«АДНА ДАРОГА, І ЯНА — ДА БОГА…»

Мар’ян Дукса. Фота 1967 г.

Так напісаў у адным з вершаў вядомы паэт, чалавек глыбокай веры, сябра нашай рэдкалегіі Мар’ян Дукса, аднойчы і назаўсёды вызначыўшы свой жыццёвы і творчы шлях.

Ён нарадзіўся 5 красавіка 1943 года на азёрнай Мядзельшчыне, на хутары каля вёскі Каракулічы. Закончыў філфак Белдзяржуніверсітэта, працаваў настаўнікам у школе, выдаў каля дзясятка кніг паэзіі, стаў лаўрэатам Літаратурнай прэміі імя Аркадзя Куляшова, выгадаваў двух сыноў, дачакаўся ўнукаў…

Большую частку жыцця Мар’ян пражыў у старажытным і спрадвечна каталіцкім мястэчку Солы на Смаргоншчыне, дзе ў самым цэнтры, на шырокім пляцы стаіць прыгожы касцёл Маці Божай Ружанцовай, які мастацтвазнаўцы слушна называюць музеем фрэсак Пётры Сергіевіча. Там шмат роспісаў нашага слыннага майстра, якія ён выканаў у 30-я гады мінулага стагоддзя, калі будавалася гэта святыня. На яе франтоне, над уваходам, змешчаны заклік Хрыста: «Прыйдзіце да Мяне, усе спрацаваныя і абцяжараныя, і Я супакою вас» (Мц 11, 28–30). Мар’янава сэрца заўсёды ўдзячна адгукалася на гэты Хрыстовы заклік: ён прыходзіў сюды на святую Імшу, спяваў у касцёльным хоры, заходзіў і тады, калі хацеў «на вуліцы тлумнай» пакінуць «сваё ўтрапенне»… Пра сольскі касцёл Мар’ян пісаў у вершах і ў прозе, а Пётру Сергіевічу прысвяціў верш «Мастак на касцёльных рыштаваннях»…

У квартальніку «Наша вера» Мар’ян Дукса друкаваўся з самага першага нумара. У наступным годзе мы з ім маглі б адзначыць срэбраны юбілей нашага творчага сяброўства. На жаль, ужо не адзначым… Якімі непапраўна-балючымі бываюць у такіх выпадках гэтыя «не»: не адзначым, не сустрэнемся, не паразмаўляем, калі ўспаміны сапраўды становяцца больш рэальнымі за саму рэальнасць. І я, на жаль, у чарговы раз пераканалася ў гэтым: падчас нечаканай і спешнай дарогі ў Солы на апошняе развітанне з сябрам у маю малітву за яго, як у жалобны вянок, пастаянна ўпляталіся ўспаміны — эпізоды нашых рэдкіх сустрэчаў і шчырых, даверлівых размоваў, і паўставаў ён, як жывы, па-маладому танклявы, падцягнуты, з крыху разгубленаю ўсмешкаю на прыгожым, натхнёным твары паэта, з прытоеным сумам у светлых вачах…

Апошні раз Мар’ян прыехаў да нас у рэдакцыю ў мінулагоднім снежні, на самым пачатку Адвэнту. Зайшоў з вялікім пакетам чырвонабокіх яблыкаў. Убачыўшы маё здзіўленне, сказаў: «У тваім жа садзе сёлета не было яблыкаў».

Ён заўсёды цікавіўся маім хутарам, садам, домам, і гэта было найпершае, пра што Мар’ян пытаў мяне ў нашых тэлефонных размовах. І я была ўдзячная яму за магчымасць паразмаўляць пра самае блізкае майму сэрцу…

У ягонай душы жыла непазбыўная віна перад маці, якой, на яго думку, ён не дадаў сыноўняга цяпла, была віна перад роднаю хатаю, якой не збярог, не захаваў для нашчадкаў. У адным з вершаў, надрукаваным у мінулагоднім 2-м нумары часопіса «Наша вера», ён пісаў:

Не беспрычынна, ды толькі захутка У небыццё праваліўся мой хутар…

З родным хутарам у Мар’яна быў звязаны таксама балючы ўспамін ягонага маленства, калі на пачатку 50-х сям’ю Дуксаў як заможных хутаранцаў саветы хацелі вывезці ў ссылку. Тады іх уратавала… завея: яна так пазамятала дарогі, наарфавала такія высокія гурбы, што сельсаветчыкі доўгі час не маглі дабрацца да хутара, а потым, відаць, выканалі рэпрэсіўную разнарадку і забылі пра свой нялюдскі намер: Мар’янава сям’я засталася ў роднай хаце…

Хутаранскае маленства, цішыня і адасобленасць сфармавалі Мар’янаў характар і яго душу: ён быў паэтам-самотнікам. Адчувалася, што нават рэдкія візіты ў Мінск даваліся яму нялёгка… Як сам прызнаваўся, у яго было глыбока-ўнутранае несупадзенне з гэтым прагматычным часам… У адным з апошніх вершаў паэт пісаў:

Эпоха прыйшла не мая. Рулюе паўсюдна прагматык. Учэпісты практык. А я на ўзбочку — музейны рамантык.

Цяпер, пасля Мар’янавага адыходу, часта думаючы пра яго і ягоную паэзію, я неяк зусім іначай — больш уважліва, перачытала яго вершы і, здаецца, глыбей і лепш яго зразумела і адчула.

Увесь гэты час на маім пісьмовым стале ляжыць ягоная невялікая кніжыца паэзіі з вельмі красамоўнаю назваю «Прыйсці да алтара». Яна выйшла ў серыі «Бібліятэка часопіса „Наша вера“» ў 2003 годзе. Мар’яну тады было 60 – капа гадоў, як кажуць у народзе, чалавечая і творчая сталасць. Гэта невялікая, сціплая, як сам паэт, кніжыца з прыгожаю выяваю будслаўскай базылікі на нябеснага колеру вокладцы вельмі важная ў яго творчай біяграфіі. Колькі там глыбока хрысціянскіх, кранальных радкоў, колькі яго сыноўняй, адданай любові да Бога і да Божай Маці, да Касцёла! Паэт там па-дзіцячы непасрэдны, шчыры і адкрыты ў сваіх пачуццях, у кожным парыванні душы. Вось як, да прыкладу, у гэтым вершы, у якім ён апісвае сваю ранішнюю дарогу ў касцёл у далёкім маленстве:

Бегла дарога, кацілася, як парыванне з душы. Як жа ты, сэрцайка, білася у прадчуванні Імшы!..

А ў вершы, які даў назву гэтай кнізе, у апошняй страфе, яшчэ задоўга да адыходу ў вечнасць, Мар’ян як бы падсумаваў свой зямны шлях:

Найлепшая пара — адчуць з абдымкаў змогі, што ўсе твае дарогі вялі да алтара.

Сімвалічна, што Пан Бог паклікаў да сябе нашага сябра менавіта 19 красавіка, у Вялікую пятніцу, як быццам Збаўца запрасіў яго падзяліць з Ім гэтую таямніцу Пераходу ад зямнога жыцця да вечнага. І так хочацца верыць, што Мар’ян пачуў Ягоныя словы: «Сёння будзеш са Мною ў раі» (Лк 23, 43). Здаецца, ён іх заслужыў.

Крыстына Лялько

Гл. таксама:
:: ВАЛУН КАЛЯ ЛІНЦА ::
:: «ПРОПАВЕДЗЬ, ДАДЗЕНАЯ БОГАМ...» ::
:: «НЯСТОМНЫ ШЫПШЫННІК!..» ::
:: ВЕРШЫ ::