|
|
 |
Пра нас |  |
Аўтары | |
Архіў | |
Пошук | |
Галерэя | |
Рэдакцыя |  |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
№
3(65)/2013
Год веры
Пераклады
Гісторыя
У святле Бібліі
Музыказнаўства
Галерэя
Асобы
Інтэрв’ю
Асобы
Паэзія
Пераклады
Проза
Спадчына
Мастацтва
Нашы святыні
|
Вільня. Вострая Брама… Кропка адліку пуцявінаў жыцця. Пачатак і канец шляху. Адсюль для беларусаў адкрываецца Вільня. Адсюль вядзе простая дарога з Вільні ў Беларусь. Вострая Брама — святое для нас месца. Два яе бакі-абліччы месцяць два наймагутнейшыя сімвалы беларускай свядомасці, замацаваныя вякамі і на вякі, бы карэнне старажытнага дрэва. Вонкавы, пашарпаны вятрамі бок брамы — як мужны твар ваяра. Ягоны шчыт, старадаўняя Літоўская Пагоня ў атачэнні міфічных грыфонаў узняты на варту Вільні і ўсяго краю нашага. На варту нашай памяці, гістарычнай адказнасці і сумленнасці. Уначы, у цьмяным свеце ліхтароў, часам можна ўбачыць, як над Вострай Брамай на фоне зорнага неба праносяцца цені крылатых вершнікаў. Водгаласам адбіваецца ад старажытных муроў і ляціць удалячынь крышталёвы звон іх срэбнай збруі… Гэта абаронцы няскоранага нелітасцівым лёсам ліцвінска-беларускага духу. Тыя вершнікі пільна сцерагуць і змешчаны ў малой капліцы цудадзейны абраз Вастрабрамскай Божай Маці — чулае мацярынскае сэрца горада, да якога, нібы да жыватворнай крыніцы, прыпадаеш кожны раз, прыязджаючы ў Вільню, — з пакорай, маленнем і надзеяй. Аднолькава дарагі як для католікаў, так і для праваслаўных гэты абраз — нібы твар шматэтнічнага і талерантнага горада, народа, краю. Лагоднасцю і спагадай Маці Божая вітае кожнага падарожнага, што кіруецца ў даўнюю сталіцу мноства рознаканфесійных храмаў, якія, нібы каляровыя кветкі, упрыгожваюць старыя скрыўленыя вулкі Вільні. На мяжы XIX і XX стагоддзяў абразы Вастрабрамскай Божай Маці можна было пабачыць «на покуці ў вянку» ў хатах па ўсёй Беларусі — як галоўны абярэжны знак. Так здавён Вастрабрамская Маці Міласэрнасці фармавала найістотнейшыя якасці беларускага менталітэту: дабрыню, рахманасць, літасцівасць. Узнімаючыся па малых і вузкіх прыступках у капліцу, ужо ўзносішся па-над зямлёю, бліжэй да неба. І апынаешся быццам на далоні ў самой Маці Божай, верачы, што гэта менавіта Яна ціха і лагодна ўзняла цябе да сваіх заўжды журботных, але такіх спагадлівых і міласэрных вачэй. Святое месца патрабуе абсалютнай канцэнтрацыі розуму, ашчаднасці рухаў, чысціні думак. Толькі малітва… Да цудатворнага абраза ў Вострай Браме вякамі сцякаліся пілігрымкі верных. Да Яе, віленскай Святой Марыі, кіравалі свае маленні мільёны нашых продкаў. І Яна ніколі не адмаўляла ў добрых памкненнях, бо Яна — Маці… Нягледзячы на палітыка-адміністратыўнае адлучэнне Вострай Брамы ад нашай краіны, яна была і застаецца цэнтральным вобразам беларускай духоўнасці і культуры. Гэтая хрысціянская і краёвая святыня натхняла на напісанне цудоўных мастацкіх твораў. Копіі абраза Маці Божай ёсць у многіх храмах і капліцах Беларусі — у Гародні, Ашмянах, Вілейцы. Свае думкі і ўзнёслыя радкі да Вострай Брамы кіравалі Адам Міцкевіч, Максім Багдановіч, Янка Лучына, Алесь Салавей, Наталля Арсеннева ды многія іншыя. Не менш узвышана і прыгожа аблічча Маці Божай Вастрабрамскай адлюстраванае ў музычнай спадчыне велічнай краіны-Атлантыды — былога Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу дайшлі многія нотныя помнікі, непасрэдна звязаныя з літургіяй і набажэнствамі ў Вастрабрамскай капліцы. Большая частка іх польскамоўная — плён ліцвінскай традыцыі і культуры. Ужо ў 1761 г. былі апублікаваныя песні «Bramo Święta, Bogu miła» («Святая Брама, мілая Богу») і «Maryja, Wilna obrono» («Марыя, абарона Вільні»), а таксама «Godzinki o Najświętszej Maryi Pannie Ostrobramskiej» («Гадзінкі аб Найсвяцейшай Марыі Панне Вастрабрамскай»). Штодня пры адкрыцці і закрыцці цудоўнага абраза гучалі песні «Witaj Panno» («Вітай, Панна») і «O Jasności i Światіości nieba caіego» («О, Яснасць і Ззянне ўсяго неба»), якія, па ўсёй верагоднасці, паходзяць з першай паловы ХІХ стагоддзя. А ў ХХ ст., ужо на роднай мове, беларусы кіравалі да віленскай Панны Марыі песню-малітву «Вастрабрамска Маці Божа» на словы паэта і святара Казіміра Сваяка. Вастрабрамскія абразкі адбіліся ў музычным мастацтве Вільні і ў форме мастацкай рэфлексіі. Адзін з такіх узораў — фартэпіянная фантазія «Dzwonek Ostrobramski. Modlitwa wieczorna» («Вастрабрамскі званочак. Вячэрняя малітва») віленскага піяніста і кампазітара Людвіка Навіцкага (1830–1886). Аднак найбольш рэпрэзентатыўнымі творамі, прызначанымі для асабліва ўрачыстых момантаў, былі шматгалосыя літаніі да Найсвяцейшай Панны Марыі, што гучалі ў выкананні салістаў, хору і аркестра. Сярод іх напісаныя ў 1843–1855 гадах чатыры Вастрабрамскія літаніі Станіслава Манюшкі — нашага земляка, нараджэнца маёнтка Убель пад Мінскам. Магутныя, маштабныя і адначасова чулыя і пранікнёныя гэтыя кампазіцыі, па меркаваннях знаўцаў, складаюць вяршыню рэлігійнай музыкі кампазітара. Мала хто, аднак, дагэтуль ведаў, што манюшкаўскім літаніям папярэднічала і ў значнай ступені іх падрыхтавала Вастрабрамская літанія Юзафа Дашчынскага (1781–1844). Біяграфічныя звесткі пра гэтага выдатнага кампазітара надзвычай сціплыя. Ён нарадзіўся ў Вільні ў 1781 г. у шляхецкай сям’і. Падчас чэрвеньскага візіту 1812 г. Аляксандра І у Вільню за адзін са сваіх вакальных паланэзаў кампазітар быў адораны ад імператара брыльянтавым пярсцёнкам. Даслужыўшыся да звання капітана нацыянальнай віленскай гвардыі, у 1813 г. Дашчынскі выйшаў у адстаўку, каб займацца выкладаннем ігры на фартэпіяна. У 1814 г. слынны аматар музыкі Людвік Ракіцкі, вучань Джавані Баціста Віёці і ўладальнік інструментаў Страдывары, запрасіў Дашчынскага на пасаду дырыжора аркестра ў Гарадзішча Рэчыцкага павета. Пад кіраўніцтвам Ю. Дашчынскага гэты аркестр дасягнуў такога высокага ўзроўню, што з вялікім майстэрствам выконваў сімфоніі Гайдна, Моцарта і Бетховена. Калі Л. Ракіцкі быў прызначаны губернскім маршалкам шляхты, Ю. Дашчынскі выязджаў разам з аркестрам у Мінск, дзе, верагодна, пад яго кіраўніцтвам даваліся дабрачынныя канцэрты і адбыліся вядомыя ў гісторыі тэатральнага жыцця Мінска прэм’еры опер «Аксур, цар Армуза» А. Сальеры і «Белая дама» Ф. Буальдзьё1. Аркестрам Л. Ракіцкага, да якога з мэтай сумеснага музіцыравання сцякаліся аматары музыкі з усяго краю, Ю. Дашчынскі кіраваў да канца сваіх дзён, каля трыццаці гадоў. Атрымаўшы пажыццёвую пенсію, кампазітар і пасля смерці свайго мецэната жыў у Гарадзішчы пад апекай яго дачкі Тэклі Прозар. Звесткі аб даволі вялікай і разнастайнай музычнай спадчыне Ю. Дашчынскага досыць супярэчлівыя. Дамінік Xодзька сцвярджаў, што разам твораў кампазітара было 94. Розныя крыніцы падаюць, што Дашчынскаму належалі аднаактовая камедыя-опера «Дворык на гасцінцы», трохактовая меладрама «Эгберт, альбо Аб’яднанне англічанаў», 4 уверцюры, 3 фартэпіянныя канцэрты, два паланэзы для фартэпіяна з аркестрам (ор. 23), фартэпіянны квартэт a-moll (ор. 39), струнны секстэт, маршы для духавога аркестра, «Rondoletto» для скрыпкі і фартэпіяна, «Valse brillante» для фартэпіяна ў чатыры рукі, варыяцыі на ўласныя і запазычаныя тэмы, вакальныя творы, у тым ліку — спеў да «Віталяраўды» Ю. Крашэўскага. Усеагульную вядомасць Ю. Дашчынскаму прынеслі, аднак, шматлікія паланэзы для фартэпіяна, напісаныя ў папулярным стылі brillant, а таксама песня пра Зыгмунта ІІІ, змешчаная ў зборніку «Гістарычных спеваў» У. Ю. Нямцэвіча. Як і многія кампазітары свайго часу, Ю. Дашчынскі плённа працаваў і на глебе літургічнай музыкі. У 1818 г. ён быў абраны чальцом Таварыства рэлігійнай і нацыянальнай музыкі ў Варшаве, што сведчыць аб прызнанні яго заслугаў у названай сферы музычнай творчасці. Вядома, што кампазітару належалі нешпары ў суправаджэнні духавога аркестра, а таксама некалькі месаў, ноты якіх лічацца страчанымі. Паводле звестак А. Плуга, гэта былі «дзве жалобныя месы [рэквіемы. – С. Н.] і тры светлыя»2. Адна з месаў была напісаная для рымска-ўніяцкага духавенства ў Варшаве з нагоды абрання Ю. Дашчынскага чальцом вышэйузгаданага таварыства.
Адзіным захаваным узорам літургічнай музыкі Ю. Дашчынскага на сённяшні дзень з’яўляецца Вастрабрамская літанія Рэ мажор, рукапіс якой, а менавіта вакальныя і інструментальныя партыі, параўнальна нядаўна нам удалося выявіць у Літоўскай нацыянальнай бібліятэцы імя Мажвідаса ў Вільні. На аснове рэканструяванай партытуры гэты твор ужо паспеў прагучаць на канцэртах «Polska muzyka sakralna XIX wieku. Wilno» (Беласток, 5 сакавіка 2011 г.), «Музычнае прынашэнне» ў рамках фестывалю «Вечары Вялікага тэатра ў замку Радзівілаў» (Нясвіж, 25 ліпеня 2012 г.), а таксама на заключным канцэрце фестывалю імя Яна Тарасевіча (Беласток, 12 мая 2013 г.). Рукапіс Літаніі з’яўляецца водпісам Станіслава Пешкі (?–1874) — дырыжора віленскіх касцёльных аркестраў і хораў сярэдзіны ХІХ ст. Яго манаграму «S.P.» можна ўбачыць на некалькіх партыях Літаніі, як і многіх захаваных копіях іншых твораў, што выконваліся ў віленскіх касцёлах у 1850–1860-я гады. Як сведчаць пазнакі на галасах, водпіс Літаніі Ю. Дашчынскага быў зроблены на працягу другой паловы сакавіка 1859 года. Дакладны ж час напісання твора сёння ўстанавіць немагчыма. О. Кольберг узгадвае «Вастрабрамскую літанію» ў ліку апошніх працаў кампазітара, што дае магчымасць меркаваць аб яе напісанні ў 1830-я ці на пачатку 1840-х гадоў3. Інфармацыі наконт часу і месца гучання твора пры жыцці Дашчынскага не захавалася. Як і многія іншыя жанры каталіцкай музыкі (меса, аферторый, ламентацыі, пасіёны, нешпары, Te Deum і г.д.), да пачат-ку ХХ ст. літанія прайшла шлях ад грэгарыянскіх манадычных песнаспеваў праз узоры поліфаніі строгага стылю, тып барочнага вакальна-інструментальнага канцэрта і шматчасткавую цыклічную кампазіцыю класіцысцкага плану да разбудаваных вакальна-інструментальных сачыненняў рамантыкаў. Сярод аўтараў літаній — Дж. Палестрына, А. Ласса, Дж. Габрыэлі, К. Мантэвэрдзі, М.-А. Шарпаньцье, Дж. Б. Пергалезі, М. Гайдн, А. Сальеры, Л. Моцарт і В. А. Моцарт, Ф. Абэр, К. Сен-Санс, Ф. Пуленк. У якасці тэкставай асновы для музычных твораў асаблівай папулярнасцю карысталася Ларэтанская літанія да Найсвяцейшай Дзевы Марыі (лац. Litaniae Lauretanae), першы ўзор якой сустракаецца ў манускрыпце ХІІ стагоддзя. У першай Рэчы Паспалітай, дзе культ Багародзіцы заўжды займаў пачэснае месца, жанр літаніі быў надзвычай папулярны. У XVII–XVIII стагоддзях ларэтанскія літаніі пісалі Д. Стаховіч, С. С. Шажыньскі, А. Мільвід, М. Сойка, Я. Ружыцкі, Ф. Пакорны, Ф. К. Брыксі, В. Данкоўскі, Я. Ваньскі, Ю. Цайдлер і многія іншыя. Асаблівае значэнне Ларэтанская літанія, што ўваходзіла ў склад марыйных маёвых і кастрычніцкіх (ружанцовых) набажэнстваў, мела ў традыцыі шанавання цудатворнага абраза Божай Маці ў віленскай Вострай Браме. У першай палове XIX ст. культ гэтага абраза перажываў сапраўдны росквіт, прычынай якога ў многім стала рэакцыя на падзелы Рэчы Паспалітай і ліквідацыю дзяржаўнасці ВКЛ, што ўспрымаліся як агульнанацыянальная трагедыя.
Аднак галоўнай урачыстасцю, якая вякамі прыцягвала вернікаў да Вострай Брамы, дзе прыгожа і ўзнёсла гучалі шматгалосыя літаніі, было свята Апекі Найсвяцейшай Панны Марыі. Яго пачаткі сягаюць першай паловы XVIII стагоддзя. З 1773 г. яно адбывалася 8 лістапада, пазней жа было перанесена на 16 лістапада і ўключала восем дзён — актаву. У 1853 г. на лістападаўскіх урачыстасцях у Вільні прысутнічаў ліцвінска-беларускі «вясковы лірнік» Уладзіслаў Сыракомля, які пад уражаннем перажытага пакінуў па-мастацку яркае, маляўнічае апісанне ўбачанага: «На працягу васьмі дзён касцёл і вуліца перапоўненыя народам... нягледзячы на прыкрую пару года, люду штодня па некалькі тысяч молячыхся. <...> Апошні дзень, а хутчэй апошні вечар... мала сабе маюць падобных ва ўсім хрысціянстве ў Еўропе. Амаль усё віленскае насельніцтва высыпае на вуліцы, займае касцёл, галерэю, заліваючы сабой вялізную прастору вакол Вострай Брамы. <...> А ўся брама і ўся вуліца багата асветленыя... і ў яркіх агнях ілюмінацыі бачна, як гэтыя некалькі дзясяткаў тысяч вернікаў, натхнёныя адзіным пачуццём, падаюць на калені. <...> Людзі... рознага веку і розных слаёў грамадства зліваюцца каля ног агульнай Маці ў адну хрысціянскую сям’ю, якая настройвае сэрцы ў агульны акорд, каб маліць аб абароне Маці Міласэрнасці. <...> Малітва ўзносіцца пад нябёсы, грукат некалькі тысяч сэрцаў паўтарае яе. <...> Уся Вільня моліцца. На фоне цёмнай ночы, у хвалях святла постаць пастыра, які благаслаўляе крыжам народ, быццам бы ўзносячыся ў паветры сярод зорак, улівае ў сэрцы надзею, што не марныя і святарскія благаслаўленні і малітвы народа; рыданні і плач расчуленых сэрцаў разлягаюцца на вуліцы…»4. Ларэтанская літанія да Найсвяцейшай Маці Божай была адным з галоўных момантаў урачыстасці. Яна прамаўлялася і спявалася штодня на працягу актавы, аднак у апошні вечар гучалі асаблівыя музычныя творы, пра што таксама ўзгадвае У. Сыракомля: «Нешпары служацца ў капліцы. Пасля іх заканчэння святар-цэлебрант, звычайна віленскі біскуп, урачыста апрануты, уваходзіць у Вастрабрамскую капліцу. Самыя лепшыя музыканты, якіх мае Вільня, выконваюць літанію ў суправаджэнні мясцовага аркестра. <...> Пасля скончанай літаніі пастыр, заклікаўшы да Божай дапамогі, звяртаецца да народа і, бачны усімі, благаслаўляе людзей, якія моляцца, і горад. Настае ўрачыстая цішыня»5. На жаль, паэт не данёс да нас імя аўтара літаніі, якую пачуў пры Вострай Браме. Не выключана, што ў той вечар якраз выконвалася Літанія Юзафа Дашчынскага. У канцы XVIII – пачатку XIX ст. жанр літаніі, звычайна лацінамоўнай, па форме набліжаўся да кантаты, крайнія часткі якой (Kyrie eleison і Agnus Dei), як правіла, даручаліся хору, сярэднія ж, што традыцыйна ўяўлялі пераважна віртуозныя арыі альбо дуэты, — салістам. Аднымі з найбольш храналагічна блізкіх твору Ю. Дашчынскага ў культурнай прасторы Рэчы Паспалітай былі літаніі В. Данкоўскага (каля 1760 – пасля 1836), Ю. Цайдлера (каля 1744–1806) і Я. Ваньскага (1756– каля 1830). Гэта былі ўзоры вялікай царкоўнай кантаты, сфарміраванай неапалітанскай школай і ўдасканаленай у Германіі за кошт уключэння элементаў матэта, вакальнага канцэрту і пратэстанцкага харалу. Асноўнымі формамі такіx літаній былі арыі, дуэты, хоры і інструментальныя рытурнэлі6. У названы час літанія таксама адчувала на сабе моцны ўплыў гайдна-моцартаўскага стылю, які сцвярджаў у вакальных жанрах інструментальны, сімфанічны пачатак. Яскравым прыкладам такога ўплыву з’яўляецца, да прыкладу, сямічасткавая Litania in C Юзафа Казлоўскага (1757–1831), напісаная для трох галасоў (Сanto, Alto, Basso), 2-х скрыпак, 2-х валторнаў і basso fundamento. На фоне названых твораў асабліва выразна выступае структурна-кампазіцыйнае наватарства Вастрабрамскай літаніі Дашчынскага, што ўяўляе з сябе маштабную адначасткавую кампазіцыю са шматлікімі тэматычнымі аркамі і санатна-сімфанічнымі прынцыпамі арганізацыі матэрыялу. Адыход кампазітара ад традыцыйнай кантатнай структуры літаніі і аб’яднанне частак у адзіную непадзельную кампазіцыю з элементамі скразнога развіцця выглядае на той час крокам даволі смелым. Восем пазначаных у партытуры раздзелаў ідуць адзін за адным без перапынку (attaca): I. Kyrie eleison Вобразную дамінанту Вастрабрамскай літаніі Ю. Дашчынскага, безумоўна, задае Марыйная тэматыка. Пры яе ўяўнай аднароднасці эмацыянальны дыяпазон твора даволі шырокі: ад трыумфальна-ўзнёслых настрояў у крайніх раздзелах («Ojcze z nieba, Boże», «Chryste, usіysz nas») да жаласліва-сентыментальных у сярэдніх («Naczynie Duchowne», «Baranku Boży»). Кажучы словамі Г. Аберта, «музычны партрэт Маці Божай ... адпавядае таму эталону, які даўным-даўно зацвердзіўся ў выяўленчым мастацтве: пры ўсёй узвышанасці і чысціні асноўнага вобразу ў ім ёсць і значная доля жаночай абаяльнасці, а часта — сардэчнасць і ўзнёслая самаахвярнасць»7. Варта падкрэсліць, што Вастрабрамская літанія — адно з першых вядомых на сённяшні дзень сачыненняў названага жанру, напісаных на польскі, а не на кананічны лацінскі тэкст. Акрамя твора Ю. Дашчынскага, нам вядомыя толькі дзве польскамоўныя літаніі, якія належаць да першай паловы XIX ст. — Фларыяна Баброўскага і Яна Мацкевіча. З аднаго боку, дадзеная з’ява суадносіцца з тэндэнцыяй напісання так званых «польскіх месаў», якія былі выразам лакальнага патрыятызму ў каталіцкай музычнай традыцыі. З іншага, Літанія Ю. Дашчынскага прынцыпова адрозніваецца ад польскіх месаў тым, што ў яе аснове ляжыць пераклад лацінскага тэксту, а не яго свабодная паэтычная парафраза. Склад Літаніі ўключае ў сябе квартэт салістаў, змешаны хор і аркестр. Інструментальная партытура разлічана на дзве флейты, два кларнеты, дзве валторны і струнны квартэт. Выкарыстанне мяккіх інструментальных тэмбраў адпавядае светлай лірычнай атмасферы сачынення. Звяртае на сябе ўвагу і адсутнасць партыі аргана, традыцыйнай для такога роду твораў (В. Данкоўскі, Ю. Цайдлер, Я. Ваньскі, Ф. Сцігальскі і інш.). Гэтая асаблівасць можа ўказваць на выкананне Літаніі на свежым паветры з-за немагчымасці размяшчэння вялікага выканальніцкага складу ў мурах малой капліцы. Характэрны склад аркестра Літаніі Ю. Дашчынскага мог быць звязаны і з няпоўнай укамплектаванасцю віленскіx касцёльныx капэлаў альбо разлічанасцю на канкрэтны музычны калектыў. Разам з тым, у параўнанні з літаніямі-папярэдніцамі, інструментальны склад твора выглядае пашыраным: рэдка ўжываныя на той час кларнеты і поўны струнны квартэт таму пацвярджэнне. У цэлым жа склад твора Ю. Дашчынскага з’яўляецца своеасаблівым «пераходным звяном» паміж кантатным і аркестравым тыпам складаў, папярэджвае сабою практычна поўныя падвойныя сімфанічныя партытуры літаній С. Манюшкі і Я. Мацкевіча. Асноўным носьбітам вакальнага пачатку ў Літаніі Ю. Дашчынскага выступае хор. Сольныя вакальныя фрагменты і ансамблі не з’яўляюцца ані віртуознымі, ані разгорнутымі, што наводзіць на думку аб вылучэнні салістаў са складу хору. Дамінанта калектыўнага пачатку прынцыпова адрознівае твор Дашчынскага ад літаній кантатнага тыпу. Відавочна, што ў выбары мадэлі літаніі кампазітар больш арыентаваўся на аўстра-нямецкія ўзоры, у якіх ужо ў другой палове XVIII cт. значна павялічваецца роля хору, што дэманструе, да прыкладу, Litaniae Lauretanae KV 195 В. А. Моцарта. Актыўны ўдзел хору на працягу ўсёй партытуры, а таксама нязначная колькасць сольных фрагментаў у Літаніі Дашчынскага папярэджваюць аналагічную «расстаноўку сілаў» у Вастрабрамскіx літаніяx С. Манюшкі. Такім чынам, Вастрабрамская літанія Ю. Дашчынскага рэпрэзентуе тып сімфанічнай, альбо аркестравай літаніі, які прынцыпова адрозніваўся ад кантатнай мадэлі жанру XVII–XVIII стагоддзяў. Па аналогіі з новым, сфармаваным у XIX ст. тыпам сімфанічнай месы, у творы Ю. Дашчынскага пры адсутнасці формаў сольнай арыі і фугі пераважаюць законы санатна-сімфанічнага развіцця, а таксама плаўныя змены харавых, ансамблевых і невялікіх сольных фрагментаў. І хоць вонкава кампазіцыя Літаніі цалкам адпавядае літургічным нормам, яе канцэпцыя відавочна выходзіць за межы ўласна прыкладной богаслужбовай музыкі. Ва ўсім гэтым сачыненне Ю. Дашчынскага непасрэдна папярэднічае Вастрабрамскім літаніям С. Манюшкі, якія дэманструюць падобную трактоўку жанру. Вастрабрамская літанія Ю. Дашчынскага была напісана ў час, калі ў краінах Еўропы панавала спецыфічная культурна-стылёвая сітуацыя. Гэты гістарычны момант — першая трэць ХІХ ст. — характарызаваўся адсутнасцю адзінага магістральнага стылю і суіснаваннем некалькіх напрамкаў. Для музычнай культуры былой Рэчы Паспалітай, мастацкая прастора якой сфарміравала асобу кампазітара і абумовіла яго творчасць, феномен стылёвай неаднароднасці быў тым больш паказальны, бо музычна-эстэтычныя працэсы не працякалі тут з такой інтэнсіўнасцю і насычанасцю, як у краінах Заходняй Еўропы, адгукаючыся нібы рэхам ад актуальных мастацкіх з’яваў. Дадзены перыяд адначасова быў «восенню класіцызму», зенітам сентыменталізму і ранняй «вясной» рамантызму. Да сачыненняў, што з’явіліся на мяжы дзвюх буйных музычна-стылістычных фармацый — класіцызму і рамантызму, належыць і Вастрабрамская літанія Ю. Дашчынскага. Як узор часоў перадрамантызму, гэтае сачыненне характарызуе пранікненне ў адкрышталізаваныя мікра- і макраструктуры класіцызму новых інтанацый, карані якіх — у гарадской побытавай і народнай традыцыях. Пры ўвядзенні ў літургічны твор характэрных песенных мелодый ліцвінска-беларускага паходжання (у раздзелаx «Naczynie Duchowne» і «Baranku Boży»), адшліфаванымі гайдна-моцартаўскім часам застаюцца манера выкладання матэрыялу, яго прыёмы развіцця і драматургічнай пабудовы. У гэтым святле Літанія Ю. Дашчынскага знаходзіць паралелі з паланэзамі і рамансамі М. К. Агінскага і ламентацыямі А. Сакульскага, час напісання якіх — першая трэць ХІХ стагоддзя. Знаходка рукапісу твора Ю. Дашчынскага ўносіць істотныя карэктывы ў карціну развіцця жанра літаніі ў гісторыі музыкі былога ВКЛ і Рэчы Паспалітай у цэлым. Дагэтуль лічылася, што першыя апрацоўкі літаніі, выкананыя ў манументальна-канцэртным стылі, належаць С. Манюшку8. Сёння ж робіцца відавочным, што менавіта Вастрабрамская літанія Ю. Дашчынскага стала першым прыкладам такога роду твораў. Гіпатэтычна мы можам меркаваць, што падчас працы ў Вільні С. Манюшка мог пазнаёміцца з партытурай Ю. Дашчынскага. Канцэпцыя формы ў цэлым у абодвух кампазітараў аказваецца вельмі блізкай, хоць літаніі С. Манюшкі адрозніваюцца ад твора Ю. Дашчынскага лацінскай тэкставай асновай, цыклічнай арганізацыяй формы цэлага і, вядома ж, комплексам музычна-выразных сродкаў, тыповых для рамантызму.
|
|
|
|
|
|
