«ГЭТЫЯ ТРЫ...»

«Няспелыя розумы гатовыя ахвяраваць жыццём у імя праведнай мэты, а спелыя розумы цярпліва жывуць у імя праведнай мэты», — гэтак мудра сказаў амерыканец Джэром Сэлінджар у сваім знакамітым рамане «Лавец у жыце» («Над пропастью во ржи»), назва якога сталася кодаваю для пакалення бунтоўных інтэлектуалаў. Што гэта такое — «праведная мэта»? І хто такі праведнік? Дзеля чаго ён жыве? Думкі ў пошуках адказу найперш імкнуцца да святарскіх постацяў. На шчасце, яны ёсць і ў нашым усё менш праведным свеце, на шчасце, мы яшчэ памятаем іх жывымі — такім быў наш кардынал Казімір Свёнтэк (1914–2011), а ў палякаў — ксёндз Ян Твардоўскі (1915–2006). Іх праведнасць, іх геніяльная нязломнасць у праведнасці была штодзённаю, відавочнаю, а цяпер ужо і вечнаю. Сваю праведнасць яны разумелі і як увасабленне дадзенай звыш кожнаму, хто прыняў святы хрост, задачы — напрыканцы жыцця трэба стаць перад Богам з душою такою ж чыстаю, якой атрымаў яе ад Бога на пачатку свайго жыцця: з душою дзіцяці. І гэты «свой маленькі сакрэт» адкрывае нам ксёндз Ян Твардоўскі:

проста сяду каля вас і адкрыю свой маленькі сакрэт што я, ксёндз, веру Пану Богу як дзіця...

Зрэшты, пра многія «сакрэты» ксяндза Яна мы ўжо ведаем дзякуючы таленавітым перакладам яго твораў Крыстынаю Лялько і Данутаю Бічэль («Разам з Табою», 2012; «Перакажыце гэта далей», 2018), Ірынаю Жарнасек («Першая Камунія з белым бантам», 2013) і Ганнаю Шаўчэнка («Ад вуха да вуха», 2014; «Вазьмі свой крыж», 2015; «Кубак з адным вухам», 2016). Новая кніжачка пад назваю «Гэтыя тры...» у перакладзе з польскай мовы Крыстыны Лялько з’явілася ў выдавецтве «Про Хрысто» ў красавіку гэтага года і парадавала гэтак, як радуе сустрэча з духоўна блізкім, родным чалавекам. Гэтая радасць падобная да той, якую адчуваеш, убачыўшы, што не перасохла знаёмая табе з маленства рэчка, у светлай вадзе якой па-ранейшаму бруіцца, струменіць простае, даверліва-наіўнае жыццё — каменьчыкі, рыбкі, жоўтыя гарлачыкі, і па-ранейшаму бесклапотныя стракозкі і матылькі над імі. І каля іх простага радаснага жыцця яшчэ раз з удзячнасцю адчуваеш, разумееш, што і табою, і ўсім гэтым мілым светам, вакол і па-над зямлёю — небам, паветрам і ўсім жывым тварэннем — кіруюць «гэтыя тры» — вера, надзея, любоў. Можна напісаць гэтыя словы з вялікіх літараў, але ім гэта не трэба — яны ціхія, доўгацярплівыя... Дзіўная абстракцыя, на якую можна абаперціся і якой нельга навучыць. Менавіта паводле гэтых трох «абстракцый» укладзеная кніжачка «Гэтыя тры...», у падзагалоўку якой укладальніцаю, Крыстынаю Лялько, мудра пазначанае не банальна-звыклае «зборнік» ці «збор», а дакладнае, трапнае, ёмкае слова «выбар» — «Выбар вершаў і думак пра веру, надзею і любоў». Сапраўды — выбар, і гэты выбар нам з кожнай старонкі прапануе той, хто аднойчы і назаўсёды зрабіў свой хрысціянскі выбар і сам стаў Божым абраннікам — сапраўдным дзіцём Божым, святым святаром, праведнікам, а яшчэ — унікальным Паэтам, «паэтам усмешлівага Хрыста», светлым мысляром, філосафам. «Мая вера і вера іншых людзей, зрэшты, гэтаксама як і бязвер’е, здаюцца мне таямніцаю. Гэта таямніца — не сакрэт, які ў пэўны момант можна адкрыць. Яна застаецца таямніцаю да самага канца нашага зямнога жыцця. Яе можна пастаянна адкрываць, і ўвесь час яна застаецца таямніцаю. Цёмная, бачная і нябачная вера да Бога праз радасць, шчасце, любоў, цярпенне, сумненне, адзіноту, смерць. Яна нялёгкая. Яна часта з’яўляецца драмаю выбару вернасці, але нават сумненне — гэта не бяздонная прорва, а досвед. Вера — цёмная і светлая. І заўсёды шчаслівая», — гэтак гаворыць нам ксёндз Ян Твардоўскі на пачатку раздзела пад назваю «Вера», і для нас, далёкіх ад святасці, пераважна грэшных, вельмі важна, што, кажучы пра веру, ён гаворыць і пра сумненне, адзіноту, нялёгкасць выбару, пра святло і цемру, і нам хочацца верыць яму «без абгрунтаванняў і доказаў, бо калі б хтосьці веру растлумачыў, яна стала б ведамі», а ў ведах няма таямніцы, ім не ўласцівы «бяссільны шчэбет веры».

Мноства разоў гартаючы гэтую кніжачку, міжволі думала пра тое, якімі шчаслівымі былі і ёсць тыя, хто хадзіў да ксяндза Яна на споведзь, не хаваючы, не баючыся сваёй нясвятасці — ён і ў напісаным, спавядаючыся сам, нібы працягвае спавядаць, размаўляючы проста і спагадліва, з усёдаравальным разуменнем, як сябра, які ніколі не пакрыўдзіць і не асудзіць; як бацька, які любіць сваіх дзяцей такімі, якімі яны ёсць; і ўражвае вось гэтым прызнаннем: «Часам у няверуючым Бога больш, чым у хрысціяніне, які верыць па звычцы»... І ўражвае ў гэтых словах не столькі вера ў тых, хто «дазваляюць сабе сумнявацца», а заўважанне, бачанне веры як звычкі і нават апраўданне гэтаму: «Некаторых Пан Бог вядзе да сябе доўгаю дарогаю», і «часта трэба згубіць веру афіцыйную <...> абвешчаную адсюль і датуль // каб знайсці тую адзіную // як вугалёк зялёны // тую, якая проста // ёсць спатканнем упоцемку // калі няпэўнасць становіцца пэўнасцю // такую сапраўдную веру // што цяжка паверыць».

Паверце, дарагія чытачы, што далей вам можна спыніць гэтае чытанне, каб замест яго паехаць у кнігарню (Мінск, вул. Багдановіча, 25 ці замовіць дасланне кніжкі па пошце і без пасрэднікаў атрымаць радасць ад кожнай яе старонкі, а працытаванае мною напісанае для таго, каб абудзіць у вас жаданне непасрэднага кантакту з духоўнаю энергетыкаю аўтара і перакладчыка, а яшчэ і мастака Ігара Гардзіёнка, які сапраўды таленавіта супаў у сваім мастакоўскім бачанні з высокім і простым зместам гэтага выдання. «Ведаеш, — сказала мне Крыстына Лялько, — такая харошая кніжачка... Яна — серабрыстая, яе не хочацца выпускаць з рук...» Шляхетнасць серабрыстага колеру, яго стрыманасць, вытанчанасць, самадастатковасць, вельмі натуральна, спакойна, дакладна супала з асобаю сціплага, шляхетнага праведніка, які наўрад ці палічыў бы свае думкі, развагі і вершы залатымі, але, відаць, пагадзіўся б са спакойнаю мудрасцю срэбра, прыглушанае святло якога (як вера — цёмная і светлая) нібы ўвабрала ў сябе таямніцу вечнасці — прасторы, якая належыць Богу і Яго Провіду. У гэтым колеры — і альфа, і амега, быццё і небыццё. У ім — і туман, і вада, і неба, і зямля, і паветра. У ім — «гэтыя тры»: вера, надзея, любоў, і словы гэтыя, па-польску і па-беларуску, сабраныя мастаком на вокладцы, дзе над амаль скамянелаю пустэчаю наіўна ўзвышаецца яблынька з мноствам пладоў, народжаных у пустыні моцаю «гэтых трох», таму што «бяссільны шчэбет веры» здольны абудзіць жыццё нават на каменнях. На вокладцы няма выявы чалавека — не змясціўшы яго каля яблыні, мастак моўчкі засведчыў, што ён зразумеў срэбра думак і развагаў Яна Твардоўскага, які, сярод іншага, сказаў: «Яшчэ не было людзей, а ўжо была любоў». Выява чалавека, маладой жанчыны як увасаблення веры, надзеі і любові, змешчаная мастаком на пачатку кожнага з раздзелаў, і гэтая жанчына ўспрымаецца як дасканалае плоцевае ўвасабленне яблыні ў розных яе станах, найвышэйшы з якіх — усёдаравальная, спакойна-мудрая любоў. Паглядзіце на гэтыя розныя станы, зверце іх са сваімі. Вось стан веры, і цёмны, і светлы, паводле ксяндза Яна, але «заўсёды шчаслівы», хоць чалавек можа яшчэ і не разумець гэтага шчасця, як пакуль няма яшчэ яго прасветленага адбітку на напружаным твары жанчыны, якая, заплюшчыўшы вочы, нібы прыслухоўваючыся да сябе і ўжо Божай волі, пакорліва трымае рукі ў малітоўным жэсце, і за спінаю яе пакуль што камяні, пустыня, праўда, валасы яе нагадваюць калоссе, і за плячом яе дастаткова неба, больш, чым пустыні, і гэта ўжо вера, і Божая ласка, і «вельмі асабістая справа, якую цяжка пераказаць», але на якую можна «абаперці сваю галаву». «Чалавек нечакана адкрывае, што жыве ў Космасе, круціцца, ходзіць. Гэта надзвычай дзіўная сітуацыя. Перажыванне метафізічных дрыжыкаў у вельмі дзіўным свеце <...> Вера — гэта згода са светам, які стварыў Бог»... Так, гэта найперш наш уласны досвед, але, раіць ксёндз Ян, «гэту радасную навіну добра перадаваць у сённяшнім разгубленым свеце», і, самае галоўнае, «верыць — гэта значыць нават не пытацца // як доўга яшчэ трэба ісці ўпоцемку». Жанчына, намаляваная Ігарам Гардзіёнкам на пачатку раздзела «Вера», не пытаецца, і мы верым, што яна верыць, што Бог ужо вядзе яе за руку...

У раздзеле «Надзея» тая ж самая жанчына ўжо іншая — яе вочы расплюшчаныя, хоць яшчэ і замглёныя, рукі ўжо гатовыя прыняць Божую волю, а за спінаю, дзе па-ранейшаму пануе пустыня, паміж камянямі ўжо прабіліся парасткі надзеі — і «няпэўнасць становіцца пэўнасцю», і таму вочы жанчыны-надзеі глядзяць і ўглыб сябе самой, і ўдалячынь. «Той, хто жыве надзеяй, — піша ксёндз Ян, — бачыць далей. Той, хто жыве любоўю, бачыць глыбей. Той, хто жыве вераю, бачыць усё ў іншым святле», і гэтае «іншае святло» таямніча перададзенае мастаком у трэцім абліччы жанчыны — жанчыны-любові, выява якой папярэднічае раздзелу з назваю «Любоў». Прасветленыя любоўю і прыгожы твар, і прыгожыя рукі жанчыны, ціха скрыжаваныя на сэрцы, і за спінаю яе, паміж камянямі ў былой пустыні, парасткі веры і надзеі ўжо даюць свой сціплы плён, узышоўшы дзівоснымі раслінамі і дрэўцамі, сярод якіх пладаносіць яблыня. Цікава, што мастак усюды паказвае жанчыну не напоўніцу — частка яе твару і правае плячо нябачныя, і гэта стварае ўражанне незавершанасці, недаадчыненасці, таямніцы, а значыць — вечнага выбару і вечнага працягу. Вобраз жанчыны, створаны Ігарам Гардзіёнкам як увасабленне веры, надзеі і любові, вельмі сучасны, зразумелы, знаёмы і блізкі. І менавіта яе сучаснасць, яе пазнавальнасць падкрэслівае, што паняцці веры, надзеі і любові — гэта не архаіка, а тыя вечныя апірышчы, без якіх жыццё немагчымае: яны сучасныя ва ўсе часы. «Часта нам не хапае слоў, каб акрэсліць любоў, — гаворыць Ян Твардоўскі. — Нічога дзіўнага, бо нельга акрэсліць словамі самога Бога».

...Ёсць цікавае вызначэнне геніяльнасці: геніяльны той, хто пакідае пасля сябе штосьці больш значнае, чым яго ўласны лёс. У музыцы такім быў і ёсць Бетховен, у святарстве, увасобленым у духоўнай літаратуры, такім быў і ёсць ксёндз Ян Твардоўскі, хаця слова «геній» у дачыненні да ўласнай персоны ён ніколі б не прыняў. Пэўна ж, геніем для яго быў толькі Бог, а «мы — начытаныя прафаны // мелем языкамі»...

Лідзія Камінская