АЛЮЗІІ НА ПАСЛАННІ АПОСТАЛА ПАЎЛА
Ў ПАЭМЕ МІКАЛАЯ ГУСОЎСКАГА
«ПРА ЖЫЦЦЁ І ПОДЗВІГІ СВЯТОГА ГІЯЦЫНТА»

Каменная статуя над фасадам катэдральнага сабора св. Паўла ў Тыране (Албанія).

Апостал народаў — такое метафарычнае азначэнне шырока ўжываецца ў дачыненні да святога Паўла1. Аднак той выраз у тэксце Вульгаты — apostolus gentium (Rom 11, 13), — які паслужыў грунтам гэтай парафразы, перакладаецца найперш як апостал язычнікаў2. Сапраўды, не толькі сачыненні, але і сама асоба святога Паўла — унікальны і найбольш пераканаўчы для кожнага чалавека прыклад навяртання. Павел быў юдэем з Тарса (Дз 21, 39) і пры нараджэнні атрымаў імя Саўл (па-габрэйску — «пакліканы»). Фактычна яго бацькі далі свайму сыну імя першага цара юдэяў (Саўла), які паходзіў з калена Веніямінава. Пра сябе як пра габрэя з племя Веніяміна гаворыць і сам Павел (Флп 3, 6; Рым 11, 1), аднак пры гэтым ён не засяроджваецца на догматах Закона, праяўляючы талерантнасць да інстытута дзяржаўнай улады. З іншага боку, ён даволі часта выказвае нецярпімасць да тых, хто «выкрыўляе» вучэнне Хрыста. Фрыдрых Ніцшэ назваў выкладзеную ў Бібліі гісторыю жыцця Апостала «гісторыяй адной з самых амбіцыйных і палкіх душаў, розуму настолькі ж забабоннага, колькі й дасціпнага». Далей нямецкі філосаф даводзіць: «Аднак без гэтай выключнай гісторыі, без аблудаў і віхураў гэтага розуму, гэтай душы не было б хрысціянства: мы толькі краем вуха пачулі б пра маленькую юдэйскую секту, правадыр якой памёр на крыжы»3. Ужо ў сярэднявечных помніках усходнеславянскага пісьменства ўзгадванне апостала Паўла робіцца адным з літаратурных топасаў4.

Важным фактарам выключнай папулярнасці Пасланняў св. Паўла ў хрысціянскім літаратурным дыскурсе з’яўляецца таксама наступная акалічнасць. У каталіцкай літургіі слова ўрыўкі з Пасланняў св. Паўла складаюць прыкладна чвэрць ад агульнай колькасці біблійных чытанняў. Так, паводле нашых падлікаў, за адзін літургічны год (прычым толькі для нядзельных набажэнстваў) чытанні з Пасланняў апостала Паўла складаюць 27 %; у астатнія 73 % уваходзяць чытанні з розных кніг Старога і Новага Запаветаў, у тым ліку Саборныя Пасланні іншых Апосталаў (агульным лікам каля 45-ці біблійных кніг)5. Адпаведна, у пропаведзі ўслед за евангельскім чытаннем менавіта ўрыўкі з Пасланняў апостала Паўла каментаваліся часцей за ўсё. Такім чынам, перадусім у святароў-прапаведнікаў, а таксама ў актыўных парафіянаў у працэсе іх рэгулярнага ўдзелу ў набажэнствах заканамерна фарміравалася ўяўленне пра Пасланні св. Паўла як найважнейшую крыніцу навучання ў веры.

Апостал Павел, паслядоўнік паслядоўнікаў, быў надзелены асаблівым дарам: не проста абвяшчаць (praedicare) Евангелле, але і нагадваць (notum facere) пра яго (1 Кар 15, 1), калі вучэнне Хрыста ўжо ўвайшло ў розумы і сэрцы многіх вернікаў, але, з іншага боку, заўсёды існавала небяспека скажэння Евангелля. Менавіта св. Павел у большай ступені і часцей, чым многія іншыя прапаведнікі Евангелля, выкрывае і дыскрэдытуе (часам радыкальна) тых, каго ён іранічна называе «вялікімі апосталамі» і хто насамрэч з’яўляецца «фальшывым апосталам», «крывадушным працаўніком», «паслугачом шатана» (2 Кар 11, 5, 11, 13–15). Матыў фальшывага апостальства, а таксама звязаныя з ім развагі пра прыроду самой веры ў Бога, тэма сапраўднай веры былі актыўна запатрабаваныя беларускімі пісьменнікамі-гуманістамі ў XVI ст.

Сямён Падокшын звярнуў увагу на важную асаблівасць беларускай гуманістычнай літаратуры: вучоны адзначаў, што «айчынны рэнесансавы гуманізм часцей за ўсё прымаў выгляд хрысціянскага гуманізму»6. Менавіта ў гэтым рэчышчы прачытваецца творчасць беларускага лацінамоўнага паэта Мікалая Гусоўскага. Першапачаткова ён заявіў пра сябе элегічнай паэмай «Песня пра зубра» (1523), ідэйная дамінанта якой абумоўлена задачай абароны хрысціянства ў Еўропе. У «антытурэцкай» па сваёй сутнасці «Песні пра зубра» тэма супрацьстаяння чужой (мусульманскай) веры і культуры ва ўмовах пагрозы з боку імперыі султана Сулеймана Вялікага пададзена ў выглядзе адмысловага алегарычнага супрацьпастаўлення лепшых айчынных традыцый рыцарскага выхавання (увасобленых у постаці зубра — волата беларускай пушчы) духоўнаму заняпаду і карупцыі, якія набылі пашырэнне ў краінах Захаду. У наступным творы — эпінікіі «Перамога над туркамі» (1524) — паэт паказаў, як шчырая вера ў Хрыста дапамагла здабыць перамогу над варожым войскам пад Церабоўляю ў зусім, здавалася б, безнадзейнай сітуацыі. Пра неабходнасць захавання той веры, за якую пралівалася кроў продкаў, Мікалай Гусоўскі нагадваў рымлянам, назіраючы адраджэнне паганскіх звычаяў у сусветным цэнтры хрысціянства — Рыме (верш «На ахвярапрынашэнне чорнага быка ў Рыме»).

У 1525 г. у сувязі з працэсам кананізацыі манаха дамініканіна XIII ст. Яцка (Гіяцынта) Адрованжа Мікалай Гусоўскі піша і выдае ў Кракаве паэму «Пра жыццё і подзвігі святога Гіяцынта». Кампазіцыйна твор падзяляецца на дзве часткі: уласна агіяграфічную і палемічную, а аб’ядноўвае гэтыя часткі і служыць своеасаблівым кампазіцыйным скрэпам усяго твора матыў чысціні («несапсаванасці») веры — адзін з ключавых у сачыненнях апостала Паўла. Носьбітам чыстай веры ў паэме Мікалая Гусоўскага з’яўляецца святы Гіяцынт.

Сваю задачу падзвіжнік бачыў у тым, каб пашыраць веру Хрыста, навучаючы ёй. Падчас свята Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі святы Гіяцынт, адчуваючы набліжэнне смерці, звяртаецца да братоў дамініканаў.

Тут, абвясціўшы, што Бог да сябе яго хутка пакліча, Сціпла пра гэтыя тры ім гаворыць у словах нямногіх. «Будзьце пакорнымі ў сэрцы, прашу, хай вас вечна злучае Повязь любові ўзаемнай, да беднасці майце памкненне, Шчыра ў душы захавайце яго, і вось гэта адзіны Мой запавет вам, які склаў калісь Дамінік, наш фундатар. Словы навукі яго вам пры сконе маім пакідаю». (Hussov. De vita, 326–331)7.

Выраз «гэтыя тры» (у арыгінале — haec tria) — алюзія на знакамітыя словы з Першага паслання да Карынцянаў: «nunc autem manet fides, spes, caritas, tria haec, maior autem his est caritas» (А цяпер трываюць вера, надзея і любоў — гэтыя тры, але найбольшая з іх любоў, 1 Кар 13, 13). Аднак паэт актуалізуе змест Боскай трыяды ў адпаведнасці з манаскім уставам: у дадзеным выпадку гаворка ідзе пра пакорлівасць, узаемную любоў і імкненне да беднасці.

Адзначаючы палемічную накіраванасць другой часткі паэмы Мікалая Гусоўскага, польскія даследчыкі Раман Пілат і Стэфан Заблоцкі бачылі ў ёй перадусім крытыку вучэння Марціна Лютэра8. Аднак сам спосаб увядзення антылютэраўскай тэмы сведчыць пра тое, што паэт актуалізуе намнога больш шырокае кола маральных аспектаў хрысціянства — прычым менавіта тых, на якіх канцэнтраваў увагу апостал Павел у сваіх Пасланнях.

Віктар Дарашкевіч справядліва адзначаў, што арыгінальная канцэпцыя Мікалая Гусоўскага ў яго паэме пра святога Гіяцынта «грунтуецца на сцвярджэнні адзінства лепшых прынцыпаў раннехрысціянскай маралі, ідэалаў народнай этыкі і рэнесансных элементаў»9. Гэта паэтычнае сачыненне не абмежаванае вузкаканфесійнай і нават міжканфесійнай праблематыкай, не закранае складаных дагматычных праблемаў. Усе адступленні маральна-этычнага характару надзіва блізкія да духоўных паўсядзённых развагаў свецкага чалавека — менавіта так гэтыя развагі прадстаўлены ў сачыненнях апостала Паўла.

Святых (праведнікаў) Мікалай Гусоўскі характарызуе наступным чынам:

Гэта спадзвіжнікі Збаўцы, якіх Ён абраў для саўдзелу, З імі Хрыстос Валадарства Айца ўспадкаеміў супольна, Іх аб’яднаў непарушным саюзам крыві беззаганнай, Сілай Айца напаўняючы, з імем сваім чалавечым Божую моц праявіў, і ўсё сталася з волі Ягонай. Слова было: «Вы багі», прадказана было, бо Ўсявышні Мае, як быццам бы цела, усе прыналежныя члены, Збаўца ж Хрыстос — галава, непаўторная ў велічы годнай. (Hussov. De vita, 430–437).

Перад намі — арыгінальная паэтычная інтэрпрэтацыя прынятага ў хрысціянскай дагматыцы ўяўлення пра непасрэдную (цялесную і кроўную) сувязь паміж Богам і Яго сапраўднымі паслядоўнікамі. Найперш гэтая сувязь ажыццяўляецца праз Эўхарыстыю. Сведчанне св. Паўла ў гэтым сэнсе мае асаблівае значэнне. Адна справа, калі пра перамяненне хлеба і віна ў Цела і Кроў Хрыста распавядаюць Евангелісты, якія асабіста прысутнічалі на Апошняй Вячэры (Мц 26, 26–29, Мк 14, 22–25, Лк 22, 17–20). Іншая справа, калі пра гэта піша Апостал, які не ведаў Хрыста ў Яго зямным жыцці, падкрэсліваючы: «Я прыняў ад Пана тое, што і вам перадаў, што Пан Езус у тую ноч, калі быў выданы, узяў хлеб, узнёс падзяку, паламаў і сказаў...» і г. д. (1 Кар 11, 23–24). Менавіта св. Павел выказаў думку, што пакліканыя адкрываюць Хрыста як Божую моц і Божую мудрасць (Dei virtutem et Dei sapientiam, 1 Кар 1, 24), далучаючыся да гэтага дару праз Эўхарыстыю. Выраз virtus Dei (Божая моц) у апостала Паўла супастаўляльны з уяўленнем пра Божую моц (robur Divinum) у Мікалая Гусоўскага прымяняльна да Хрыста. Менавіта ў такім кантэксце лягчэй зразумець думку паэта пра тое, што Хрыстус напоўніў сваіх паслядоўнікаў сілаю Айца.

Словы «вы багі» (Vos estis Di) Ян Пельчар суправадзіў спасылкай на кнігу прарока Ісаі10. Аднак у адпаведным фрагменце выраз «вы багі» мае іранічны падтэкст: Ісая разважае пра тое, што балваны, створаныя рамеснікамі, не могуць быць багамі. Прарок як быццам звяртаецца да балванаў: «Абвясціце, што мае стацца ў будучыні, каб пазналі мы, што вы багі» (гл. Іс 41, 23). Выраз «вы багі» адрасуецца таксама суддзям, якія чыняць суд імем Бога (Пс 81, 6, Ян 10, 34), але ўсе яны паўстануць на Божым Судзе. У паэме ж пра святога Гіяцынта ўяўленне пра супольнасць з Богам увасабляецца праз алюзію на вобраз Містычнага цела Хрыста11, найбольш адэкватнае ўяўленне пра якое сфарміраваў апостал Павел (1 Кар 12, 12–27). Праз гэты вобраз Мікалай Гусоўскі аб’яднаў праведнікаў са Стваральнікам і з Хрыстом.

Для асацыятыўнага аб’яднання Бога Айца і Бога Сына Мікалай Гусоўскі, як і апостал Павел, прыбягае да разнастайных кантэкстаў. Так, выкарыстаўшы біблійны сімвал парасткаў вінаграднай лазы, з якімі Мікалай Гусоўскі параўноўвае праведнікаў, паэт адзначае: «у іх Сын праяўляе сваю сілу ў той ступені, у якой Айцец усяго сябе разліў у Ім» (in eis sua robora profert / filius, ut genitor totum se fundit in illo; Hussov. De vita, 380–381). Імкненне да адзінства, уяўленне пра гэтае адзінства — тое, што, на думку паэта, неабходна вернікам. Адначасова гэта менавіта тое, чаму супрацьстаіць дактрына Марціна Лютэра.

Кроў Найсвяцейшая Збаўцы мацуе ўсе справы людскія, Лучыць смяротных, і сілы нябёсаў яднаюцца з намі. Я ж слупянею ад жаху тым часам: зусім відавочна Гэтая новая вера, якую вунь Лютэр прыдумаў, Мае на мэце цяпер святатацкія правілы ўвесці, Золата з нашых святыняў забраць і аздобаў пазбавіць. (Hussov. De vita, 442–447).

яўленне пра Найсвяцейшую Кроў Збаўцы, якая мацуе людскія справы і яднае смяротных, асацыятыўна ўзыходзіць да словаў апостала Паўла: «Цяпер у Хрысце Езусе вы, якія калісьці былі далёка, сталіся блізкімі дзякуючы крыві Хрыста» (Эф 2, 13).

Асаблівым чынам апостал Павел акцэнтуе факт прыходу Збаўцы ў свет людзей: «Christus Iesus venit in mundum peccatores salvos facere» («Езус Хрыстус прыйшоў у свет, каб збавіць грэшнікаў»; 1 Цім 1, 15). Далей Павел раскрывае «вялікую таямніцу пабожнасці»: «Той, хто з’явіўся ў целе, быў апраўданы ў Духу, з’явіўся анёлам, быў абвешчаны язычнікам, знайшоў веру ў свеце і быў узнесены ў славе» (1 Цім 3, 16). Гэты матыў «аб’яўлення ў целе» Збаўцы, які стаўся сувязным звяном паміж чалавекам і Богам, важны для Мікалая Гусоўскага. Пры гэтым пачатак вершаванага фрагмента нават лексічна набліжаецца да адпаведнага ўрыўка з Паслання да Цімафея:

In mundum Christus ueniens legatus ab alto etc. (Hussov. De vita, 518–521). Вось і з’явіўся Хрыстос як пасланнік з высокага неба. Велічна творачы цуды для ўсіх паасобных народаў, Так і не змог да канца іх павесці дарогаю праўды, Толькі чаму ж? Бо вучыў Ён нязвыклым для свету парадкам.

Думка пра тое, што Хрыстус так і не здолеў да канца наставіць душы людзей, карэлюе з першай главою Першага Паслання да Карынцянаў: тут св. Павел іранічна супрацьпаставіў Хрыста, які выратаваў вернікаў «вар’яцтвам» прапаведніцтва (per stultitiam praedicationis), юдэям, якія патрабуюць знакаў (signa petunt), і грэкам, якія шукаюць мудрасці (sapientiam quaerunt) (1 Кар 1, 21–22). З усіх чатырох Евангелляў вынікае, што людзей у першую чаргу вабілі цуды Хрыста або адрасаваныя Яму мудрагелістыя пытанні кніжнікаў і фарысеяў, а для самога Збаўцы нашмат важней было навучыць людзей цаніць слова Божае. Менавіта пропаведзь у выглядзе перасцярогаў (monita) была асноўным сродкам распаўсюджання вучэння Хрыста для дамініканаў — тых, хто называў сябе Ордэнам Братоў Прапаведнікаў (Ordo fratrum praedicatorum).

Мікалай Гусоўскі прызнае, што шлях спасціжэння вучэння Хрыста не такі лёгкі: «nam mundo contraria quaeque docebat» («бо Ён вучыў таму, што было варожым свету»; Hussov. De vita, 517). Насамрэч, цягам стагоддзяў у хрысціянстве ўзнікалі шматлікія цячэнні, якія па-рознаму тлумачылі асноўную для «свету» (mundo) праблему выратавання душы. Гэта было дабром для адных і ліхам для іншых. Мікалай Гусоўскі падкрэслівае, што і ў яго час «mos est mixta bonis mala uendere» («ёсць звычай гандляваць ліхам, перамяшаным з дабром»; Hussov. De vita, 529). Томас Ветэйкіс мяркуе, што гэтыя словы — алюзія на факт продажу індульгенцый з мэтаю збірання сродкаў для аднаўлення базылікі святога Пятра ў Рыме12. Аднак сам кантэкст указвае на тое, што паэт закранае больш агульную праблему — «сапсаванасць» веры. Узгадванне Лютэра ў 528-м радку патрэбна аўтару паэмы пра св. Гіяцынта перадусім для таго, каб заклікаць хрысціянаў берагчы сваю веру і засцерагаць яе ад заняпаду: «lapsa ruinam / relligio trahat ingentem» («вера, якая прыйшла ў заняпад, цягне за сабой вялізную катастрофу», Hussov. De vita, 533–534). Апостал Павел, у сваю чаргу, шмат разважае як пра саму веру (перш за ўсё — Гбр 11), так і пра апраўданне вераю: менавіта гэтае апраўданне ён лічыць сродкам прымірэння з Богам, сувязным звяном паміж Законам і Божай ласкай: «Апраўданыя паводле веры, мы маем мір з Богам праз Пана нашага Езуса Хрыста» (Рым 5, 1). Менавіта ў Пасланнях апостала Паўла актуалізуецца паняцце пустой/дарэмнай веры (exinanita/inanis fides) (Рым 4, 14; 1 Кар 15, 14) — той веры, якая не прыводзіць да апраўдання, да прымірэння з Богам. Такім чынам, «вера, якая прыйшла ў заняпад» (lapsa relligio), найбольш небяспечная; з’яўленне вучэння Марціна Лютэра, з пункту гледжання Мікалая Гусоўскага, — найбольш актуальная, блізкая па часе праява гэтага заняпаду, якая павінна выклікаць трывогу.

Як большасць Пасланняў апостала Паўла, так і паэма «Пра жыццё і подзвігі святога Гіяцынта» акцэнтуюць праблему чыста чалавечага — эмацыйнага, псіхічнага, нават пачуццёвага — успрыняцця хрысціянскага веравучэння. «Гармонію паміж фізічным і духоўным аспектамі асобы Паўла дэманструе прадстаўленая ў яго лістах лексіка — антрапалагічная, псіхалагічная і афектыўная»13, — адзначае Р. Фабрыс. Аўтар падкрэслівае характэрныя факт: з 157-мі выпадкаў ужывання слова «сэрца» ва ўсіх тэкстах Новага Запавету 52 выпадкі прыпадаюць на лісты св. Паўла.

У сваю чаргу, Мікалая Гусоўскага цікавяць тыя аспекты спасціжэння Бога, якія звязаны з фізіялогіяй чалавека, перш за ўсё са зрокам і слыхам. Т. Ветэйкіс адзначаў: «У паэме Гусоўскага пра Гіяцынта ідзе размова не толькі пра наследаванне жыцця Хрыста (imitatio vitae), але таксама пра ўнутраную работу, пра стварэнне храма Божага ў сэрцы, чаму павінна садзейнічаць уладкаваная належным чынам сістэма касцёльных абрадаў, зрокава адчувальныя прыклады з жыцця святых (іконы, спевы, арганная музыка)»14. Літоўскі даследчык справядліва лічыць, што Мікалай Гусоўскі не абмяжоўваецца крытыкаю дактрыны Марціна Лютэра, а выказвае сваю прыхільнасць да ідэяў аскетычнай набожнасці ў духу devotio moderna і вучэння Тамаша Кемпійскага.

Статуя св. Паўла ў Ватыкане.

На думку Апостала, выратаванне могуць заслужыць не толькі хрысціяне, але і язычнікі, бо да выратавання вядзе не веданне закона, а сумленнае яго выкананне (гл. Рым 2, 14–15). У сваіх разважаннях св. Павел акцэнтуе не канфесійны, а эстэтычны аспект: Божае тварэнне самадастатковае і не патрабуе дадатковага ўмяшальніцтва чалавека: «назіранне над тварэннем прыводзіць натуральны розум да прызнання быцця Бога»15. Аглядаючы плён тварэння, можна «ўбачыць» Бога: «Ад стварэння свету Яго нябачныя [рысы]: адвечная Яго моц і боскасць, заўважальныя ў чынах, бачныя, таму няма ім апраўдання» (Рым 1, 20). Але калі людзі нават «славу нятленнага Бога замянілі на вобраз тленнага чалавека, птушак, чатырохногіх і паўзуноў. Таму і аддаў іх Бог праз пажадлівасць іхніх сэрцаў нячыстасці, каб яны самі зняславілі свае целы» (Рым 1, 23–24).

Пра няслушнасць ідалапаклонніцтва — перш за ўсё эстэтычную — актыўна разважае Мікалай Гусоўскі, супрацьпастаўляючы прымітыўнасці паганскіх культаў веліч і прыгажосць хрысціянскай літургіі. У апісанні язычніцкага абраду (Hussov. De vita, 542–545) відавочны момант дээстэтызацыі: голас паганскага вешчуна — жудасны (horridus), ён не гучыць, не лунае, але круціцца і мармыча (volvitur et murmurat). Паганства адштурховае аўтара перадусім сваёй грубай прымітыўнасцю; стварэнню адпаведнага ўражання спрыяюць аўтарскія алітэрацыі. З іншага боку, паэт засяроджвае яшчэ раз пільную ўвагу на тым, што Лютэр, крытыкуючы каталіцкую дагматыку, прапанаваў пазбавіць набажэнства пышнасці і каштоўнай атрыбутыкі. Але без гэтага, лічыць паэт-гуманіст, будзе аслаблены выхаваўчы ўплыў хрысціянскай веры.

Гучны, на многа ладоў шматгалосы харал. Боскай песняй Марныя вушы свае мы лагодзім. І ўсё гэта трэба Дзетачкам нашым — няхай прывыкаюць да Бога з маленства, Веры пачаткі яшчэ з малаком сваёй маці засвояць, Будуць дужэць, падрастаць, гэтаксама акрэпне і вера. (De vita, 554–559).16

Прызнанне веры ў Бога найвышэйшай духоўнай каштоўнасцю часта ў той ці іншай форме выказваецца ў Пасланнях святога Паўла, напоўненых аптымістычнымі і пазітыўнымі для простага чалавека думкамі пра апраўданне за грахі праз веру (гл. Рым 2, 12–16), праз веру, якая дзейнічае праз любоў (гл. Гал 5, 6); яны тлумачаць саму прыроду веры (гл. Гбр 11). Найвыйшэйшы аксіялагічны ранг набывае вера і ў паэме Мікалая Гусоўскага «Пра жыццё і подзвігі святога Гіяцынта», у якой, на нашу думку (не ў меншай ступені, чым у «Песні пра зубра») паэт рэалізаваў сваю мастацкую праграму. Нездарма ў канцы кракаўскага першадруку з паэмаю пра св. Гіяцынта 1525 года ён змясціў верш «Да чытача», пачатак якога («Hoc opus exegi» — «Я скончыў гэты твор») нагадвае фінал «Метамарфозаў» («Jamque opus exegi» — «Вось і скончыў я твор») — паэмы, якая з’яўляецца цэнтральнай у творчасці Авідзія. Цікавая і наступная заява аўтара:

Гэткія словы сабраў, што не сцёрты стараннай шліфоўкай. Веру іх сэнсам зрабіць — гэта і быў мой намер.

Такім чынам Мікалай Гусоўскі выразна акцэнтуе хрысціянскую дамінанту свайго твора, якая важнейшая для яго нават за паэтычную вытанчанасць («старанную шліфоўку»).

На прыкладзе святога Гіяцынта паэт паказаў канкрэтныя шляхі дасягнення духоўнай дасканаласці, не ідэалізуючы гэтыя шляхі, пазначыў тую небяспеку, якая падсцерагае на іх хрысціяніна. «Выказаўшы думку пра тое, што душа не павінна пакутаваць з-за сапсаванасці чыноўнікаў і духавенства, паэт выказаў перакананне, што хрысціянін павінен надаваць больш за ўсё ўвагі ўнутранаму самаразвіццю»17. Такая ўстаноўка адпавядае настаўленню, сфармуляванаму Апосталам, які сам прайшоў пакутлівы шлях ад Саўла да Паўла: «Выпрабоўвайце саміх сябе, ці вы трываеце ў веры? Саміх сябе правярайце» (2 Кар 13, 5). Праз апісанне нялёгкага жыццёвага шляху святога Гіяцынта Мікалай Гусоўскі дасягнуў мэты, сфармуляванай на пачатку паэмы: спалучаць зямную песню са святымі рэчамі (miscere calamos profanos sacris rebus). Задача прымірэння sacrum i profanum, падкрэслівае паэт, не вырашаецца радыкальным шляхам пазбаўлення святыняў іх залатых аздобаў або шляхам скарачэння колькасці святых таямніцаў, што ажыццявілі пратэстанты. Гэтая задача можа быць вырашана нават у межах літаратурнай / прапаведніцкай творчасці. Гэта дэманструюць сачыненні Паўла Тарсяніна, які заяўляў: «Кажу праўду і не хлушу» (1 Цім 2, 7). Называючы сябе прапаведнікам, Апосталам і настаўнікам у веры, св. Павел не праяўляў нігілізму ў адносінах да літаратурнай спадчыны антычнасці: цытаваў вершы Эпаменіда, Менандра, Арата. У сваю чаргу, Мікалай Гусоўскі, адштурхоўваючыся ад здабыткаў класічнай літаратурнай спадчыны, апранаючы свае творы ў «шаты» антычнай метрыкі і паэтыкі, шчыра прапагандуе ў сваіх лацінскіх вершах нормы і прынцыпы хрысціянскай маралі.

Як і святы апостал Павел, беларускі лацінамоўны паэт абураецца выпадкамі людской малавернасці або бязвер’я; малітву лічыць найлепшым сродкам, які дапамагае ў вырашэнні складаных жыццёвых сітуацый. Уплыў літаратурнай спадчыны Паўла Тарсяніна адчуваецца найперш у тым, што паэзія Мікалая Гусоўскага (перадусім паэма пра святога Гіяцынта) дыхае жывым словам прапаведніка. Але рэлігійны светапогляд аўтара, які добра ведае жыццё, дастаткова шырокі, таму праз цэнтральную тэму хрысціянскага абавязку выпраменьваюцца патрыятызм і гуманізм паэта. Ён, як і апостал Павел, не перастае захапляцца гармоніяй навакольнага свету, які з’яўляецца плёнам творчай працы Усявышняга; не перастае дзівіцца з самага дасканалага Яго стварэння — чалавека. Праз прызму сачыненняў Мікалая Гусоўскага, падсвечаных ідэямі Пасланняў св. Паўла, чытач атрымліваў шанц усвядоміць сябе чалавекам, які выратаваны Богам і пры гэтым мае права і магчымасць зразумець сутнасць гэтага выратавання, усвядоміць сваю індывідуальнасць, не рэфармуючы веру продкаў, але мадэлюючы ўласны вопыт спасціжэння праўды Хрыста — нярэдка такі ж складаны, як і вопыт самога апостала Паўла.

1. Гл., напр.: Святыя Пётр і Павел, апосталы, http://old.catholic.by/2/liturgy/saints/100552.html.
2. У перакладзе Уладзіслава Чарняўскага — «апостал паганаў».
3. Nietzsche F. Morgenrote. Gedanken uber die moralischen Vorurteile / Hrsg. M. Holzinger, I, § 58. — Munchen: Hanser, 1954. — S. 50. Пераклад з нямецкай мовы наш. – Ж. Н.-К.
4. Гл.: Менцаль Т. «Пяць хростаў Русі» ў помніках даўняга ўсходнеславянскага пісьменства // Наша вера, 2015, № 3, с. 28.
5. Падлікі ажыццяўляліся з апораю на інфармацыю, размешчаную на нямецкім каталіцкім сайце «Das Bibelwerk», гл.: https://www.bibelwerk.de/home/sonntagslesungen?show=all. Дзякую за кансультацыйную падтрымку настаўніку гімназіі ў Гарміш-Партэнкірхен (Баварыя) Маціасу Менцалю. Für nützliche Hinweise bin ich Herrn Matthias Menzel, Lehrer (Mathematik und katholische Religionslehre) am Werdenfels-Gymnasium in Garmisch-Partenkirchen zu Dank verpflichtet.
6. Падокшын, С. А. Беларуская думка ў кантэксце гісторыі і культуры. — Мінск: Беларус. навука, 2003. — С. 75.
7. Навуковае перавыданне тэксту паэмы гл.: Nicolai Hussoviani carmina, edidit, praefatione instruit, adnotationibus illustravit Joannes Pelczar, Cracoviae: Typis Univesitatis Jagellonicae, 1894. Тут фрагменты з паэмы «Пра жыццё і подзвігі святога Гіяцынта» прыводзяцца ў нашым паэтычным перакладзе.
8. Pilat R. Historya poezyi polskiey w. XVI i w trzech pierwszych dziesiątkach lat w. XVII (1500 – 1632). Rozwój poezyi łacińskiej w pierwszej połowie XVI w. Rej – Kochanowski — Lwów – Warszawa: Filomata, 1909. — S. 78; Zabłocki S. Hussowski M. // Literatura polska: prze­wodnik encyklopedyczny, t. 1. — Warszawa: PIW, 1984. — S. 367.
9. Дорошкевич В. И. Новолатинская поэзия Белоруссии и Литвы: первая половина XVI века — Минск: Наука и техника, 1979. — С. 147–148.
10. Nicolai Hussoviani carmina, edidit, praefatione instruit, adnotationibus illustravit Joannes Pelczar, Cracoviae: Typis Univesitatis Jagellonicae, 1894. — Р. 83.
11. Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового Завета в синодальном переводе с комментариями и приложениями (далее — Библия). — Москва: Российское Библейское Общество, 2004. — С. 1775, прим. 5.
12. Nicolaus Hussovianus, Opera, transtulerunt Benediktas Kazlauskas, Sigitas Narbutas, Eugenija Ulčinaitė, Tomas Veteikis — Vilnius: Lietuvių literatūros institutas, 2007. — Р. 274, заўв. 173.
13. Фабрис Р. Павел. Апостол народов; пер. с итал. В. Тимофеевой, Москва: Паолине, 2008. — С. 50.
14. Veteikis T. Mikalojus Husovianas epochu ir tapatybiu sankirtose // Mikalojus Husovianas, Raštai / iš lotynu kalbos vertė Benediktas Kazlauskas, Sigitas Narbutas, Eugenija Ulcinaite, Tomas Veteikis = Nicolaus Hussovianus, Opera, Vilnius: Lietuviu literaturos institutas, 2007. — Р. 274.
    
15. Библия..., с. 1758.
16. Упершыню гэты і іншыя фрагменты перакладу паэмы пра святога Гіяцынта быў апублікаваны ў часопісе «Наша вера» (2007, № 3).
17. Veteikis T. Op. cit. P. 273.