«Сам Бог прывіў у людскім сэрцы прагу пазнання праўды. Канчатковаю мэтаю гэтага пазнання ёсць пазнанне Яго самога, каб чалавек, пазнаючы Яго і любячы, мог дайсці таксама да поўнай праўды пра сябе», – так напісаў Папа Ян Павел ІІ у энцыкліцы «Fides et ratio» – «Вера і розум», вызначаючы крыніцы і мэты тэалогіі – навукі пра Бога, заснаванай на Аб’яўленні, якое сам Бог даў свайму Касцёлу праз Св. Пісанне і Традыцыю. Папа Рымскі, як бачная галава Касцёла на Зямлі, з’яўляецца галоўным вартаўніком чысціні гэтай навукі, а таксама клапоціцца пра абвяшчэнне і вытлумачэнне ўсім людзям вынікаў тэалагічных даследаванняў. І хоць на пачатку сваёй навуковай дзейнасці Караль Вайтыла быў больш вядомы як філосаф* і выкладчык этыкі, тым не менш, ужо падчас І сесіі ІІ Ватыканскага Сабору ўвосень 1962 г. саракадвухгадовы кракаўскі біскуп актыўна ўключаецца ў гарачую тэалагічную дыскусію адносна таго, як Касцёл павінен разумець сувязь паміж крыніцамі Божага Аб’яўлення – Св. Пісаннем і св. Традыцыяй.

Вялікай заслугай Караля Вайтылы было тое, што ён зрабіў акцэнт на само Аб’яўленне, а не на прадмет біблейскіх ці багаслоўскіх сцвярджэнняў. Наогул, выступленні, або, як іх называюць, «інтэрвенцыі» Караля Вайтылы падчас Саборных дыспутаў датычылі амаль усіх тэмаў, якія закранаў Сабор, і значна ўплывалі на канчатковы змест яго дакументаў і пастанаўленняў.

З другога боку, менавіта рашэнні ІІ Ватыканскага Сабору, у якім пазнейшы Папа Ян Павел ІІ (тады яшчэ біскуп, а потым арцыбіскуп кракаўскі) удзельнічаў ад першага да апошняга дня, з’явіліся падставамі для напісання 14 энцыклік – найвышэйшых папскіх дакументаў, скіраваных да ўсіх вернікаў. У іх Ян Павел ІІ прыгадвае вучэнне Касцёла, сфармуляванае Саборам, і яшчэ больш набліжае яго да разумення сучаснага чалавека.

Першая з энцыклік – «Redemptor hominis» («Адкупіцель чалавека») выйшла ў свет 4.03.1979 г. і з’яўляецца гімнам у гонар чалавека, адкупленага Хрыстом, у якім чалавек знаходзіць сваю веліч, годнасць і вартасць і, можна сказаць, нараджаецца нанава.

У гэтай энцыкліцы Ян Павел ІІ заклікае да грамадскай справядлівасці, шанавання правоў чалавека, рэлігійнай свабоды, салідарнасці з беднымі і да еднасці ўсіх хрысціянаў.

Калі 1-я энцыкліка звяртала асаблівую ўвагу на асобу Божага Сына, дзякуючы якому чалавек стаўся нашчадкам самога Бога, то 2-я энцыкліка «Dives in misericordia» ад 30.11.1980 ставіць перад намі асобу Айца, «багатага ў міласэрнасці», абмежаваць якую можа толькі ўпартасць чалавека, адсутнасць добрай волі і гатоўнасці да навяртання.

Хоць гэта энцыкліка і з’яўляецца тэалагічным выкладаннем і паглыбленнем культу Божай Міласэрнасці, яна дазваляе зрабіць і практычныя вывады, бо тлумачыць, напрыклад, што міласэрнасць грунтуецца на здабыванні дабра з-пад розных наслаенняў зла, якое ёсць у свеце і ў чалавеку, і што нельга блытаць яе з паблажлівасцю.

Святому Духу прысвечана 5-я энцыкліка ад 18.05.1986 г. – «Dominum et vivificantem», якая абапіраецца на Евангеллі св. Яна Багаслова. Папа вучыць, што «Дух Святы дазваляе нам убачыць грэх у святле Міласэрнай Божай любові... Такім чынам, адна з галоўных праўдаў веры – вера ў Трыадзінага Бога, знаходзіць увасабленне ўжо на самым пачатку пантыфікату Яна Паўла ІІ і набліжае да нас кожную Асобу Св. Тройцы.

3-я энцыкліка «Laborem exercens», напісаная 14.09.1981 г. на 90-ю гадавіну выхаду ў свет энцыклікі Льва ХІІІ «Rerum novarum», распачала шэраг энцыклік, прысвечаных праблемам грамадскага жыцця. Гэта пасланне пранікнута ідэяй прыярытэту асобы над рэчамі і працай. У прыватнасці, тут паказана, што праца з’яўляецца сродкам здабывання дабрабыту і самарэалізацыі чалавека.

Іншыя энцыклікі на гэтую тэму:

7-я – «Sollicitudo rei socialis» ад 30.12.1987 г. (у якой зазначаецца, што «салідарнасць – гэта моцная і трывалая воля ўключацца ў дзеянне дзеля агульнага дабра...» і сцвярджаецца вера ў магчымасць пераадольвання перашкодаў, якія супрацьстаяць грамадскаму развіццю), а таксама напісаная на 100-годдзе ўжо згаданай энцыклікі «Rerum novarum» 1.05.1991 г. «Centesimus annus». Апошняя кідае позірк на грамадскую сітуацыю ў свеце пасля падзення таталітарных рэжымаў. Прызнаючы гаспадарчыя асягненні капіталізму, Папа зазначае адначасова пагрозу для маральных каштоўнасцяў у сучасных умовах і згадвае пра абавязак удзелу ў грамадскім жыцці ўсіх людзей.

Праблемам маралі прысвечаныя 10-я і 11-я энцыклікі «Veritatis Splendor» (6.08.1993 г.) і «Evangelium vitae» (25.03.1995 г.). Першая з іх падкрэслівае сувязь паміж верай і маральнасцю, свабодай і праўдай, сцвярджае, што чалавек здольны пазнаць праўду, а сумненні ў здольнасці розуму да яе пазнавання з’яўляюцца пачаткам крызісу самога чалавека. Энцыкліка з’яўляецца рэакцыяй на розныя тэалагічныя плыні, якія адпрэчваюць аўтарытэт Касцёла, паказвае, да чаго вядуць рэлятыўныя тэалагічныя канцэпцыі і сцвярджае, што вера павінна распаўсюджвацца на жыццё і маральнасць.

«Evangelium vitae» абараняе каштоўнасць і непарушнасць чалавечага жыцця, катэгарычна выступае супраць абортаў, эўтаназіі, ненатуральных метадаў планавання сям’і і розных эксперыментаў над чалавекам, прыгадвае, што перад маральнымі прынцыпамі ўсе роўныя. Менавіта гэта энцыкліка атрымала найбольш шырокі водгук у свеце, бо закранула вельмі балючыя праблемы большасці сучасных людзей і грамадстваў.

8-я энцыкліка «Redemptoris missio» ад 7.12.1990 г. закранае тэалагічныя асновы евангелізацыі, падкрэсліваючы найважнейшы абавязак – абвяшчаць Хрыста ўсім людзям, а таксама ўзнімае пытанні дыялогу паміж рэлігіямі.

Больш шырока аб праблеме еднасці менавіта сярод хрысціянаў гаворыць першая ў гісторыі энцыкліка аб экуменізме (12-я па ліку, напісаная Янам Паўлам ІІ) «Ut unum sint» ад 25.05.1995 г. Яна ў прыватнасці зазначае, што еднасць Касцёла – гэта не уніфікацыя ці сінкрэтызм, але братэрскі дыялог «паяднанай разнастайнасці без парушэння ўласнай індывідуальнасці.

Энцыкліка «Slavorum Apostoli» (2.06.1985 г.) (4-я па ліку) у сваю чаргу падкрэслівае значэнне святых Кірыла і Мятода для культуры і экуменізму, паказвае спосабы пераадолення падзелаў між народамі і Цэрквамі, заклікае да шанавання культурных традыцый.

Узгаданая напачатку 13-я па ліку энцыкліка «Fides et ratio» ад 14.09.1998 г. не толькі ставіць дыягназ сучаснай культуры, прасякнутай пазнавальным рэлятывізмам і прагматызмам, але і з’яўляецца ўвасабленнем пазнавальнага аптымізму і пераканання ў неабходнасці дыялогу веры і розуму.

Напрыканцы засталося ўзгадаць 6-ю энцыкліку «Redemptoris Mater» ад 25.03.1987 г., прысвечаную прысутнасці Божай Маці ў таямніцы Хрыста і Касцёла і яе мацярынскага пасрэдніцтва, якое з гэтай сувязі вынікае, і апошнюю, 14-ю, «Ecclesia de Eucharistia» ад 17.04.2003 г., якая падкрэслівае цэнтральнае месца Найсвяцейшага Сакрамэнту ў жыцці Касцёла і кожнага хрысціяніна.

Быццам на развітанне, Ян Павел ІІ яшчэ раз вучыць, што Касцёл, пілігрымуючы, павінен падтрымліваць і паглыбляць камунію (сувязь) з Богам, Адзіным у Тройцы, і камунію паміж вернікамі дзякуючы менавіта св. Сакрамэнтам, асабліва Эўхарыстыі, і дзеліцца асабістым вопытам яе перажывання. Многія лічаць апошнюю энцыкліку вяршыняй навучання Папы, які адышоў у вечнасць менавіта ў год Эўхарыстыі.

Акрамя згаданых 14 энцыклік, Ян Павел ІІ пакінуў 15 апостальскіх адгартацый, 11 апостальскіх канстытуцый, 45 апостальскіх пасланняў, калі не лічыць шматлікіх прамоваў і гамілій падчас пілігрымак ва ўсім свеце. Сваім навучаннем ён узмацняў і асвячаў Божы народ у галіне не толькі тэалогіі, але і антрапалогіі, сацыялогіі, маралі, экуменізму і г. д. Нельга забыцца таксама пра Катэхізіс Каталіцкага Касцёла, апрацаваны ў святле сапраўднай і непарушнай веры.

Такім чынам, дзякуючы Яну Паўлу ІІ і яго духоўнай спадчыне, якая налічвае 85000 старонак, мы лепш разумеем, што тэалогія – гэта не адарваныя ад рэчаіснасці спекуляцыі, але канкрэтная дапамога, дзякуючы якой чалавек можа годна жыць на зямлі і падрыхтавацца да ўдзелу ў вечнай нябеснай радасці. Спадзяемся, што ёю ўжо цешыцца Ян Павел ІІ пасля завершанай з гонарам місіі – набліжэння ўсім нам Божых праўдаў і ўмацавання нас у веры.