|
|
№
1(87)/2019
Вялікія містыкі
Інтэрв’ю
Постаці
Мастацтва
Постаці
Мастацтва
Культура
З архіваў часу
In memoriam
На кніжнай паліцы
Успаміны
Паэзія
Літаратура
Проза
Мастацтва
Асобы
Культурны праект
|
Святы Ян ад Крыжа
УЗЫХОД НА ГАРУ КАРМЭЛЬТрактат пра тое, як павiнна падрыхтавацца душа, каб за кароткi час дасягнуць злучэння з Богам. Парады i вучэннi як для пачынальнiкаў, гэтак i для дасведчаных, вельмi карысныя, каб вызвалiцца ад усiх рэчаў дачасных, не абцяжарваць сябе духоўнымi прывязанасцямi i застацца ў найвышэйшай аголенасцi i свабодзе духу, неабходных для злучэння з Богам. Напiсаны айцом кармэлiтам босым, братам Янам ад Крыжа.Працяг. Пачатак у № 2 (76)/2016.
КНIГА ДРУГАЯ
Разуменне
Раздзел 12 1. Перш чым пачаць гаворку пра візіі ўяўленчыя, якiя звычайна ўласцівыя ўнутраным пачуццям — уяўленню i фантазii, неабходна спачатку, каб захаваць парадак, сказаць нешта пра натуральныя ўспрыманнi ўнутранымi цялеснымi пачуццямi. Такiм чынам, мы пяройдзем ад меншага да большага, ад вонкавага да больш унутранага, пакуль не дасягнем таго iнтымнага засяроджання, у якім душа злучаецца з Богам. Мы трымаліся гэтага парадку, калi спачатку гаварылi, як агалiць вонкавыя пачуццi ад натуральных уяўленняў прадметаў, а гэта значыць — натуральныя здольнасцi жадання. Гэтаму была прысвечана першая кнiга, у якой йшла гаворка пра Ноч пачуццяў. Затым мы пачалi гаварыць пра тое, як агалiць тыя ж самыя пачуццi ад вонкавых звышпрыродных уяўленняў, якiя даюцца знешнiм пачуццям (пра гэта гаворка ішла ў пяпярэднім раздзеле) для таго, каб душа ўвайшла ў Ноч духу. 2. Гэтую другую кнiгу мы прысвецiм таму, што адбываецца ў цялесным унутраным пачуццi, гэта значыць ва ўяўленнi i фантазii, якiя мы таксама павiнны вызваліць ад усiх гэтых формаў i ўяўных успрыманняў i якiя натуральна ў iх узнiкаюць. Таксама мы павiнны давесцi, што душы немагчыма дасягнуць злучэння з Богам, пакуль гэтыя ўнутраныя пачуццi не перастануць дзейнiчаць, паколькi яны не могуць быць адпаведным i найпрасцейшым сродкам для паяднання з Богам. 3. Неабходна адзначыць, што гэтыя два пачуццi, на якiх мы спынiмся больш дэталёва, з’яўляюцца цялеснымi ўнутранымi пачуццямi i iх называюць уяўленнем i фантазiяй. Першае звычайна служыць другому: адно ўяўляе, а другое фармуе вобразы, выкарыстоўваючы ўяўленнi. З пункту гледжання мэты нашага разважання, гаварыць пра ўяўленне азначае гаварыць пра фантазiю, і таму мы не будзем разбiраць iх паасобку: усё, што мы скажам, будзе адносiцца да абодвух, бо ўсё, што гэтыя пачуццi можа ўспрыняць i выпрацаваць, называецца ўяўленнем цi фантазiяй. Тут я маю на ўвазе формы цялесных з’яваў цi вобразаў. Гэтыя формы могуць быць двух відаў: звышнатуральныя i натуральныя. Калi гэтым пачуццям явяцца звышнатуральныя формы, яны ўспрымаюць iх пасiўным чынам. Такiя з’явы, пра якiя я буду гаварыць далей, я называю з’явамi, выкліканымi звышнатуральным чынам. Другiя ж з’явы натуральныя ўнутраныя пачуццi ствараюць самi, бо маюць здольнасць ствараць iх пад выяваю формаў, фiгураў i вобразаў. Такiм чынам, уяўленне i фантазiю можна ўжываць падчас медытацыi, якая з’яўляецца дыскурсiўным дзеяннем пасродкам вобразаў, форм i фiгур, выпрацаваных i ўяўленых гэтымi здольнасцямi. Напрыклад, калi нехта ўяўляе сабе ўкрыжаванага Хрыста каля калоны цi якi iншы эпiзод з Ягонага жыцця, цi ўяўляе сабе пасад Бога, веліч i хвалу Божую як найпрыгажэйшае святло i гэтак далей. Да гэтага падобна нашае дзеянне, калi мы ўяўляем пэўныя рэчы, Божыя цi людскiя, праз пачуццi ўяўлення. Каб дасягнуць злучэння з Богам, душа павiнна вызвалiцца ад усiх гэтых вобразаў, каб застацца ў цемры ў адносінах да гэтага пачуцця. Сапраўды, яны не маюць нiякiх непасрэдных адносiнаў да Бога, гэтаксама, як iх не маюць выявы матэрыяльных рэчаў, што ўспрымаюцца пяццю цялеснымi пачуццямi. 4. Прычына гэтага ў тым, што ўяўленне не можа прыдумаць i ўбачыць iншыя вобразы, як толькi тыя, якiя яно спазнала знешнiмi пачуццямi, гэта значыць, што яно можа ўявiць толькi тое, што некалi пабачыла цi пачула, i гэтак далей. Самае большае, што можа стварыць ўяўленне, — гэта вобразы, падобныя да рэчаў убачаных цi пачутых, якiя не маюць нi найвышэйшага быцця, нi нават роўнага таму, што пазналi знешнiя пачуццi. Бо калi нехта ўяўляе перлавыя палацы цi залатыя горы, бо сапраўды бачыў перлiны цi золата, на справе ўсе ягоныя ўяўленнi маюць менш вартасцi, чым самая маленькая колькасць золата цi адна толькi перлiна, нават калi ўяўленне прапануе iх у вялiкай колькасцi i шчодрасці. I паколькi ўсе створаныя рэчы, як ужо было сказана, бясконца далёкiя ад быцця Бога, усё, што можна ўявiць сабе падобнага да iх, не можа быць сродкам для паяднання з Iм i, больш за тое, яны значна аддаляць ад Яго, як ужо было сказана. 5. Тыя, хто ўяўляюць сабе Бога ў вобразе, напрыклад, вялiкага полымя цi неверагоднага ззяння, цi ў якiм-небудзь iншым вобразе, упэўненыя, што ўсё гэта падобна да Яго, насамрэч страшэнна аддаляюцца ад Яго. I нават калi для пачаткоўцаў гэтыя вобразы i разважаннi як спосабы медытацыi неабходныя, каб iх душа паступова распалялася любоўю i каб даць душы пасiлак пасродкам гэтых пачуццяў, аднак, як далей мы растлумачым, яны служаць толькi як аддалены сродак паяднання з Богам у тым сэнсе, што душы могуць выкарыстоўваць вобразы як сродак ажно да дасягнення духоўнага адпачынку. Яны павiнны толькi прайсцi праз яго, а не застацца ў iм, бо іначай яны нiколi не дасягнуць мэты, якая зусiм не падобная да гэтых аддаленых сродкаў i ўвогуле не мае нiчога агульнага з iмi, гэтаксама, як прыступкi лесвiцы не маюць нiчога агульнага з пакоем, што знаходзiцца наверсе, бо яны з’яўляюцца толькi сродкам ягонага дасягнення. Таму, калi той, хто ўздымаецца па лесвiцы, не пакiне за сабою адну за другою ўсе прыступкi аж да апошняй, але захоча спынiцца на адной з iх, нiколi не дасягне прыемнага i ціхага пакою напрыканцы. Па гэтай прычыне душа, якая прагне ў гэтым жыццi дасягнуць паяднання, спачыну і найвышэйшага дабра, павiнна прайсцi праз усе прыступкi разважанняў, вобразаў i ведаў, прайсцi праз iх i пакiнуць iх за сабою, таму што нiводная з iх не адпавядае мэце, якой яна прагне дасягнуць, якою ёсць Бог. I таму гаворыць апостал Павел у Дзеях Апосталаў: «Genus ergo cum simus Dei, non debemus aestimare auro, aut argento, aut lapidi, sculpturae artis, et cogitationis hominis, divinum esse simile». — «Дык калі мы належым да Божага роду, то не павінны думаць, што боства падобнае да золата ці срэбра, ці каменя, да выявы мастацтва і чалавечай фантазіі» (Дз 17, 29). 6. I таму вельмi памыляюцца духоўныя асобы, якiя напрактыкавалiся ў наблiжэннi да Бога праз вобразы, уяўленнi i медытацыю, што слушна для пачаткоўцаў, але ў момант, калi Ён запрашае iх да дабра больш духоўнага — унутранага i нябачнага, пазбаўляючы iх смаку i ўпадабання ў разважальнай медытацыi, яны губляюцца, баяцца адысцi ад тых датыкальных спосабаў, да якiх прызвычаiлiся. Яны нават намагаюцца затрымаць iх, працягваючы iсцi, як раней, праз разважаннi i медытацыi ўяўленняў, упэўненыя, што трэба, каб заўсёды так i было. У гэтым намаганнi яны вельмi стамляюцца i не атрымлiваюць ад гэтага нiякай карысцi. Больш за тое, чым больш яны намагаюцца, каб iзноў адчуць ранейшы смак, тым больш павялiчваецца i ўзрастае ў iх абыякавасць, стомленасць i душэўны неспакой, бо душы ўжо не падабаецца гэты пачуццёвы пасiлак, як мы ўжо казалi, яна прагне iншага, больш далiкатнага, больш унутранага i менш пачуццёвага, якi ўжо не палягае на працы ўяўлення, але на адпачынку душы, што заспакойваецца ў нерухомасцi i цішы, што i ёсць больш духоўным. Бо чым далей душа ўваходзiць на шлях духу, тым больш сцiхаюць асобныя дзеяннi душэўных здольнасцяў, i яны больш засяроджваюцца на агульным i чыстым дзеяннi. Бо калi б вандроўнiк крочыў увесь час, ён бы нiколi не дасягнуў мэты. Калi б усё было толькi сродкам, навошта было б патрэбна дасягненне мэты i заканчэнне? 7. I таму так шкада бачыць многiя душы, якiя, у той час, калi iх душа хоча супакоiцца i спачыць ва ўнутранай нерухомасцi, напоўненай спакоем i Божым адпачынкам, турбуюць яе, змушаюць выйсцi вонкi i змушаюць яе iзноў бязмэтна вагацца, пакiнуўшы дасягнутую канцовую мэту, дзе яна ўжо адпачывала, i вяртаюцца iзноў да разважання, гэта значыць да сродку, якi вядзе да гэтага адпачынку. Усяму гэтаму спадарожнiчае адчуванне гiдкасцi, непрыемнага прысмаку, бо душа хацела б, каб яе пакiнулi ў спакоi, i не разумее, што з ёю адбываецца, бо не знаходзiць сабе месца, адчувае боль, падобна да таго, як, вярнуўшыся з працы ў месца адпачынку, чалавек iзноў мусіць вярнуцца на працу. I паколькi гэтыя асобы не разумеюць таямнiцы свайго новага стану, яны думаюць, што iх апанавала лянота, бо яны нiчога не робяць. Таму замест таго, каб адпачыць, яны не супакойваюцца, а намагаюцца iзноў i iзноў медытаваць i разважаць. Як вынiк, iх напаўняе абыякавасць i стомленасць, бо яны прагнуць выцiснуць сок з той садавiны, якая яго ўжо не мае. I больш за тое, мы можам сказаць, што чым больш яны непакояцца пра гэта, тым меншую карысць атрымлiваюць. Чым больш яны ўпарцяцца ў такiх дзеяннях, тым горай яны сябе адчуваюць, бо вырываюць душу з духоўнага спакою, пазбаўляючы яе большага дзеля малога, i вяртаюць яе на шлях, якi яна ўжо прайшла, i змушаюць яе рабiць тое, што яна ўжо зрабiла. 8. Неабходна папярэдзiць такiя душы, каб яны вучылiся знаходзiцца ў гэтай нерухомасцi, уважлiвыя да любоўнай прысутнасцi ў Богу, i не хваляваліся больш пра сваё ўяўленне i яго дзеяннi, бо, як ужо было сказана, у гэтым стане ўсе здольнасцi адпачываюць i не дзейнiчаюць актыўна, але пасiўна паддаюцца дзеянню Бога. I калi яны часам дзейнiчаюць, дык не праз сiлу цi праз доўгае разважанне, але праз пяшчоту любовi, якой iх вядзе Бог, а не праз дзейнасць душы, што мы растлумачым далей. Пакуль жа хопiць таго, што ўжо сказана, каб тыя, хто прагне iсцi наперад, зразумелi, што абавязкова неабходна ў адпаведны момант навучыцца вызваляцца ад усiх гэтых спосабаў дзеяння ўяўлення ў залежнасцi ад таго, колькi карысцi яны iм прыносяць у адпаведнасці са станам, у якiм яны знаходзяцца. 9. I для таго, каб было зразумела, у якi час i ў якi момант гэта павiнна здарыцца, у наступным раздзеле я раскажу аб прыкметах, якiя духоўныя асобы павiнны заўважыць у сабе, каб зразумець, што настаў момант i час, каб свабодна спачыць у мэце, якой яны дасягнулi, i пакiнуць у баку разважаннi i дзейсныя ўяўленні.
Раздзел 13 1. Каб прапанаванае вучэнне не здавалася такiм цьмяным, неабходна ў гэтым раздзеле растлумачыць духоўнаму чалавеку, калi настае час i момант, у які ён можа перастаць разважаць з дапамогаю ўяўленняў, вобразаў i формаў, а таксама адзначыць, чаму iх нельга пакiнуць ні перад тым, як гэтага запатрабуе дух, нi пасля гэтага. Бо сапраўды, як на шляху да Бога неабходна ў адпаведны час пакiнуць усе гэтыя ўяўленнi, вобразы i формы, каб яны не сталiся перашкодаю, гэтаксама неабходна не пакiнуць адзначанае разважанне ўяўленнямi раней часу, каб пасля не вяртацца назад. Бо, калi для душаў, абазнаных у духоўным жыццi, уяўленнi, народжаныя гэтымi здольнасцямi, не служаць непасрэдным сродкам для паяднання з Богам, то для пачаткоўцаў яны служаць як аддалены сродак, каб падрыхтаваць i прызвычаiць дух для духоўных рэчаў праз пачуццi. Яны таксама могуць паслужыць для таго, каб вызваліць душу ад усiх iншых вобразаў i ўяўленняў — часовых, нізкіх i натуралістычных. Таму тут я апiшу некаторыя прыкметы i ўзоры, якiя духоўны чалавек павiнен заўважыць у сабе, каб даведацца, цi настаў адпаведны час i цi трэба iх пакiнуць, цi не. 2. Першую прыкмету заўважае душа ў той момант, калi яна ўжо не можа больш нi медытаваць, нi разважаць, нi атрымлiваць ад гэтага практыкавання такога задавальнення, як раней. Наадварот, цяпер яна адчувае абыякавасць да ўсяго таго, ад чаго раней яна, засяроджваючыся, атрымлiвала задавальненне. Але душа яшчэ не павiнна пакiдаць медытацыю, пакуль атрымлiвае ад яе плён i пакуль можа разважаць, ажно да моманту, калi яна супакоiцца ў нерухомасцi, і пра гэта нам гаворыць трэцяя прыкмета. 3. Другая прыкмета даецца, калi душа заўважае, што яна не жадае выкарыстоўваць нi ўяўленнi, нi пачуццi да нiякай асобнай, вонкавай цi ўнутранай рэчы. Пры гэтым я не хачу сказаць, што ўяўленне цалкам знiкае, яно яшчэ часта прысутнiчае ў медытацыi, але я хачу сказаць, што душы больш не падабаецца засяроджанне на такіх рэчах. 4. Трэцяя прыкмета, самая пэўная, заключаецца ў тым, што душы пачынае падабацца заставацца на самоце з любоўнаю ўвагаю Бога, без асаблiвых разважанняў, ва ўнутраным спакоi, нерухомасцi i адпачынку, калi памяць, розум i воля нiчога не робяць цi, прынамсi, калi яны ўжо не разважаюць, пераходзячы з адной рэчы да другой. Душа задавальняецца толькi любоўным засяроджаннем i агульным веданнем, пра якое мы ўжо гаварылi, не намагаючыся асаблiва зразумець з дакладнасцю, што i як. 5. Духоўны чалавек павiнен заўважыць у сабе прынамсi гэтыя тры прыкметы разам, перш чым наважыцца з пэўнасцю пакiнуць стан разважання i пачуцця i ўвайсцi ў стан кантэмпляцыi i духу. 6. Недастаткова наяўнасці толькi першай прыкметы без другой, бо можа стацца, што ўжо немагчыма, як раней, уяўляць сабе Божыя рэчы i разважаць над iмi з-за нядбайнасцi i недахопу стараннасцi. I таму неабходная другая прыкмета, калi душа не хоча i не мае нi жадання, нi задавальнення думаць пра пабочныя рэчы. Бо калi немагчымасць засяродзiць уяўленне i пачуццё на Божых рэчах паходзіць з няўважлiвасцi i абыякавасцi, у душы ўзнiкае жаданне i ахвота звярнуцца да нечага iншага i аддалiцца. Але таксама недастаткова заўважыць у сабе першую i другую прыкметы, нязлучаныя з трэцяй, бо нават калi душа заўважае ў сабе няздольнасць думаць i разважаць пра Божыя рэчы цi пра аддаленыя ад Бога рэчы, гэта можа паходзiць ад меланхолii цi ад кепскага настрою розуму i сэрца, якiя могуць спарадзiць у пачуццях свайго роду здранцвенне i пэўную замаруджанасць, калi душа не думае нi аб чым i не мае нiякага жадання думаць, а прагне толькi заставацца ў гэтым прыемным бяздзеяннi. Каб пазбегнуць гэтага, душа павiнна мець у сабе трэцюю прыкмету, гэта значыць — любоўнае пазнанне i супакоеную ўважлiвасць да Бога, як было ўжо сказана. 7. I хаця насамрэч, на пачатку, калi ўваходзiш у гэты стан, любоўнае пазнанне амаль немагчыма адрознiць, гэта адбываецца па дзвюх прычынах: па-першае, таму што напачатку гэтае любоўнае пазнанне вельмi субтыльнае i далiкатнае i амаль неўспрымальнае; па-другое, душа, прызвычаеная да практыкавання медытацыi цалкам пачуццёвай, няздольная заўважыць i амаль не адчувае гэтую надпачуццёвую, чыста духоўную навiну. Гэта адбываецца асаблiва тады, калi душа, не разумеючы свайго новага стану, не паддаецца яму, а намагаецца звярнуцца да практыкавання яшчэ больш пачуццёвага. Таму, нават калi ўнутраны поўны любовi спакой разліваўся больш шырока, душа не здольная яго адчуць i парадавацца яму. Але калi душа прызвычаiцца ўсё больш паддавацца гэтаму спакою, ён пачне ўсё больш узрастаць у ёй, i яна пачне ўсё больш адчуваць у сабе любоўнае агульнае пазнанне Бога, якое будзе ёй падабацца больш за ўсе рэчы, бо яно без усялякага намагання дае спакой, адпачынак, смак i задавальненне. 8. I каб стала больш зразумелым тое, што было ўжо сказана, у наступным раздзеле мы пагаворым аб прычынах i матывах, паводле якіх неабходна мець гэтыя тры прыкметы, каб увайсцi на духоўны шлях.
Пераклад з іспанскай мовы
|
|
|