычнай альтэрнатывы», а дзве заходнееўрапейскія краіны — Іспанія і Партугалія — заставаліся ўсё яшчэ зняволеныя правымі дыктатурамі. У шасцідзесятыя гады заходнееўрапейскія палітыкі ўсё больш і больш актыўна абмяркоўваюць ідэю аб’яднання Еўропы, ідэю, галоўнымі энтузіястамі якой былі глыбока веруючыя каталіцкія палітыкі Роберт Шуман і Альсід дэ Гаспары. Аб’яданне Еўропы, аднак, ад самага пачатку было напружаным і цяжкім працэсам, дый нічога дзіўнага — ідэя еднасці незалежных і свабодных дзяржаў была зусім новаю! У гэты ж час выяўляецца канфлікт паміж «іранічнай моладдзю» і «крывадушным эстэблішмэнтам», які пазней выльецца ў студэнцкую рэвалюцыю 68-га. Выяўляецца, што перамога над фашызмам і замацаванне дэмакратыі — гэта яшчэ не ўсё, патрэбны нейкія больш глыбокія падмуркі, на якія можа бяспечна абаперціся Новая Еўропа і — яшчэ больш — увесь сучасны свет. Ці магла б культура стацца такім падмуркам? Што ж, гляньма на сітуацыю: канец пяцідзесятых — пачатак шасцідзесятых — гэта той момант, калі нараджаецца тэрмін і паняцце «постмадэрнізм». Тэрмін, ужыты спачатку ў якасці рабочага, амаль «выпадковага» акрэслення новых літаратурных тэндэнцый, неўзабаве «перапаўзе» ў архітэктуру, выяўленчае мастацтва, а потым у філасофію, тэалогію і стане, нарэшце, словам-сімвалам, што ўказвае на стан бездарожжа і рассеянасці, у якой апынулася сучасная культура. Ці такая культура можа стацца падмуркам еўрапейскае і — шырэй — глабальнае еднасці? А што з навукай ды філасофіяй? Шасцідзесятыя гады — гэта перыяд пераасэнсавання папярэдняй навуковай парадыгмы, прапанаванай неапазітывістамі. Яны ў 30-ыя гады старанна выпрацоўвалі мадэль «дасканалай» навукі. Яны ўпарта верылі — услед за сваімі папярэднікамі Бэканам і Контам — у такую навуку, якая зможа аб’яднаць усё чалавецтва і гарантаваць надзейны і трывалы прагрэс. У шасцідзесятыя ўжо ніхто ўсур’ёз не гаварыў пра навуку як пра якуюсь панацэю. Роля навукі была, бясспрэчна, велізарнаю ў галіне тэхнікі і прамысловасці, але яна ніколі не магла даць чалавеку адказаў на найбольш фундаментальныя для яго пытанні: пра сэнс жыцця, сілу любові і пра тое, што знаходзіцца па-за межамі бачнага сусвету. Чалавеку ж патрэбна заўсёды, а ў тыя шасцідзесятыя — асабліва, religio, г.зн., сувязь з Богам... Бог не памёр, як гэта абвясціў Ніцшэ, Ён жыў і чакаў. Ад пачатку ўлюбёным спосабам з’яўлення Бога ў свеце было дзеянне і прамаўленне праз Касцёл, праз супольнасць, заснаваную Езусам Хрыстом, якую Традыцыя пяшчотна называе Божай Нявестай. Бог захацеў (не йначай, гэта бярэцца з Ягонай вялікай пакоры), каб прамаўляла Нявеста ў Яго Імя, а Ён пажадаў застацца ціхім, утоеным у Найсвяцейшым Сакрамэнце ды чалавечых сэрцах «Спонсарам», які ўпотай корміць любоўю і духоваю моцаю.
Касцёл трываў у стане няспыннай Контррэфармацыі. Пачалося гэта яшчэ ў далёкую эпоху Эразма з Ратэрдаму і Францішка Скарыны з Полацку, калі Рымскі Касцёл сутыкнуўся з заклікам да рэформы, што ішоў з «нізоў». Гэты заклік, сфармуляваны тады прафесарам Марцінам Лютэрам (хай сабе і ў даволі вострай форме), быў заклікам своечасовым. Праблема была, аднак, у тым, што рымскія Папы, чый аўтарытэт на пачатку XVI ст. быў амаль дашчэнту знішчаны іхняй распустай і палітычнымі інтрыгамі, былі маральна няздольнымі праводзіць рэформу. Рэформу пачаў праводзіць Трыдэнцкі Сабор, але гэта была, на жаль, запозненая рэформа. Ёй было наканавана з чалавечага пункту гледжання супрацьпаставіцца рэформе Лютэра. Рэформа Tridentinum была настроена ўжо не столькі на дыялог і ўключэнне ўсяго таго, што было слушным у навучанні непаслухмянага аўгустыяніна, колькі на барацьбу з лютэранскай рэформай. Пачалася згаданая ўжо вышэй Контррэфармацыя. Посттрыдэнцкі Касцёл характарызаваўся ўстаноўкаю на жорсткую ўнутраную дысцыпліну. Безумоўная паслухмянасць пачала дамінаваць над дыялогам, інстытуцыя — над асобаю, а інтэлектуальныя пошукі абмяжоўваліся прадукаваннем апалагетычных трактатаў, якія з цягам часу перасталі ўжо выконваць сваю першапачатковую функцыю абароны каталіцкае веры, а сталіся свайго роду «рытуальным заклёнам». Інтэлектуалаў, выхаваных у духу Дэкарта і Лейбніца ці, пазней, Юма і Канта, немагчыма было пераканаць пры дапамозе схаластычна-дагматычных аргументаў, многія з якіх даўно ўжо былі скампраметаваны ў святле новых дасягненняў у логіцы ды тэорыі пазнання. Тады з’явіўся «Індэкс забароненых кніг», дзе змяшчаліся не толькі працы Лютэра, Кальвіна ці Вальтэра (што яшчэ можна неяк зразумець), але таксама важныя навуковыя работы Дэкарта, Лока, Юма, Канта. Касцёл набыў сабе рэпутацыю ворага розуму і свабоды. Смерць дамініканскіх філосафаў Дж. Бруна і Т. Кампанэлы, выдатнага беларускага філосафа Казіміра Лышчынскага, ганебны працэс супраць Галілея ды прынцыповая нязгода на дыялог з новымі інтэлектуальнымі плынямі, здавалася, пацвярджалі такую рэпутацыю. Напрыканцы ХІХ — на пачатку ХХ стагоддзя Контррэфармацыя дапаўняецца «сіндромам антымадэрнізму»... Прыкладна ў такім стане знаходзілася Хрыстовая Нявеста: спалоханая, замкнёная і... непрыгожая. Хто мог па-сапраўднаму захапляцца ёю, калі яна няспынна заносіла ў спіс «забароненых кніг» усё новыя і новыя дасягненні культуры? Хто мог захапляцца кімсьці, хто жорстка абмяжоўваў інтэлектуальную свабоду сваіх сыноў? Хто мог, урэшце, захапляцца Нявестаю, на твары якой была напісана гісторыя ўнутраных падзелаў і канфліктаў паміж каталікамі, праваслаўнымі, пратэстантамі? Нявеста чакала пацалунку ад Боскага Збаўцы. Яна, седзячы ў замкнёнай вежы, адчувала, што «нешта не так». Яна, быццам тая Узлюбленая з Песні Песняў, пачала задаваць сабе пытанне: а наколькі я сама верная майму Пану? Наколькі правільна я выконваю даручаную Ім місію? Неўзабаве дыхнула цёплым лагодным павевам Духа Святога... «Касцёл павінен зноў прысутнічаць у свеце! Ягоная місія павінна быць зразумелай і прымальнай для розума і сэрца чалавека, уключанага ў тэхнічную рэвалюцыю ХХ стагоддзя!» — заклікаў 11 кастрычніка 1962 года падчас інаўгурацыйнае прамовы благаслаўлёны Папа Ян ХХІІІ. Гэта былі сенсацыйныя словы. Яны сімвалізавалі вяртанне Духа Святога, Духа, які прамаўляе на розных мовах, рознымі спосабамі і ўнутры розных культураў. І больш за тое: гэты Дух ёсць Духам свабоды (пар. 2 Кар 3, 17). Другі Ватыканскі Сабор — гэта канец Контррэфармацыі. Гэта вяртанне да крыніцаў — Святога Пісання і Айцоў Касцёла, вяртанне да духа дыялогу, да першапачатковай місіі: ісці да свету, а не ўцякаць ад яго. Vaticanum II — гэта вялікае навяртанне. Сярод дакументаў Сабору з’яўляюцца дакументы пра экуменізм, пра рэлігійную свабоду, пра сродкі масавай інфармацыі — усё гэта сведчыць пра прынцыповую настроенасць Касцёла прысутнічаць у розных вымярэннях культурнага і грамадскага жыцця, прысутнічаць разам са збавенным словам Хрыстовага Евангелля. А якім чынам Касцёл можа прысутнічаць? Адказ на гэтае пытанне спрабуе даць адмысловы дакумент (апошні сярод дакументаў Vaticanum II) — Душпастырская канстытуцыя пра Касцёл у сучасным свеце «Gaudium et spes», у падрыхтоўцы якой важную ролю адыгрываў кардынал Караль Вайтыла, вядомы цяпер як Слуга Божы Ян Павел ІІ. «Касцёл не павінен павучаць выключна „зверху“, ён павінен шукаць разам са светам у духу дыялогу і ўзаемапавагі», — падкрэсліваў Караль Вайтыла падчас дыскусій па гэтым дакуменце. Ці ўсё было зроблена падчас Vaticanum II? Ці ўсе важныя пытанні былі абмеркаваны? Ці, урэшце, пастановы Сабору былі ўведзены ў жыццё і ці спосаб іх увядзення быў адпаведны? Магчыма, не ўсё тады ўдалося абмеркаваць і вырашыць. На жаль, «уладным метадам» была спынена дыскусія вакол цэлібату і наогул чалавечай сексуальнасці, хоць, як паказвае час, гэта былі (і ёсць) вельмі актуальныя праблемы. (Магчыма, сексуальныя скандалы, якія раз-пораз узнікаюць у Касцёле, з’яўляюцца наступствам тых занядбанняў.) Не былі ўзняты такія пытанні, як месца жанчыны ў Касцеле, праблема справядлівасці і інш. Пазнейшыя энцыклікі рымскіх папаў імкнуліся кампенсаваць гэтыя недахопы, але важнасць згаданых праблемаў усё ж настолькі вялікая, што яны патрабуюць менавіта саборнага абмеркавання, а не вырашэння вузкага кола экспертаў, якія працуюць над энцыклікамі. Як бы там ні было, Другі Ватыканскі Сабор — гэта тэалагічная падзея, падзея, у якой трэба бачыць Божае натхненне і нават Божы пацалунак. Сёння, калі спаўняецца 40 гадоў з часу закрыцця апошняй сесіі Другога Ватыканскага Сабору (8 снежня 1965 году), варта ажывіць дух навяртання, варта зрабіць грунтоўны рахунак сумлення: што зроблена і што не зроблена ў справе абвяшчэння Евангелля? Што зроблена і што не зроблена ў маштабе Паўсюднага Касцёла і ў маштабе лакальнага, беларускага? Гэты рахунак сумлення добра ўпісваецца ў атмасферу Адвэнту, атмасферу чакання сапраўднага Валадара і Збаўцы — Хрыста. Дух Другога Ватыканскага Сабору, пазначаны ідэяй «Аднавіць усё ў Хрысце!» застаецца надалей актуальны як для Паўсюднага Касцёла, так і для Касцёлаў мясцовых.
|
|
|