Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
3(65)/2013
Год веры

ДЗЕ «ПУСКАЕШ КАРАНІ»?
Пераклады
Гісторыя
У святле Бібліі
Музыказнаўства
Галерэя
Асобы
Інтэрв’ю

БЕЛАРУСКІ СЛЕД КАРМЭЛІТАЎ У КРАКАВЕ
Асобы

З БІБЛІЯЙ У КОШЫКУ
Паэзія

НЕНАЗВАНЫЯ ВЕРШЫ

ВЕРШЫ
Пераклады

ЧАТЫРЫ ВІДЫ ЛЮБОВІ
Проза

МІНІЯЦЮРЫ
Спадчына

ЗАЛАЦІСТЫ МЁД МІНУЎШЧЫНЫ
Мастацтва

ШУКАЙЦЕ І ЗНОЙДЗЕЦЕ…
Нашы святыні

Ян Анджэй КЛАЧОЎСКІ ОР

ДЗЕ «ПУСКАЕШ КАРАНІ»?


Ян Анджэй Клачоўскі — дамініканін, гісторык мастацтва, тэолаг, філосаф, выкладчык і прапаведнік. Аўтар кніг «Filozofia dialogu» («Філасофія дыялогу», 2005), «Zawierzyc prawdzie» («Паверыць праўдзе», 2006), «5 kroków w stronę pojednania» («Пяць крокаў да паяднання», 2008) і інш. Жыве ў Кракаве.
 

Дух свету заклікае брацца за зброю, дух Евангелля — схаваць яе.
Аднак гэта не капітуляцыя і не згода на паразу,
а радыкальнае адмаўленне карыстацца падчас канфлікту
метадамі гэтага свету.

Пытаюся ў сябе і ў чытачоў пра карані, бо хачу падзяліцца некалькімі думкамі наконт «радыкалізму». Прапаную пачаць з каранёў, а менавіта з паходжання гэтага тэрміна, пра які будзе весціся размова і які — хіба ўсе пагодзяцца — выклікае вельмі вялікую рознагалосіцу. Варта прыгадаць, што слова «радыкалізм» паходзіць ад лацінскага «radix», што азначае «корань». Корань, з дапамогаю якога дрэва або куст чэрпаюць сокі з зямлі, каб расці і даваць плён. Гэта слова выкарыстоўваецца таксама ў пераносным сэнсе і можа мець значэнне «падставы» або «крыніцы». Такім чынам, паслухмяныя мудрасці, сказанай па-лацінску, мы можам назваць нейкага чалавека радыкальным, калі ён будзе «ўкаранёным», а значыць будзе не толькі моцна стаяць на зямлі, але будзе і тым, хто ў гэтую зямлю — у аснову — моцна ўрос.

Біблійны радыкалізм

Шчаслівы чалавек, які не ходзіць
за радай бязбожных
і не ўзыходзіць на шлях грэшных,
і між насмешнікаў не засядае;
але ў Законе Пана яго асалода,
над ім разважае ўдзень і ўначы.
Ён будзе як дрэва,
пасаджанае каля воднага патоку,
якое плод прыносіць у свой час,
і лісце яго не вяне,
а ўсё, што ён чыніць, яму ўдаецца.
Не такі лёс бязбожных:
яны як мякіна, што вецер разносіць (Пс 1, 1–4).

Словы псальміста зразумелыя: глеба, у якую пасаджаны «шчаслівы чалавек», — гэта кніга Закона, кніга Аб’яўлення, што вучыць яго мудрасці, той найважнейшай — пра плённае жыццё чалавека. Пасадка «каля воднага патоку» з’яўляецца не толькі разумовай дзейнасцю, вырашэннем інтэлектуальных загадак, але і павінна пладаносіць, або даваць плён, які вынікае з гэтай мудрасці.

Такім чынам, можна гаварыць пра біблійны радыкалізм або пра настаўленне, як жыць, што павінны рабіць людзі, каб іх жыццё было «ўкаранёнае». Езус ставіць перад сваімі вучнямі радыкальныя задачы: «Ідзі, прадай усё, што маеш, і раздай убогім, і будзеш мець скарб у небе. Потым прыходзь і ідзі за Мною» (Мк 10, 21). Аднак чалавек, які пачуў такі адказ на пытанне, што ён павінен рабіць, каб збавіцца, не быў чалавекам радыкальным, ён не мог пагадзіцца са словам «усё». Ён, напэўна, штосьці аддаў бы, нават шчодра падзяліўся б з беднымі, якія вялікаю чарадою ішлі за Настаўнікам. Але «ўсё»? Як можна аддаць «усё», неяк жа трэба жыць, адным паветрам нельга пратрымацца. Таму ён засмуціўся ад гэтых словаў і адышоў маркотны, бо меў вялікую маёмасць (пар. Мк 10, 22).

Праз некалькі стагоддзяў гэтыя словы пачуў у касцёле іншы чалавек і ўспрыняў іх радыкальна: раздаў усё, што меў, і пайшоў у пустыню, каб цалкам прысвяціць сваё жыццё толькі Богу. Так святы Антоній, пустэльнік, названы таксама Вялікім, даў пачатак манаскаму жыццю.

Уважлівы чытач Евангелля, вядома, памятае іншую сцэну, калі Езус на шляху ў Ерузалем, які акурат ішоў праз непрыязную да габрэяў Самарыю, выслаў перад сабою пасланцоў. Тыя прыйшлі ў самаранскае мястэчка, каб падрыхтаваць Яму побыт, «але там не прынялі Яго, бо Ён накіроўваўся ў Ерузалем. Калі вучні Якуб і Ян убачылі гэта, сказалі: „Пане, хочаш, мы скажам, каб агонь сышоў з неба і знішчыў іх?”. Але Ён, абярнуўшыся, забараніў ім. І пайшлі ў іншую вёску» (Лк 9, 51–55).

Езус ставіць перад сваімі вучнямі вельмі сур’ёзныя — менавіта радыкальныя — задачы, але не пагаджаецца прымяняць насілле да сваіх праціўнікаў. Гэтак жа Ён зробіць, павучаючы Пятра, калі той выцягне меч, каб бараніць свайго Пана ад катаў у Гетсіманскім садзе (Мц 26, 52).

Што будзе большым радыкалізмам у святле вучэння Хрыста? Адсячы праціўніку вуха або схаваць меч у ножны? Дух свету заклікае брацца за зброю, а дух Евангелля — схаваць яе. Аднак гэта не капітуляцыя і не згода на паразу, а радыкальнае адмаўленне карыстацца падчас канфлікту метадамі гэтага свету (нават за самую высокую плату), ды і трапнымі будуць тут словы Сімоны Вайль (французскі філосаф і рэлігійны мысляр. — Заўв. перакладчыка), якая напісала: «Хто меч адкладае, той памірае на крыжы». Але ёсць перамога іншага кшталту, якая звяртаецца да іншай сілы, таму быць хрысціянінам — гэта ўшаноўваць Уваскрослага. Такі вось урок біблійнага радыкалізму!

Паміж літаральнасцю і вобразам

Радыкалізм — гэта слова, якім мы перадусім карыстаемся ў палітычных і грамадскіх дэбатах, ведучы барацьбу за важныя для нас каштоўнасці, за фундаментальныя праўды. Хрысціяне жывуць у свеце, але, калі яны па-сапраўднаму даверыліся Езусу, то не кіруюцца логікаю свету і правам барацьбы, якія ён навязвае. Яны не бяззбройныя, бо таксама змагаюцца, але іх зброя паходзіць з іншага арсенала.

Паглыбленыя ў постмадэрнісцкую мыслярскую імглу, мы маем спакусу, і многія з нас паддаюцца ёй, схапіцца за зброю, якая дае надзею на раптоўную перамогу, або «схавацца ў акопах Святой Тройцы» са спадзяваннем захаваць скарб, пакуль не надыдзе лепшы час. З вялікім разуменнем я прачытаў словы чэшскага духоўніка Тамаша Галіка ў яго кнізе «Цярплівасць паводле Бога», нядаўна выдадзенай у Польшчы: «Я перакананы, што цяпер няма нічога больш важнага ў нашым свеце, чым знаходзіць дарогу паміж двух агнёў: рэлігійнага фундаменталізму і фанатычнага секулярызму». Падзяляю гэты погляд. Ён датычыць вельмі істотнай справы, або таго, як хрысціяне (ці ўвогуле рэлігійныя людзі) павінны знаходзіць сабе месца ў сучаснай культуры, пазначанай хаосам і перарываннем далейшай гістарычнай перадачы каштоўнасцяў і веры. Існуюць розныя стратэгіі.

Калі ўзяць справу разумення Бібліі, то ёсць хрысціяне, якія сутаргава трымаюцца літаральнай інтэрпрэтацыі яе перадачы і гатовыя аддаць жыццё за тое, што Бог за шэсць дзён стварыў свет, лічачы, што ўсялякія спробы іншага тлумачэння пярэчаць высокаму аўтарытэту Божага слова і вядуць да бязбожнасці. Такія людзі знаходзяць вартых сябе праціўнікаў сярод прыхільнікаў не толькі эвалюцыі, але і (што, можа, найважней) сярод гісторыкаў, для якіх гісторыя Ізраэля не з’яўляецца нейкаю выключнаю з’яваю на фоне гісторыі Бліжняга Усходу, а рэлігійныя погляды (перадусім вера ў адзінага Бога) былі зачэрпнутыя са скарбніцы мудрасці найбольш развітых культур, напрыклад, Егіпта. Разумею інтэнцыю хрысціянаў, якія прагнулі захаваць веру ў праўдзівасць біблійнай перадачы, але разумець гэта — не значыць пагаджацца з іх поглядамі. Мудрасць Касцёла ўжо даўно паказала шлях, на якім можна шукаць вырашэння гэтай рознагалосіцы, у адрозненне ад мусульманаў, для якіх кожная літара іх святой Кнігі з’яўляецца не толькі натхнёнаю, але і перадае аб’яўленне, якое трэба разумець літаральна. У галоўнай, а не ў фундаментальнай плыні хрысціянскай тэалогіі зроблена важнае адрозненне — не трэба блытаць натхненне з Аб’яўленнем. Што азначае гэта формула, якая таямніча гучыць для свецкіх? Усё Святое Пісанне нахнёнае, пра яго стварэнне клапаціўся Святы Дух, але не ўся інфармацыя, якую мы знаходзім на старонках Кнігі, мае аб’яўленую збаўчую праўду. Гэта выразна акрэслена ў важным дакуменце Другога Ватыканскага Сабору, у якім гаворыцца пра сувязь паміж натхненнем і Аб’яўленнем. «Паколькі ўсё, што сцвярджаюць натхнёныя аўтары, або агіёграфы, павінна лічыцца сцвярджэннем Духа Святога, таму неабходна вызнаваць, што кнігі Пісання трывала, верна і беспамылкова вучаць праўдзе, якую Бог дзеля нашага збаўлення пажадаў замацаваць у Святым Пісанні» (Канстытуцыя пра Божае Аб’яўленне, 11). Такім чынам, аб’яўленаю праўдаю, паводле Святога Пісання, з’яўляюцца шляхі, што вядуць чалавека да збаўлення, аўтары ж гавораць тое самае, але спосабам, адпаведным вобразу іх бачання свету. Ужо даўно вельмі яскрава і выразна пра гэта сказаў Галілей, калі тлумачыў тэолагам, занепакоеным небяспечнымі — як яны меркавалі — для веры вынікамі яго астранамічных адкрыццяў. Ён пісаў: «Святое Пісанне вучыць, як трапіць у неба, а не як рухаюцца нябесныя целы».

Фундаменталізм і фанатызм

Не толькі сярод хрысціянаў ёсць радыкальныя фундаменталісты. Яны маюць блізкіх «сваякоў» сярод г. зв. «новых атэістаў», або пісьменнікаў, якія адначасова з’яўляюцца навукоўцамі і спецыялістамі ў гэтай галіне і сваім жыццёвым пакліканнем лічаць «крыжовы паход» супраць усялякіх рэлігійных веравызнанняў. Калі хтосьці паставіць сабе за мэту прачытаць іх кнігі, то пераканаецца ў тым, што нямногія аўтары гэтых публікацый валодаюць рэлігійнымі ведамі. Адзін з галоўных прадстаўнікоў гэтай плыні Рычард Докінз у радыёпраграмах на хвалях ВВС бесцырымонна прапагандаваў сваё перакананне ў тым, што рэлігія — гэта інфантыльнае тлумачэнне свету, а яе аповеды, як, напрыклад, пра св. Мікалая, належаць да жанру казак.

На выступленні Докінза адрэагаваў яго калега з Оксфардскага ўніверсітэта, пратэстанцкі тэолаг Алістэр Макграт, заўважыўшы, што яго праграмы прыдаліся б для напісання такіх кнігаў, як, напрыклад, «Уяўны Бог».

Палемісты дакаралі брытанскага біёлага за адсутнасць асноўных ведаў па рэлігіі, а перадусім за атаку на хрысціянства, але гэта не перашкаджае яму надалей з вялікай энергіяй і прапаведніцкім запалам гаварыць пра неабходнасць вызвалення чалавецтва з няволі рэлігійных уяўленняў.

Сфераю рознагалосіцы, дзе сутыкаюцца два фундаменталізмы, безумоўна, з’яўляецца палітыка. Трэба прызнаць, што гэта складаная тэма, нават больш складаная за «крыжовы паход» прафесара Докінза. Пра гэта піша французскі сацыёлаг і палітолаг Жыль Кепель у нашумелай кнізе «Помста Бога. Рэлігійная рэканкіста свету».

Рэканкіста — тэрмін, якім іспанцы назвалі барацьбу за адваёўванне земляў Пірынейскага паўвострава ў мусульманаў. Прафесар Кепель прымяняе яго ў адносінах да распачатай у другой палове ХХ стагоддзя з’явы, якую часам называлі «вяртанне sacrum». На здзіўленне многіх тэарэтыкаў, якія прадвяшчалі хуткі канец рэлігіі, з’явіліся адзнакі яе плёну, хоць у адрозных ад традыцыі формах. Да гэтага «вяртання sacrum» залічваюцца розныя формы г. зв. new age, экспансіі сектаў розных відаў і г. д.

Кепеля як палітолага галоўным чынам цікавіць адзін аспект гэтага працэсу: умяшальніцтва рэлігіі ў публічную сферу. Гэта па сутнасці скасаванне прынцыпу, які быў прадметам гонару асвечанай Еўропы (і Амерыкі), прынцыпу, заснаванага на адзяленні публічнай сферы ад рэлігійнай і пакіданні для гэтай апошняй абшару прыватнай інтымнасці. Кепель выносіць на шырокае абмеркаванне праблему ісламісцкага тэрарызму, а таксама прыкметы, якія, на яго думку, сведчаць пра палітычны аспект хрысціянскай праграмы рэхрысціянізацыі Заходняй Еўропы, або двухзначнай ролі Касцёла (перадусім Каталіцкага) на развалінах камунізму ў Цэнтральнай Еўропе. Яму далёка да спрошчаных аргументаў Докінза, але і ён не пазбягае спрошчванняў, калі на адным дыханні піша пра джыхад і італьянскі рух «Comunione e Liberatione», пра палітычных амерыканскіх фундаменталістаў і польскую «Салідарнасць». У яго кнізе глыбока схаваны тэзіс пра фундаментальную спакусу, якая ёсць у кожнай рэлігійнай традыцыі і якая, калі знікае, то толькі пад прымусам знешніх абставінаў. Але ці ўпісваецца гэта спакуса ў саму сутнасць рэлігіі?

Калі цэзар — Бог

Як хрысціянін магу спаслацца на Евангелле, у якім гаворыцца, што цэзару трэба аддаць цэзарава, а Богу — Богава (пар. Лк 20, 25). Таму я ахвотна задаў бы пытанне прафесару Кепелю: што рабіць, калі цэзар лічыць сябе Богам і абсалютным уладаром? Ці было далучэнне евангелісцкага пастара Дзітрыха Бохёфера да антыгітлераўскай апазіцыі неправавым уваходам хрысціяніна ў публічную сферу? Ці павінен быў ён сядзець склаўшы рукі і сачыць за раскладам набажэнстваў у сваім касцёле? У той жа час прыхільнікам абвяшчэння Хрыста Валадаром Польшчы і вынікаючым з гэтага не толькі духоўным, а і прававым наступствам я хацеў бы задаць пытанне: ці насамрэч яны ўважліва і пакорна прыслухоўваюцца да евангельскага паслання?

Тэзісы кс. Галіка пра прорву (і адначасова парадаксальную блізкасць) паміж рэлігійным фундаменталізмам і фанатычным секулярызмам прыадкрываюць штосьці вельмі істотнае ў духоўным пейзажы нашай сучаснасці. Нам застаецца толькі евангельскі радыкалізм, ды яшчэ які радыкалізм! Жыць, як дрэва, пасаджанае каля воднага патоку, каб сведчыць пра сталую і мудрую любоў. Важнейшым за рознагалосіцу пра крыж застаецца сам Крыж, бо ён для веруючых хрысціянаў з’яўляецца дрэвам жыцця.

Пераклад з польскай мовы Іны Ламакі.
Паводле: «W drodze», № 11, 2011 г.


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY