Home Help
Пра нас Аўтары Архіў Пошук Галерэя Рэдакцыя
4(86)/2018
Вялікія містыкі

УЗЫХОД НА ГАРУ КАРМЭЛЬ
Жыццё Касцёла
Гутарка кс. Адама БЛЫШЧА з Андрэа ТАРНЭЛЛІ
ІНТЭРНЭТ НАРАДЗІЎ ПАЧВАРАЎ
Культура
Даследаванні
Пераклады

ЧАТЫРЫ ВІДЫ ЛЮБОВІ
Мастацтва

«СТЫГМАТЫ» НЯБАЧНАЙ ВАЙНЫ
Спадчына
Музыказнаўства
Кніжныя скарбы
Архітэктура

БЕЛАРУСКІЯ КАМПАНІЛЫ
З гісторыі Касцёла
Пераклады

ДУХОЎНАЯ ЛІРЫКА
Паэзія

ВЕРШЫ

ВЕРШЫ
Асобы

У ДАРОЗЕ ДА ПРАЎДЫ
У выдавецтве «Pro Christo»
Постаці

АБАРОНЦА ВЕРЫ
Мастацтва

НА БОСКАЙ ДАЛОНІ

Кс. Ян ГУРСКІ

МІСІІ — СВЯТАЯ СПРАВА КАСЦЁЛА

Касцёл на перыферыі

Выконваючы сваю місійную задачу, Касцёл знаходзіць штораз новыя прасторы і магчымасці для евангелізацыі. На працягу стагоддзяў парадыгма місій пашыралася і змянялася, бо неабходна было вывучаць, аналізаваць новыя выклікі і дастасоўваць да іх абвяшчэнне Евангелля.

Папа Францішак звярнуў увагу на перыферыю Касцёла як місійную катэгорыю, што патрабуе новай успрымальнасці і метадаў: «Касцёл, які „выходзіць у дарогу“ — гэта Касцёл з адчыненымі дзвярыма. Выйсці насустрач іншым, каб дасягнуць людской перыферыі, не азначае бегчы ў свет без мэты і сэнсу. У многіх выпадках лепш запаволіць крок, супакоіцца, каб паглядзець у вочы і пачуць, або адкласці тэрміновыя справы, каб спадарожнічаць таму, хто застаўся на ўзбочыне дарогі» (EG 46). Розныя сітуацыі, якія здараліся падчас пастырскага служэння будучага папы Францішка ў Аргенціне, давалі яму магчымасць рэлігійнага досведу адносна перыферыі Касцёла і фарміравання ў сабе ўражлівасці на людскую бяду1. У адказ на гэта ўзніклі розныя плыні тэалогіі вызвалення.

Паняцце перыферыі сустракалася яшчэ ў вучэнні Яна Паўла ІІ. У энцыкліцы «Redemptoris missio», апісваючы «Місійныя колы», ён распавядае пра новыя выпадкі, сацыяльныя з’явы, культурную прастору — робіць высновы пра «сучасныя арэапагі» (RMs 37). Місія — гэта радаснае выйсце на шлях сустрэчы і дынамізму. Папа Францішак піша: «Сёння мы не патрабуем „звычайнага кіравання“. Давайце ж будзем ва ўсіх рэгіёнах зямлі ў „пастаянным стане місіі“» (EG 25). Радасць Евангелля — гэта місійная радасць (EG 21), яна прадугледжвае пэўную свабоду, адыход ад схемаў, фантазію.

Місійная парадыгма вымагае асабістага распазнання паклікання і змены ладу жыцця. Гэта датычыцца зменаў у функцыянаванні розных структураў у Касцёле: «Празмерная цэнтралізацыя замест таго каб дапамагаць ускладняе жыццё Касцёла і развіццё яго місійнага дынамізму» (EG 32). Гэта не прапанова пэўнай адвольнасці, а змена крытэрыяў — са «зручнага пастырскага крытэрыя, „што заўсёды так было“» (EG 33), на місійны, што датычыцца парафіяльнага душпастырства і місіі ўсяго Касцёла. Для таго, каб належным чынам выканаць пастаўленыя задачы, патрэбна супрацоўніцтва экзэгетаў і тэолагаў (EG 40). «Разнастайнасць дапамагае паказваць і лепш развіваць розныя аспекты невычэрпных багаццяў Евангелля» (EG 40). Гэта дапаможа лепш выказаць праўду Евангелля (EG 41). Аднаўленне формаў выказвання неабходнае для таго, каб перадаваць нязменны сэнс Евангелля. З гэтаю мэтаю трэба браць пад увагу розныя абмежаванні тых людзей, якім абвяшчаецца Евангелле. Касцёл — гэта святыня «з адчыненымі дзвярыма» (EG 41). Адсюль паходзіць пастулат пра тое, што шлях да Бога трэба паказваць не праз памнажэнне наказаў і забаронаў, а праз абвяшчэнне Божай міласэрнасці. У такім Касцёле прывілеяванае месца заўсёды займаюць бедныя (EG 48).

Цяжка лепш скончыць працытаваны фрагмент адгартацыі «Evangelii gaudium», як згадкаю Святога Айца пра месца, дзе ён вырас, атрымаў фармацыю і нёс служэнне, — пра Лацінскую Амерыку: «Паўтараю тут для ўсяго Касцёла тое, што шматразова казаў святарам і свецкім вернікам у Буэнас-Айрэсе: я аддаю перавагу Касцёлу пабітаму, зраненаму і бруднаму, бо ён выйшаў на вуліцу, чым Касцёлу хвораму ад замкнёнасці і камфорту, засяроджанаму на ўласнай бяспецы. Не хачу Касцёла, які заклапочаны быць цэнтрам, які ўрэшце замыкаецца ў гушчары дакучлівых ідэй і працэсаў» (EG 49).

Цікавы погляд папы Францішка на горад як месца евангелізацыі (EG 71). Ён падкрэслівае ўсе фактары, спрыяльныя для місіі. Звычайна горад успрымаюць як пагрозу для веры. Святы Айцец звяртае ўвагу на тыя фактары, якія не спрыяюць сустрэчы з Богам: «Гэта змушае нас шукаць новыя формы малітвы і зносін, якія былі б больш прыцягальнымі і зразумелымі для жыхароў горада» (EG 73). Спатрэбяцца новыя місійныя метады, якія яшчэ больш улічвалі б міжкультурны і міжрэлігійны дыялог. «Касцёл пакліканы да цяжкага дыялогу» (EG 74). Прысутнасць Касцёла ў гарадах — шанец для аднаўлення жыцця ў гэтым асяроддзі. І гэта натуральная задача, якая патрабуе даследавання сучаснага жыцця горада.

Мігранты з пазаеўрапейскіх краінаў — гэта пагроза?

Апошнім часам еўрапейскія краіны штурмуюць вялікія натоўпы мігрантаў. З’ява міграцыі часта станавілася прычынаю вялікіх культурных зменаў. Яе прычыны таксама бываюць розныя (кліматычныя змены, войны, катаклізмы, голад). Патрэбны глыбокія даследаванні, каб належным чынам ацаніць гэтыя прычыны і ў будучыні знайсці рашэнне.

У Старым Запавеце таксама закранаецца праблема міграцыі. Сам Ізраэль быў мігрантам у егіпецкай няволі (Зых 22, 20). Пан Езус таксама быў мігрантам. Святая Сям’я ў спешцы ўцякала з Ізраэля ў Егіпет, на афрыканскі кантынент, з-за пагрозы пераследу: «Анёл Пана з’явіўся Юзафу ў сне і сказаў: „Устань, вазьмі Дзіця і Маці Яго і ўцякай у Егіпет, і будзь там, пакуль не скажу табе, бо Ірад будзе шукаць Дзіця, каб загубіць Яго“. Падняўшыся, ён узяў Дзіця і Маці Яго ноччу і адправіўся ў Егіпет» (Мц 2, 13–14). Пра гэта згадвае і Ян Павел ІІ у апостальскай адгартацыі «Ecclesia in Africa», выдадзенай у 1995 г. (EA 81). Касцёл у Егіпце часта звяртаецца да гэтага факта ў розных формах пабожнасці.

Спасланне Духа Святога (Дз 2, 1–12) адбылося для «ўсялякага народу пад небам» (Дз 2, 5). Апісваючы жыхароў Юдэі, аўтар гаворыць пра парфянаў і мідзянаў, эламітаў і выхадцаў з Месапатаміі, Юдэі і Кападоцыі, Понта і Азіі, Фрыгіі і Памфіліі, Егіпта і частак Лівіі, сумежных з Кірэнаю, згадвае таксама прыезджых рымлянаў, празелітаў, крыцянаў і арабаў.

Папа Францішак сцвярджае: Хрыстус мае аблічча бежанца — мігранта2. Міграцыя заўсёды нясе з сабою зарад эмоцый, звязаных з культураю, моваю, рэлігіяй, звычаямі. Часта гэта сустрэча з новаю групаю людзей, з іх норавамі і традыцыямі. Ды не проста сустрэча, а сапраўднае сутыкненне культураў. Нельга ўспрымаць гэта негатыўна. Часта такое сутыкненне дае новы стымул для развіцця рэлігіі і культуры. Ян Павел ІІ заўважыў: «У святле вялікіх пераменаў сучаснага свету міграцыя — гэта новая з’ява: нехрысціяне ў вялікай колькасці прыбываюць у краіны, якія здаўна з’яўляюцца хрысціянскімі, і ствараюць новыя нагоды для кантактаў і культурнага абмену, пабуджаючы Касцёл да гасціннасці, дыялогу, дапамогі — адным словам, да братэрства. Сярод мігрантаў бежанцы займаюць асаблівае месца і заслугоўваюць асаблівай увагі» (RMs 37). У гэтым тэксце таксама ідзе гаворка аб прычынах міграцыі: палітычны ўціск, беднасць, голад, засуха.

Неспакой выклікае прыбыццё людзей, якія належаць да іншых рэлігій, асабліва да ісламу. На жаль, мы не заўважаем, што сярод бежанцаў з Блізкага Усходу і з Афрыкі ёсць таксама хрысціяне, якія належаць да старажытных Касцёлаў: мараніты, армяне, копты3. Часам яны складаюць большасць. Трэба прызнаць, што веды пра гэтыя Касцёлы ў заходнім грамадстве яшчэ слабыя. Неабходна глыбей пазнаёміцца з вучэннем Сіноду Біскупаў па справах Блізкага Усходу, выкладзеным у «Ecclesia in Medio Oriente» (2012). Пэўныя парады мы знойдзем таксама ў буле папы Францішка «Misericordiae Vultus» (2015), дзе абвяшчаецца Год Міласэрнасці і згадваюцца ўчынкі міласэрнасці для цела і душы бліжняга (MV 16). Аднак мы забыліся пра гэтую цяжкую навуку. Міласэрнасць пераўзыходзіць межы нашай рэлігіі і яднае нас з прадстаўнікамі іншых рэлігій, юдаізму або ісламу (MV 23). Гэта важны напамін у нашым зямным пілігрымаванні.

Хрысціяне з усходніх Касцёлаў шукаюць паратунку і дапамогі ў братоў. Трэба пазнаёміцца з іх гісторыяй, традыцыямі, літургіяй. Варта было б даведацца, што адчуваюць тыя, хто імкнецца ў хрысціянскую Еўропу.

Еднасць хрысціянаў — рэальнасць або ўтопія?

Папа Францішак у адгартацыі «Evangelii gaudium» (2015) сцвярджае, што экуменічная дзейнасць — гэта адказ на малітву Езуса Першасвятара (гл. Ян 17, 21; EG 244).

На працягу ХХ стагоддзя ў хрысціянстве ўжо існавала перакананне ў неабходнасці імкнуцца да еднасці. Другі Ватыканскі Сабор вучыць: «Адсутнасць еднасці цалкам супярэчыць волі Хрыста, з’яўляецца спакусаю для свету і пры гэтым прычыняе шкоду найсвяцейшай справе абвяшчэння Евангелля ўсялякаму стварэнню» (UR 1). Рух да еднасці фарміраваўся паступова, найперш у пратэстанцкіх асяродках. З 1908 г. хрысціяне розных Касцёлаў збіраюцца на супольную малітву4. Пра імкненне да еднасці шмат гаварыў Ян Павел ІІ у энцыкліцы «Ut unum sint» (1995).

Апрача тэалагічнага дыялогу, які вядзецца паміж канфесіямі на тэму прызнання хросту, разумення Эўхарыстыі ці служэння ў супольнасці, утварыўся вялікі харызматычны рух, які можна назваць «разнароднасцю паяднання» (арцыбіскуп Альфонс Носсаль). Пасля доўгіх гадоў інтэнсіўных пошукаў, чаканняў і надзеяў настаў час спакою. Аднак гэта не можа азначаць адабрэння падзелу. Таму з радасцю трэба распазнаваць новыя знакі, на якія звяртае ўвагу папа Францішак: экуменізм крыві, сяброўства, цярплівасці, вытрымкі. «Для тых, хто пераследуе, мы не падзеленыя, мы не з’яўляемся лютэранамі, праваслаўнымі, католікамі, евангелістамі… Не! У іх вачах мы адзіныя»5. Евангелізацыя свету — гэта выклік для хрысціянаў. Год Міласэрнасці быў часам адкрыцця гэтага вымярэння (MV 16).

Місіі — евангелізацыя — новая евангелізацыя

2013 год мы перажывалі як Год веры, абвешчаны яшчэ папам Бэнэдыктам XVI6, прычым з моцным місійным акцэнтам, які быў характэрны таксама для Сусветных дзён моладзі ў Рыа-дэ-Жанэйра (2013) і ў Кракаве (2016). Святы Айцец Францішак выразна падкрэсліў неабходнасць абвяшчаць Евангелле. Заключнае пасланне на Сусветных днях моладзі гучала вельмі ясна: «Ідзіце і абвяшчайце Евангелле». Да гэтага ён заклікаў таксама ў Пасланні на місійны тыдзень 2013 г. (хацелася б звярнуць увагу на тое, што гэта першае пасланне цяперашняга Папы).

Касцёл «па сваёй сутнасці з’яўляецца місійным» (AG 2). Прапаную ключ для новага погляду на місіі ў святле праблемаў і выклікаў, перад якімі Касцёл і місіянеры апыналіся на працягу стагоддзяў.

Місіі праводзіліся з першых дзён існавання Касцёла. Апосталы абвяшчалі Евангелле «ad gentes». Гэтая фармулёўка нарадзілася з першых словаў саборнага дэкрэту і ў беларускім перакладзе дакумента гучыць як «да народаў» (AG 1). Ян Павел ІІ у энцыкліцы «Redemptoris missio» такім чынам тлумачыць, як трэба разумець місію: «Першая сітуацыя — гэта тая, у якой місійная дзейнасць Касцёла скіраваная да народаў, грамадстваў і сацыяльна-культурных асяродкаў, у якіх Хрыстус і Яго Евангелле яшчэ не вядомыя <…>. Гэта і ёсць місія «ad gentes» у дакладным сэнсе слова» (RMs 33). У наш час гэтае паняцце развіваецца далей, і можна гаварыць пра місію «inter gentes», якая яшчэ больш акрэслівае місійную сутнасць Касцёла. Кожны Касцёл, нават яшчэ малады і бедны, павінен актыўна ўдзельнічаць у місійнай справе. Папа Францішак яднае місійнасць з касцёльнасцю. Таму місіі — не адвольныя дзеянні, а святая справа Касцёла. Зрэшты, кожны абавязаны ўдзельнічаць у евангелізацыі свету, а прынцып прыналежнасці да Касцёла павінен яднаць і натхняць на харызматычныя дзеянні.

Вобраз Касцёла, які жыве сярод розных народаў, культураў, моваў і рэлігій, захавае нас ад спакусы ставіць сябе ў цэнтр. Езус Хрыстус — цэнтр нашай веры. Такім чынам, місіі — гэта пошук шляхоў, якімі мы можам даносіць святло веры да кожнага (EG).

Узгадаем яшчэ адно выказванне папы Францішка: «Слухаючы Духа, які дапамагае нам супольна распазнаваць знакі часу, з 7 па 28 кастрычніка 2012 года адбылося XIII звычайнае агульнае пасяджэнне Сіноду Біскупаў на тэму „Новая евангелізацыя для пераказвання хрысціянскай веры“. Падчас яго згадвалася, што новая евангелізацыя як заклік скіравана да ўсіх і ў асноўным рэалізуецца ў трох напрамках. У першую чаргу адзначым сферу звычайнага пастырства, „якое найбольш павінна ажыўляцца агнём Духа, каб распальваць сэрцы вернікаў, якія рэгулярна ўдзельнічаюць у супольнасці і збіраюцца ў дзень Пана, каб насычацца Яго словам і Хлебам вечнага жыцця“ (Бэнэдыкт XVI). Гэтая сфера ўключае таксама вернікаў, якія захоўваюць жывую і шчырую каталіцкую веру і выяўляюць яе рознымі спосабамі, хоць не ўдзельнічаюць часта ў здзяйсненні культу. Гэтае пастырскае служэнне накіравана на ўзрастанне вернікаў, каб яны штораз паўней адказвалі на любоў Бога ўсім сваім жыццём.

На другім месцы згадваем сферу „ахрышчаных, якія, аднак, не жывуць паводле патрабаванняў хросту“ (Бэнэдыкт XVI), не належаць усім сэрцам да Касцёла і не перажываюць больш суцяшэння, якое вынікае з веры. Касцёл, як маці, заўсёды рупіцца, каб яны перажылі навяртанне, якое вярнула б ім радасць веры і жаданне пранікнуцца Евангеллем.

Урэшце адзначым, што евангелізацыя істотна звязана з абвяшчэннем Евангелля тым, хто не ведае Езуса Хрыста ці заўсёды адкідаў Яго. Многія з іх, таксама і ў краінах са старажытнай хрысціянскай традыцыяй, таемна шукаюць Бога, ахопленыя тугой па Яго абліччы. Усе маюць права прыняць Евангелле. Хрысціяне абавязаны абвяшчаць яго ўсім без выключэння, не як тыя, хто навязвае новы абавязак, але як тыя, хто хоча падзяліцца радасцю, хто паказвае прыгожы далягляд, прапануе жаданую гасціну. Касцёл пашыраецца не дзякуючы празелітызму, але „дзякуючы прываблівасці“ (Бэнэдыкт XVI)» (EG 14).

Місіі скіраваныя да кожнага чалавека

Нягледзячы на тое, што доўгія стагоддзі пасля вялікіх геаграфічных адкрыццяў дамінаваў тэрытарыяльны вобраз місійнай евангелізацыі, Касцёл увесь час сустракаўся з чалавекам — сваім земляком, вызнаўцам іншай рэлігіі, з іншай культуры. Чалавек заўсёды з’яўляецца адрасатам місіі Касцёла і клопатам Бога.

Першы раз рассылаючы Апосталаў, Пан Езус дае ім указанні: «На шлях язычнікаў не ўзыходзьце і ў гарады самарыйскія не ўваходзьце. Але перадусім ідзіце да загубленых авечак з дому Ізраэля» (Мц 10, 5). Гэта можа быць успрынята як абмежаванне місій (часовае). Напрыканцы таго ж Евангелля ёсць урачысты місійны наказ, які ахоплівае ўсіх людзей: «Дадзена Мне ўсялякая ўлада на небе і на зямлі. Дык ідзіце і навучайце ўсе народы, і хрысціце іх у імя Айца і Сына, і Духа Святога» (Мц 10, 6). У гэ- тым кантэксце трэба бачыць прыярытэт выбранага народа. Думка пра збаўчы ўніверсалізм становіцца ўсё больш асэнсаванаю. Ужо св. Павел сцвярджае: «А Пан стаў пры мне і ўмацаваў мяне, каб праз мяне здзейснілася прапаведаванне, і каб пачулі ўсе язычнікі…» (2 Цім 4, 17).

«Аднак абвяшчэнне Божага Валадарства — гэта не проста слова і не проста вучэнне. Гэта здарэнне — як і сам Езус з’яўляецца здарэннем і Словам Бога ў самой сваёй Асобе»7.

Гэтая думка прысутнічае таксама ў выказваннях папы Францішка: «Усе народы і культуры маюць права атрымаць пасланне збаўлення, якое з’яўляецца дарам Бога для ўсіх»8.

Зразумела, думка пра тое, што Евангелле адрасаванае ўсім людзям, часам выклікае пярэчанні. Як абвяшчаць Езуса людзям, якія ставяцца да Яго непрыязна або нават варожа? Часта можна сустрэць пярэчанні, выкліканыя неразуменнем Яго вучэння. Бар’ерам можа быць сам Касцёл з яго знешнім вобразам. Малюючы цудоўны вобраз эсхаталагічнай будучыні, Пан Езус вучыць: «Прыйдуць з усходу і з захаду, з поўначы і з поўдня і сядуць за стол у Валадарстве Божым. І вось, апошнія будуць першымі, а першыя будуць апошнімі» (Лк 13, 29–30).

Аднак у штодзённым жыцці ў краінах з даўняй хрысціянскай гісторыяй мы адчуваем як бы маўчанне Бога. Чэшскі тэолаг Тамаш Галік піша: «Я перакананы, што сталенне ў веры звязана таксама з прыняццем і перажываннем такіх хвілінаў — а часам і доўгіх перыядаў, — калі Бог здаецца далёкім, калі Ён застаецца ва ўкрыцці. Бо тое, што відавочнае і доказнае, не вымагае веры»9. Тут мы перажываем цяжкасці — як з боку хрысціянаў, так і з боку тых, да каго скіраваныя місіі. Бог аднолькава прысутнічае ва ўсім свеце. Адкрыць Яго ў нашым жыцці і ў гісторыі свету — задача місіі Касцёла.

Пераклала з польскай мовы
Ганна Шаўчэнка.
Паводле: ks. Jan Górski «Pozukiwania w wierze».

      Скарачэнні:
      EG — Францішак. Апостальская адгартацыя «Evangelii gaudium».
      RMs — Ян Павел ІІ. Энцыкліка «Redemptoris missio».
      EA — Ян Павел ІІ. Апостальская адгартацыя «Ecclesia in Africa».
      MV — Францішак. Була «Misericordiae Vultus».
      UR — Дакументы Другога Ватыканскага Сабору. Дэкрэт пра экуменізм «Unitatis redintegratio».
      AG — Дакументы Другога Ватыканскага Сабору. Дэкрэт пра місійную дзейнасць Касцёла «Ad gentes».


    1. Пар. Cichy, D. Odnowa gorliwości misyjnej według papieża Franciszka, Lumen gentium 2/2014. — S. 162–165.
    2. Пар.Franciszek. Orędzie na Dzień Migranta.
    3. Пар. Koscioły wschodnie // Communio, 4. – 1993.
    4. Wezwani, by ogłaszać wielkie dzieła Pana. Materiały na Tydzień Modlitw o jedność chrześcijan. — Warszawa, 2015. — S. 3.
    5. Пар. Kasper, W. Papież Franciszek. Rewolucja czułości i miłości. — Warszawa, 2016. — S. 94.
    6. Пар. Бэнэдыкт XVI. Апостальскае пасланне «Porta fidei».
    7. Benedykt XVI. Jezus z Nazaretu. Cz.1. Od chrztu w Jordanie do Przemienienia. — Kraków, 2007. — S. 150.
    8. Franciszek. Orędzie na światowy Dzień Misyjny: misja ad gentes jako ogromne dzieło miłosierdzia (2016).
    9. Halik, T. Cierpliwość wobec Boga. — Kraków, 2011. — S. 8.


 

 

Design and programming
PRO CHRISTO Studio
Polinevsky V.


Rating All.BY