ВЕРШЫ

Адрачэнне Бэнэдыкта XVI У Вестфаліі — зіма, канец лютага, ноч, мокры снег, парывісты вецер. Ойча Святы, мы, польскія святары, молімся тут за Цябе, сёння — цэлы Ружанец — аб Тваім умацаванні і сіле, удзячныя за Тваю мудрасць і адвагу, за тое, што быў Ты намеснікам, вікарыем Хрыста, добрым і лагодным чалавекам. Няхай беражэ Цябе Бог, Ойча. Тут, у Katholische Akademie, Твае землякі якраз ладзяць выставу «Зялёная сіла». Яны шмат разважаюць аб трансцэндэнтнасці, тузе і аблоках. І радуюцца, што Ты адыходзіш. Іх ажно распірае Schadenfreude1: пяцьсот гадоў яны чакаюць новага Лютэра і як бы нічым нічога выводзяць на шпацыр сваіх сабачак… Мы молімся за Цябе, Ойча, Ты ведай пра гэта. Schwerte, 19 лютага 2013 г.

Dios solo basta2 Гэта заўсёды было маё асабістае свята: ноч, калі чэрвень пераходзіў у ліпень. Калісьці гэта былі дні бесклапотных вакацый, апошнім часам — дні цяжкай працы. Але заўжды — пад усыпаным зоркамі небам, недалёка ад мора, у цёплым паветры, з духоўным брызам. Калі й плакаў у якую з тых начэй — цяпер не прыпомню. Што я зраблю без цябе, маё зямное жыццё? Без тваіх пачуццяў і азарэнняў? Нават з болем не магу я расстацца і змрочных хвілінаў таксама шкадую. Хопіць мне толькі Цябе, праўда? Ані вока, ані вуха3? Даверуся і тады зразумею, спасцігну? Перайду з жыцця ў смерць, як з чэрвеня ў ліпень? Божа мой, Божа: ці дасі Ты рады са мною?

Люблін, малітва Шарэнгі бярозаў і соснаў, выпаленая трава, грукат рэек і сэрца. На сёмым дзясятку жыцця еду ў Люблін. Як Рубікон, перакрочваю Віслу, бязлюдныя вёскі, бясхмарнае неба, сонца. Што ў цябе ёсць, чаго б ты не атрымаў, сыне? Мушу прызнацца: усяго мне хапае, Пане. Ніколі не падмануў Ты мяне няспоўненым абяцаннем, усё ў мяне так, як быць і павінна, — знак, што з Тваёй рукі я паходжу. Беражы мяне і ахоўвай. Дапільноўвай дарогі, на якой для Цябе я згасаю, выпроствай яе, лічы мае крокі і не разлічвай занадта на мяне, будзь ля мяжы гэтак, як быў ля вытоку. Няхай радуе Цябе роўны стук рэек, па якіх я збліжаюся да Цябе, і няроўны стук майго сэрца, бярозы і сосны, якія Ты стварыў, і я — спаленая трава. Пёнкі Заходнія, Налэнчуў, Люблін, Пшуў, Катавіцы, 21 красавіка 2012 г. – 23 сакавіка 2014 г.

Пра суцяшэнне «Цяпер чуваць цвыркуноў. І месяц, як і ўчора гэтай парою, ужо ўзыходзіць над Люблінам па голлі нашых таполяў». Не бойся, бо належыш Богу. Як тады, гэтак і цяпер, як з Паўлам, гэтак і з табою: звонку змагання, унутры асцярогі. І месяц — той самы. Бог, Суцяшальнік пакорных, як тады, гэтак і цяпер: як уздымаў іншых, так і цябе падбадзёрыць. Каб мог Ты суцяшаць тых, каго бяда прыгнятае, суцяшэннем, якое спазнае́ш ад Яго. Надзея сыходзіць з таго, што вера праўду гаворыць. Не бойся, толькі вер, і будзе яна ўратавана. А з ёю — цвыркуны і горад, месяц і голле нашых таполяў. Пшуў, 1–22 жніўня 2010 г.

Дастаеўскі і Папа Іван Карамазаў вяртае Богу «білет»4, бо замардаваныя былі дзеці, бо яны білі сябе кулачкамі ў грудзі і маліліся ў смуроднай прыбіральні неадкупленымі слёзкамі «да Бозі». Я заўсёды думаў, што гэта сентыментальны фальш, што Дастаеўскі гэтакі ж, як Расія: вялікі, хворы і небяспечны. Бэнэдыкт XVI пярэчыць яму. Ён піша: «Пратэст супраць Бога ў імя справядлівасці нічога не дае. Свет без Бога — гэта свет без надзеі. Адзін Бог можа здзейсніць справядлівасць. І вера пераконвае нас, што Ён гэта робіць» (гл. Spe salvi, 43–44). Шмат чаго мы не ведаем, але гэта акурат ведаем: Без Бога забітыя дзеці — адкіды гісторыі. З Богам — у іх ёсць будучыня. Вось і ўсё. Il Papalino, 29 лістапада 2011 г. (Асаблівая падзяка Т. Тэрлікоўскаму за кнігу «Бэнэдыкт XVI. Змаганне за душу свету».)

Галасы Блакіт горада пацямнеў, як гетры azzuri5, набрынялыя потам напрыканцы матча. І адгукнулія галасы Рыма: званкі мабілак і dialette6 ў адказ, і магутны, разлівісты звон у майскім паветры, і верны спадарожнік гарадскіх няшчасцяў — сігналы «хуткай»… Усё мінае, ёсць і мінае — празрыстасць. Да ўсяго — саксафон вулічнага музыкі ў суседнім vicolo7; праз два скрыжаванні — сварка нарвежскай па́ры і баварскі дыялект землякоў Папы; плач з адчыненага акна з крэмаваю фіранкаю, і шолах анёльскіх крылаў, і роспачнае мяўканне кошкі, і хрыплы крык чаек; дотык шклянкі да шклянкі і сэрца да сэрца… ніводнага фальшывага тону. Il Mozzicone, 30 мая 2012 г.

Urbi et orbi «Мушу змяніць сваё жыццё», — сказаў гэта так нечакана, як бы сварыўся з ёю альбо яднаўся з Богам. Альбо — наадварот. Побач некалькі жанчын вярталіся з офісаў, з працы. Ішлі стройныя, прыгожыя, бяздзетныя, сумныя сумам вялікай метраполіі і хваравітай здаволенасцю светам. Ішло вялікае цярпенне. Сівая імгла яго хавала ад горада і свету, як у песнях Кіляра8. Ціха, цішэй, найцішэй кралася ў рай душа.

Пшуў у Рыме Рым тут усюды, ажно празмерна, асабліва за Тыбрам, у Rugantino, на via della Lungaretta, ва ўсёй сваёй сутнасці цяпер, чэрвеньскай ноччу. А я сумую па Пшове. Па працяглай старапартугальскай песні Madre de Deus з дванаццатага стагоддзя — cantiga de Maria, — якая трымцела ў майскім паветры базылікі, на прыміцыі Войтка, калі ўсхліпы ішлі разам з намі ў працэсіі, у па́ры, але без болю, з пяшчотаю, з захапленнем. Сумую па сакавіцкай вільгаці, па чырвані барбарысаў, па кастрычніцкім золаце, па брудным, мокрым снезе, па вясновым бяссіллі. Па братках і пчале ў садзе, па грубаватасці гаворкі, па людской пакоры. Па запозненым лістападзе, калі апошняя ружа, каралева сезону, духмяная і бледна-ружовая, зазірае да мяне ў акно. «Бачыш, гэта любоў, — кажа мама. — Любіць цябе гэтая зямля, — паўтарае мама. — Любоў, — кажа, — любоў». Езу Назарэцкі… Сумую па мясціне, дзе іронія і цвёрдасць не падмяняюць праўды, але існуюць для яе; дзе можна беспакарана плакаць і смяяцца, нікога не ўдаючы. Сумую па мясціне, дзе найвышэй пастаўлены касцёл. Rugantino, 1 чэрвеня 2012 г.

Экзекуцыя і тэалогія «Сын Чалавечы павінен шмат выцерпець і быць адкінутым» (Лк 9, 22). Тут жа, перада мною, — зялёна-блакітная сцяна свету вібруе пад пэндзлем Творцы-Імпрэсіяніста: пініі, блакіт неба, сакавітасць травы, дасканаласць людзей… але яшчэ бліжэй, ува мне, іншая сцяна, іншы вобраз — яны ўтрох: голы чалавек з лапатаю ў руцэ капае яму ў гліністай глебе; паўголы чалавек у нагавіцах з мундзіра, з карабінам у руцэ выцірае пот і сплёўвае; і Бог з пустымі рукамі, адкінуты. Створца іх абодвух ці таксама Збаўца іх абодвух? Яны ўтрох: голы, паўголы і Бог. Што адчуваюць? Што думаюць? Што зробяць? Што будзе далей — праз хвіліну, праз вякі? Калі прамінуць пініі і трава, зелень, блакіт і людзі? І мая цьмяная трывога: я мог бы апынуцца на месцы кагосьці з іх. Casa Santa Marta, 5 снежня 2012 г.

Справядлівы і веруючы Вось сінтэз двух ідэалаў чалавека, сума жаданняў двух Запаветаў: справядлівы веруючы. Гэта хто? Гэта які? Шчыры, сумленны, просты. Той, хто задавольваецца малым і спадзяецца толькі на Бога. У Бібліі іх хапае, хоць і там трэба іх вылавіць у моры зайздрасці і пыхі. У з’яднанай Еўропе яны — як экзатычныя матылі. Кроў пульсуе хутка — у жыцці, у Бібліі, усюды. Толькі ў непрыгожых касцёлах з бетону і пенапалістыролу, збудаваных за ўдовін грош сярод аблупленых блокаў пробашчамі, падобнымі да Бога тым, што робяць штосьці з нічога, я заўважаю іх прысутнасць. І калі іх распазнаю, з імі малюся часам, слёзы глытаю — заўсёды. Antico Borgo, 8 снежня 2012 г.

Пераклад з польскай мовы
Крыстыны Лялько.
Паводле: Ks. Jerzy Szymik. Hílasteríon.
Księgarnia Św. Jacka. – Katowice, 2014.

1. Schadenfreude (ням.) — злараднасць (тут і далей заўвагі перакладчыка).
2. Dios solo basta (ісп.) — Хопіць толькі Бога.
3. «Ані вока, ані вуха» — алюзія на словы св. Паўла: «Чаго вока не бачыла і вуха не чула…» (1 Кар 2, 9).
4. Алюзія на словы Івана Карамазава: «Слишком дорого оценили гармонию, не по карману нашему вовсе столько платить за вход. А потому свой билет на вход спешу возвратить обратно» (Ф. Дастаеўскі. «Браты Карамазавы»).
5. Аzzuri (іт.) — блакітныя.
6. Dialette (іт.) — гаворкі.
7. Vicolo (іт.) — завулак.
8. Войцех Кіляр (17.07.1939 – 29.12.2013) — польскі кампазітар, найбольш вядомы як аўтар музыкі да шматлікіх айчынных і замежных фільмаў.